lêi nãi ®Çu
Nãi ®Õn sù ph¸t triÓn cña toµn x· héi, chóng ta kh«ng thÓ kh«ng nãi
®Õn b¶o hiÓm x· héi (BHXH). BHXH lµ mét chÝnh s¸ch lín cña §¶ng vµ
Nhµ n-íc ta, nã lµ x-¬ng sèng b¶o ®¶m æn ®Þnh x· héi, nã thÓ hiÖn sù phån
thÞnh cña nÒn kinh tÕ, mét sù v÷ng ch¾c cña thÓ chÕ chÝnh trÞ vµ sù nh©n v¨n
s©u s¾c. BHXH gãp phÇn æn ®Þnh ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cho ng-êi lao
®éng khi gÆp rñi ro vµ c¸c khã kh¨n kh¸c. BHXH còng lµ mét chÝnh s¸ch tµi
chÝnh nh»m huy ®éng ®ãng gãp cña ng-êi lao ®éng ®ang lµm viÖc ®Ó h×nh
thµnh quü tµi chÝnh tËp trung ®-îc b¶o toµn vµ t¨ng tr-ëng ®Ó thùc hiÖn c¸c
chÕ ®é. Do ®ã, BHXH lµ mét ®Ò tµi khoa häc ®-îc nhiÒu ng-êi quan t©m vµ
nghiªn cøu. Víi sù mong muèn gãp mét phÇn nhá bÐ vµo thÕ giíi khoa häc
vµ phôc vô häc tËp tèt h¬n, em chän ®Ò t¯i “BHXH ViÖt Nam trong c¬ chÕ
thÞ tr-êng”.
Ngoµi lêi nãi ®Çu vµ kÕt luËn ®Ò tµi bao gåm:
PhÇn I: Kh¸i qu¸t chung vÒ BHXH
PhÇn II: BHXH ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr-êng.
PhÇn III: Mét sè kiÕn nghÞ
1
phÇn I
kh¸i qu¸t chung vÒ b¶o hiÓm x· héi
I. B¶o hiÓm x· héi trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi.
B¶o hiÓm x· héi (BHXH) lµ tæng thÓ nh÷ng mèi quan hÖ kinh tÕ x·
héi gi÷a Nhµ n-íc víi ng-êi lao ®éng vµ ng-êi sö dông lao ®éng khi ng-êi
lao ®éng gÆp khã kh¨n do bÞ mÊt hoÆc gi¶m thu nhËp.
BHXH lµ mét chÝnh s¸ch lín mang tÝnh x· héi réng r·i vµ trong ®êi
sèng x· héi cña mçi quèc gia th× BHXH cã ý nghÜa rÊt to lín:
- §èi víi ng-êi lao ®éng: nã gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cho b¶n th©n
hä hoÆc gia ®×nh khi gÆp khã kh¨n do bÞ mÊt hoÆc gi¶m thu nhËp. §Æc biÖt
BHXH ra ®êi cßn gãp phÇn t¹o ra mét t©m lý yªn t©m æn ®Þnh trong cuéc
sèng còng nh- lao ®éng, hä kh«ng ph¶i lo l¾ng khi èm ®au, thai s¶n hoÆc khi
hÕt tuæi lao ®éng. Tõ ®ã gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng trong x· héi.
- §èi víi ng-êi sö dông lao ®éng: BHXH gãp phÇn æn ®Þnh s¶n xuÊt
kinh doanh, lµm cho hä ®ì ph¶i bá ra mét kho¶n tiÒn lín hoÆc nhiÒu khi rÊt
lín, khi ng-êi lao ®éng mµ hä sö dông gÆp khã kh¨n trong cuéc sèng. NhÊt
lµ trong tr-êng hîp bÞ èm ®au, tai n¹n hµng lo¹t.
- §èi víi Nhµ n-íc: BHXH ra ®êi gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn cho x·
héi, ®Æc biÖt quü BHXH lµ mét trong nh÷ng nguån ®Çu t- lín gãp phÇn ph¸t
triÓn vµ t¨ng tr-ëng kinh tÕ quèc gia.
- §èi víi c¶ ba bªn: BHXH ra ®êi t¹o lËp ®-îc mèi quan hÖ bÒn v÷ng,
æn ®Þnh ®Ó tõ ®ã gãp phÇn ®iÒu hoµ m©u thuÉn gi÷a giíi chñ vµ giíi thî.
ChÝnh v× nh÷ng ý nghÜa nªu trªn cho nªn BHXH lu«n lu«n lµ mét
trong nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi c¬ b¶n nhÊt cña mét quèc gia vµ trong ®êi
sèng kinh tÕ x· héi hiÖn nay BHXH lµ mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch kh«ng
thÓ thiÕu ®-îc vµ ngµy cµng ph¸t triÓn.
II. Nh÷ng néi dung c¬ b¶n vÒ BHXH.
1. B¶n chÊt cña BHXH.
1.1 §èi t-îng cña BHXH.
BHXH lµ mét lÜnh vùc mang tÝnh chÊt x· héi rÊt lín v× nã cã ®èi
t-îng lµ mét bé phËn rÊt lín trong x· héi, ®ã lµ ng-êi lao ®éng mµ cô thÓ lµ
2
mét bé phËn rÊt lín vµ nghÜa vô cña mét c«ng d©n theo nh÷ng tiªu chuÈn
luËt ph¸p cña Nhµ n-íc vµ cã viÖc lµm d-íi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau, t¹o ra
thu nhËp ®Ó ®¶m b¶o ®êi sèng vµ tham gia vµo BHXH nh- ng-êi lao ®éng
lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc, trong c¸c doanh nghiÖp thuéc
c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh cã sö dông tõ 10 lao ®éng trë lªn,
ng-êi lao ®éng ViÖt Nam trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi,
khu chÕ xuÊt... ng-êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c tæ chøc kinh doanh dÞch vô
thuéc c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp, c¬ quan §¶ng, ®oµn thÓ thuéc lùc
l-îng vò trang...
C¸c ®èi t-îng trªn ®i häc, thùc tËp, c«ng t¸c, ®iÒu d-ìng trong vµ
ngoµi n-íc mµ vÉn h-ëng tiÒn l-¬ng vµ tiÒn c«ng th× thuéc ®èi t-îng thùc
hiÖn BHXH b¾t buéc.
1.2 Vai trß vµ tÝnh chÊt cña BHXH.
1.2.1 Vai trß cña BHXH.
- BHXH b¶o ®¶m æn ®Þnh kinh tÕ cho ng-êi lao ®éng vµ gia ®×nh khi
hä gÆp rñi ro, gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp.
- BHXH ®¶m b¶o ®-îc tÝnh c«ng b»ng trong x· héi vµ thùc hiÖn ph©n
phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng ng-êi tham gia BHXH.
- BHXH ®· g¾n kÕt lîi Ých cña ng-êi lao ®éng, ng-êi sö dông lao
®éng vµ Nhµ n-íc.
- BHXH gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn x· héi, g¾n bã ng-êi lao ®éng víi
x· héi.
1.2.2 TÝnh chÊt cña BHXH.
- TÝnh kinh tÕ: ng-êi lao ®éng ®ãng gãp phÝ BHXH h×nh thµnh nªn
quü BHXH. Tõ quü nµy trî cÊp cho ng-êi lao ®éng khi an toµn kinh tÕ cña
hä bÞ ®e do¹. Sù ®ãng gãp nµy ®· gãp phÇn gi¶m bít g¸nh nÆng cho ng©n
s¸ch Nhµ n-íc. Tõ phÇn quü nhµn rçi vµ phÇn gi¶m bít g¸nh nÆng cho ng©n
s¸ch Nhµ n-íc lµ nguån vèn ®Çu t- cho nÒn kinh tÕ nh»m b¶o ®¶m b¶o tån
vµ ph¸t triÓn quü vµ gi¶m bít sù ®ãng gãp cña ng-êi lao ®éng.
- TÝnh x· héi: thÓ hiÖn ng-êi lao ®éng trong ®é tuæi lao ®éng cã kh¶
n¨ng lao ®éng vµ cã nhu cÇu cã quyÒn ®-îc h-ëng BHXH vµ ng-êi sö dông
3
lao ®éng còng nh- Nhµ n-íc cã tr¸ch nhiÖm BHXH cho ng-êi lao ®éng ®ã,
TÝnh x· héi thÓ hiÖn tÝnh céng ®ång (tÝnh nh©n ®¹o) rÊt cao.
- TÝnh dÞch vô: BHXH tho· m·n nhu cÇu ®-îc tham gia BHXH cña
ng-êi lao ®éng cã kh¶ n¨ng v© cã nhu cÇu lao ®éng.
2. Quü BHXH.
Quü BHXH lµ tæng hîp nh÷ng ®ãng gãp b»ng tiÒn cña c¸c bªn tham
gia BHXH, vµ phÇn sinh lêi t¨ng tr-ëng tiÒn nhµn rçi h×nh thµnh nªn mét
quü tiÒn tÖ tËp trung ®Ó chi tr¶ cho nh÷ng ng-êi ®-îc h-ëng BHXH vµ gia
®×nh hä khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hay mÊt viÖc lµm.
Nh- vËy quü BHXH lµ mét quü tiªu dïng, ®ång thêi lµ mét quü dù
phßng, nã võa mang tÝnh kinh tÕ , võa mang tÝnh x· héi rÊt cao, vµ lµ ®iÒu
kiÖn hay c¬ së vËt chÊt quan träng nhÊt ®¶m b¶o cho toµn bé hÖ thèng
BHXH tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Quü BHXH h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng ®· t¹o ra
kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt nh÷ng rñi ro cña tÊt c¶ nh÷ng ng-êi tham gia BHXH víi
tæng dù tr÷ Ýt nhÊt gióp cho viÖc dµn tr¶i rñi ro ®-îc thùc hiÖn theo c¶ hai
chiÒu, kh«ng gian vµ thêi gian, ®ång thêi gióp gi¶m tíi møc thÊp nhÊt nh÷ng
thiÖt h¹i kinh tÕ cho ng-êi sö dông lao ®éng, tiÕt kiÖm chi cho c¶ ng©n s¸ch
Nhµ n-íc vµ ng©n s¸ch gia ®×nh ng-êi lao ®éng.
Quü BHXH ®-îc h×nh thµnh tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, tr-íc hÕt lµ sù
®ãng gãp cña ng-êi lao ®éng, ng-êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n-íc, ®©y lµ
kho¶n thu chÝnh chiÕm tû träng lín cña quü BHXH. Hai lµ ®-îc h×nh thµnh
tõ kho¶n thu tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh cña mét phÇn nhµn rçi cña quü. Thø ba lµ
phÇn thu tõ nép ph¹t cña nh÷ng tæ chøc vµ c¸ nh©n vi phËm ®iÒu lÖ vÒ
BHXH, ngoµi ra cßn cã c¸c kho¶n thu kh¸c nh- viÖn trî cña n-íc ngoµi hîp
t¸c vÒ BHXH.
Quü BHXH ®¶m nhËn nh÷ng kho¶n chñ yÕu nh- trî cÊp theo c¸c chÕ
®é BHXH (kho¶n chi nµy chiÕm tû träng lín), chi phÝ cho bé m¸y ho¹t ®éng
BHXH (tiÒn l-¬ng cña c¸n bé nh©n viªn ngµnh BHXH, tiÒn ®µo t¹o c¸n
bé...)
Møc ®ãng gãp cña mçi ng-êi vµo quü BHXH gäi lµ phÝ BHXH. PhÝ
BHXH cã thÓ cã nhiÒu lo¹i tuú theo c¸ch ph©n lo¹i cô thÓ. theo qu¸ tr×nh lao
®éng, phÝ BHXH chia lµm 2 lo¹i: phÝ dµi h¹n vµ phÝ ng¾n h¹n.
4
- PhÝ BHXH dµi h¹n t¹o thµnh nguån quü ®Ó chi tr¶ trî cÊp BHXH dµi
h¹n nh-: h-u trÝ, mÊt søc lao ®éng, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp.
- PhÝ BHXH ng¾n h¹n t¹o thµnh nguån quü chi tr¶ trî cÊp BHXH ng¾n
h¹n nh- thai s¶n, èm ®au vµ tai n¹n lao ®éng nhÑ.
Quü BHXH ®-îc qu¶n lý trong c¬ chÕ c©n b»ng thu chi, phÇn quü
nhµn rçi ph¶i ®-îc ®em ®Çu t- sinh lîi.
3. HÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH
BHXH ra ®êi tõ thÕ kû 13 ë Nam ch©u ¢u - khi nÒn kinh tÕ hµng hãa
b¾t ®Çu ph¸t triÓn. Nöa cuèi thÕ kû 19 ë §øc vµ vµi n-íc c«ng nghiÖp ph¸t
triÓn ë ch©u ¢u ®· xuÊt hiÖn BHXH. Nh÷ng thËp kû ®Çu cña thÕ kû 20,
BHXH ®· lan ra hÇu hÕt ch©u ¢u vµ c¸c n-íc B¾c Mü. §Õn sau chiÕn tranh
thÕ giíi lÇn thø II, BHXH cã nhiÒu thay ®æi vÒ chÊt, ph¸t triÓn phong phó ®a
d¹ng ë trªn 100 n-íc trªn thÕ giíi vµ ®-îc nhiÒu tæ chøc quèc tÕ kh¸c quan
t©m.
Lóc ®Çu c¸c chÕ ®é BHXH chØ ®-îc thùc hiÖn d-íi d¹ng c¸c quü èm
®au ®Ó ®Ò phßng khi mÊt thu nhËp v× bÖnh tËt. DÇn dÇn ®· më réng c¸c chÕ
®é BHXH thµnh b¶o hiÓm rñi ro nghÒ nghiÖp, b¶o hiÓm bÖnh tËt vµ tuæi
giµ... §Õn ngµy 28/6/1952 héi nghÞ toµn thÓ cña tæ chøc lao ®éng quèc tÕ ®·
nhÊt trÝ tËp hîp tÊt c¶ c¸c chÕ ®é hiÖn cã vÒ BHXH cña c¸c n-íc trªn thÕ giíi
thµnh mét hÖ thèng bao gåm 9 chÕ ®é sau:
- ChÕ ®é ch¨m sãc y tÕ
- ChÕ ®é trî cÊp èm ®au
- ChÕ ®é trî cÊp thÊt nghiÖp
- ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp
- ChÕ ®é trî cÊp tuæi giµ
- ChÕ ®é trî cÊp gia ®×nh
- ChÕ ®é trî cÊp sinh ®Î
- ChÕ ®é trî cÊp khi tµn phÕ
- ChÕ ®é trî cÊp cho nh÷ng ng-êi cßn sèng
5
T¹i héi nghÞ nµy tæ chøc lao ®éng quèc tÕ ®ång thêi tuyªn bè tuú theo
®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña mçi quèc gia mµ thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH
nãi trªn. Nh-ng b¾t buéc ph¶i thùc hiÖn c¸c chÕ ®é sau:
- ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp
- ChÕ ®é trî cÊp sinh ®Î
- ChÕ ®é trî cÊp cho nh÷ng ng-êi cßn sèng
Theo sè liÖu thèng kª ë 140 n-íc vµ khu vùc trªn thÕ giíi cho thÊy
tÝnh ®Õn n¨m 1993 cã 33 n-íc thùc hiÖn c¶ 9 chÕ ®é, cã 34 n-íc ch-a thùc
hiÖn chÕ ®é thø 3, cã 62 n-íc ch-a thùc hiÖn chÕ ®é thø 3 vµ thø 6.
§iÒu kiÖn vµ møc h-ëng c¸c chÕ ®é trî cÊp BHXH tuú theo sù thùc
hiÖn cña mçi n-íc do mçi n-íc cã nguyªn t¾c, kinh tÕ chiÕt lý vµ chñ nghÜa
kh¸c nhau. C«ng -íc chØ ®Ò ra nh÷ng tiªu chuÈn tèi thiÓu ®Ó c¸c quèc gia
phª chuÈn vµ thùc hiÖn.
6
phÇn II
BHXH ViÖt nam trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr-êng
I. t×nh h×nh triÓn khai BHXH ViÖt Nam tr-íc nghÞ ®Þnh 43/CP
1. Tæ chøc triÓn khai.
Tõ thêi Ph¸p thuéc giai ®o¹n nh÷ng n¨m 30 BHXH b¾t ®Çu xuÊt hiÖn
ë ViÖt Nam. Lóc ®Çu lµ mét chÕ ®é h¹n hÑp vµ møc trî cÊp Ýt ái.
N¨m 1962 hoµ b×nh lËp l¹i §¶ng vµ Nhµ n-íc míi cho thùc hiÖn c¸c
chÕ ®é BHXH ë n-íc ta b»ng NghÞ ®Þnh 218/CP cña ChÝnh phñ ngµy
27/12/1961 cã hiÖu lùc tõ 1962 ®Õn tr-íc th¸ng 6/1993. Theo NghÞ ®Þnh nµy
hÖ thèng BHXH ë ViÖt Nam bao gåm 6 chÕ ®é lµ:
- ChÕ ®é trî cÊp èm ®au
- ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp
- ChÕ ®é trî cÊp thai s¶n
- ChÕ ®é trî cÊp h-u trÝ
- ChÕ ®é trî cÊp mÊt søc lao ®éng
- ChÕ ®é trî cÊp tö tuÊt
Qua h¬n 30 n¨m thùc hiÖn ®· cã rÊt nhiÒu v¨n b¶n söa ®æi vµ bæ sung.
trong ®ã cã lÇn söa ®æi lín nhÊt lµ NghÞ ®Þnh 236 /H§BT ngµy 18/9/1985 ®i
kµm víi NghÞ ®Þnh 235/ H§BT vÒ tæng ®iÒu chØnh gi¸, l-¬ng, tiÒn... Nh-ng
kÕt qu¶ cho thÊy BHXHVN cã nh÷ng thµnh c«ng vµ tån t¹i.
2. KÕt qu¶ thÊy ®-îc.
BHXHVN sau h¬n 30 n¨m thùc hiÖn ®· tá ra cã -u thÕ vµ ph¸t huy t¸c
dông vÒ nhiÒu mÆt ®èi víi ng-êi lao ®éng ViÖt Nam. Víi 6 chÕ ®é chi tr¶ c¬
b¶n trong 9 chÕ ®é chuÈn cña ILO ®· ghi trong c«ng -íc phÇn nµo ®· ®¸p
øng ®-îc nhu cÇu c¬ b¶n cña ng-êi lao ®éng ®èi víi BHXH.
H¬n 3 triÖu ng-êi ®· ®-îc h-ëng chÕ ®é h-u trÝ, gÇn 1 triÖu ng-êi
®-îc h-ëng chÕ ®é mÊt søc lao ®éng. Kho¶ng 40 v¹n ng-êi ®-îc h-ëng chÕ
®é tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp dµi h¹n, h¬n 1,2 triÖu ng-êi ®-îc
h-ëng chÕ ®é tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp ng¾n h¹n, h¬n 50 v¹n
7
lao ®éng n÷ ®-îc h-ëng chÕ ®é trî cÊp thai s¶n, h¬n 8 triÖu l-ît ng-êi ®-îc
h-ëng chÕ ®é èm ®au.
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn BHXH thùc sù trë thµnh chÝnh s¸ch x· héi
c¬ b¶n ë n-íc ta. §èi t-îng tham gia BHXH kh«ng chØ riªng c«ng nh©n viªn
chøc mµ cßn lµ toµn bé nh©n d©n lao ®éng ®Òu cã thÓ tham gia. Do cã
BHXH mµ ngêi lao ®éng ®-îc trî cÊp kÞp thêi ®Ó æn ®Þnh cuéc sèng kh«ng
nh÷ng cho b¶n th©n hä mµ cßn cho gia ®×nh hä, khiÕn cho ng-êi lao ®éng
hoµn toµn yªn t©m g¾n bã víi x· héi. §ång thêi n©ng cao ý thøc céng ®ång
tr¸ch nhiÖm gi÷a nh÷ng ng-êi lao ®éng víi nhau vµ gi÷a ng-êi lao ®éng víi
ng-êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n-íc XHCN.
3. Nh÷ng tån t¹i vµ nguyªn nh©n cña nã
3.1 Nh÷ng tån t¹i
BHXHVN trong h¬n 30 n¨m thùc hiÖn mÆc dï ®· ®¹t ®-îc nh÷ng kÕt
qu¶ nhÊt ®Þnh nh-ng khi b-íc vµo kinh tÕ thÞ tr-êng nã ®· béc lé tÊt c¶
nh÷ng nh-îc ®iÓm cÇn ph¶i ®æi míi vµ hoµn thiÖn thÓ hiÖn ë nh÷ng khÝa
c¹nh lín sau:
- VÒ mÆt tæ chøc: cßn ph©n t¸n, v× vËy khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch cßn
nhiÒu nhÊt qu¸n, thiÕu ®ång bé, cã lóc cã n¬i cßn chång chÐo.
- ChÝnh s¸ch BHXH tr-íc ®©y chØ phï hîp víi c¬ chÕ bao cÊp, bëi lÏ
trong c¬ chÕ bao cÊp Nhµ n-íc ®· ®øng ra bao phÇn lín nh÷ng vÊn ®Ò liªn
quan ®Õn BHXH. MÆt kh¸c chÝnh s¸ch BHXH ch-a th-êng xuyªn ®æi míi
cho nªn ë c¸c cÊp c¬ së rÊt khã thùc hiÖn vµ nhiÒu khi thùc hiÖn kh«ng ®óng
chÝnh s¸ch. §Æc biÖt chóng ta ch-a x©y dùng ®-îc luËt BHXH cho nªn chÝnh
s¸ch BHXH ®· s¬ cøng l¹i cµng s¬ cøng h¬n.
Bªn c¹nh ®ã hÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH béc lé rÊt nhiÒu vÊn ®Ò tån
t¹i trong néi dung tõng chÕ ®é. §Æc biÖt chÕ ®é mÊt søc lao ®éng ®· bÞ lîi
dông, v× thÕ ®· ¶nh h-ëng nghiªm träng vµ lµm th©m hôt rÊt lín nguån
BHXH.
- Quü BHXH trªn thùc tÕ coi nh- kh«ng cã bëi v× cã mét bé phËn
ng-êi lao ®éng kh«ng ®ãng gãp BHXH mµ Nhµ n-íc ®ãng thay cho hä, lùc
l-îng vò trang cã møc tiÒn l-¬ng rÊt cao nh-ng kh«ng ®Çy ®ñ, thªm vµo ®ã
®ãng theo quü l-¬ng nh-ng quü l-¬ng l¹i mang tÝnh bao cÊp nªn phÇn thu
BHXH tõ nguån l-¬ng hÇu nh- kh«ng ®¸ng kÓ.
8
- ViÖc qu¶n lý quü cßn qu¸ nhiÒu s¬ hë vµ thiÕu sãt cho nªn quü
BHXH bÞ th©m hôt nghiªm träng vµ viÖc ®iÒu phèi quü BHXH gi÷a hai c¬
quan (Tæng liªn ®oµn lao ®éng vµ Së lao ®éng th-¬ng binh x· héi) kh«ng
thùc hiÖn ®-îc, cho nªn ®· g©y nhiÒu khã kh¨n trong c«ng t¸c thu chi , ®Æc
biÖt lµ chi b¶o hiÓm.
- §éi ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c BHXH sè l-îng cßn thiÕu vµ chÊt
l-îng cßn yÕu ®· ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn viÖc qu¶n lý thu chi vµ thùc hiÖn
c¸c chÕ ®é BHXH ®èi víi ng-êi lao ®éng; nhËn thøc vÒ BHXH cßn rÊt yÕu
kÓ c¶ cÊp l·nh ®¹o bëi v× ba lý do: thø nhÊt quü BHXH kh«ng cã mµ ng©n
s¸ch Nhµ n-íc g¸nh v¸c toµn bé, thø hai ®èi t-îng tham gia b¶o hiÓm cßn
h¹n hÑp v× vËy ®¹i ®a sè lùc l-îng lao ®éng ViÖt Nam cßn kh«ng biÕt ®Õn
BHXH, thø ba lµ møc ®-îc h-ëng trî cÊp trong c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm cßn rÊt
thÊp. §Æc biÖt lµ sau thêi kú gi¸ tiÒn lªn, ng-êi lao ®éng coi tiÒn l-¬ng c¬
b¶n hoÆc toµn bé trî cÊp BHXH lµ mét phÇn.
3.2 Nguyªn nh©n tån t¹i.
Xem xÐt thùc tr¹ng cña BHXH ë ViÖt Nam ta cã thÓ rót ra mét sè
nguyªn nh©n sau:
- BHXHVN míi chØ cã h¬n 30 n¨m h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn mµ l¹i
cßn ë trong t×nh tr¹ng chiÕn tranh kÐo dµi, kinh tÕ ®Êt n-íc cßn kÐm ph¸t
triÓn, c«ng cuéc kh«i phôc sau chiÕn tranh cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. HËu qu¶
®ã ¶nh h-ëng m¹nh ®Õn c¸c chÝnh s¸ch BHXH nãi riªng vµ chÝnh s¸ch kinh
tÕ x· héi nãi chung. Bªn c¹nh ®ã BHXH l¹i chÞu ¶nh h-ëng cña nÒn kinh tÕ
kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp võa cøng nh¾c, thiÕu n¨ng ®éng l¹i võa láng
lÎo trong viÖc ®Ò ra chÝnh s¸ch vµ ®iÒu hµnh. HiÖn nay khi nÒn kinh tÕ
chuyÓn ®æi sang c¬ chÕ thÞ tr-êng th× BHXH còng ®-îc c¶i tiÕn rÊt nhiÒu
nh-ng vÉn cßn hÕt søc míi mÎ.
- BHXHVN cßn h¹n chÕ vÒ mÆt nhËn thøc, ®èi víi nh÷ng ng-êi lµm
c«ng t¸c BHXH ch-a ®-îc tiÕp cËn víi thµnh tùu vµ kinh nghiÖm ho¹t ®éng
BHXH cña thÕ giíi. Cßn ®èi víi ng-êi ®-îc b¶o hiÓm còng ch-a ®ñ nhËn
thøc vÒ quyÒn lîi, nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm cña m×nh khi tham gia BHXH.
Cho nªn viÖc kiÓm so¸t sù ho¹t ®éng cña hÖ thèng BHXH, nh©n viªn, c¸n bé
lµm c«ng t¸c BHXH thùc hiÖn kh«ng chÆt chÏ, tõ ®ã rÔ ph¸t sinh hµnh vi vi
ph¹m quy ®Þnh cña Nhµ n-íc.
9
- Sù kÕt hîp cña c¸c c¬ quan, tæ chøc trontg c«ng t¸c BHXH vÉn cßn
láng lÎo, ph©n t¸n: Tæng liªn ®oµn lao ®éng ViÖt Nam qu¶n lý ba chÕ ®é,
cßn c¸n bé lao ®éng th-¬ng binh vµ x· héi qu¶n lý ba chÕ ®é. Tõ ®ã dÉn ®Õn
viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi cßn thiÕu tËp trung.
II. thùc tr¹ng BHXH ViÖt Nam sau nghÞ ®Þnh 43/CP.
1. Sù ra ®êi cña nghÞ ®Þnh 43/CP.
Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr-êng, sù nghiÖp BHXH ViÖt Nam lµ mét
trong lÜnh vùc yÕu kÐm nhÊt vµ béc lé rÊt nhiÒu tån t¹i. V× vËy n¨m 1993
Nhµ n-íc ban hµnh nghÞ ®Þnh 43 vÒ BHXH nh»m môc ®Ých kh¾c phôc mét
phÇn yÕu kÐm tr-íc ®©y, ®ång thêi gióp cho lÜnh vùc BHXH dÇn dÇn ®i vµo
thÕ æn ®Þnh.
NghÞ ®Þnh 43 ra ®êi lµ rÊt kÞp thêi vµ ®¸p øng ®-îc nguyÖn väng cña
ng-êi lao ®éng vµ ng-êi sö dông lao ®éng, ®¸p øng ®-îc yªu cÇu, sù ®ßi hái
cÊp b¸ch cña Nhµ n-íc vÒ qu¶n lý lÜnh vùc nµy.
NÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, tÊt c¸c
ngµnh, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi kh¸c ®· chuyÓn ®æi mµ BHXH ch-a
chuyÓn ®æi kÞp thêi, cßn c¸c chÝnh s¸ch BHXH tr-íc ®©y kh«ng cßn phï hîp
vÒ nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau nh- tæ chøc h×nh thµnh, chÕ ®é tiÒn l-¬ng, ký
kÕt hîp ®ång... cho nªn NghÞ ®Þnh 43 ra ®êi lµ phï hîp víi nÒn kinh tÕ. §Æc
biÖt BHXH ph¶i hoµ nhËp víi BHXH quèc tÕ.
Bªn c¹nh ®ã BHXH lµ mét chÝnh s¸ch kh«ng thÓ thiÕu ®-îc. V× vËy,
ng-êi lao ®éng, ng-êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n-íc ®Òu rÊt quan t©m bëi
lÏ ng-êi lao ®éng kh«ng cßn ®-îc h-ëng chÕ ®é bao cÊp nh- tr-íc n÷a vµ
Nhµ n-íc kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó bao cÊp n÷a. Cho nªn ®Ó ®¸p øng ®-îc
nh÷ng nhu cÇu nµy ®ßi hái ph¶i cã v¨n b¶n thèng nhÊt.
TiÕp ®ã n¨m 1995 Nhµ n-íc cßn ban hµnh NghÞ ®Þnh 12/CP vÒ BHXH
nh»m kh¾c phôc mét sè ®iÓm bÊt hîp lý vµ kh«ng phï hîp cña c¸c v¨n b¶n
tr-íc ®©y trong ®ã cã c¶ NghÞ ®Þnh 42 vµ còng n¨m nµy Nhµ n-íc cßn ban
hµnh NghÞ ®Þnh 19/CP vÒ tæ chøc sù nghiÖp BHXH ViÖt Nam. §©y lµ mét
trong nh÷ng mèc quan träng nhÊt cña sù nghiÖp BHXHVN kÓ c¶ ®æi míi vÒ
kh©u tæ chøc.§ång thêi còng n¨m nµy cßn ban hµnh ®iÒu lÖ BHXHVN cho
phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr-êng.
2. Tæ chøc BHXH.
BHXHVN ®-îc tæ chøc theo hÖ thèng ngµnh däc tõ Trung -¬ng ®Õn
®Þa ph-¬ng cã c¬ cÊu nh- sau:
10
- ë Trung -¬ng cã BHXHVN
- ë c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung -¬ng (gäi chung lµ tØnh) lµ
BHXH tØnh trùc thuéc BHXHVN.
- ë c¸c quËn, huyÖn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh (gäi chung lµ huyÖn)
lµ BHXH huyÖn trùc thuéc BHXH tØnh.
C¬ quan qu¶n lý cao nhÊt cña BHXHVN lµ héi ®ång qu¶n lý
BHXHVN. Héi ®ång qu¶n lý BHXHVN gåm cã: Chñ tÞch, 1 phã chñ tÞch vµ
c¸c thµnh viªn do thñ t-íng chÝnh phñ bæ nhiÖm vµ miÔn nhiÖm. Thµnh viªn
cña Héi ®ång qu¶n lý bao gåm ®¹i diÖn cã thÈm quyÒn cña Bé lao ®éng
Th-¬ng binh vµ X· héi, Bé tµi chÝnh, Tæng liªn ®oµn lao ®éng ViÖt Nam vµ
Tæng gi¸m ®èc BHXHVN.
11
S¬ ®å hÖ thèng tæ chøc BHXHVVN tõ sau NghÞ ®Þnh 19/CP:
Thñ
t-íng
ChÝnh
phñ
BHXHV
N
Phã tæng
gi¸m ®èc
Tæng gi¸m
®èc
BHXHVN
Phã
tæng
gi¸m
®èc
C¸c ban
BHXH
Tæng gi¸m
®èc
BHXHVN
BHXH tØnh, thµnh
phè
BHXH cña quËn, huyÖn,
ngµnh
Ghi chó:
BHXH ë c¸c ®¬n vÞ c¬
së
Th«ng tin chØ ®¹o
Th«ng tin b¸o c¸o
3. Quü BHXH.
Trong c¬ chÕ míi, theo NghÞ ®Þnh 43CP cña ChÝnh phñ ra ngµy
22/6/1993 quy ®Þnh quü BHXH lµ mét quü tµi chÝnh ®éc lËp, tËp trung n»m
ngoµi Ng©n s¸ch Nhµ n-íc do:
- Ng-êi sö dông lao ®éng ®ãng gãp 15% quü l-¬ng.
- Ng-êi lao ®éng ®ãng gãp 5% tiÒn l-¬ng.
12
- Trî cÊp cña ng©n s¸ch Nhµ n-íc.
Ngoµi ra quü nµy cßn ®-îc bæ sung thªm phÇn l·i xuÊt do ®Çu tmang l¹i vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c nhµ h¶o t©m ®ãng gãp.
Nhê cã c¬ chÕ míi nµy nguån thu quü BHXH ®· kh«ng ngõng t¨ng
lªn vµ cã thÓ ®¸p øng ®-îc nhu cÇu chi phÝ BHXH. Tuy nhiªn nguån quü
nµy t¨ng lµ do hiÖn nay ng-êi ph¶i ®ãng nhiÒu, trong khi ®ã ng-êi ®-îc
h-ëng ch-a nhiÒu, sè ®ang ®-îc h-ëng th× vÉn do ng©n s¸ch Nhµ n-íc ®¶m
nhiÖm v× quü BHXH l¯ “x¬ng sèng”. Cho nªn quü BHXH ch-a v÷ng ch¾c
do vËy ngay tõ b©y giê Nhµ n-íc ph¶i cã chÝnh s¸ch hîp lý. Bëi v× chóng ta
®ang phÊn ®Êu quü BHXH n»m ngoµi ng©n s¸ch, t-¬ng lai quü BHXH kh«ng
cßn ng©n s¸ch tµi trî n÷a. Vµ lóc ®ã ng-êi ®-îc h-ëng BHXH còng t¨ng lªn.
Sù t¨ng lªn ®ã do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau nh- ng-êi ®-îc h-ëng t¨ng
nhanh h¬n ng-êi ph¶i ®ãng, thêi gian h-ëng trî cÊp dµi h¬n. Do tuæi thä cña
d©n c- ngµy mét t¨ng, hiÖn nay tuæi thä b×nh qu©n sÏ t¨ng lªn 70,4 tuæi ®Õn
75,4 tuæi vµ ®Õn n¨m 2030 lµ ®Õn 72,4 ®Õn 74,4 tuæi. §iÒu nµy cho thÊy ph¶i
cã sù ®iÒu chØnh trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn quü BHXH, viÖc nµy cã thÓ
b»ng nhiÒu c¸ch: t¨ng thªm tû lÖ ®ãng hoÆc kÐo dµi thêi gian ®ãng b»ng
c¸ch t¨ng tuæi nghØ h-u hoÆc tÝnh l¹i møc h-ëng cña tõng chÕ ®é, trong ®ã
®Æc biÖt l-u ý dïng l-¬ng 5 n¨m cuèi tr-íc khi nghØ h-u lµm c¨n cø tÝnh
møc h-ëng. §Ó thÊy râ h¬n ta cã thÓ tham kh¶o b¶ng sè liÖu sau.
Dù b¸o nh÷ng yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn quü BHXH.
N¨m
1997
2000
2010
2020
2030
Sè ng-êi ®ãng BHXH (ngh×n)
3100
3271
4406
5233
5897
Sè h-ëng BHXH (ngh×n)
1792
1802
1739
1808
1867
1732
1635
1195
706
290
- H-ëng sau n¨m 1995
60
167
544
1102
1577
Thu BHXH (ngh×n tû)
7,9
11,6
23,4
35,1
49,6
Chi BHXH (ngh×n tû)
5,9
8,7
17,9
33,4
63
Chªnh lÖch thu chi (ngh×n tû)
+2,0
+2,8
+5,5
+1,8
-13,5
Trong ®ã:
- H-ëng tr-íc n¨m 1995
13
Qua b¶ng sè liÖu trªn ta thÊy chªnh lÖch thu-chi ngµy cµng gi¶m
chøng tá sè ng-êi ®-îc h-ëng BHXH ngµy cµng t¨ng trong t-¬ng lai vµ hä
®-îc h-ëng nhiÒu h¬n hä ®ãng.
4. HÖ thèng c¸c chÕ ®é
B¾t ®Çu tõ nghÞ ®Þnh 43 trë l¹i ®©y, BHXHVN thùc hiÖn 5 chÕ ®é
BHXH sau ®©y:
4.1 ChÕ ®é trî cÊp èm ®au
Con ng-êi sinh ra, lín lªn vµ chÕt ®i nã nh- lµ mét qui luËt vËn ®éng
tù nhiªn, tÊt yÕu cña x· héi. Trong qu¸ tr×nh vËn ®éng ®ã con ng-êi nãi
chung vµ ng-êi lao ®éng nãi riªng kh«ng thÓ tranh khái èm ®au. §Æc biÖt
víi ng-êi lao ®éng, lµ ng-êi t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cho x· héi. V× vËy khi hä
bÞ èm ®au ph¶i ®-îc nghØ ngh¬i, ®iÒu trÞ an d-ìng. Trong thêi gian nµy hä
®-îc xÐt h-ëng trî cÊp BHXH thay v× tiÒn l-¬ng, møc h-ëng trî cÊp ®-îc
quy ®Þnh nh- sau:
- TÊt c¶ ng-êi lao ®éng nghØ viÖc vµ èm ®au, tai n¹n, rñi ro mµ cã x¸c
nhËn cña tæ chøc y tÕ do bé y tÕ quyÕt ®Þnh ®-îc h-ëng chÕ ®é trî cÊp èm
®au, trõ nh÷ng ng-êi tù huû ho¹i søc khoÎ do say r-îu hoÆc dïng chÊt ma
tuý th× kh«ng ®-îc trî cÊp èm ®au.
- Víi nh÷ng ng-êi lao ®éng lµm viÖc ë ®iÒu kiÖn b×nh th-êng th× ®-îc
h-ëng tèi ®a 30 ngµy trong mét n¨m, nÕu ®· ®ãng BHXH d-íi 15 n¨m.
§-îc h-ëng 40 ngµy trong n¨m nÕu ®· ®ãng BHXH tõ 15 n¨m ®Õn d-íi 30
n¨m. §-îc h-ëng 50 ngµy trong mét n¨m nÕu ®ãng BHXH tõ 30 n¨m trë
lªn.
- §èi víi nh÷ng ng-êi lao ®éng lµm c¸c nghÒ hoÆc c«ng viÖc nÆng
nhäc, ®éc h¹i, lµm viÖc ë nh÷ng n¬i cã phô cÊp khu vùc hÖ sè tõ 0,7 trë lªn
th× ®-îc h-ëng 40 ngµy trong mét n¨m, nÕu ®ãng BHXH d-íi 15 n¨m; 50
ngµy trong mét n¨m nÕu ®· ®ãng BHXH tõ 15 ®Õn 30 n¨m vµ ®-îc h-ëng 60
ngµy trong mét n¨m nÕu ®ãng BHXH tõ 30 n¨m trë lªn.
Møc tù cÊp cña nh÷ng ng-êi m¾c bÖnh cÇn ch÷a tõ 180 ngµy trong
mét n¨m trë lªn b»ng 65% - 70% møc l-¬ng h-ëng tr-íc khi èm ®au.
Víi ng-êi lao ®éng cã con thø 1, thø 2 d-íi 7 tuæi bÞ èm ®au th× ®-îc
nghØ ch¨m sãc con vµ ®-îc h-ëng trî cÊp BHXH. Vµ nÕu ng-êi lao ®éng
14
thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p kÕ ho¹ch ho¸ d©n sè th× thêi gian nghØ do bé y tÕ
quy ®Þnh vµ còng ®-îc h-ëng trî cÊp BHXH.
ë ViÖt Nam khi thùc hiÖn chÕ ®é trî cÊp nµy cã -u ®iÓm sau:
- §¸p øng ®-îc nguyÖn väng, nhu cÇu cña ng-êi lao ®éng trong thùc
tÕ gióp hä yªn t©m lao ®éng s¶n xuÊt ®Ó tõ ®ã gãp phÇn t¨ng n¨ng suÊt lao
®éng.
- Trong vßn h¬n 30 n¨m thùc hiÖn, c¸c chÕ ®é nµy ®· thùc hiÖn cho
hµng chôc triÖu l-ît ng-êi bÞ èm ®au, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng-êi lµm trong
ngµnh nghÒ nÆng nhäc, ®éc h¹i, tõ ®ã gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cho gia
®×nh hä, ®Æc biÖt thêi kú chiÕn tranh.
MÆc dï ®· ®¹t ®-îc mét sè -u ®iÓm nh-ng khi thùc hiÖn chÕ ®é nµy
vÉn cßn tån t¹i mét sè ®iÓm sau:
- Kh©u gi¸m ®Þnh y khoa qu¸ dÔ d·i, v× vËy ph¸t sinh hiÖn t-îng tiªu
cùc lµm th©m hôt quü BHXH.
- ViÖc qu¶n lý chÕ ®é nµy cßn láng lÎo vµ thiÕu sù kiÓm tra, kiÓm so¸t.
- Khi xÐt trî cÊp cho chÕ ®é nµy cßn mang tÝnh b×nh qu©n gi÷a c¸c
ngµnh nghÒ cho nªn kh«ng khuyÕn khÝch ng-êi lao ®éng lµm nh÷ng ngµnh
nghÒ nÆng nhäc, ®éc h¹i.
4.2 ChÕ ®é trî cÊp thai s¶n.
Nh- chóng ta ®· biÕt phô n÷ cã vai trß chñ yÕu trong viÖc t¸i s¶n xuÊt
con ng-êi, t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm tinh thÇn cho x· héi, vµ chiÕm h¬n mét
nöa lùc l-îng lao ®éng trong x· héi. Do vËy trî cÊp thai s¶n cho lao ®éng n÷
lµ rÊt cÇn thiÕt vµ quan träng, gióp lao ®éng n÷ sinh vµ nu«i con tèt h¬n. Cô
thÓ chÕ ®é h-ëng nh- sau.
Lao ®éng n÷ cã thai sinh con thø nhÊt, thø hai ®-îc h-ëng trî cÊp
theo nh÷ng néi dung sau:
- Tr-íc khi sinh con, ®èi víi ng-êi lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn b×nh
th-êng ®-îc nghØ ba ngµy trong ba lÇn ®i kh¸m thai. Trong tr-êng hîp ng-êi
lao ®éng cã thai lµm viÖc ë xa tæ chøc y tÕ hoÆc ng-êi mang thai cã bÖnh lý,
thai kh«ng b×nh th-êng th× ®-îc nghØ 2 ngµy cho mçi lÇn ®i kh¸m thai,
tr-êng hîp x¶y thai th× ®-îc nghØ 20 ngµy nÕu thai d-íi 3 th¸ng, 30 ngµy
nÕu thai 3 th¸ng trë lªn.
15
- Sau khi sinh con, víi nh÷ng ng-êi lµm viÖc ë ®iÒu kiÖn b×nh th-êng
th× ®-îc nghØ 4 th¸ng. Cßn trong ®iÒu kiÖn hÖ sè khu vùc lµ 0,5 - 0,7 th× ®-îc
nghØ 4 th¸ng. NÕu hÖ sè khu vùc lµ mét vµ lµm viÖc ë ®iÒu kiÖn ®éc h¹i th×
®-îc nghØ 6 th¸ng. HÕt thêi h¹n nghØ nÕu muèn nghØ thªm ph¶i ®-îc sù ®ång
ý cña ng-êi sö dông lao ®éng vµ kh«ng ®-îc h-ëng trî cÊp. NÕu ®· lµm
tr-íc thêi h¹n nghØ th× ph¶i b¸o tr-íc 1 tuÇn lÔ vµ ®-îc h-ëng trî cÊp theo
quy ®Þnh.
Ng-êi lao ®éng nam hay n÷ nÕu muèn nu«i con s¬ sinh theo quy ®Þnh
cña luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh th× ®-îc nghØ viÖc vµ ®-îc h-ëng trî cÊp
BHXH 4 th¸ng, møc h-ëng lµ 100% l-¬ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH. ViÖt
Nam khi thùc hiÖn chÕ ®é nµy cã -u ®iÓm:
- Gãp phÇn ®éng viªn chÞ em phô n÷ yªn t©m vµ h¨ng h¸i lao ®éng s¶n
xuÊt. §Æc biÖt trong thêi kú chiÕn tranh.
- Gãp phÇn lµm gi¶m tû lÖ suy dinh d-ìng khi sinh ®Î.
- Gãp phÇn thùc hiÖn quyÒn b×nh ®¼ng vÒ mäi mÆt gi÷a nam vµ n÷.
Nh÷ng tån t¹i:
+ Cã nh÷ng thêi kú viÖc quy ®Þnh thêi gian nghØ ®Î cña lao ®éng n÷
cßn thiÕu c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn.
+ §¹i ®a sè lao ®éng n÷ khi sinh ®Î bÞ suy dinh d-ìng nghiªm träng
c¶ mÑ vµ con.
+ Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr-êng hiÖn nay chÕ ®é nµy cã ¶nh
h-ëng tiÕp tôc ®Õn c«ng ¨n viÖc lµm cña lao ®éng n÷.
4.3 ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp.
Ng-êi lao ®éng kh«ng may bÞ tai n¹n lao ®éng hoÆc bÖnh nghÒ
nghiÖp, Nhµ n-íc hoÆc c¬ quan doanh nghiÖp ph¶i cã tr¸ch nhiÖm xÐt trî
cÊp BHXH ®Ó hä tiÕp tôc æn ®Þnh æn ®Þnh vµ duy tr× cuéc sèng. Nh÷ng
tr-êng hîp sau ®©y ®-îc h-ëng trî cÊp:
- BÞ tai n¹n trong giê lµm viÖc, t¹i n¬i lµm viÖc kÓ c¶ lµm viÖc ngoµi
giê do yªu cÇu cña ng-êi sö dông lao ®éng.
- BÞ tai n¹n ngoµi giê lµm viÖc, khi thùc hiÖn c«ng viÖc theo yªu cÇu
cña ng-êi sö dông lao ®éng.
16
- BÞ tai n¹n trªn tuyÕn ®-êng ®i vµ vÒ ®Õn n¬i lµm viÖc.
Ng-êi lao ®éng ®-îc h-ëng trî cÊp tuú thuäc vµo møc ®é suy gi¶m
kh¶ n¨ng lao ®éng ®-îc tÝnh theo møc tiÒn l-¬ng tèi thiÓu, nÕu bÞ suy gi¶m
tõ 5% ®Õn 30% th× ®-îc h-ëng trî cÊp mét lÇn, nÕu tõ 31% ®Õn 100% th×
®-îc h-ëng trî cÊp hµng th¸ng. Møc ®é h-ëng phô thuéc vµo tõng kho¶ng tû
lÖ mÊt søc lao ®éng.
ViÖt Nam khi thùc hiÖn nh÷ng chÕ ®é nµy cã mét sè ®iÓm sau:
+ Cßn nhÇm lÉn gi÷a tai n¹n lao ®éng vµ tai n¹n giao th«ng.
+ Kh©u gi¸m ®Þnh y khoa cã nh÷ng lóc, nh÷ng n¬i ch-a nghiªm tóc vµ
®Æc biÖt chóng ta ch-a ®Þnh kú gi¸m ®Þnh l¹i y khoa. V× vËy viÖc sö dông vµ
bè trÝ lao ®éng kh«ng hîp lý vµ ch-a cã hiÖu qu¶.
+ Khi xÐt trî cÊp chÕ ®é nµy vÉn cßn mang tÝnh b×nh qu©n gi÷a c¸c
ngµnh nghÒ cho nªn ch-a khuyÕn khÝch ng-êi lao ®éng lµm viÖc ë nh÷ng
ngµnh nghÒ ®éc h¹i.
4.4 ChÕ ®é trî cÊp h-u trÝ
Ng-êi lao ®éng khi hÕt tuæi lao ®éng hä ph¶i ®-îc nghØ ng¬i an d-ìng
bëi lÏ sau mét thêi gian cèng hiÕn cho Nhµ n-íc, cho c¬ quan, doanh nghiÖp
th× søc khoÎ bÞ gi¶m sót nghiªm träng. Tuy nhiªn thêi gian nµy cã mét sè
nhu cÇu hä kh«ng gi¶m ®i mµ cßn t¨ng lªn. V× vËy hä vÉn tiÕp tôc ®-îc xÐt
BHXH d-íi h×nh thøc tiÒn h-u trÝ.
Quy ®Þnh n¨m c«ng t¸c víi n÷ lµ 55 tuæi vµ 60 tuæi ®èi víi nam, nÕu
lµm viÖc ë ®iÒu kiÖn nÆng nhäc, ®éc h¹i th× c«ng t¸c ®ãng BHXH h¹ xuèng
20 n¨m (tr-íc ®©y lµ 15 n¨m). Thay chÕ ®é mÊt søc tr-íc ®©y, ®iÒu kiÖn
nghØ h-u cßn quy ®Þnh ba tr-êng hîp ®-îc h-ëng thÊp h¬n tuæi nghØ h-u
n¨m ®ñ 60, n÷ ®ñ 55 cã 15 n¨m ®ãng BHXH hoÆc nam ®ñ 50 n÷ ®ñ 45 cã
hai m-¬i n¨m ®ãng BHXH trong ®ã cã 15 n¨m lµm viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i,
mÊt søc 61% trë lªn th× kh«ng phô thuéc vµo tuæi ®êi.
Møc h-ëng cã sù tiÕn bé h¬n tr-íc, ®iÓm khëi ®Çu lµ 15 n¨m ®-îc
h-ëng 45% l-¬ng b×nh qu©n 5 n¨m vÒ cuèi vµ cao nhÊt lµ 75%.
ë ViÖt Nam khi thùc hiÖn chÕ ®é nµy mÆc dï ®· ®¹t ®-îc mét sè -u
®iÓm rÊt c¬ b¶n sau:
17
- Gióp cho hµng triÖu ng-êi vÒ h-u cã cuéc sèng æn ®Þnh, t¹o ra mét
t©m lý yªn t©m æn ®Þnh khi lao ®éng s¶n xuÊt bëi v× hä biÕt r»ng sau khi vÒ
h-u hä vÉn tiÕp tôc ®-îc xÐt trî cÊp BHXH.
- Trong thêi kú chèng Mü cøu n-íc ®· ®éng viªn ®-îc rÊt nhiÒu ®ang
trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt ®i chiÕn ®Êu bëi v× thêi gian lµm nghÜa vô
còng ®-îc tÝnh lµ thêi gian c«ng t¸c liªn tôc ®Ó ®ùc t×nh trî cÊp BHXH.
Tuy nhiªn chÕ ®é nµy hiÖn nay lµ mét trong nh÷ng chÕ ®é cã nhiÒu
tån t¹i nhÊt vµ khã gi¶i quyÕt.
- §¹i ®a sè nh÷ng ng-êi vÒ h-u hiÖn nay ë n-íc ta ch-a ®ñ tuæi quy
®Þnh.
- Chóng ta ch-a bãc t¸ch mét c¸ch cô thÓ c¸c chÕ ®é -u ®·i x· héi ra
khái chÕ ®é h-u trÝ.
- §¹i ®a sè nh÷ng ng-êi ®· vÒ h-u ë ViÖt Nam hiÖn nay cã cuéc sèng
rÊt khã kh¨n bëi v× thu nhËp thÊp, tiÒn l-¬ng h-u thÊp. Thªm vµo ®ã cã
nh÷ng lóc, nh÷ng n¬i tiÒn l-¬ng h-u ®-îc nhËn kh«ng ®óng kú h¹n cho nªn
cuéc sèng cña hä l¹i cµng khã kh¨n h¬n.
4.5. ChÕ ®é trî cÊp tiÒn tuÊt.
Ng-êi lao ®éng kh«ng may bÞ chÕt th× Nhµ n-íc, c¬ quan doanh
nghiÖp ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi nh÷ng ng-êi cßn sèng trong gia ®×nh hä
bao gåm bè mÑ giµ kh«ng n¬i n-¬ng tùa, con c¸i ch-a ®Õn tuæi tr-ëng thµnh.
Nã cã vai trß rÊt quan träng thÓ hiÖn tÝnh nh©n ®¹o cao c¶ s©u s¾c cña
BHXH.
Khi ng-êi lao ®éng ®ang lµm viÖc bÞ chÕt th× gia ®×nh ®-îc h-ëng 8
th¸ng l-¬ng tèi thiÓu. HiÖn nay møc l-¬ng tèi thiÓu lµ 144.000VN§, nÕu
ng-êi lao ®éng chÕt cßn nu«i con d-íi 15 tuæi hoÆc 18 tuæi.
NÕu ng-êi ®-îc ng-êi chÕt ®ã nu«i d-ìng, sau khi ng-êi lao ®éng
chÕt kh«ng cßn ai nu«i d-ìng th× ®-îc nhËn trî cÊp 70% l-¬ng tèi thiÓu
hµng th¸ng.
Trong tr-êng hîp vÉn cßn ng-êi nu«i d-ìng th× vÉn ®-îc h-ëng 40%
l-¬ng tèi thiÓu/Th¸ng. Sè ng-êi ®-îc nhËn tiÒn tuÊt tèi ®a 4 ng-êi. NÕu
kh«ng cã th©n nh©n cña ng-êi chÕt thuéc diÖn h-ëng trî cÊp hµng th¸ng th×
gia ®×nh ®-îc h-ëng trî cÊp mét lÇn phô thuéc vµo thêi gian ®ãng BHXH vµ
18
phô thuéc vµo ng-êi ®ã ®· vµ ®ang h-ëng trî cÊp h-u trÝ hoÆc trî cÊp bÖnh
nghÒ nghiÖp, tai n¹n lµ bao nhiªu råi.
§©y lµ chÕ ®é mang tÝnh nh©n ®¹o nhÊt cña BHXH. V× thÕ khi tiÕn
hµnh BHXH quèc gia nµo còng ph¶i thùc hiÖn chÕ ®é nµy. Khi thùc hiÖn chÕ
®é nµy, ViÖt Nam cßn mét sè ®iÓm sau:
- Cã nh÷ng lóc, nh÷ng n¬i ng-êi ta cßn lîi dông c¶ ng-êi chÕt.
- Cã nh÷ng lóc, nh÷ng n¬i khi gi¶i quyÕt chÕ ®é nµy cßn chËm chÔ, v×
vËy ®· ¶nh h-ëng ®Õn t©m t-, t×nh c¶m cña nh÷ng ng-êi cßn sèng.
Trªn ®©y lµ 5 chÕ ®é cña BHXHVN. Ngoµi 5 chÕ ®é chi tr¶ nµy Nhµ
n-íc cßn ®Ò ra chÕ ®é dµnh cho chi tr¶ qu¶n lý x· héi vµ sù nghiÖp qu¶n lý
BHXH.
III. sù cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi ho¹t ®éng BHXHVN
1. Quan ®iÓm ®æi míi:
BHXH ®· ra ®êi h¬n 30 n¨m nay ë n-íc ta, tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n
lÞch sö kh¸c nhau, chÝnh s¸ch vµ c¸c chÕ ®é BHXH ®· qua nhiÒu lÇn söa ®æi.
Cã thÓ nãi r»ng BHXHVVN ®· cã hiÖu qu¶ hÕt søc to lín, nã ®· gãp phÇn
æn ®Þnh ®êi sèng cña ng-êi lao ®éng trong biªn chÕ Nhµ n-íc, ®¶m b¶o ®êi
sèng cña gia ®×nh hä, ®éng viªn hä g¾n bã víi chÕ ®é, tin t-ëng vµo ®-êng
lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng, h¨ng h¸i trong lao ®éng s¶n xuÊt vµ chiÕn ®Êu b¶o
vÖ x©y dùng tæ quèc, gãp phÇn tÝch cùc vµo c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n-íc. §Æc
biÖt tõ khi chÝnh phñ quyÕt ®Þnh thµnh lËp ngµnh BHXH theo hÖ thèng däc
vµ ban hµnh bé luËt lao ®éng, ®iÒu lÖ BHXH th× ho¹t ®éng BHXH ®· cã
nh÷ng chuyÓn biÕn ®¸ng khÝch lÖ, nã ®¶m b¶o tèt h¬n c¸c quyÒn lîi BHXH
cho ng-êi lao ®éng. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn trong nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng song còng kh«ng tr¸nh khái vµ cßn nhiÒu h¹n chÕ, v× vËy nã còng
ch-a thùc sù t¹o ®-îc ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ ®¶m b¶o
c«ng b»ng x· héi, æn ®Þnh ®êi sèng ng-êi lao ®éng vµ gia ®×nh cña hä c¶ khi
cßn lao ®éng hoÆc khi ®· nghØ.
HiÖn nay n-íc ta ®ang thùc hiÖn ®-êng lèi ®æi míi, x©y dùng nÒn
kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng XHCN, ®ång thêi thùc hiÖn ®-êng lèi
kinh tÕ më cöa, t¨ng c-êng quan hÖ hîp t¸c víi c¸c n-íc trªn thÕ giíi. Víi
®-êng lèi chÝnh s¸ch ®ã c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®ang chuyÓn sang c¬
chÕ s¶n xuÊt kinh doanh g¾n víi thÞ tr-êng vµ ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ
19
c¶ vÒ quy m« lÉn chÊt l-îng. Kinh tÕ hé gia ®×nh, c¸c doanh nghiÖp t- nh©n,
c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ liªn doanh víi n-íc ngoµi vµ c«ng ty 100% vèn n-íc
ngoµi ngµy cµng ph¸t triÓn. C¬ cÊu lao ®éng vµ c¬ cÊu kinh tÕ trªn c¶ n-íc
còng thay ®æi, sè ng-êi lao ®éng lµm trong c¸c doanh gnhiÖp Nhµ n-íc, tnh©n vµ liªn doanh, lµm thuª trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t- n-íc
ngoµi ngµy cµng nhiÒu. §ång thêi do thùc hiÖn ®-êng lèi kinh tÕ ®æi míi,
ph¸t triÓn nªn thu nhËp cña ng-êi lao ®éng ngµy cµng n©ng cao. Sù ®æi míi
c¬ cÊu kinh tÕ x· héi vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ x· héi còng nh- thay ®æi theo
h-íng ®i lªn cña ®êi sèng ng-êi lao ®éng, nh- vËy ®-¬ng nhiªn ®ßi hái c¸c
chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi nãi chung vµ chÝnh s¸ch chÕ ®é BHXH nãi riªng
còng ph¶i ®æi míi cho ®ång bé, phï hîp. Trong v¨n kiÖn §¹i héi 8 cña §¶ng
®± x²c ®Þnh: “Më réng chÕ ®é BHXH ®èi víi ng-êi lao ®éng thuéc c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ, ¸p dông b¾t buéc ®èi víi c¸c c¬ quan, doanh nghiÖp, tæ chøc
qu°n lý v¯ sö dông tèt c²c quü BHXH, b°o ®°m ®êi sèng cña ngêi vÒ hu”.
Vµ ®æi míi ph¶i ®-îc thùc hiÖn mét c¸ch toµn diÖn trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc
nh»m môc ®Ých t¹o ®iÒu kiÖn cho chÝnh s¸ch BHXH n-íc ta nhËp ®-îc víi
BHXH quèc tÕ.
Thùc hiÖn ®-êng lèi trªn cña §¶ng, c«ng t¸c ho¹t ®éng BHXH trong
thêi gian tíi ph¶i tiÕn hµnh ®æi míi theo ph-¬ng h-íng d-íi ®©y.
2. Néi dung ®æi míi
2.1 §æi míi vÒ nhËn thøc BHXH.
Ngµy nay BHXH kh«ng cßn lµ sù ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn vËt chÊt vµ tinh
thÇn cña Nhµ n-íc ®èi víi ng-êi lao ®éng n÷a, mµ lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ
hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ng-êi lao ®éng khi hä bÞ gi¶m, mÊt kh¶
n¨ng lao ®éng hoÆc mÊt viÖc lµm b»ng mét quü tµi chÝnh ®éc lËp vµ tËp
trung, ®-îc h×nh thµnh b»ng c¸ch tån tÝch dÇn sù ®ãng gãp cña ng-êi sö
dông lao ®éng, ng-êi lao ®éng vµ cã sù hç trî cña Nhµ n-íc. Quü nµy do
ngµnh BHXH ®¶m nhËn thu, qu¶n lý vµ tæ chøc chi tr¶ cho ng-êi lao ®éng.
Nh- vËy BHXH tån t¹i vµ ph¸t triÓn lµ trªn c¬ së mèi quan hÖ ba bªn,
bªn tham gia BHXH gåm: ng-êi sö dông lao ®éng ph¶i ®ãng BHXH ®Ó ®¶m
b¶o quyÒn lîi cho ng-êi lao ®éng vµ Nhµ n-íc còng lµ bªn tham gia ®ãng
gãp quü BHXH. Bªn ®-îc nhËn BHXH lµ nh÷ng ng-êi lao ®éng cã tham gia
®ãng BHXH. Bªn thø ba lµ ngµnh BHXH. Nhê cã chÕ ®é ba bªn nµy nã ®·
thùc hiÖn ®-îc viÖc ph©n phèi l¹i thu nhËp theo c¶ chiÒu ngang vµ chiÒu däc,
20
- Xem thêm -