Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Bảo hiểm thất nghiệp ở việt nam...

Tài liệu Bảo hiểm thất nghiệp ở việt nam

.DOC
46
159
108

Mô tả:

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ng« Nh H¶i më ®Çu §Êt lµ mét hÖ sinh th¸i hoµn chØnh, trong ®Êt cã chøa c¸c nh©n tè v« sinh vµ h÷u sinh. Nh©n tè h÷u sinh bao gåm: Sinh vËt s¶n xuÊt lµ c¸c loµi thùc vËt, sinh vËt tiªu thô vµ ph©n huû lµ c¸c loµi ®éng vËt ®Êt, nÊm vµ vi sinh vËt. Trong cÊu tróc hÖ ®éng vËt ®Êt, nhãm ch©n khíp bÐ (Microarthropoda) víi kÝch thíc c¬ thÓ nhá bÐ (0,1 – 0,2 ®Õn 2 -3 mm) thêng chiÕm u thÕ vÒ sè lîng so víi c¸c nhãm kh¸c. Hai ®¹i diÖn chÝnh cña chóng lµ nhãm Ve bÐt (Arachnida:Acarina) vµ bä nh¶y (Insecta: Collembola). Bä nh¶y lµ mét trong nh÷ng nhãm ch©n khíp nguyªn thuû sèng ë ®Êt. §· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ khu hÖ vµ sinh th¸i, sinh häc bä nh¶y. Cho ®Õn nay ®· cã h¬n 7000 loµi bä nh¶y ®îc m« t¶ vµ hµng n¨m l¹i cã thªm hµng chôc loµi míi ®îc c«ng bè. Bä nh¶y rÊt nh¹y c¶m víi sù thay ®æi cña c¸c yÕu tè m«i trêng. V× vËy trªn c¬ së ph©n tÝch cÊu tróc ®Þnh tÝnh, ®Þnh lîng, cÊu tróc u thÕ cña bä nh¶y sÏ h×nh dung ®îc sù thay ®æi, diÔn thÕ sinh th¸i ë khu vùc nghiªn cøu vµ cã thÓ sö dông chóng nh nh÷ng chØ thÞ sinh häc tin cËy khi ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng, chÊt lîng ®Êt hoÆc ®¸nh gi¸ ¶nh hëng cña c¸c yÕu tè nh©n t¸c ®Õn m«i trêng ®Êt. Nh×n chung, trong vµi chôc n¨m trë l¹i ®©y, nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ bä nh¶y vµ c¸c nhãm ®éng vËt kh«ng x¬ng sèng ë ®Êt, khai th¸c theo híng sö dông chóng nh nh÷ng chØ thÞ sinh häc cËp nhËt trong vÊn ®Ò kh«i phôc vµ b¶o vÖ ®é ph× nhiªu cña ®Êt, kiÓm so¸t vµ b¶o vÖ m«i trêng ®Êt, ng¨n ch¨n sù ph¸ ho¹i bëi c¸c ho¹t ®éng nh©n t¸c díi mäi h×nh thøc kh¸c nhau hoÆc sö dông chóng nh mét trong t¸c nh©n sinh häc, c¶i t¹o vµ n©ng cao chÊt lîng ®Êt ®îc c«ng bè kh¸ nhiÒu trong c¸c t¹p chÝ chuyªn ngµnh hoÆc héi nghÞ khoa häc khu vùc hay quèc tÕ. ViÖc nghiªn cøu bä nh¶y ë ViÖt Nam ®· bíc ®Çu ®îc quan t©m vµ tiÕn hµnh trªn nhiÒu ph¬ng diÖn, ë c¸c kiÓu sinh c¶nh kh¸c nhau vµ thêng tËp trung vµo c¸c híng: Nghiªn cøu ®a d¹ng sinh häc vµ khu hÖ, nghiªn cøu vÒ c¸c ®Æc ®iÓm sinh th¸i, nghiªn cøu vÒ vai trß chØ thÞ sinh häc cña bä nh¶y trong m«i trêng ®Êt, nghiªn cøu vÒ ¶nh hëng cña mét sè t¸c nh©n: nång ®é axit (pH), chÊt ®éc ho¸ häc (Dioxin), mét sè ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt, ph©n bãn h÷u c¬, v« c¬, mét sè ph¬ng thøc canh t¸c, sö dông ®Êt, líp th¶m phñ thùc vËt…®Õn cÊu tróc ®Þnh tÝnh, ®Þnh lîng bä nh¶y. K30A - Khoa Sinh - KTNN 1 Trêng §HSP Hµ Néi 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ng« Nh H¶i Tuy nhiªn, viÖc nghiªn cøu møc ®é ¶nh hëng cña ®Êt bÞ nhiÔm kim lo¹i nÆng ®Õn sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña bä nh¶y cßn lµ vÊn ®Ò míi. V× vËy, chóng t«i ®· chän ®Ò tµi “ Bíc ®Çu nghiªn cøu ¶nh hëng cña ®Êt bÞ nhiÔm kim lo¹i nÆng (Ch×: Pb) ®Õn thµnh phÇn loµi vµ mét sè ®Æc ®iÓm ®Þnh lîng cña bä nh¶y (Insecta: Collembola) ë §«ng Mai, x· ChØ §¹o, huyÖn V¨n L©m, tØnh Hng Yªn” .  Môc ®Ých cña ®Ò tµi: Th¨m dß møc ®é ¶nh hëng cña ®Êt bÞ nhiÔm kim lo¹i nÆng (Ch×: Pb) ®Õn thµnh phÇn loµi vµ mét sè ®Æc ®iÓm ®Þnh lîng cña bä nh¶y ë §«ng Mai, huyÖn V¨n L©m, tØnh Hng Yªn.  Néi dung cña ®Ò tµi: - LËp mét danh s¸ch thµnh phÇn loµi bä nh¶y t¬ng ®èi ®Çy ®ñ ë khu vùc nghiªn cøu. - Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm ph©n bè cña bä nh¶y theo ®iÓm thu mÉu, theo sinh c¶nh vµ theo mïa. Ph¸t hiÖn c¸c loµi bä nh¶y u thÕ, phæ biÕn ë khu vùc nghiªn cøu. - §¸nh gi¸ møc ®é ¶nh hëng cña cña ®Êt bÞ nhiÔm ch× (Pb) ®Õn mét sè chØ sè ®Þnh lîng cña bä nh¶y: sè lîng loµi, mËt ®é trung b×nh, chØ sè ®a d¹ng, chØ sè ®ång ®Òu ë khu vùc nghiªn cøu. ch¬ng 1 tæng quan tµi liÖu 1.1. T×nh h×nh nghiªn cøu bä nh¶y trªn thÕ giíi Bä nh¶y (Collembola) - nhãm ®éng vËt ch©n khíp cì hiÓn vi thuéc líp s©u bä (Insecta), ngµnh ch©n khíp (Arthropoda) ®· ®îc biÕt ®Õn c¸ch ®©y rÊt l©u. §a sè chóng cã kÝch thíc kho¶ng 1 mm - 2 mm. Cã mét sè ®¹i diÖn víi chiÒu dµi ®Õn 5 – 9 mm (Morulina, Tomocerus…) vµ mét sè loµi kh¸c cã kÝch thíc rÊt nhá: 0,2 – 0,7 mm (Neelidae…). C¬ thÓ bä nh¶y chia lµm 3 phÇn: §Çu, ngùc gåm 3 ®èt vµ bông gåm 6 ®èt . §Çu mang ®«i r©u (tõ 4 - 6 ®èt) cã c¬ quan thô c¶m ë ®èt r©u thø 3 vµ ë gèc r©u, tríc vÕt m¾t. Ba ®èt ngùc mang 3 ®«i ch©n. §èt bông I mang phÇn phô gäi lµ èng bông. PhÇn phô ë ®èt K30A - Khoa Sinh - KTNN 2 Trêng §HSP Hµ Néi 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ng« Nh H¶i bông III lµ quai mãc (gåm mét sè r¨ng vµ 1 l«ng ë gèc), ®èt bông IV mang ch¹c nh¶y (c¬ quan gióp bä nh¶y vËn ®éng). §Ó ph©n biÖt bä nh¶y víi c¸c ®¹i diÖn ch©n khíp kh¸c, chñ yÕu dùa vµo mét sè ®Æc ®iÓm: - KÝch thíc: thêng tõ 0,3 – 3 mm - H×nh d¹ng: gåm 3 phÇn ®Çu, ngùc, bông. Bông gåm 6 ®èt. PhÇn kÕt thóc th©n thêng cã l«ng d¹ng gai nhän, ch¹c nh¶y ng¾n hoÆc dµi, cã ®ñ 3 cÆp ch©n ë phÇn ngùc. Th©n thêng phñ l«ng hay v¶y, kh«ng cã c¸nh. Gi÷a ngùc vµ bông kh«ng th¾t l¹i. R©u th¼ng cã tõ 4 – 6 ®èt [10, 20, 21, 35]. Loµi bä nh¶y ®Çu tiªn ®îc miªu t¶ ë Thôy §iÓn n¨m 1758 lµ Podura viridis, Linne. Vµo nh÷ng n¨m tiÕp theo, cã rÊt nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c còng quan t©m tíi bä nh¶y nh c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Muller, 1776; Templeta, 1835; Brauer, 1869; Lubbock, 1870; Sheaffer, 1899…nhng c¸c c«ng tr×nh nµy míi dõng l¹i ë møc ®é thèng kª miªu t¶ loµi míi [21]. Cho ®Õn nay, hai c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ khu hÖ bä nh¶y ®îc coi lµ c¬ b¶n vµ ®Çy ®ñ nhÊt lµ “Khu hÖ bä nh¶y cña Ch©u ¢u” cña Gisin, 1960 vµ “Bä nh¶y Ba Lan trong mèi liªn hÖ víi khu hÖ bä nh¶y thÕ giíi” cña Stach (1947 1963) [21, 35]. VÒ mÆt sinh häc bä nh¶y, cã Butcher et al, 1971, Cassagnau, 1969b -1971a; Massousd, Pinot, 1973; Tamura; Mihara, 1977, 1981, Varshav, 1984… lµ c¸c t¸c gi¶ ®· ®i s©u nghiªn cøu lÜnh vùc nµy. Nh÷ng nghiªn cøu cho thÊy tÝnh ®Æc trng nguyªn thuû cña bä nh¶y thÓ hiÖn ë lèi sinh s¶n mµ sù thô tinh x¶y ra kh«ng cã sù giao phèi bªn trong c¬ thÓ. Sù ph¸t triÓn cña bä nh¶y tõ lóc në ®Õn lóc chÕt ®i thêng chØ ph©n biÖt 2 giai ®o¹n: giai ®o¹n non (tríc lóc trëng thµnh) vµ giai ®o¹n trëng thµnh [10, 21]. Bä nh¶y c tró réng kh¾p bÒ mÆt tr¸i ®Êt vµ liªn quan ®Õn tÊt c¶ c¸c kiÓu ®Êt, c¸c kiÓu th¶m thùc vËt. Mét trong nh÷ng n¬i sinh sèng chñ yÕu cña chóng lµ líp th¶m vôn thùc vËt trªn bÒ mÆt tr¸i ®Êt. Chóng thÝch øng víi chÕ ®é ®Êt ®a d¹ng nhÊt vµ nhiÒu loµi cã thÓ sèng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cùc k× bÊt lîi cña m«i trêng. Khi nghiªn cøu vÒ ¶nh hëng cña ®éng vËt ®Êt tíi qu¸ tr×nh ph©n huû vôn h÷u c¬, nhiÒu t¸c gi¶ ®· cho thÊy bä nh¶y kh«ng chØ lµ nh©n tè ®Çu tiªn ph©n huû líp th¶m thùc vËt mµ cßn lµ nh©n tè thø hai ph©n huû dùa trªn sù ph©n huû cña c¸c nhãm ®éng vËt kh¸c nh giun ®Êt, nhiÒu ch©n…lµm t¨ng lîng mïn ®îc t¹o thµnh (N. Chernova, 1988, S.Stebaeva, 1988) [10, 20]. K30A - Khoa Sinh - KTNN 3 Trêng §HSP Hµ Néi 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ng« Nh H¶i Cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu lùa chän nhãm ®éng vËt kh«ng x¬ng sèng ë ®Êt kh¸c nhau lµm sinh vËt chØ thÞ sinh häc, phôc vô c¸c môc ®Ých b¶o vÖ thiªn nhiªn vµ sù trong s¹ch cña m«i trêng ®Êt. KÕt qu¶ nghiªn cøu cã thÓ t×m thÊy trong c¸c c«ng tr×nh cña Vander Bund (1965), Ghilarov (1965, 1975, 1984…), Vilkemaa et al. (1986), Tarashchuk (1995), Paoleti et al. (1995), Kuznetsova (1994), Chidzicke et al. (1994) [17, 21, 31, 38, 41, 43]. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhiÒu nhµ khoa häc thêng tËp trung vµo c¸c híng nghiªn cøu ®éng vËt ®Êt nh nh÷ng sinh vËt chØ thÞ cho møc ®é « nhiÔm ®Êt bëi c¸c ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt, thuèc trõ s©u, ph©n bãn h÷u c¬, v« c¬ …« nhiÔm dÇu, chÊt phãng x¹, kim lo¹i nÆng,…nghiªn cøu ®éng vËt ®Êt chØ thÞ cho chÊt lîng ®Êt trong ®iÒu kiÖn ®« thÞ ho¸, nghiªn cøu ®éng vËt ®Êt chØ thÞ cho møc ®é t¸c ®éng cña con ngêi vµo m«i trêng ®Êt rõng tù nhiªn. Sö dông ®éng vËt ®Êt nh chØ thÞ cho kiÓu ®Êt, kiÓu c¶nh quan…[31, 32, 33, 34, 35, 40]. C¸c t¸c gi¶ níc ngoµi ®Òu cã nh©n xÐt: Cã thÓ sö dông ®éng vËt ®Êt nh nh÷ng chØ thÞ sinh häc nh¹y c¶m, tin cËy khi ®¸nh gi¸ møc ®é « nhiÔm ®Êt bëi c¸c ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt, thuèc trõ s©u, ph©n bãn c¸c lo¹i …(Vander Bund, 1965; Utrobina et al., 1984; Paoleti et al., 1995) [21, 41]. CÊu tróc quÇn x· bä nh¶y ph¶n ¸nh kh¸ râ nÐt sù nhiÔm ®éc dÇu vµ cã thÓ sö dông chóng kh«ng chØ cho møc ®é vµ thêi gian nhiÔm ®éc mµ cßn cho c¶ giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh phôc håi ®Êt (Utrobina et al., 1984). Sù c tró cña bä nh¶y cã thÓ lµ chØ thÞ sinh häc chÆt chÏ cho ®iÒu kiÖn cña ®Êt, ®ång thêi soi s¸ng híng khëi ®Çu cña sù biÕn ®æi rÊt l©u tõ tríc khi cã líp phñ thùc vËt cã ph¶n øng (Chernova, 1988, Taraschuk, 1995…) [10, 43]; Nh÷ng ph¶n øng cña bä nh¶y , Acarina ®èi víi ho¸ chÊt ®éc cã thÓ sö dông lµm chØ thÞ tèt, thËm chÝ chØ víi c¸c vÕt cña chÊt nµy trong ®Êt (Suberta, 1988, Chernova, 1988) [10]; ®Æc tÝnh phøc t¹p vµ ®éng th¸i quÇn x· ch©n khíp bÐ cã thÓ sö dông nh nh÷ng chØ thÞ xa vÒ híng cña qu¸ tr×nh phôc håi trªn nh÷ng vïng ®Êt bÞ vi ph¹m (Eijsackers, 1983) [34]. §èi víi nh÷ng thay ®æi bÊt k× cña ®iÒu kiÖn m«i trêng sèng dï lµ nhá bÐ còng thêng dÉn ®Õn nh÷ng ph¶n øng kh¸ nh¹y c¶m vµ kh¸ râ rÖt cña cÊu tróc quÇn x· ch©n khíp bÐ ë ®Êt (Cornabg, 1995; Eijsackers, 1983) [32, 34]. CÊu tróc cña nhãm bä nh¶y nh chØ thÞ sinh häc cho c¸c ®iÒu kiÖn cña c©y trång trong khu vùc ®« thÞ ( Kuznetzova, 1994, Chidzicke et al., 1994). Bä nh¶y lµ c¸c ®¹i diÖn sèng trong c¸c khoang hèc ë ®Êt vµ ë líp th¶m trªn bÒ mÆt ®Êt, lµ nh÷ng ®èi tîng nh¶y c¶m víi m«i trêng « nhiÔm bëi kim lo¹i nÆng. C¸c nghiªn cøu K30A - Khoa Sinh - KTNN 4 Trêng §HSP Hµ Néi 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ng« Nh H¶i vÒ ¶nh hëng cña Cadimi, kÏm, ®ång ®Õn nhãm ®èi tîng nµy ®· ®îc thùc hiÖn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. KÕt qu¶ c¸c nghiªn cøu cho thÊy nh÷ng ¶nh hëng thÓ hiÖn râ h¬n, th«ng qua thøc ¨n chøa nång ®é kim lo¹i cao h¬n ë ®Êt bÞ nhiÔm ®éc bëi kim lo¹i nÆng. MÆt kh¸c, thøc ¨n chÝnh cña bä nh¶y lµ nÊm, mµ nÊm l¹i cã kh¶ n¨ng tÝch lòy kim lo¹i nÆng ë nång ®é cao [39, 40]... Cã thÓ thÊy lÞch sö nghiªn cøu bä nh¶y ®· cã tõ rÊt l©u trªn thÕ giíi vµ ®îc nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng c¶ vÒ khu hÖ, sinh häc sinh th¸i vµ vai trß chØ thÞ. Nhng ë ViÖt Nam th× híng nghiªn cøu vÒ nhãm nµy míi chØ b¾t ®Çu trong thêi gian gÇn ®©y. 1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu bä nh¶y ë ViÖt Nam ë ViÖt Nam, c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ bä nh¶y ®Çu tiªn lµ cña c¸c t¸c gi¶ níc ngoµi ®ã lµ c«ng tr×nh cña Denis vµ Delamare – Deboutellvile c«ng bè n¨m 1948 . Denis ®· ®a ra danh s¸ch 17 loµi bä nh¶y ViÖt Nam do Dawydoff thu thËp tõ c¸c ®Þa ph¬ng nh VÜnh Phóc, §¾c L¾c, §µ N½ng, T©y Nguyªn [21]. N¨m 1965, riªng t¹i Sapa (Lµo Cai), J. Stach – Nhµ ®éng vËt häc ngêi Ba Lan ®· ®a ra danh s¸ch 30 loµi bä nh¶y thuéc 22 gièng, 9 hä. Trong ®ã cã 20 loµi míi cho khu hÖ ViÖt Nam vµ 10 loµi míi cho khoa häc [21]. Tõ n¨m 1975, c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ nhãm Microarthropoda (nhãm ch©n khíp bÐ) vµ c¸c nhãm ®éng vËt kh«ng x¬ng sèng kh¸c ë ®Êt míi b¾t ®Çu ®îc c¸c t¸c gi¶ ViÖt Nam tiÕn hµnh kh¸ ®ång bé trªn c¸c vïng miÒn ®Êt níc. Tõ n¨m 1979, ®Õn nay ®Æc biÖt lµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhiÒu ®ît ®iÒu tra kh¶o s¸t vÒ bä nh¶y ®· ®îc thùc hiÖn, tËp trung vµo mét sè vên quèc gia (VQG), khu b¶o tån thiªn nhiªn (KBTTN) hoÆc ë mét sè vïng, miÒn, khu vùc kh¸c nhau, tr¶i dµi tõ B¾c vµo Nam nh: VQG Tam §¶o, VQG C¸t Tiªn (2002 - 2004), VQG C¸t Bµ (2005 - 2006), VQG Ba BÓ (2002), KBTTN Na Hang, Tuyªn Quang (2002 -2003), KBTTN §akrong, Qu¶ng TrÞ (2002 -2003), KBTTN Thîng TiÕn, Hßa B×nh (2005), khu vùc miÒn Trung, Nam Trung Bé vµ Nam Bé (2004 -2006), khu vùc phÝa T©y Qu¶ng Nam, Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn - HuÕ (2008)...Trong thêi gian tõ 1995 - 2005, ®· miªu t¶ vµ c«ng bè 27 loµi bä nh¶y míi cho khoa häc vµ bæ sung thªm h¬n 50 loµi míi cho khu hÖ bä nh¶y ViÖt Nam [9, 15, 16, 19, 23, 24]. K30A - Khoa Sinh - KTNN 5 Trêng §HSP Hµ Néi 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ng« Nh H¶i VÒ ®Æc ®iÓm sinh th¸i häc: Lµ mét néi dung quan träng ®îc thùc hiÖn ®ång thêi víi viÖc nghiªn cøu khu hÖ Bä nh¶y ë tÊt c¶ c¸c ®iÓm ®iÒu tra thùc ®Þa. C¸c chØ sè: mËt ®é quÇn thÓ (®é phong phó), tû lÖ phÇn tr¨m c¸c nhãm d¹ng sèng, c¸c nhãm sinh th¸i, c¸c nhãm loµi u thÕ, phæ biÕn vµ cÊu tróc u thÕ, ®é tËp trung loµi (G), ®é u thÕ (D), ®é thêng gÆp (C), chØ sè ®a d¹ng Shannon - Weaner (H’), chØ sè ®ång ®Òu Pielou (J'), chØ sè t¬ng ®ång thµnh phÇn loµi Jaccard (S), Sorensen (q)...®Òu ®îc ph©n tÝch ®¸nh gi¸. KÕt qu¶ ph©n tÝch c¸c chØ sè nµy cho phÐp h×nh dung ®îc t¬ng ®èi ®Çy ®ñ mèi quan hÖ h÷u c¬ cña bä nh¶y víi c¸c ®iÒu kiÖn sèng cña m«i trêng n¬i nghiªn cøu. Tõ ®ã, ph¸t hiÖn c¸c quy luËt chi phèi sù ph©n bè, sù h×nh thµnh cÊu tróc nhãm ph¶n ¸nh møc ®é ¶nh hëng cña nh÷ng nh©n tè sinh th¸i ®Õn møc ®é ®a d¹ng loµi, ®Õn sù sinh trëng vµ ph¸t triÓn hay sù tiªu vong cña quÇn x· sinh vËt. VÒ vai trß chØ thÞ sinh häc: Bíc ®Çu ®· nghiªn cøu ¶nh hëng cña mét sè nh©n tè nh nång ®é axit (pH), chÊt ®éc hãa häc (Dioxin), mét sè hãa chÊt b¶o vÖ thùc vËt sö dông trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ph©n bãn h÷u c¬, v« c¬, mét sè ph¬ng thøc canh t¸c, sö dông ®Êt, líp th¶m phñ thùc vËt...®Õn cÊu tróc ®Þnh tÝnh, ®Þnh lîng bä nh¶y. Trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c ph¶n øng cña bä nh¶y, thÓ hiÖn qua sù biÕn ®æi c¸c gi¸ trÞ chØ sè ®Þnh lîng: thµnh phÇn vµ sè lîng loµi, tû lÖ c¸c nhãm u thÕ, ®é phong phó vµ chØ sè ®a d¹ng, chØ sè ®ång ®Òu, chØ sè t¬ng ®ång vÒ thµnh phÇn loµi v.v. c¸c t¸c gi¶ ®· ®a ra nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vÒ nguyªn nh©n vµ møc ®é ¶nh hëng cña yÕu tè m«i trêng ®Õn bä nh¶y, ®Õn chÊt lîng ®Êt n¬i nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt viÖc sö dông bä nh¶y nh mét c«ng cô kiÓm tra sinh th¸i khi ®¸nh gi¸ chÊt lîng ®Êt n¬i nghiªn cøu vµ nh chØ thÞ sinh häc nh¹y c¶m ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é t¸c ®éng cña con ngêi ®Õn m«i trêng ®Êt vµ níc, t×nh tr¹ng « nhiÔm, tho¸i hãa ®Êt bëi c¸c yÕu tè ngo¹i c¶nh. Cã thÓ tãm t¾t mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu chÝnh theo híng nµy: - T¸c ®éng cña hãa chÊt b¶o vÖ thùc vËt nãi chung (trong ®ã cã thuèc trõ s©u, diÖt cá), ®Æc biÖt lµ thuèc thuéc nhãm l©n h÷u c¬, cacbonat ®· lµm gi¶m sè lîng loµi, gi¶m tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña hÖ sinh vËt ®Êt. Thuèc trõ s©u dï sö dông ë nång ®é vµ chu kú nµo còng lµm thay ®æi cÊu tróc quÇn x· cña hÖ ®éng vËt ®Êt vµ cÊu tróc u thÕ cña nhãm ch©n khíp. ViÖc ph¸ vì vµ thay ®æi cÊu tróc nµy dÉn ®Õn sù gia t¨ng vît tréi sè lîng c¸ thÓ cña mét hay vµi loµi h¹t nh©n, mµ mËt ®é cña c¶ quÇn x· ®éng vËt ®Êt ®îc quy ®Þnh bëi chÝnh c¸c loµi nµy. Trong nghiªn cøu sinh th¸i häc chØ thÞ, viÖc xuÊt hiÖn sù u K30A - Khoa Sinh - KTNN 6 Trêng §HSP Hµ Néi 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ng« Nh H¶i thÕ bÊt thêng trong cÊu tróc quÇn x· ®éng vËt ®îc xem xÐt nhù mét chØ sè x¸c ®Þnh møc ®é tho¸i hãa cña m«i trêng ®Êt (E. Chidzicke, E. Shibinska, 1994)) [25, 26]. - Nghiªn cøu thùc ®Þa ë khu vùc c«ng ty Suppephotphat vµ hãa chÊt L©m Thao (Phó Thä) n¨m 2000-2001 cho thÊy: §Êt bÞ nhiÔm ®éc axit dï Ýt hay nhiÒu ®Òu lµm suy gi¶m sè lîng loµi, mËt ®é, sinh khèi vµ chØ sè ®a d¹ng loµi (H') cña bä nh¶y vµ giun ®Êt. C¸c t¸c gi¶ ®Ò xuÊt cã thÓ sö dông 2 tham sè lµ gi¸ trÞ chØ sè ®a d¹ng loµi bä nh¶y (H’)vµ sù cã mÆt hay v¾ng mÆt cña Cyphoderus javanus (thuéc bä nh¶y), cña Pheretima robusta (thuéc giun ®Êt) nh c«ng cô ®¸nh gi¸ møc ®é nhiÔm ®é ®Êt bëi axit [25]. - Nghiªn cøu ¶nh hëng cña chÊt ®éc hãa häc (Dioxin) ®Õn bä nh¶y vµ giun ®Êt ë khu vùc A Líi (Thõa Thiªn - HuÕ ) vµ M· §µ (§ång Nai) trong thêi gian 2000 -2004 cho thÊy: CÊu tróc u thÕ cña bä nh¶y ë sinh c¶nh tr¶ng cá vµ rõng tù nhiªn khu vùc A Líi, M· §µ mang d¹ng ®Æc trng cho kiÓu m«i trêng ®Êt cã chÊt lîng xÊu hoÆc tho¸i hãa so víi m«i trêng ®Êt cña ®iÓm ®èi chøng (khu BTTN §akrong vµ VQG C¸t Tiªn) [22, 25]. - Nghiªn cøu ¶nh hëng cña ph©n bãn víi c¸c c«ng thøc bãn kh¸c nhau trªn nÒn ®Êt b¹c mµu t¹i HiÖp Hßa, B¾c Giang ®Õn c¸c nhãm ch©n khíp ë ®Êt ®· cho thÊy: khi ®Êt ®îc ®Çu t c¸c lo¹i ph©n bãn vµ s¶n phÈm phô (th©n, l¸ ng«, ®Ëu cña vô tríc) nãi chung ®Òu lµm t¨ng sè lîng loµi, mËt ®é vµ lµm thay ®æi sù ph©n bè theo ®é s©u thay ®æi tû lÖ c¸c nhãm u thÕ vµ phæ biÕn [18, 26]. - ¶nh hëng cña ph©n bãn vi sinh vËt ®Õn ®a d¹ng ®éng vËt ®Êt ®· ®îc ®iÒu tra ë vïng trång chuyªn canh rau Gia Xuyªn, Gia Léc, H¶i D¬ng (2004 -2006), ë vïng trång chuyªn trång lóa cña 5 huyÖn (Nam §Þnh) (2005 2007), ë ®Êt trång ®Ëu t¬ng x· B¶o HiÖu, Yªn Thñy (Hßa B×nh) (2004 -2005) còng ®i ®Õn kÕt luËn: ph©n bãn vi sinh cã t¸c ®éng tÝch cùc tíi hÖ sinh vËt ®Êt, tíi bä nh¶y, lµm sè lîng loµi a thÝch víi lo¹i ph©n nµy vµ gia t¨ng sè lîng (Gia Xuyªn, B¶o HiÖu), nhng mÆt kh¸c, ph©n vi sinh vµ c¸ch ch¨m sãc c©y trång theo IBM còng lµm gi¶m mét phÇn tÝnh ®a d¹ng loµi, gi¶m tÝnh ®ång ®Òu cña c¶ quÇn x· (B¶o HiÖu) [4, 5, 27, 28]. - §Ó ®¸nh gi¸ ¶nh hëng cña c¸c ph¬ng thc khai th¸c, sö dông ®Êt ®Õn hÖ ®éng vËt ®Êt, nhiÒu ®ît ®iÒu tra ®· ®îc thùc hiÖn ë vïng ®Öm VQG Tam §¶o (Phóc Yªn, VÜnh Phóc) víi c¸c d¹ng sinh c¶nh: rõng tù nhiªn khoanh nu«i, n- K30A - Khoa Sinh - KTNN 7 Trêng §HSP Hµ Néi 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ng« Nh H¶i ¬ng rÉy bá hoang sau vµi vô trång c©y ng¾n ngµy, ®åi trång c©y ¨n qu¶ l©u n¨m, ®Êt n«ng nghiÖp thuÇn, vên quanh nhµ ë...Trong hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp ®Êt dèc miÒn nói phÝa B¾c ®· ®iÒu tra thu mÉu t¹i Hßa B×nh, Yªn B¸i, B¾c C¹n, S¬n La, Hßa B×nh lµ nh÷ng ®iÓm thÝ nghiÖm trång c©y l¬ng thùc ng¾n ngµy víi c¸c m« h×nh thÝ nghiÖm kh¸c nhau: ®Êt cã phñ x¸c h÷u c¬: th©n, l¸ ng« + l¸ mÝa; th©n ng«; th©n, l¸ ng«...(S¬n ThÞnh, Yªn B¸i; Na R×, B¾c C¹n; Cß Nßi, S¬n La); ®Êt phñ líp th¶m thùc vËt t¬i: c©y l¹c d¹i (n«ng trêng Sao §á, x· Phiªng Lu«ng, Méc Ch©u, S¬n La); ®Êt t¹o tiÓu bËc thang (Na R×, B¾c C¹n); ®Êt trång c©y ®¬n lo¹i: ng«, mÝa, s¾n hay trång xen 2, 3 lo¹i c©y víi nhau (Yªn Thñy, Hßa B×nh; ChiÒng Mai, S¬n La) v. v. Tõ kÕt qu¶ ph©n tÝch dÉn liÖu thu ®îc, c¸c t¸c gi¶ ®· nhËn xÐt: Víi kü thuËt t¹o tiÓu bËc thang vµ phñ x¸c h÷u c¬, gi¸ trÞ c¸c chØ sè ®Þnh lîng cña bä nh¶y vµ giun ®Êt ë ®iÓm thÝ nghiÖm ®Òu lín h¬n so víi ®èi chøng. Víi kü thu©t trång xen, trång phñ th¶m thùc vËt t¬i: gi¸ trÞ c¸c chØ sè ®Þnh lîng cña 2 nhãm ®éng vËt ®Êt nªu trªn ë c¸c l« thÝ nghiÖm còng lín h¬n so víi ®èi chøng. Nh vËy, c¸c biÖn ph¸p kü thuËt t¹o tiÓu bËc thang, phñ x¸c thùc vËt kh« hoÆc t¬i, kü thuËt trång xen l¹c, xen ®Ëu hay kÕt hîp 2 - 3 lo¹i c©y víi nhau ë ®Êt b»ng hay ®Êt dèc canh t¸c n«ng nghiÖp ®· cã ¶nh hëng tÝch cùc ®Õn ho¹t tÝnh sinh häc ®Êt hoÆc b»ng viÖc cung cÊp, bæ sung thªm nguån dinh dìng cho ®Êt, t¹o thªm nhiÒu æ sinh th¸i, n¬i Èn nÊp míi hoÆc b»ng c¸ch c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn m«i trêng sinh th¸i thuËn lîi cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn c¶ vÒ sè lîng loµi, mËt ®é, sinh khèi vµ tÝnh ®a d¹ng loµi cña hÖ sinh vËt ®Êt. Tuy nhiªn, c¸c biÖn ph¸p kü thuËt nµy còng cã mÆt h¹n chÕ, phÇn nµo t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn ®é ®ång ®Òu cña quÇn x· (chØ sè ®ång ®Òu J' cã chiÒu híng gi¶m ë ®Êt phñ x¸c h÷u c¬), lµm tÝnh æn ®Þnh cña quÇn x· kh«ng cao [4, 15, 28]. - ¶nh hëng cña ph©n l©n, kali bãn víi liÒu lîng kh¸c nhau ®Õn bä nh¶y trªn ®Êt trång mÇu còng ®· ®îc nhãm NguyÔn ThÞ Thu Anh vµ céng sù ®iÒu tra ë Gia L©m (2006 - 2007)vµ ®i ®Õn nhËn xÐt: víi c¸c liÒu lîng l©n bãn kh¸c nhau tõ thÊp ®Õn cao, nh×n chung ®Òu ¶nh hëng ®Õn khu hÖ sinh vËt ®Êt, lµm thay ®æi cÊu tróc u thÕ cña ®éng vËt ch©n khíp bÐ ë ®Êt. Bãn l©n víi liÒu lîng 60 kg P2O5/ 1 ha vµ bãn kali víi liÒu 90 kg/ 1 ha lµ thÝch hîp nhÊt, võa gi÷ ®îc tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao cña khu hÖ ®éng vËt ®Êt mµ c©y trång còng cho n¨ng suÊt cao [6, 7]. K30A - Khoa Sinh - KTNN 8 Trêng §HSP Hµ Néi 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ng« Nh H¶i N¨m 2005, Vò ThÞ Liªn vµ céng sù nghiªn cøu ¶nh hëng cña kiÓu th¶m thùc vËt ®Õn ®Æc ®iÓm ®Þnh c cña bä nh¶y ë ®Êt rõng S¬n La, ®· thèng kª ®îc 43 loµi, thuéc 28 gièng, 12 hä. C¸c t¸c gi¶ cho r»ng ba kiÓu th¶m thùc vËt cã ¶nh hëng nhÊt ®Þnh ®Õn ®Æc ®iÓm ®Þnh c cña bä nh¶y, thÓ hiÖn ë sù thay ®æi ®é lín gi¸ trÞ c¸c chØ sè sinh häc nh: sè lîng loµi, mËt ®é trung b×nh, chØ sè ®a d¹ng, ®êng cong u thÕ. Trong 3 kiÓu th¶m rõng ë tØnh S¬n La, rõng thø sinh lµ kiÓu th¶m ®¶m b¶o cã ®iÒu kiÖn sèng tèt h¬n cho sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña bä nh¶y so víi 2 kiÓu th¶m cßn l¹i: tr¶ng c©y bôi vµ tr¶ng cá [16]. Tuy nhiªn, nh÷ng kÕt qu¶ nªu trªn míi chØ lµ nh÷ng kÕt qu¶ bíc ®Çu, cßn h¹n chÕ vÒ néi dung vµ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu, mang tÝnh chÊt th¨m dß, ®Þnh híng. RÊt nhiÒu vÊn ®Ò vÒ chØ thÞ sinh häc vµ sö dông ®éng vËt ®Êt nãi chung, bä nh¶y nãi riªng lµm sinh vËt chØ thÞ ®ßi hái ph¶i ®îc tiÕp tôc nghiªn cøu trong thêi gian tíi. Ch¬ng 2 §èi tîng, thêi gian, ®Þa ®iÓm vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. §èi tîng nghiªn cøu Bä nh¶y (Collembola) – ®éng vËt ch©n khíp cì hiÓn vi, thuéc líp c«n trïng (Insecta), ngµnh ch©n khíp (Arthropoda) sèng trong m«i trêng ®Êt. 2.2. Thêi gian nghiªn cøu Tõ th¸ng 3 n¨m 2006 ®Õn th¸ng 8 n¨m 2007, víi 4 ®ît ®iÒu tra thùc ®Þa: K30A - Khoa Sinh - KTNN 9 Trêng §HSP Hµ Néi 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ng« Nh H¶i - Th¸ng 3 n¨m 2006: Thu mÉu ®ît 1 (t¬ng øng víi mïa kh«). - Th¸ng 8 n¨m 2006: Thu mÉu ®ît 2 (t¬ng øng víi mïa ma). - Th¸ng 3 n¨m 2007: Thu mÉu ®ît 3 (t¬ng øng víi mïa kh«). - Th¸ng 8 n¨m 2007: Thu mÉu ®ît 4 (t¬ng øng víi mïa ma) C¸c kho¶ng thêi gian gi÷a c¸c ®ît thu mÉu chóng t«i tiÕn hµnh läc vµ ph©n tÝch mÉu, xö lý sè liÖu t¹i phßng Sinh th¸i m«i trêng ®Êt, viÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt ®Êt, Hµ Néi. 2.3. §Þa ®iÓm nghiªn cøu Lµng §«ng Mai, x· ChØ §¹o, huyÖn V¨n L©m, tØnh Hng Yªn -lµng t¸i chÕ ch× víi 4 lß t¸i chÕ ch× quy m« lín vµ mét sè xëng s¬ chÕ ¾c quy ®· qua sö dông. MÉu ®îc thu thËp t¹i 8 ®iÓm kh¸c nhau theo s¬ ®å: K30A - Khoa Sinh - KTNN 10 Trêng §HSP Hµ Néi 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ng« Nh H¶i §i Hµ Néi S¬ ®å thu mÉu 5 4 Lµng §«ng Mai N Xãm Ngäc CÇu vît W 2 B 3 E S Quèc lé 5 §êng liªn tØnh sè 388 ®i H¶i D¬ng 6 A 1 6 B Lß nÊu ch× 2 A K30A - Khoa Sinh - KTNN 11 Trêng §HSP Hµ Néi 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ng« Nh H¶i Chó thÝch: §iÓm 1: Khu vùc lß nÊu ch×. §iÓm 2A: §iÓm lÊy mÉu c¸ch lß nÊu ch× 300m vÒ híng Nam. §iÓm 2B: §iÓm lÊy mÉu c¸ch lß nÊu ch× 300m vÒ híng B¾c. §iÓm 3: Khu vùc ®Êt cá hoang tù nhiªn thuéc xãm Ngäc, L¹c §¹o (c¸ch lß nÊu ch× 4 km vÒ híng T©y-®iÓm thu mÉu ®èi chøng, kh«ng cã ho¹t ®éng t¸i chÕ ¾c quy) §iÓm 4: Vên quanh nhµ (c¹nh ®iÓm s¬ chÕ ¾c quy t¹i hé gia ®×nh). §iÓm 5: Vên quanh nhµ thuéc hé gia ®×nh kh«ng s¬ chÕ ¾c quy (c¸ch ®iÓm 4 lµ 1000m). §iÓm 6A: §iÓm lÊy mÉu c¸ch lß nÊu ch× 300m vÒ híng T©y. §iÓm 6B: §iÓm lÊy mÉu c¸ch lß nÊu ch× 300m vÒ híng §«ng. 2.4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.4.1. Vµi nÐt kh¸i qu¸t vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn khu vùc nghiªn cøu Lµng §«ng Mai thuéc x· ChØ §¹o, huyÖn V¨n L©m, n»m ë phÝa B¾c cña tØnh Hng Yªn, c¸ch quèc lé sè 5 kho¶ng 7 – 8 km. §©y lµ lµng t¸i chÕ ch× chñ yÕu cña x· ChØ §¹o. 2.4.1.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn - §Þa h×nh: Kh«ng cã rõng nói, biÓn, ®¶o, lµ khu vùc ®ång b»ng thuÇn nhÊt. - KhÝ hËu: Nh×n chung khÝ hËu ë ®©y ®ång nhÊt víi khÝ hËu cña vïng ®ång b»ng B¾c Bé, víi lîng ma trung b×nh trong n¨m 1500 – 1900mm vµ thêng tËp trung vµo c¸c th¸ng 7, 8, 9. - §é Èm: §é Èm trung b×nh lµ 80%, ph©n bè t¬ng ®èi ®Òu trong c¸c th¸ng cña n¨m. - NhiÖt ®é: NhiÖt ®é trung b×nh n¨m lµ 24 0C, kho¶ng 70 – 120 ngµy trong n¨m cã nhiÖt ®é thÊp h¬n 200C, kho¶ng 245 – 175 ngµy trong n¨m cã nhiÖt ®é cao h¬n 200C. NhiÖt ®é trung b×nh cao nhÊt ®¹t 32,20C vµo c¸c th¸ng 6, 7. NhiÖt ®é trung b×nh thÊp nhÊt lµ 13,90C vµo c¸c th¸ng 1, 2. - §Æc ®iÓm thæ nhìng: §Êt cña khu vùc nghiªn cøu thuéc nhãm ®Êt phï sa kh«ng ®îc båi ®¾p hµng n¨m do s«ng §uèng t¹o thµnh. Lo¹i ®Êt nµy cã ®Æc ®iÓm lµ: K30A - Khoa Sinh - KTNN 12 Trêng §HSP Hµ Néi 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ng« Nh H¶i + §Êt cã ph¶n øng trung tÝnh do tÝnh chÊt phï sa ho¸ vµ qu¸ tr×nh th©m canh trång lóa níc. + §Êt cã hµm lîng mïn cao. + §Êt cã thµnh phÇn c¬ giíi lµ thÞt nÆng, giµu sÐt, hµm lîng mïn cao nªn ®Êt nµy cã dung tÝch hÊp phô cao (b¶ng 1) [19, 29]. 2.4.1.2. T×nh h×nh kinh tÕ x· héi t¹i lµng §«ng Mai Lµng §«ng Mai hiÖn cã 600 hé, 2300 nh©n khÈu, sè lao ®éng n«ng nghiÖp kho¶ng 800 ngêi. Nh×n chung, ®êi sèng cña ngêi d©n hiÖn nay vÉn chñ yÕu dùa vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®· ®i vµo th©m canh kh¸ cao, thêng mét n¨m cã 2 vô lóa vµ kho¶ng 30% diÖn tÝch ®Êt canh t¸c cã thÓ lµm thªm mét vô ®«ng chñ yÕu lµ trång ng«, khoai vµ c¸c lo¹i rau. Ngoµi ra, lµng còng cã mét sè nghÒ phô rÊt ph¸t triÓn nh nghÒ t¸i chÕ ch× tõ ¾c quy cò háng. T¸i chÕ ch× ®em l¹i cho nhiÒu hé d©n lµng §«ng Mai ®êi sèng kinh tÕ kh¸ gi¶. Song Èn díi tÊt c¶ ®iÒu ®ã, kh«ng chØ riªng §«ng Mai mµ cßn nhiÒu th«n kh¸c trong x·, trong huyÖn ®ang tiÒm Èn nhiÒu hiÓm häa ®e do¹ ®Õn m«i trêng vµ søc khoÎ con ngêi [29]. 2.4.1.3. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nghÒ t¸i chÕ ¾c quy t¹i lµng §«ng Mai NghÒ nÊu ch× ë §«ng Mai ph¸t triÓn m¹nh nhÊt vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1990, s¶n phÈm lµm ra ®îc cung cÊp cho c¸c nhµ m¸y s¶n xuÊt ¾c quy. Tríc n¨m 1998, nh÷ng lß nÊu ch× n»m xen lÉn gi÷a c¸c hé trong th«n. Níc th¶i, chÊt th¶i trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®îc th¶i trùc tiÕp vµo ®Êt, ao vµ nguån níc t¹i ®Þa ph¬ng. Tõ n¨m 1998 trë l¹i ®©y, do cã sù qu¶n lý cña x·, mét sè hé lµm nghÒ trong lµng bá vèn ®Çu t x©y dùng mét lß t¸i chÕ tËp trung gåm 4 lß nÊu ch× lín t¹i mét khu ®Êt ven ®êng, s¸t c¸nh ®ång lóa c¸ch xa lµng. Còng ®· kh¾c phôc ®îc nh÷ng h¹n chÕ cña lß nÊu ch× th«ng thêng, ®ång thêi kh¾c phôc t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i trêng ë lµng nghÒ §«ng Mai. MÆc dï ®· ®îc c¬ giíi ho¸ nhng hÇu hÕt c¸c c«ng ®o¹n trong qu¸ tr×nh t¸i chÕ ¾c quy vÉn sö dông ph¬ng ph¸p thñ c«ng lµ chñ yÕu, víi quy tr×nh t¸i chÕ ¾c quy gÇn nh kh«ng cã g× thay ®æi trong nh÷ng n¨m qua víi hiÖu suÊt t¸i chÕ ®¹t kho¶ng tõ 20% – 60% [29]. 2.4.1.4. Nh÷ng nguy c¬ ®e do¹ cña ho¹t ®éng t¸i chÕ ¾c quy Theo t¸c gi¶ Lª §øc th× sù ph¸t th¶i ch× tõ qu¸ tr×nh t¸i chÕ ch× tõ ¾c quy lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y « nhiÔm ch× ®èi víi m«i trêng ®Êt t¹i lµng §«ng Mai. Sè liÖu ph©n tÝch 21 mÉu ®Êt t¹i lµng §«ng Mai cña t¸c gi¶ Lª §øc K30A - Khoa Sinh - KTNN 13 Trêng §HSP Hµ Néi 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ng« Nh H¶i vµ céng sù ®· cho thÊy c¶ 21 mÉu ®Êt nµy ®Òu cã hµm lîng ch× vît qu¸ tiªu chuÈn cho phÐp tõ 3 – 48 lÇn [11, 12]. Trªn c¬ së ®ã, t¸c gi¶ Lª §øc vµ céng sù kÕt luËn viÖc nÊu t¸i chÕ ch× ®· cã ¶nh hëng xÊu ®Õn chÊt lîng m«i trêng ®Êt ë ®©y. T¹i mét sè ®iÓm cña khu vùc lµng nghÒ §«ng Mai hµm lîng ch× dao ®éng trong kho¶ng 659,83 mg/ kg ®Êt ®Õn 96,456 mg/ kg ®Êt, ®Æc biÖt mÉu trÇm tÝch lªn ®Õn 196,362 mg/kg. Sù « nhiÔm kim lo¹i nÆng ë m«i trêng sÏ dÉn ®Õn hµm lîng c¸c kim lo¹i nµy ®îc tÝch tô trong c¸c thùc vËt sèng l©n cËn, g©y nguy c¬ khuÕch ®¹i sinh häc theo c¸c m¾t xÝch cña chuçi dinh dìng, lµm tæn h¹i søc khoÎ con ngêi. T¸c gi¶ §Æng ThÞ An vµ céng sù (2005, 2007), Chu ThÞ Hµ vµ cs (2007) nghiªn cøu c¸c ho¹t ®éng chÕ biÕn má kÏm – ch× ë Th¸i Nguyªn vµ t¸i chÕ ch× ë Hng Yªn ®· ®a ra kÕt luËn: §Êt ë c¸c khu vùc trªn ®· bÞ nhiÔm ch× vµ Cadimi ë møc rÊt cao. Hµm lîng ch× rÊt cao trong ®Êt vên cña c¸c gia ®×nh t¸i chÕ ch× ë V¨n L©m – Hng Yªn ( Pb: 7.103 – 15.103 ppm) vµ ®Êt c¸ch khu lß nÊu ch× kho¶ng 20 m (Pb: 2.103 – 104 ppm).ChØ sè « nhiÔm ®Êt bëi ch× ë c¸c khu ruéng trong vßng b¸n kÝnh 300 m so víi lß cao h¬n møc an toµn tõ h¬n 3,5 lÇn tíi 100 lÇn [2, 3]. Hµm lîng Pb trong ®Êt trång trät tõ 964 ppm ®Õn 7070 ppm (ruéng lóa), tõ 700 ppm ®Õn 3500 ppm (ruéng rau muèng), vît xa møc ë ®Êt ®èi chøng (®Êt lóa = 85 ppm, ®Êt rau = 90 ppm). G¹o vµ rau ë khu vùc trªn ®· bÞ nhiÔm ch× ë møc cao, cã thÓ g©y ¶nh hëng xÊu tíi søc khoÎ cña ngêi sö dông [1, 2, 3, 14]. MÆc dï nghÒ nµy t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i trêng vµ søc khoÎ con ngêi nhng trong t×nh h×nh hiÖn nay, t¸i chÕ ë x· ChØ §¹o lµ c«ng viÖc mang tÝnh tÝch cùc gãp phÇn n©ng cao thu nhËp cho ngêi d©n, thu hót mét lîng t¬ng ®èi lín lao ®éng lóc n«ng nhµn vµ tËn dông ®îc c¸c chÊt phÕ th¶i. H¬n n÷a, ®©y lµ mét nghÒ ®· ®îc thõa nhËn lµ mét nghÒ truyÒn thèng. Tuy nhiªn, kh«ng thÓ tiÕp tôc kÐo dµi m·i t×nh tr¹ng s¶n xuÊt nh hiÖn nay. 2.4.2. Nghiªn cøu ngoµi thùc ®Þa MÉu ®Þnh lîng thu theo ph¬ng ph¸p cña Ghilarov, 1975 [13]. C¸c hè ®Þnh lîng ®îc ®µo víi kÝch thíc 5cmx5cmx10cm thu ë tÇng A1 (0 – 10cm) t¹i 8 ®iÓm víi kho¶ng c¸ch kh¸c nhau tÝnh tõ khu vùc lß nÊu vµ t¸i chÕ ch× ra xung quanh.Tõng mÉu ®Êt ®îc cho vµo tói nilon riªng biÖt vµ buéc chÆt, bªn trong cã nh·n ghi ®ñ ngµy, th¸ng, n¨m thu mÉu, sinh c¶nh vµ ®Þa ®iÓm thu. T¹i K30A - Khoa Sinh - KTNN 14 Trêng §HSP Hµ Néi 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ng« Nh H¶i mçi ®iÓm lÊy mÉu thu 5 lÇn nh¾c l¹i trong mét ®ît thùc ®Þa. Tæng sè 160 mÉu ®Þnh lîng ®· thu thËp, ph©n tÝch. 2.4.3. Nghiªn cøu trong phßng thÝ nghiÖm: - T¸ch ®éng vËt ra khái ®Êt: C¸c mÉu ®Êt thu ë thùc ®Þa vÒ cho vµo r©y, ®Æt trªn phÔu, t¸ch ®éng vËt ra khái ®Êt theo ph¬ng ph¸p phÔu läc “Berlese - Tullgren”, dùa trªn c¬ së tÝnh híng ©m cña ®éng vËt ®Êt, nh÷ng ®éng vËt nµy sÏ chui s©u xuèng khi líp ®Êt phÝa trªn bÞ kh« dÇn. + CÊu t¹o phÔu: PhÔu cã h×nh tam gi¸c, lµm b»ng b×a c¸t t«ng nh½n. §êng kÝnh miÖng phÔu 25cm, chiÒu dµi phÔu 30 – 35cm. §¸y phÔu cã 1 lç nhá g¾n víi èng nghiÖm, bªn trong phÔu chøa dung dÞch ®Þnh h×nh ®Ó høng mÉu. Trªn miÖng phÔu lµ r©y läc, r©y läc cã ®êng kÝnh 15cm, thµnh bao quanh r©y läc lµm b»ng s¾t cã chiÒu cao 5cm, phÝa díi r©y läc cã g¾n tÊm líi läc víi ®êng kÝnh lç líi lµ 1x1mm + §Æt mÉu: Tríc khi ®Æt mÉu ph¶i ®¶m b¶o phÔu läc, r©y läc s¹ch, kh«ng cã bôi hoÆc vÇt kh¸c b¸m vµo. §Æt phÔu lªn gi¸, ®¸y phÔu g¾n vµo èng nghiÖm nhá trong cã chøa dung dÞch ®Þnh h×nh (chiÕm kho¶ng 2/3 thÓ tÝch èng nghiÖm) lµ formon 4% hay cån Ethylic 700. Trong èng nghiÖm cã nh·n ghi ®Çy ®ñ ngµy, th¸ng, n¨m, ®Þa ®iÓm vµ sinh c¶nh lÊy mÉu (nÕu 1 sinh c¶nh cã nhiÒu mÉu th× ®¸nh sè thø tù ®Ó dÔ theo dâi). §Êt ®îc ®Æt trªn bÒ mÆt líi. PhÇn ®Êt vôn lät qua lç líi ph¶i ®îc ®æ vµo r©y tríc khi ®Æt r©y lªn miÖng phÔu. + Thêi gian läc mÉu: Tuú theo ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é, ®é Èm vµ kh«ng khÝ n¬i ®Æt mÉu. Víi nhiÖt ®é b×nh thêng cña phßng, trong kho¶ng 7 ngµy ®ªm lµ cã thÓ thu ®îc c¸c èng nghiÖm ra ®¸y phÔu. Dïng b«ng nót miÖng èng l¹i, cho vµo trong lä thuû tinh cã chøa formon 4% ®Ó v¶o qu¶n khi cha ph©n tÝch. - T¸ch mÉu, cè ®Þnh mÉu vµ chuÈn bÞ tiªu b¶n ®Þnh lo¹i: C¸c èng nghiÖm sau khi thu ®îc tõ phÔu läc sÏ ®îc ph©n tÝch dÇn tõng èng nghÞªm (theo tõng sinh c¶nh cô thÓ). §Ó t¸ch, ta ®æ èng nghiÖm ®· thu trªn giÊy läc ®Æt s½n trong ®Üa Petri ®Ó díi kÝnh lóp 2 m¾t. Dïng kim nhá chuyÓn nh÷ng c¸ thÓ cÇn tÈy mµu vµo dung dÞch KOH 10%, ng©m kho¶ng 2030 phót. Quan s¸t khi thÊy mÉu vËt chuyÓn s¾c tè nh¹t dÇn vµ mÉu sÏ duçi ra ë K30A - Khoa Sinh - KTNN 15 Trêng §HSP Hµ Néi 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ng« Nh H¶i t thÕ th¼ng. ViÖc chuyÓn mÉu nh v©y ®îc nh¾c l¹i 1 vµi lÇn cho ®Õn khi mÉu trë nªn trong hoµn toµn (cã thÓ ®un nãng KOH 10% ë nhiÖt ®é 50 – 60 0C ®Ó rót ng¾n thêi gian tÈy mµu). Qu¸ tr×nh ®Þnh lo¹i s¬ bé: phÇn lín ®îc tiÕn hµnh trªn lam kÝnh vµ quan s¸t díi kÝnh hiÓn vi. Víi c¸c mÉu vËt cÇn kiÓm tra vµ b¶o qu¶n l©u dµi lµm vËt mÉu chuÈn th× ph¶i lµm tiªu b¶n cè ®Þnh b»ng dung dÞch ®Þnh h×nh Svan cã thµnh phÇn: Níc cÊt: 20ml, Chloralhydrat: 60 gr, G«m arbic: 15 gr, Glucoza:3 gr, axit axetic: 2ml ®Ó lµm tiªu b¶n cè ®Þnh, mÉu vËt sau khi ®îc tÈy mµu sÏ ®îc chuyÓn vµo trong giät dung dÞch ®Þnh h×nh ®îc ®Æt ë gi÷a mét lam kÝnh ph¼ng, sao cho mÉu vËt ph¶i ch×m ngËp trong giät dung dÞch ®Þnh h×nh. Dïng kim nhá chØnh mÉu theo t thÕ cÇn quan s¸t sau ®ã dïng lamen máng ®Ëy kÝn. Tiªu b¶n ®¹t yªu cÇu ®ßi hái ph¶i trong vµ kh«ng cã bät khÝ. Dïng giÊy thÊm, thÊm c¸c dung dÞch thõa xung quanh lamen vµ ®Æt ë vÞ trÝ ph¼ng cho ®Õn khi kh« lµ ®îc. Víi nh÷ng mÉu vËt kh«ng lµm tiªu b¶n cè ®Þnh, sau khi ®Þnh lo¹i sÏ ®îc chuyÓn vµo èng nghiÖm nhá cã chøa formon 4% hay cån 700 ®Ó b¶o qu¶n (lä to ph¶i ghi nh·n ®Çy ®ñ ®Ó tiÖn theo dâi c¸c mÉu). 2.4.4. Xö lý sè liÖu Sö dông ph¬ng ph¸p thèng kª trong tÝnh to¸n vµ xö lý sè liÖu (theo Grum C vµ Gorny L., 1993) [43]. C¸c chØ sè ph©n tÝch: + §é u thÕ (D): D na x 100 N Trong ®ã : na – Sè lîng c¸ thÓ cña loµi a. N – Tæng sè c¸ thÓ cña toµn bé mÉu theo sinh c¶nh hay ®Þa ®iÓm. §é u thÕ ®îc ph©n ra 4 møc sau: (Theo Chernova, 1988) [10]. - RÊt u thÕ : > 10,00% - ¦u thÕ: 5 – 9,99% - ¦u thÕ tiÒm tµng: 2 – 4,99% - Kh«ng u thÕ: < 2,00% Loµi u thÕ lµ nh÷ng loµi cã ®é u thÕ ®¹t gi¸ trÞ tõ 5% trë lªn. + §é thêng gÆp (C): C Na x 100 N Trong ®ã: Na – Sè lîng mÉu thu cã chøa loµi a. K30A - Khoa Sinh - KTNN 16 Trêng §HSP Hµ Néi 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ng« Nh H¶i N – Tæng sè lîng mÉu cña sinh c¶nh nghiªn cøu. Loµi phæ biÕn vµ Ýt gÆp cã gi¸ trÞ ®é thêng gÆp C víi nh÷ng møc sau: - RÊt phæ biÕn: 75,00 – 100% - Phæ biÕn: 50 – 74,99% - Kh«ng phæ biÕn: 25 – 49,99% - Ýt gÆp (ngÉu nhiªn): < 24,99% + §é ®a d¹ng loµi H’ – ChØ sè Shannon – Weaver s n �n � H '  � i ln � i � �N � i 1 N Trong ®ã: S – Sè lîng loµi. ni – Sè lîng c¸ thÓ cña loµi thø i. N – Tæng sè lîng c¸ thÓ trong sinh c¶nh nghiªn cøu. + §é ®ång ®Òu J’ – chØ sè Pielou J' H' ln S Trong ®ã: H’ - §é ®a d¹ng loµi. S: Sè loµi cã trong sinh c¶nh. + §é t¬ng ®ång q (%) (Sorensen) q 2c � 100 ab Trong ®ã: a – Sè loµi cã ë sinh c¶nh A b – Sè loµi cã trong sinh c¶nh B c – Sè loµi chung cho c¶ A vµ B §Þnh tªn loµi theo c¸c tµi liÖu chuyªn m«n, sö dông c¸c kho¸ ®Þnh lo¹i cña NguyÔn TrÝ TiÕn (1995), Gisin (1950), Stach (1965), Fjellberg (1980), Yosii (1966 - 1983) ...[21, 35, 36, 42]. Tæng sè 7911 c¸ thÓ ®· ®îc ®Þnh lo¹i. Toµn bé vËt mÉu hiÖn ®îc b¶o qu¶n t¹i phßng thÝ nghiÖm Sinh th¸i vµ M«i trêng ®Êt, Viªn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt, Hµ Néi. 2.5. Thµnh phÇn lý ho¸ cña ®Êt ë khu vùc nghiªn cøu B¶ng 1: Thµnh phÇn lý ho¸ cña ®Êt ë khu vùc nghiªn cøu §iÓm pH % K30A - Khoa Sinh - KTNN Tæng sè (%) 17 Thµnh phÇn cÊp h¹t (%) Trêng §HSP Hµ Néi 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ng« Nh H¶i Pb (ppm) OM N P2O5 K2O 2-0,02 0,020,002 <0,002 1 5,8 1276,7 1,8 0,13 0,15 1,6 12,66 43,17 44,17 2A 3,99 207,3 2,47 0,16 0,097 1,73 9,97 38 52,03 2B 5,33 293,5 2,7 0,18 0,18 1,3 19,81 52,68 27,51 6A 6,34 103,6 0,98 0,08 0,13 1,96 10,11 42,32 47,57 6B 5,47 83,6 1,54 0,11 0,08 1,68 12,14 38,77 49,09 3 5,77 39,1 1,69 0,13 0,19 1,7 12,12 51,77 36,11 4 6,05 3902,7 1,32 0,1 0,18 1,55 21,92 36,7 41,38 5 7,0 151,2 1,59 0,11 0,23 1,27 31,37 40,98 27,65 Nguån: B¸o c¸o kÕt qu¶ ®Ò tµi nghiªn cøu cÊp viÖn. Phßng sinh th¸i vµ m«i trêng ®Êt (2007) [30]. Qua b¶ng ta cã nhËn xÐt vÒ c¸c yÕu tè cña ®Êt nh sau: - §é pH: ë c¸c nÒn ®Êt kh¸c nhau cã ®é chua kh¸c nhau. NÒn ®Êt t¹i ®iÓm 2A lµ chua nhÊt víi gi¸ trÞ pH lµ 3,97 – møc rÊt chua. §iÓm 5 cã ®é pH trung tÝnh lµ 7,0. C¸c ®iÓm cßn l¹i (1, 2B, 6A, 6B, 3, 4) cã pH ë møc chua nhÑ ®Õn gÇn trung tÝnh - Hµm lîng chÊt h÷u c¬ trong ®Êt (%0M): Hµm lîng chÊt h÷u c¬ ë ®iÓm 6A nghÌo nhÊt lµ 0,98%, cao nhÊt lµ ®iÓm 2B lµ 2,7%. ë c¸c ®iÓm cßn l¹i cã cao h¬n nhng vÉn ë møc nghÌo chÊt h÷u c¬. Sù chªnh lÖch vÒ hµm lîng c¸c chÊt h÷u c¬ trong ®Êt gi÷a c¸c ®iÓm nghiªn cøu lµ kh«ng lín l¾m. - Hµm lîng Nit¬ tæng sè (Nts): Hµm lîng Nts hÇu hÕt t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu ®Òu dao ®éng ë møc trung b×nh ®Õn kh¸ (0,08 – 0,16%). - Hµm lîng Pts vµ Kts: Hµm lîng Pts vµ Kts t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu ë møc trung b×nh ®Õn giµu. - Thµnh phÇn c¬ giíi cña ®Êt (TPCG): MÉu ®Êt lÊy t¹i c¸c sinh c¶nh nghiªn cøu ®îc ph©n tÝch TPCG theo 3 cÊp h¹t: c¸t (2 – 0,02 mm), limon (0,02 – 0,002 mm), sÐt (< 0,002 mm) theo sù ph©n cÊp cña FAO – UNESCO, Tõ b¶ng 2 ta thÊy nÒn ®Êt t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu ®Òu cã TPCG nÆng. TPCG cña ®Êt t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu hÇu nh kh«ng bÞ biÕn ®æi nhiÒu. K30A - Khoa Sinh - KTNN 18 Trêng §HSP Hµ Néi 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 LuËn v¨n tèt nghiÖp Ng« Nh H¶i - Hµm lîng ch× t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu: Theo tiªu chuÈn ViÖt Nam (7209 - 2002), ®èi víi ®Êt n«ng nghiÖp, hµm lîng ch× cho phÐp (møc ®¶m b¶o an toµn) lµ 70 ppm/ 1 kg träng lîng kh« [2, 3]. Theo sè liÖu thèng kª ë b¶ng 1 ta cã nhËn xÐt: Trong 8 ®iÓm nghiªn cøu th× cã 7 ®iÓm bÞ « nhiÔm ch×, riªng chØ cã 1 ®iÓm cha bÞ « nhiÔm ®ã lµ ®iÓm 3 – khu vùc ®Êt cá hoang tù nhiªn thuéc xãm Ngäc, L¹c §¹o, n¬i c¸ch xa khu vùc nÊu ch× 4 km vµ kh«ng cã ho¹t ®éng nÊu ch× (hµm lîng Pb lµ 39.1 ppm). C¸c ®iÓm cßn l¹i ®Òu « nhiÔm, ®Æc biÖt ë hai ®iÓm 1 vµ 4 ( nh÷ng n¬i liªn quan trùc tiÕp víi ho¹t ®éng nÊu vµ s¬ chÕ ¾c quy) bÞ « nhiÔm ch× ë møc rÊt cao (víi lîng ch× t¬ng øng lµ 1276,7 ppm, 3902,7ppm) gÊp 18,23 vµ 55,75 lÇn so víi møc cho phÐp. Tõ sù ph©n tÝch ë trªn cã thÓ thÊy r»ng ho¹t ®éng t¸i chÕ ¾c quy lµ nguyªn nh©n chÝnh ph¸t th¶i ch× vµo m«i trêng ®Êt. Ch¬ng 3 KÕt qu¶ nghiªn cøu 3.1. thµnh phÇn loµi vµ ph©n bè cña bä nh¶y ë khu vùc nghiªn cøu 3.1.1. Danh s¸ch c¸c loµi bä nh¶y ë §«ng Mai, x· ChØ §¹o, V¨n L©m, Hng Yªn KÕt qu¶ tr×nh bµy ë b¶ng 3 cho thÊy: §· thèng kª ®îc 71 loµi bä nh¶y, thuéc 13 hä, 38 gièng trong 4 ph©n bé, ®ã lµ: - Ph©n bé Poduromorpha Borner, 1913 - Ph©n bé Entomobryomorpha Borner, 1913 - Ph©n bé Neelipneona Moen et Ellis, 1984 - Ph©n bé Symphypleona Borner, 1901 Trong sè 71 loµi bä nh¶y ®· thèng kª ®îc th× cã 57 loµi ®· ®îc ®Þnh tªn, 14 loµi ë d¹ng sp. K30A - Khoa Sinh - KTNN 19 Trêng §HSP Hµ Néi 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel (: 0918.775.368 LuËn v¨n tèt nghiÖp K30A - Khoa Sinh - KTNN Ng« Nh H¶i 20 Trêng §HSP Hµ Néi 2
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan