Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Bảo hiểm xã hội việt nam trong cơ chế thị trường...

Tài liệu Bảo hiểm xã hội việt nam trong cơ chế thị trường

.PDF
29
77
106

Mô tả:

lêi nãi ®Çu Nãi ®Õn sù ph¸t triÓn cña toµn x· héi, chóng ta kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn b¶o hiÓm x· héi (BHXH). BHXH lµ mét chÝnh s¸ch lín cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ta, nã lµ x-¬ng sèng b¶o ®¶m æn ®Þnh x· héi, nã thÓ hiÖn sù phån thÞnh cña nÒn kinh tÕ, mét sù v÷ng ch¾c cña thÓ chÕ chÝnh trÞ vµ sù nh©n v¨n s©u s¾c. BHXH gãp phÇn æn ®Þnh ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cho ng-êi lao ®éng khi gÆp rñi ro vµ c¸c khã kh¨n kh¸c. BHXH còng lµ mét chÝnh s¸ch tµi chÝnh nh»m huy ®éng ®ãng gãp cña ng-êi lao ®éng ®ang lµm viÖc ®Ó h×nh thµnh quü tµi chÝnh tËp trung ®-îc b¶o toµn vµ t¨ng tr-ëng ®Ó thùc hiÖn c¸c chÕ ®é. Do ®ã, BHXH lµ mét ®Ò tµi khoa häc ®-îc nhiÒu ng-êi quan t©m vµ nghiªn cøu. Víi sù mong muèn gãp mét phÇn nhá bÐ vµo thÕ giíi khoa häc vµ phôc vô häc tËp tèt h¬n, em chän ®Ò t¯i “BHXH ViÖt Nam trong c¬ chÕ thÞ tr-êng”. Ngoµi lêi nãi ®Çu vµ kÕt luËn ®Ò tµi bao gåm: PhÇn I: Kh¸i qu¸t chung vÒ BHXH PhÇn II: BHXH ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr-êng. PhÇn III: Mét sè kiÕn nghÞ 1 phÇn I kh¸i qu¸t chung vÒ b¶o hiÓm x· héi I. B¶o hiÓm x· héi trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi. B¶o hiÓm x· héi (BHXH) lµ tæng thÓ nh÷ng mèi quan hÖ kinh tÕ x· héi gi÷a Nhµ n-íc víi ng-êi lao ®éng vµ ng-êi sö dông lao ®éng khi ng-êi lao ®éng gÆp khã kh¨n do bÞ mÊt hoÆc gi¶m thu nhËp. BHXH lµ mét chÝnh s¸ch lín mang tÝnh x· héi réng r·i vµ trong ®êi sèng x· héi cña mçi quèc gia th× BHXH cã ý nghÜa rÊt to lín: - §èi víi ng-êi lao ®éng: nã gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cho b¶n th©n hä hoÆc gia ®×nh khi gÆp khã kh¨n do bÞ mÊt hoÆc gi¶m thu nhËp. §Æc biÖt BHXH ra ®êi cßn gãp phÇn t¹o ra mét t©m lý yªn t©m æn ®Þnh trong cuéc sèng còng nh- lao ®éng, hä kh«ng ph¶i lo l¾ng khi èm ®au, thai s¶n hoÆc khi hÕt tuæi lao ®éng. Tõ ®ã gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng trong x· héi. - §èi víi ng-êi sö dông lao ®éng: BHXH gãp phÇn æn ®Þnh s¶n xuÊt kinh doanh, lµm cho hä ®ì ph¶i bá ra mét kho¶n tiÒn lín hoÆc nhiÒu khi rÊt lín, khi ng-êi lao ®éng mµ hä sö dông gÆp khã kh¨n trong cuéc sèng. NhÊt lµ trong tr-êng hîp bÞ èm ®au, tai n¹n hµng lo¹t. - §èi víi Nhµ n-íc: BHXH ra ®êi gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn cho x· héi, ®Æc biÖt quü BHXH lµ mét trong nh÷ng nguån ®Çu t- lín gãp phÇn ph¸t triÓn vµ t¨ng tr-ëng kinh tÕ quèc gia. - §èi víi c¶ ba bªn: BHXH ra ®êi t¹o lËp ®-îc mèi quan hÖ bÒn v÷ng, æn ®Þnh ®Ó tõ ®ã gãp phÇn ®iÒu hoµ m©u thuÉn gi÷a giíi chñ vµ giíi thî. ChÝnh v× nh÷ng ý nghÜa nªu trªn cho nªn BHXH lu«n lu«n lµ mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi c¬ b¶n nhÊt cña mét quèc gia vµ trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi hiÖn nay BHXH lµ mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch kh«ng thÓ thiÕu ®-îc vµ ngµy cµng ph¸t triÓn. II. Nh÷ng néi dung c¬ b¶n vÒ BHXH. 1. B¶n chÊt cña BHXH. 1.1 §èi t-îng cña BHXH. BHXH lµ mét lÜnh vùc mang tÝnh chÊt x· héi rÊt lín v× nã cã ®èi t-îng lµ mét bé phËn rÊt lín trong x· héi, ®ã lµ ng-êi lao ®éng mµ cô thÓ lµ 2 mét bé phËn rÊt lín vµ nghÜa vô cña mét c«ng d©n theo nh÷ng tiªu chuÈn luËt ph¸p cña Nhµ n-íc vµ cã viÖc lµm d-íi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau, t¹o ra thu nhËp ®Ó ®¶m b¶o ®êi sèng vµ tham gia vµo BHXH nh- ng-êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc, trong c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh cã sö dông tõ 10 lao ®éng trë lªn, ng-êi lao ®éng ViÖt Nam trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi, khu chÕ xuÊt... ng-êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c tæ chøc kinh doanh dÞch vô thuéc c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp, c¬ quan §¶ng, ®oµn thÓ thuéc lùc l-îng vò trang... C¸c ®èi t-îng trªn ®i häc, thùc tËp, c«ng t¸c, ®iÒu d-ìng trong vµ ngoµi n-íc mµ vÉn h-ëng tiÒn l-¬ng vµ tiÒn c«ng th× thuéc ®èi t-îng thùc hiÖn BHXH b¾t buéc. 1.2 Vai trß vµ tÝnh chÊt cña BHXH. 1.2.1 Vai trß cña BHXH. - BHXH b¶o ®¶m æn ®Þnh kinh tÕ cho ng-êi lao ®éng vµ gia ®×nh khi hä gÆp rñi ro, gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp. - BHXH ®¶m b¶o ®-îc tÝnh c«ng b»ng trong x· héi vµ thùc hiÖn ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng ng-êi tham gia BHXH. - BHXH ®· g¾n kÕt lîi Ých cña ng-êi lao ®éng, ng-êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n-íc. - BHXH gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn x· héi, g¾n bã ng-êi lao ®éng víi x· héi. 1.2.2 TÝnh chÊt cña BHXH. - TÝnh kinh tÕ: ng-êi lao ®éng ®ãng gãp phÝ BHXH h×nh thµnh nªn quü BHXH. Tõ quü nµy trî cÊp cho ng-êi lao ®éng khi an toµn kinh tÕ cña hä bÞ ®e do¹. Sù ®ãng gãp nµy ®· gãp phÇn gi¶m bít g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch Nhµ n-íc. Tõ phÇn quü nhµn rçi vµ phÇn gi¶m bít g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch Nhµ n-íc lµ nguån vèn ®Çu t- cho nÒn kinh tÕ nh»m b¶o ®¶m b¶o tån vµ ph¸t triÓn quü vµ gi¶m bít sù ®ãng gãp cña ng-êi lao ®éng. - TÝnh x· héi: thÓ hiÖn ng-êi lao ®éng trong ®é tuæi lao ®éng cã kh¶ n¨ng lao ®éng vµ cã nhu cÇu cã quyÒn ®-îc h-ëng BHXH vµ ng-êi sö dông 3 lao ®éng còng nh- Nhµ n-íc cã tr¸ch nhiÖm BHXH cho ng-êi lao ®éng ®ã, TÝnh x· héi thÓ hiÖn tÝnh céng ®ång (tÝnh nh©n ®¹o) rÊt cao. - TÝnh dÞch vô: BHXH tho· m·n nhu cÇu ®-îc tham gia BHXH cña ng-êi lao ®éng cã kh¶ n¨ng v© cã nhu cÇu lao ®éng. 2. Quü BHXH. Quü BHXH lµ tæng hîp nh÷ng ®ãng gãp b»ng tiÒn cña c¸c bªn tham gia BHXH, vµ phÇn sinh lêi t¨ng tr-ëng tiÒn nhµn rçi h×nh thµnh nªn mét quü tiÒn tÖ tËp trung ®Ó chi tr¶ cho nh÷ng ng-êi ®-îc h-ëng BHXH vµ gia ®×nh hä khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hay mÊt viÖc lµm. Nh- vËy quü BHXH lµ mét quü tiªu dïng, ®ång thêi lµ mét quü dù phßng, nã võa mang tÝnh kinh tÕ , võa mang tÝnh x· héi rÊt cao, vµ lµ ®iÒu kiÖn hay c¬ së vËt chÊt quan träng nhÊt ®¶m b¶o cho toµn bé hÖ thèng BHXH tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Quü BHXH h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng ®· t¹o ra kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt nh÷ng rñi ro cña tÊt c¶ nh÷ng ng-êi tham gia BHXH víi tæng dù tr÷ Ýt nhÊt gióp cho viÖc dµn tr¶i rñi ro ®-îc thùc hiÖn theo c¶ hai chiÒu, kh«ng gian vµ thêi gian, ®ång thêi gióp gi¶m tíi møc thÊp nhÊt nh÷ng thiÖt h¹i kinh tÕ cho ng-êi sö dông lao ®éng, tiÕt kiÖm chi cho c¶ ng©n s¸ch Nhµ n-íc vµ ng©n s¸ch gia ®×nh ng-êi lao ®éng. Quü BHXH ®-îc h×nh thµnh tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, tr-íc hÕt lµ sù ®ãng gãp cña ng-êi lao ®éng, ng-êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n-íc, ®©y lµ kho¶n thu chÝnh chiÕm tû träng lín cña quü BHXH. Hai lµ ®-îc h×nh thµnh tõ kho¶n thu tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh cña mét phÇn nhµn rçi cña quü. Thø ba lµ phÇn thu tõ nép ph¹t cña nh÷ng tæ chøc vµ c¸ nh©n vi phËm ®iÒu lÖ vÒ BHXH, ngoµi ra cßn cã c¸c kho¶n thu kh¸c nh- viÖn trî cña n-íc ngoµi hîp t¸c vÒ BHXH. Quü BHXH ®¶m nhËn nh÷ng kho¶n chñ yÕu nh- trî cÊp theo c¸c chÕ ®é BHXH (kho¶n chi nµy chiÕm tû träng lín), chi phÝ cho bé m¸y ho¹t ®éng BHXH (tiÒn l-¬ng cña c¸n bé nh©n viªn ngµnh BHXH, tiÒn ®µo t¹o c¸n bé...) Møc ®ãng gãp cña mçi ng-êi vµo quü BHXH gäi lµ phÝ BHXH. PhÝ BHXH cã thÓ cã nhiÒu lo¹i tuú theo c¸ch ph©n lo¹i cô thÓ. theo qu¸ tr×nh lao ®éng, phÝ BHXH chia lµm 2 lo¹i: phÝ dµi h¹n vµ phÝ ng¾n h¹n. 4 - PhÝ BHXH dµi h¹n t¹o thµnh nguån quü ®Ó chi tr¶ trî cÊp BHXH dµi h¹n nh-: h-u trÝ, mÊt søc lao ®éng, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp. - PhÝ BHXH ng¾n h¹n t¹o thµnh nguån quü chi tr¶ trî cÊp BHXH ng¾n h¹n nh- thai s¶n, èm ®au vµ tai n¹n lao ®éng nhÑ. Quü BHXH ®-îc qu¶n lý trong c¬ chÕ c©n b»ng thu chi, phÇn quü nhµn rçi ph¶i ®-îc ®em ®Çu t- sinh lîi. 3. HÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH BHXH ra ®êi tõ thÕ kû 13 ë Nam ch©u ¢u - khi nÒn kinh tÕ hµng hãa b¾t ®Çu ph¸t triÓn. Nöa cuèi thÕ kû 19 ë §øc vµ vµi n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ë ch©u ¢u ®· xuÊt hiÖn BHXH. Nh÷ng thËp kû ®Çu cña thÕ kû 20, BHXH ®· lan ra hÇu hÕt ch©u ¢u vµ c¸c n-íc B¾c Mü. §Õn sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø II, BHXH cã nhiÒu thay ®æi vÒ chÊt, ph¸t triÓn phong phó ®a d¹ng ë trªn 100 n-íc trªn thÕ giíi vµ ®-îc nhiÒu tæ chøc quèc tÕ kh¸c quan t©m. Lóc ®Çu c¸c chÕ ®é BHXH chØ ®-îc thùc hiÖn d-íi d¹ng c¸c quü èm ®au ®Ó ®Ò phßng khi mÊt thu nhËp v× bÖnh tËt. DÇn dÇn ®· më réng c¸c chÕ ®é BHXH thµnh b¶o hiÓm rñi ro nghÒ nghiÖp, b¶o hiÓm bÖnh tËt vµ tuæi giµ... §Õn ngµy 28/6/1952 héi nghÞ toµn thÓ cña tæ chøc lao ®éng quèc tÕ ®· nhÊt trÝ tËp hîp tÊt c¶ c¸c chÕ ®é hiÖn cã vÒ BHXH cña c¸c n-íc trªn thÕ giíi thµnh mét hÖ thèng bao gåm 9 chÕ ®é sau: - ChÕ ®é ch¨m sãc y tÕ - ChÕ ®é trî cÊp èm ®au - ChÕ ®é trî cÊp thÊt nghiÖp - ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp - ChÕ ®é trî cÊp tuæi giµ - ChÕ ®é trî cÊp gia ®×nh - ChÕ ®é trî cÊp sinh ®Î - ChÕ ®é trî cÊp khi tµn phÕ - ChÕ ®é trî cÊp cho nh÷ng ng-êi cßn sèng 5 T¹i héi nghÞ nµy tæ chøc lao ®éng quèc tÕ ®ång thêi tuyªn bè tuú theo ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña mçi quèc gia mµ thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH nãi trªn. Nh-ng b¾t buéc ph¶i thùc hiÖn c¸c chÕ ®é sau: - ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp - ChÕ ®é trî cÊp sinh ®Î - ChÕ ®é trî cÊp cho nh÷ng ng-êi cßn sèng Theo sè liÖu thèng kª ë 140 n-íc vµ khu vùc trªn thÕ giíi cho thÊy tÝnh ®Õn n¨m 1993 cã 33 n-íc thùc hiÖn c¶ 9 chÕ ®é, cã 34 n-íc ch-a thùc hiÖn chÕ ®é thø 3, cã 62 n-íc ch-a thùc hiÖn chÕ ®é thø 3 vµ thø 6. §iÒu kiÖn vµ møc h-ëng c¸c chÕ ®é trî cÊp BHXH tuú theo sù thùc hiÖn cña mçi n-íc do mçi n-íc cã nguyªn t¾c, kinh tÕ chiÕt lý vµ chñ nghÜa kh¸c nhau. C«ng -íc chØ ®Ò ra nh÷ng tiªu chuÈn tèi thiÓu ®Ó c¸c quèc gia phª chuÈn vµ thùc hiÖn. 6 phÇn II BHXH ViÖt nam trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr-êng I. t×nh h×nh triÓn khai BHXH ViÖt Nam tr-íc nghÞ ®Þnh 43/CP 1. Tæ chøc triÓn khai. Tõ thêi Ph¸p thuéc giai ®o¹n nh÷ng n¨m 30 BHXH b¾t ®Çu xuÊt hiÖn ë ViÖt Nam. Lóc ®Çu lµ mét chÕ ®é h¹n hÑp vµ møc trî cÊp Ýt ái. N¨m 1962 hoµ b×nh lËp l¹i §¶ng vµ Nhµ n-íc míi cho thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH ë n-íc ta b»ng NghÞ ®Þnh 218/CP cña ChÝnh phñ ngµy 27/12/1961 cã hiÖu lùc tõ 1962 ®Õn tr-íc th¸ng 6/1993. Theo NghÞ ®Þnh nµy hÖ thèng BHXH ë ViÖt Nam bao gåm 6 chÕ ®é lµ: - ChÕ ®é trî cÊp èm ®au - ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp - ChÕ ®é trî cÊp thai s¶n - ChÕ ®é trî cÊp h-u trÝ - ChÕ ®é trî cÊp mÊt søc lao ®éng - ChÕ ®é trî cÊp tö tuÊt Qua h¬n 30 n¨m thùc hiÖn ®· cã rÊt nhiÒu v¨n b¶n söa ®æi vµ bæ sung. trong ®ã cã lÇn söa ®æi lín nhÊt lµ NghÞ ®Þnh 236 /H§BT ngµy 18/9/1985 ®i kµm víi NghÞ ®Þnh 235/ H§BT vÒ tæng ®iÒu chØnh gi¸, l-¬ng, tiÒn... Nh-ng kÕt qu¶ cho thÊy BHXHVN cã nh÷ng thµnh c«ng vµ tån t¹i. 2. KÕt qu¶ thÊy ®-îc. BHXHVN sau h¬n 30 n¨m thùc hiÖn ®· tá ra cã -u thÕ vµ ph¸t huy t¸c dông vÒ nhiÒu mÆt ®èi víi ng-êi lao ®éng ViÖt Nam. Víi 6 chÕ ®é chi tr¶ c¬ b¶n trong 9 chÕ ®é chuÈn cña ILO ®· ghi trong c«ng -íc phÇn nµo ®· ®¸p øng ®-îc nhu cÇu c¬ b¶n cña ng-êi lao ®éng ®èi víi BHXH. H¬n 3 triÖu ng-êi ®· ®-îc h-ëng chÕ ®é h-u trÝ, gÇn 1 triÖu ng-êi ®-îc h-ëng chÕ ®é mÊt søc lao ®éng. Kho¶ng 40 v¹n ng-êi ®-îc h-ëng chÕ ®é tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp dµi h¹n, h¬n 1,2 triÖu ng-êi ®-îc h-ëng chÕ ®é tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp ng¾n h¹n, h¬n 50 v¹n 7 lao ®éng n÷ ®-îc h-ëng chÕ ®é trî cÊp thai s¶n, h¬n 8 triÖu l-ît ng-êi ®-îc h-ëng chÕ ®é èm ®au. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn BHXH thùc sù trë thµnh chÝnh s¸ch x· héi c¬ b¶n ë n-íc ta. §èi t-îng tham gia BHXH kh«ng chØ riªng c«ng nh©n viªn chøc mµ cßn lµ toµn bé nh©n d©n lao ®éng ®Òu cã thÓ tham gia. Do cã BHXH mµ ngêi lao ®éng ®-îc trî cÊp kÞp thêi ®Ó æn ®Þnh cuéc sèng kh«ng nh÷ng cho b¶n th©n hä mµ cßn cho gia ®×nh hä, khiÕn cho ng-êi lao ®éng hoµn toµn yªn t©m g¾n bã víi x· héi. §ång thêi n©ng cao ý thøc céng ®ång tr¸ch nhiÖm gi÷a nh÷ng ng-êi lao ®éng víi nhau vµ gi÷a ng-êi lao ®éng víi ng-êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n-íc XHCN. 3. Nh÷ng tån t¹i vµ nguyªn nh©n cña nã 3.1 Nh÷ng tån t¹i BHXHVN trong h¬n 30 n¨m thùc hiÖn mÆc dï ®· ®¹t ®-îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh nh-ng khi b-íc vµo kinh tÕ thÞ tr-êng nã ®· béc lé tÊt c¶ nh÷ng nh-îc ®iÓm cÇn ph¶i ®æi míi vµ hoµn thiÖn thÓ hiÖn ë nh÷ng khÝa c¹nh lín sau: - VÒ mÆt tæ chøc: cßn ph©n t¸n, v× vËy khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch cßn nhiÒu nhÊt qu¸n, thiÕu ®ång bé, cã lóc cã n¬i cßn chång chÐo. - ChÝnh s¸ch BHXH tr-íc ®©y chØ phï hîp víi c¬ chÕ bao cÊp, bëi lÏ trong c¬ chÕ bao cÊp Nhµ n-íc ®· ®øng ra bao phÇn lín nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn BHXH. MÆt kh¸c chÝnh s¸ch BHXH ch-a th-êng xuyªn ®æi míi cho nªn ë c¸c cÊp c¬ së rÊt khã thùc hiÖn vµ nhiÒu khi thùc hiÖn kh«ng ®óng chÝnh s¸ch. §Æc biÖt chóng ta ch-a x©y dùng ®-îc luËt BHXH cho nªn chÝnh s¸ch BHXH ®· s¬ cøng l¹i cµng s¬ cøng h¬n. Bªn c¹nh ®ã hÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH béc lé rÊt nhiÒu vÊn ®Ò tån t¹i trong néi dung tõng chÕ ®é. §Æc biÖt chÕ ®é mÊt søc lao ®éng ®· bÞ lîi dông, v× thÕ ®· ¶nh h-ëng nghiªm träng vµ lµm th©m hôt rÊt lín nguån BHXH. - Quü BHXH trªn thùc tÕ coi nh- kh«ng cã bëi v× cã mét bé phËn ng-êi lao ®éng kh«ng ®ãng gãp BHXH mµ Nhµ n-íc ®ãng thay cho hä, lùc l-îng vò trang cã møc tiÒn l-¬ng rÊt cao nh-ng kh«ng ®Çy ®ñ, thªm vµo ®ã ®ãng theo quü l-¬ng nh-ng quü l-¬ng l¹i mang tÝnh bao cÊp nªn phÇn thu BHXH tõ nguån l-¬ng hÇu nh- kh«ng ®¸ng kÓ. 8 - ViÖc qu¶n lý quü cßn qu¸ nhiÒu s¬ hë vµ thiÕu sãt cho nªn quü BHXH bÞ th©m hôt nghiªm träng vµ viÖc ®iÒu phèi quü BHXH gi÷a hai c¬ quan (Tæng liªn ®oµn lao ®éng vµ Së lao ®éng th-¬ng binh x· héi) kh«ng thùc hiÖn ®-îc, cho nªn ®· g©y nhiÒu khã kh¨n trong c«ng t¸c thu chi , ®Æc biÖt lµ chi b¶o hiÓm. - §éi ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c BHXH sè l-îng cßn thiÕu vµ chÊt l-îng cßn yÕu ®· ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn viÖc qu¶n lý thu chi vµ thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH ®èi víi ng-êi lao ®éng; nhËn thøc vÒ BHXH cßn rÊt yÕu kÓ c¶ cÊp l·nh ®¹o bëi v× ba lý do: thø nhÊt quü BHXH kh«ng cã mµ ng©n s¸ch Nhµ n-íc g¸nh v¸c toµn bé, thø hai ®èi t-îng tham gia b¶o hiÓm cßn h¹n hÑp v× vËy ®¹i ®a sè lùc l-îng lao ®éng ViÖt Nam cßn kh«ng biÕt ®Õn BHXH, thø ba lµ møc ®-îc h-ëng trî cÊp trong c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm cßn rÊt thÊp. §Æc biÖt lµ sau thêi kú gi¸ tiÒn lªn, ng-êi lao ®éng coi tiÒn l-¬ng c¬ b¶n hoÆc toµn bé trî cÊp BHXH lµ mét phÇn. 3.2 Nguyªn nh©n tån t¹i. Xem xÐt thùc tr¹ng cña BHXH ë ViÖt Nam ta cã thÓ rót ra mét sè nguyªn nh©n sau: - BHXHVN míi chØ cã h¬n 30 n¨m h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn mµ l¹i cßn ë trong t×nh tr¹ng chiÕn tranh kÐo dµi, kinh tÕ ®Êt n-íc cßn kÐm ph¸t triÓn, c«ng cuéc kh«i phôc sau chiÕn tranh cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. HËu qu¶ ®ã ¶nh h-ëng m¹nh ®Õn c¸c chÝnh s¸ch BHXH nãi riªng vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi nãi chung. Bªn c¹nh ®ã BHXH l¹i chÞu ¶nh h-ëng cña nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp võa cøng nh¾c, thiÕu n¨ng ®éng l¹i võa láng lÎo trong viÖc ®Ò ra chÝnh s¸ch vµ ®iÒu hµnh. HiÖn nay khi nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi sang c¬ chÕ thÞ tr-êng th× BHXH còng ®-îc c¶i tiÕn rÊt nhiÒu nh-ng vÉn cßn hÕt søc míi mÎ. - BHXHVN cßn h¹n chÕ vÒ mÆt nhËn thøc, ®èi víi nh÷ng ng-êi lµm c«ng t¸c BHXH ch-a ®-îc tiÕp cËn víi thµnh tùu vµ kinh nghiÖm ho¹t ®éng BHXH cña thÕ giíi. Cßn ®èi víi ng-êi ®-îc b¶o hiÓm còng ch-a ®ñ nhËn thøc vÒ quyÒn lîi, nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm cña m×nh khi tham gia BHXH. Cho nªn viÖc kiÓm so¸t sù ho¹t ®éng cña hÖ thèng BHXH, nh©n viªn, c¸n bé lµm c«ng t¸c BHXH thùc hiÖn kh«ng chÆt chÏ, tõ ®ã rÔ ph¸t sinh hµnh vi vi ph¹m quy ®Þnh cña Nhµ n-íc. 9 - Sù kÕt hîp cña c¸c c¬ quan, tæ chøc trontg c«ng t¸c BHXH vÉn cßn láng lÎo, ph©n t¸n: Tæng liªn ®oµn lao ®éng ViÖt Nam qu¶n lý ba chÕ ®é, cßn c¸n bé lao ®éng th-¬ng binh vµ x· héi qu¶n lý ba chÕ ®é. Tõ ®ã dÉn ®Õn viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi cßn thiÕu tËp trung. II. thùc tr¹ng BHXH ViÖt Nam sau nghÞ ®Þnh 43/CP. 1. Sù ra ®êi cña nghÞ ®Þnh 43/CP. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr-êng, sù nghiÖp BHXH ViÖt Nam lµ mét trong lÜnh vùc yÕu kÐm nhÊt vµ béc lé rÊt nhiÒu tån t¹i. V× vËy n¨m 1993 Nhµ n-íc ban hµnh nghÞ ®Þnh 43 vÒ BHXH nh»m môc ®Ých kh¾c phôc mét phÇn yÕu kÐm tr-íc ®©y, ®ång thêi gióp cho lÜnh vùc BHXH dÇn dÇn ®i vµo thÕ æn ®Þnh. NghÞ ®Þnh 43 ra ®êi lµ rÊt kÞp thêi vµ ®¸p øng ®-îc nguyÖn väng cña ng-êi lao ®éng vµ ng-êi sö dông lao ®éng, ®¸p øng ®-îc yªu cÇu, sù ®ßi hái cÊp b¸ch cña Nhµ n-íc vÒ qu¶n lý lÜnh vùc nµy. NÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, tÊt c¸c ngµnh, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi kh¸c ®· chuyÓn ®æi mµ BHXH ch-a chuyÓn ®æi kÞp thêi, cßn c¸c chÝnh s¸ch BHXH tr-íc ®©y kh«ng cßn phï hîp vÒ nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau nh- tæ chøc h×nh thµnh, chÕ ®é tiÒn l-¬ng, ký kÕt hîp ®ång... cho nªn NghÞ ®Þnh 43 ra ®êi lµ phï hîp víi nÒn kinh tÕ. §Æc biÖt BHXH ph¶i hoµ nhËp víi BHXH quèc tÕ. Bªn c¹nh ®ã BHXH lµ mét chÝnh s¸ch kh«ng thÓ thiÕu ®-îc. V× vËy, ng-êi lao ®éng, ng-êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n-íc ®Òu rÊt quan t©m bëi lÏ ng-êi lao ®éng kh«ng cßn ®-îc h-ëng chÕ ®é bao cÊp nh- tr-íc n÷a vµ Nhµ n-íc kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó bao cÊp n÷a. Cho nªn ®Ó ®¸p øng ®-îc nh÷ng nhu cÇu nµy ®ßi hái ph¶i cã v¨n b¶n thèng nhÊt. TiÕp ®ã n¨m 1995 Nhµ n-íc cßn ban hµnh NghÞ ®Þnh 12/CP vÒ BHXH nh»m kh¾c phôc mét sè ®iÓm bÊt hîp lý vµ kh«ng phï hîp cña c¸c v¨n b¶n tr-íc ®©y trong ®ã cã c¶ NghÞ ®Þnh 42 vµ còng n¨m nµy Nhµ n-íc cßn ban hµnh NghÞ ®Þnh 19/CP vÒ tæ chøc sù nghiÖp BHXH ViÖt Nam. §©y lµ mét trong nh÷ng mèc quan träng nhÊt cña sù nghiÖp BHXHVN kÓ c¶ ®æi míi vÒ kh©u tæ chøc.§ång thêi còng n¨m nµy cßn ban hµnh ®iÒu lÖ BHXHVN cho phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr-êng. 2. Tæ chøc BHXH. BHXHVN ®-îc tæ chøc theo hÖ thèng ngµnh däc tõ Trung -¬ng ®Õn ®Þa ph-¬ng cã c¬ cÊu nh- sau: 10 - ë Trung -¬ng cã BHXHVN - ë c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung -¬ng (gäi chung lµ tØnh) lµ BHXH tØnh trùc thuéc BHXHVN. - ë c¸c quËn, huyÖn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh (gäi chung lµ huyÖn) lµ BHXH huyÖn trùc thuéc BHXH tØnh. C¬ quan qu¶n lý cao nhÊt cña BHXHVN lµ héi ®ång qu¶n lý BHXHVN. Héi ®ång qu¶n lý BHXHVN gåm cã: Chñ tÞch, 1 phã chñ tÞch vµ c¸c thµnh viªn do thñ t-íng chÝnh phñ bæ nhiÖm vµ miÔn nhiÖm. Thµnh viªn cña Héi ®ång qu¶n lý bao gåm ®¹i diÖn cã thÈm quyÒn cña Bé lao ®éng Th-¬ng binh vµ X· héi, Bé tµi chÝnh, Tæng liªn ®oµn lao ®éng ViÖt Nam vµ Tæng gi¸m ®èc BHXHVN. 11 S¬ ®å hÖ thèng tæ chøc BHXHVVN tõ sau NghÞ ®Þnh 19/CP: Thñ t-íng ChÝnh phñ BHXHV N Phã tæng gi¸m ®èc Tæng gi¸m ®èc BHXHVN Phã tæng gi¸m ®èc C¸c ban BHXH Tæng gi¸m ®èc BHXHVN BHXH tØnh, thµnh phè BHXH cña quËn, huyÖn, ngµnh Ghi chó: BHXH ë c¸c ®¬n vÞ c¬ së Th«ng tin chØ ®¹o Th«ng tin b¸o c¸o 3. Quü BHXH. Trong c¬ chÕ míi, theo NghÞ ®Þnh 43CP cña ChÝnh phñ ra ngµy 22/6/1993 quy ®Þnh quü BHXH lµ mét quü tµi chÝnh ®éc lËp, tËp trung n»m ngoµi Ng©n s¸ch Nhµ n-íc do: - Ng-êi sö dông lao ®éng ®ãng gãp 15% quü l-¬ng. - Ng-êi lao ®éng ®ãng gãp 5% tiÒn l-¬ng. 12 - Trî cÊp cña ng©n s¸ch Nhµ n-íc. Ngoµi ra quü nµy cßn ®-îc bæ sung thªm phÇn l·i xuÊt do ®Çu tmang l¹i vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c nhµ h¶o t©m ®ãng gãp. Nhê cã c¬ chÕ míi nµy nguån thu quü BHXH ®· kh«ng ngõng t¨ng lªn vµ cã thÓ ®¸p øng ®-îc nhu cÇu chi phÝ BHXH. Tuy nhiªn nguån quü nµy t¨ng lµ do hiÖn nay ng-êi ph¶i ®ãng nhiÒu, trong khi ®ã ng-êi ®-îc h-ëng ch-a nhiÒu, sè ®ang ®-îc h-ëng th× vÉn do ng©n s¸ch Nhµ n-íc ®¶m nhiÖm v× quü BHXH l¯ “x­¬ng sèng”. Cho nªn quü BHXH ch-a v÷ng ch¾c do vËy ngay tõ b©y giê Nhµ n-íc ph¶i cã chÝnh s¸ch hîp lý. Bëi v× chóng ta ®ang phÊn ®Êu quü BHXH n»m ngoµi ng©n s¸ch, t-¬ng lai quü BHXH kh«ng cßn ng©n s¸ch tµi trî n÷a. Vµ lóc ®ã ng-êi ®-îc h-ëng BHXH còng t¨ng lªn. Sù t¨ng lªn ®ã do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau nh- ng-êi ®-îc h-ëng t¨ng nhanh h¬n ng-êi ph¶i ®ãng, thêi gian h-ëng trî cÊp dµi h¬n. Do tuæi thä cña d©n c- ngµy mét t¨ng, hiÖn nay tuæi thä b×nh qu©n sÏ t¨ng lªn 70,4 tuæi ®Õn 75,4 tuæi vµ ®Õn n¨m 2030 lµ ®Õn 72,4 ®Õn 74,4 tuæi. §iÒu nµy cho thÊy ph¶i cã sù ®iÒu chØnh trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn quü BHXH, viÖc nµy cã thÓ b»ng nhiÒu c¸ch: t¨ng thªm tû lÖ ®ãng hoÆc kÐo dµi thêi gian ®ãng b»ng c¸ch t¨ng tuæi nghØ h-u hoÆc tÝnh l¹i møc h-ëng cña tõng chÕ ®é, trong ®ã ®Æc biÖt l-u ý dïng l-¬ng 5 n¨m cuèi tr-íc khi nghØ h-u lµm c¨n cø tÝnh møc h-ëng. §Ó thÊy râ h¬n ta cã thÓ tham kh¶o b¶ng sè liÖu sau. Dù b¸o nh÷ng yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn quü BHXH. N¨m 1997 2000 2010 2020 2030 Sè ng-êi ®ãng BHXH (ngh×n) 3100 3271 4406 5233 5897 Sè h-ëng BHXH (ngh×n) 1792 1802 1739 1808 1867 1732 1635 1195 706 290 - H-ëng sau n¨m 1995 60 167 544 1102 1577 Thu BHXH (ngh×n tû) 7,9 11,6 23,4 35,1 49,6 Chi BHXH (ngh×n tû) 5,9 8,7 17,9 33,4 63 Chªnh lÖch thu chi (ngh×n tû) +2,0 +2,8 +5,5 +1,8 -13,5 Trong ®ã: - H-ëng tr-íc n¨m 1995 13 Qua b¶ng sè liÖu trªn ta thÊy chªnh lÖch thu-chi ngµy cµng gi¶m chøng tá sè ng-êi ®-îc h-ëng BHXH ngµy cµng t¨ng trong t-¬ng lai vµ hä ®-îc h-ëng nhiÒu h¬n hä ®ãng. 4. HÖ thèng c¸c chÕ ®é B¾t ®Çu tõ nghÞ ®Þnh 43 trë l¹i ®©y, BHXHVN thùc hiÖn 5 chÕ ®é BHXH sau ®©y: 4.1 ChÕ ®é trî cÊp èm ®au Con ng-êi sinh ra, lín lªn vµ chÕt ®i nã nh- lµ mét qui luËt vËn ®éng tù nhiªn, tÊt yÕu cña x· héi. Trong qu¸ tr×nh vËn ®éng ®ã con ng-êi nãi chung vµ ng-êi lao ®éng nãi riªng kh«ng thÓ tranh khái èm ®au. §Æc biÖt víi ng-êi lao ®éng, lµ ng-êi t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cho x· héi. V× vËy khi hä bÞ èm ®au ph¶i ®-îc nghØ ngh¬i, ®iÒu trÞ an d-ìng. Trong thêi gian nµy hä ®-îc xÐt h-ëng trî cÊp BHXH thay v× tiÒn l-¬ng, møc h-ëng trî cÊp ®-îc quy ®Þnh nh- sau: - TÊt c¶ ng-êi lao ®éng nghØ viÖc vµ èm ®au, tai n¹n, rñi ro mµ cã x¸c nhËn cña tæ chøc y tÕ do bé y tÕ quyÕt ®Þnh ®-îc h-ëng chÕ ®é trî cÊp èm ®au, trõ nh÷ng ng-êi tù huû ho¹i søc khoÎ do say r-îu hoÆc dïng chÊt ma tuý th× kh«ng ®-îc trî cÊp èm ®au. - Víi nh÷ng ng-êi lao ®éng lµm viÖc ë ®iÒu kiÖn b×nh th-êng th× ®-îc h-ëng tèi ®a 30 ngµy trong mét n¨m, nÕu ®· ®ãng BHXH d-íi 15 n¨m. §-îc h-ëng 40 ngµy trong n¨m nÕu ®· ®ãng BHXH tõ 15 n¨m ®Õn d-íi 30 n¨m. §-îc h-ëng 50 ngµy trong mét n¨m nÕu ®ãng BHXH tõ 30 n¨m trë lªn. - §èi víi nh÷ng ng-êi lao ®éng lµm c¸c nghÒ hoÆc c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i, lµm viÖc ë nh÷ng n¬i cã phô cÊp khu vùc hÖ sè tõ 0,7 trë lªn th× ®-îc h-ëng 40 ngµy trong mét n¨m, nÕu ®ãng BHXH d-íi 15 n¨m; 50 ngµy trong mét n¨m nÕu ®· ®ãng BHXH tõ 15 ®Õn 30 n¨m vµ ®-îc h-ëng 60 ngµy trong mét n¨m nÕu ®ãng BHXH tõ 30 n¨m trë lªn. Møc tù cÊp cña nh÷ng ng-êi m¾c bÖnh cÇn ch÷a tõ 180 ngµy trong mét n¨m trë lªn b»ng 65% - 70% møc l-¬ng h-ëng tr-íc khi èm ®au. Víi ng-êi lao ®éng cã con thø 1, thø 2 d-íi 7 tuæi bÞ èm ®au th× ®-îc nghØ ch¨m sãc con vµ ®-îc h-ëng trî cÊp BHXH. Vµ nÕu ng-êi lao ®éng 14 thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p kÕ ho¹ch ho¸ d©n sè th× thêi gian nghØ do bé y tÕ quy ®Þnh vµ còng ®-îc h-ëng trî cÊp BHXH. ë ViÖt Nam khi thùc hiÖn chÕ ®é trî cÊp nµy cã -u ®iÓm sau: - §¸p øng ®-îc nguyÖn väng, nhu cÇu cña ng-êi lao ®éng trong thùc tÕ gióp hä yªn t©m lao ®éng s¶n xuÊt ®Ó tõ ®ã gãp phÇn t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. - Trong vßn h¬n 30 n¨m thùc hiÖn, c¸c chÕ ®é nµy ®· thùc hiÖn cho hµng chôc triÖu l-ît ng-êi bÞ èm ®au, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng-êi lµm trong ngµnh nghÒ nÆng nhäc, ®éc h¹i, tõ ®ã gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cho gia ®×nh hä, ®Æc biÖt thêi kú chiÕn tranh. MÆc dï ®· ®¹t ®-îc mét sè -u ®iÓm nh-ng khi thùc hiÖn chÕ ®é nµy vÉn cßn tån t¹i mét sè ®iÓm sau: - Kh©u gi¸m ®Þnh y khoa qu¸ dÔ d·i, v× vËy ph¸t sinh hiÖn t-îng tiªu cùc lµm th©m hôt quü BHXH. - ViÖc qu¶n lý chÕ ®é nµy cßn láng lÎo vµ thiÕu sù kiÓm tra, kiÓm so¸t. - Khi xÐt trî cÊp cho chÕ ®é nµy cßn mang tÝnh b×nh qu©n gi÷a c¸c ngµnh nghÒ cho nªn kh«ng khuyÕn khÝch ng-êi lao ®éng lµm nh÷ng ngµnh nghÒ nÆng nhäc, ®éc h¹i. 4.2 ChÕ ®é trî cÊp thai s¶n. Nh- chóng ta ®· biÕt phô n÷ cã vai trß chñ yÕu trong viÖc t¸i s¶n xuÊt con ng-êi, t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm tinh thÇn cho x· héi, vµ chiÕm h¬n mét nöa lùc l-îng lao ®éng trong x· héi. Do vËy trî cÊp thai s¶n cho lao ®éng n÷ lµ rÊt cÇn thiÕt vµ quan träng, gióp lao ®éng n÷ sinh vµ nu«i con tèt h¬n. Cô thÓ chÕ ®é h-ëng nh- sau. Lao ®éng n÷ cã thai sinh con thø nhÊt, thø hai ®-îc h-ëng trî cÊp theo nh÷ng néi dung sau: - Tr-íc khi sinh con, ®èi víi ng-êi lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn b×nh th-êng ®-îc nghØ ba ngµy trong ba lÇn ®i kh¸m thai. Trong tr-êng hîp ng-êi lao ®éng cã thai lµm viÖc ë xa tæ chøc y tÕ hoÆc ng-êi mang thai cã bÖnh lý, thai kh«ng b×nh th-êng th× ®-îc nghØ 2 ngµy cho mçi lÇn ®i kh¸m thai, tr-êng hîp x¶y thai th× ®-îc nghØ 20 ngµy nÕu thai d-íi 3 th¸ng, 30 ngµy nÕu thai 3 th¸ng trë lªn. 15 - Sau khi sinh con, víi nh÷ng ng-êi lµm viÖc ë ®iÒu kiÖn b×nh th-êng th× ®-îc nghØ 4 th¸ng. Cßn trong ®iÒu kiÖn hÖ sè khu vùc lµ 0,5 - 0,7 th× ®-îc nghØ 4 th¸ng. NÕu hÖ sè khu vùc lµ mét vµ lµm viÖc ë ®iÒu kiÖn ®éc h¹i th× ®-îc nghØ 6 th¸ng. HÕt thêi h¹n nghØ nÕu muèn nghØ thªm ph¶i ®-îc sù ®ång ý cña ng-êi sö dông lao ®éng vµ kh«ng ®-îc h-ëng trî cÊp. NÕu ®· lµm tr-íc thêi h¹n nghØ th× ph¶i b¸o tr-íc 1 tuÇn lÔ vµ ®-îc h-ëng trî cÊp theo quy ®Þnh. Ng-êi lao ®éng nam hay n÷ nÕu muèn nu«i con s¬ sinh theo quy ®Þnh cña luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh th× ®-îc nghØ viÖc vµ ®-îc h-ëng trî cÊp BHXH 4 th¸ng, møc h-ëng lµ 100% l-¬ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH. ViÖt Nam khi thùc hiÖn chÕ ®é nµy cã -u ®iÓm: - Gãp phÇn ®éng viªn chÞ em phô n÷ yªn t©m vµ h¨ng h¸i lao ®éng s¶n xuÊt. §Æc biÖt trong thêi kú chiÕn tranh. - Gãp phÇn lµm gi¶m tû lÖ suy dinh d-ìng khi sinh ®Î. - Gãp phÇn thùc hiÖn quyÒn b×nh ®¼ng vÒ mäi mÆt gi÷a nam vµ n÷. Nh÷ng tån t¹i: + Cã nh÷ng thêi kú viÖc quy ®Þnh thêi gian nghØ ®Î cña lao ®éng n÷ cßn thiÕu c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn. + §¹i ®a sè lao ®éng n÷ khi sinh ®Î bÞ suy dinh d-ìng nghiªm träng c¶ mÑ vµ con. + Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr-êng hiÖn nay chÕ ®é nµy cã ¶nh h-ëng tiÕp tôc ®Õn c«ng ¨n viÖc lµm cña lao ®éng n÷. 4.3 ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp. Ng-êi lao ®éng kh«ng may bÞ tai n¹n lao ®éng hoÆc bÖnh nghÒ nghiÖp, Nhµ n-íc hoÆc c¬ quan doanh nghiÖp ph¶i cã tr¸ch nhiÖm xÐt trî cÊp BHXH ®Ó hä tiÕp tôc æn ®Þnh æn ®Þnh vµ duy tr× cuéc sèng. Nh÷ng tr-êng hîp sau ®©y ®-îc h-ëng trî cÊp: - BÞ tai n¹n trong giê lµm viÖc, t¹i n¬i lµm viÖc kÓ c¶ lµm viÖc ngoµi giê do yªu cÇu cña ng-êi sö dông lao ®éng. - BÞ tai n¹n ngoµi giê lµm viÖc, khi thùc hiÖn c«ng viÖc theo yªu cÇu cña ng-êi sö dông lao ®éng. 16 - BÞ tai n¹n trªn tuyÕn ®-êng ®i vµ vÒ ®Õn n¬i lµm viÖc. Ng-êi lao ®éng ®-îc h-ëng trî cÊp tuú thuäc vµo møc ®é suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng ®-îc tÝnh theo møc tiÒn l-¬ng tèi thiÓu, nÕu bÞ suy gi¶m tõ 5% ®Õn 30% th× ®-îc h-ëng trî cÊp mét lÇn, nÕu tõ 31% ®Õn 100% th× ®-îc h-ëng trî cÊp hµng th¸ng. Møc ®é h-ëng phô thuéc vµo tõng kho¶ng tû lÖ mÊt søc lao ®éng. ViÖt Nam khi thùc hiÖn nh÷ng chÕ ®é nµy cã mét sè ®iÓm sau: + Cßn nhÇm lÉn gi÷a tai n¹n lao ®éng vµ tai n¹n giao th«ng. + Kh©u gi¸m ®Þnh y khoa cã nh÷ng lóc, nh÷ng n¬i ch-a nghiªm tóc vµ ®Æc biÖt chóng ta ch-a ®Þnh kú gi¸m ®Þnh l¹i y khoa. V× vËy viÖc sö dông vµ bè trÝ lao ®éng kh«ng hîp lý vµ ch-a cã hiÖu qu¶. + Khi xÐt trî cÊp chÕ ®é nµy vÉn cßn mang tÝnh b×nh qu©n gi÷a c¸c ngµnh nghÒ cho nªn ch-a khuyÕn khÝch ng-êi lao ®éng lµm viÖc ë nh÷ng ngµnh nghÒ ®éc h¹i. 4.4 ChÕ ®é trî cÊp h-u trÝ Ng-êi lao ®éng khi hÕt tuæi lao ®éng hä ph¶i ®-îc nghØ ng¬i an d-ìng bëi lÏ sau mét thêi gian cèng hiÕn cho Nhµ n-íc, cho c¬ quan, doanh nghiÖp th× søc khoÎ bÞ gi¶m sót nghiªm träng. Tuy nhiªn thêi gian nµy cã mét sè nhu cÇu hä kh«ng gi¶m ®i mµ cßn t¨ng lªn. V× vËy hä vÉn tiÕp tôc ®-îc xÐt BHXH d-íi h×nh thøc tiÒn h-u trÝ. Quy ®Þnh n¨m c«ng t¸c víi n÷ lµ 55 tuæi vµ 60 tuæi ®èi víi nam, nÕu lµm viÖc ë ®iÒu kiÖn nÆng nhäc, ®éc h¹i th× c«ng t¸c ®ãng BHXH h¹ xuèng 20 n¨m (tr-íc ®©y lµ 15 n¨m). Thay chÕ ®é mÊt søc tr-íc ®©y, ®iÒu kiÖn nghØ h-u cßn quy ®Þnh ba tr-êng hîp ®-îc h-ëng thÊp h¬n tuæi nghØ h-u n¨m ®ñ 60, n÷ ®ñ 55 cã 15 n¨m ®ãng BHXH hoÆc nam ®ñ 50 n÷ ®ñ 45 cã hai m-¬i n¨m ®ãng BHXH trong ®ã cã 15 n¨m lµm viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i, mÊt søc 61% trë lªn th× kh«ng phô thuéc vµo tuæi ®êi. Møc h-ëng cã sù tiÕn bé h¬n tr-íc, ®iÓm khëi ®Çu lµ 15 n¨m ®-îc h-ëng 45% l-¬ng b×nh qu©n 5 n¨m vÒ cuèi vµ cao nhÊt lµ 75%. ë ViÖt Nam khi thùc hiÖn chÕ ®é nµy mÆc dï ®· ®¹t ®-îc mét sè -u ®iÓm rÊt c¬ b¶n sau: 17 - Gióp cho hµng triÖu ng-êi vÒ h-u cã cuéc sèng æn ®Þnh, t¹o ra mét t©m lý yªn t©m æn ®Þnh khi lao ®éng s¶n xuÊt bëi v× hä biÕt r»ng sau khi vÒ h-u hä vÉn tiÕp tôc ®-îc xÐt trî cÊp BHXH. - Trong thêi kú chèng Mü cøu n-íc ®· ®éng viªn ®-îc rÊt nhiÒu ®ang trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt ®i chiÕn ®Êu bëi v× thêi gian lµm nghÜa vô còng ®-îc tÝnh lµ thêi gian c«ng t¸c liªn tôc ®Ó ®ùc t×nh trî cÊp BHXH. Tuy nhiªn chÕ ®é nµy hiÖn nay lµ mét trong nh÷ng chÕ ®é cã nhiÒu tån t¹i nhÊt vµ khã gi¶i quyÕt. - §¹i ®a sè nh÷ng ng-êi vÒ h-u hiÖn nay ë n-íc ta ch-a ®ñ tuæi quy ®Þnh. - Chóng ta ch-a bãc t¸ch mét c¸ch cô thÓ c¸c chÕ ®é -u ®·i x· héi ra khái chÕ ®é h-u trÝ. - §¹i ®a sè nh÷ng ng-êi ®· vÒ h-u ë ViÖt Nam hiÖn nay cã cuéc sèng rÊt khã kh¨n bëi v× thu nhËp thÊp, tiÒn l-¬ng h-u thÊp. Thªm vµo ®ã cã nh÷ng lóc, nh÷ng n¬i tiÒn l-¬ng h-u ®-îc nhËn kh«ng ®óng kú h¹n cho nªn cuéc sèng cña hä l¹i cµng khã kh¨n h¬n. 4.5. ChÕ ®é trî cÊp tiÒn tuÊt. Ng-êi lao ®éng kh«ng may bÞ chÕt th× Nhµ n-íc, c¬ quan doanh nghiÖp ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi nh÷ng ng-êi cßn sèng trong gia ®×nh hä bao gåm bè mÑ giµ kh«ng n¬i n-¬ng tùa, con c¸i ch-a ®Õn tuæi tr-ëng thµnh. Nã cã vai trß rÊt quan träng thÓ hiÖn tÝnh nh©n ®¹o cao c¶ s©u s¾c cña BHXH. Khi ng-êi lao ®éng ®ang lµm viÖc bÞ chÕt th× gia ®×nh ®-îc h-ëng 8 th¸ng l-¬ng tèi thiÓu. HiÖn nay møc l-¬ng tèi thiÓu lµ 144.000VN§, nÕu ng-êi lao ®éng chÕt cßn nu«i con d-íi 15 tuæi hoÆc 18 tuæi. NÕu ng-êi ®-îc ng-êi chÕt ®ã nu«i d-ìng, sau khi ng-êi lao ®éng chÕt kh«ng cßn ai nu«i d-ìng th× ®-îc nhËn trî cÊp 70% l-¬ng tèi thiÓu hµng th¸ng. Trong tr-êng hîp vÉn cßn ng-êi nu«i d-ìng th× vÉn ®-îc h-ëng 40% l-¬ng tèi thiÓu/Th¸ng. Sè ng-êi ®-îc nhËn tiÒn tuÊt tèi ®a 4 ng-êi. NÕu kh«ng cã th©n nh©n cña ng-êi chÕt thuéc diÖn h-ëng trî cÊp hµng th¸ng th× gia ®×nh ®-îc h-ëng trî cÊp mét lÇn phô thuéc vµo thêi gian ®ãng BHXH vµ 18 phô thuéc vµo ng-êi ®ã ®· vµ ®ang h-ëng trî cÊp h-u trÝ hoÆc trî cÊp bÖnh nghÒ nghiÖp, tai n¹n lµ bao nhiªu råi. §©y lµ chÕ ®é mang tÝnh nh©n ®¹o nhÊt cña BHXH. V× thÕ khi tiÕn hµnh BHXH quèc gia nµo còng ph¶i thùc hiÖn chÕ ®é nµy. Khi thùc hiÖn chÕ ®é nµy, ViÖt Nam cßn mét sè ®iÓm sau: - Cã nh÷ng lóc, nh÷ng n¬i ng-êi ta cßn lîi dông c¶ ng-êi chÕt. - Cã nh÷ng lóc, nh÷ng n¬i khi gi¶i quyÕt chÕ ®é nµy cßn chËm chÔ, v× vËy ®· ¶nh h-ëng ®Õn t©m t-, t×nh c¶m cña nh÷ng ng-êi cßn sèng. Trªn ®©y lµ 5 chÕ ®é cña BHXHVN. Ngoµi 5 chÕ ®é chi tr¶ nµy Nhµ n-íc cßn ®Ò ra chÕ ®é dµnh cho chi tr¶ qu¶n lý x· héi vµ sù nghiÖp qu¶n lý BHXH. III. sù cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi ho¹t ®éng BHXHVN 1. Quan ®iÓm ®æi míi: BHXH ®· ra ®êi h¬n 30 n¨m nay ë n-íc ta, tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n lÞch sö kh¸c nhau, chÝnh s¸ch vµ c¸c chÕ ®é BHXH ®· qua nhiÒu lÇn söa ®æi. Cã thÓ nãi r»ng BHXHVVN ®· cã hiÖu qu¶ hÕt søc to lín, nã ®· gãp phÇn æn ®Þnh ®êi sèng cña ng-êi lao ®éng trong biªn chÕ Nhµ n-íc, ®¶m b¶o ®êi sèng cña gia ®×nh hä, ®éng viªn hä g¾n bã víi chÕ ®é, tin t-ëng vµo ®-êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng, h¨ng h¸i trong lao ®éng s¶n xuÊt vµ chiÕn ®Êu b¶o vÖ x©y dùng tæ quèc, gãp phÇn tÝch cùc vµo c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n-íc. §Æc biÖt tõ khi chÝnh phñ quyÕt ®Þnh thµnh lËp ngµnh BHXH theo hÖ thèng däc vµ ban hµnh bé luËt lao ®éng, ®iÒu lÖ BHXH th× ho¹t ®éng BHXH ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn ®¸ng khÝch lÖ, nã ®¶m b¶o tèt h¬n c¸c quyÒn lîi BHXH cho ng-êi lao ®éng. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng song còng kh«ng tr¸nh khái vµ cßn nhiÒu h¹n chÕ, v× vËy nã còng ch-a thùc sù t¹o ®-îc ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi, æn ®Þnh ®êi sèng ng-êi lao ®éng vµ gia ®×nh cña hä c¶ khi cßn lao ®éng hoÆc khi ®· nghØ. HiÖn nay n-íc ta ®ang thùc hiÖn ®-êng lèi ®æi míi, x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng XHCN, ®ång thêi thùc hiÖn ®-êng lèi kinh tÕ më cöa, t¨ng c-êng quan hÖ hîp t¸c víi c¸c n-íc trªn thÕ giíi. Víi ®-êng lèi chÝnh s¸ch ®ã c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®ang chuyÓn sang c¬ chÕ s¶n xuÊt kinh doanh g¾n víi thÞ tr-êng vµ ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ 19 c¶ vÒ quy m« lÉn chÊt l-îng. Kinh tÕ hé gia ®×nh, c¸c doanh nghiÖp t- nh©n, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ liªn doanh víi n-íc ngoµi vµ c«ng ty 100% vèn n-íc ngoµi ngµy cµng ph¸t triÓn. C¬ cÊu lao ®éng vµ c¬ cÊu kinh tÕ trªn c¶ n-íc còng thay ®æi, sè ng-êi lao ®éng lµm trong c¸c doanh gnhiÖp Nhµ n-íc, tnh©n vµ liªn doanh, lµm thuª trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi ngµy cµng nhiÒu. §ång thêi do thùc hiÖn ®-êng lèi kinh tÕ ®æi míi, ph¸t triÓn nªn thu nhËp cña ng-êi lao ®éng ngµy cµng n©ng cao. Sù ®æi míi c¬ cÊu kinh tÕ x· héi vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ x· héi còng nh- thay ®æi theo h-íng ®i lªn cña ®êi sèng ng-êi lao ®éng, nh- vËy ®-¬ng nhiªn ®ßi hái c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi nãi chung vµ chÝnh s¸ch chÕ ®é BHXH nãi riªng còng ph¶i ®æi míi cho ®ång bé, phï hîp. Trong v¨n kiÖn §¹i héi 8 cña §¶ng ®± x²c ®Þnh: “Më réng chÕ ®é BHXH ®èi víi ng-êi lao ®éng thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ¸p dông b¾t buéc ®èi víi c¸c c¬ quan, doanh nghiÖp, tæ chøc qu°n lý v¯ sö dông tèt c²c quü BHXH, b°o ®°m ®êi sèng cña ng­êi vÒ h­u”. Vµ ®æi míi ph¶i ®-îc thùc hiÖn mét c¸ch toµn diÖn trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc nh»m môc ®Ých t¹o ®iÒu kiÖn cho chÝnh s¸ch BHXH n-íc ta nhËp ®-îc víi BHXH quèc tÕ. Thùc hiÖn ®-êng lèi trªn cña §¶ng, c«ng t¸c ho¹t ®éng BHXH trong thêi gian tíi ph¶i tiÕn hµnh ®æi míi theo ph-¬ng h-íng d-íi ®©y. 2. Néi dung ®æi míi 2.1 §æi míi vÒ nhËn thøc BHXH. Ngµy nay BHXH kh«ng cßn lµ sù ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn vËt chÊt vµ tinh thÇn cña Nhµ n-íc ®èi víi ng-êi lao ®éng n÷a, mµ lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ng-êi lao ®éng khi hä bÞ gi¶m, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc mÊt viÖc lµm b»ng mét quü tµi chÝnh ®éc lËp vµ tËp trung, ®-îc h×nh thµnh b»ng c¸ch tån tÝch dÇn sù ®ãng gãp cña ng-êi sö dông lao ®éng, ng-êi lao ®éng vµ cã sù hç trî cña Nhµ n-íc. Quü nµy do ngµnh BHXH ®¶m nhËn thu, qu¶n lý vµ tæ chøc chi tr¶ cho ng-êi lao ®éng. Nh- vËy BHXH tån t¹i vµ ph¸t triÓn lµ trªn c¬ së mèi quan hÖ ba bªn, bªn tham gia BHXH gåm: ng-êi sö dông lao ®éng ph¶i ®ãng BHXH ®Ó ®¶m b¶o quyÒn lîi cho ng-êi lao ®éng vµ Nhµ n-íc còng lµ bªn tham gia ®ãng gãp quü BHXH. Bªn ®-îc nhËn BHXH lµ nh÷ng ng-êi lao ®éng cã tham gia ®ãng BHXH. Bªn thø ba lµ ngµnh BHXH. Nhê cã chÕ ®é ba bªn nµy nã ®· thùc hiÖn ®-îc viÖc ph©n phèi l¹i thu nhËp theo c¶ chiÒu ngang vµ chiÒu däc, 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan