Tài liệu Báo điện tử với việc khai thác và sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội (khảo sát vnexprees net và vietnamnet vn năm 2013)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------------------ NGUYỄN THỊ HẰNG BÁO ĐIỆN TỬ VỚI VIỆC KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG NGUỒN TIN TỪ MẠNG XÃ HỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Báo chí học Hà Nội - 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------------------ NGUYỄN THỊ HẰNG BÁO ĐIỆN TỬ VỚI VIỆC KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG NGUỒN TIN TỪ MẠNG XÃ HỘI (Khảo sát VnExprees.net và Vietnamnet.vn năm 2013) Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Báo chí học Mã số: 60.32.01.01 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Đinh Văn Hường Hà Nội - 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi được thực hiện dưới sự hướng đẫn khoa học của PGS.TS Đinh Văn Hường. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận này là trung thực và chưa được công bố ở bất kỳ công trình nào khác. Tôi xin chịu trách nhiệm về công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Học viên Nguyễn Thị Hằng LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS Đinh Văn Hường, người đã trực tiếp hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn. Với lời chỉ dẫn, những tài liệu, sự tận tình hướng dẫn của thầy đã giúp tôi vượt qua nhiều khó khăn trong quá trình thực hiện luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Chủ nhiệm Khoa, các giảng viên của Khoa Báo chí và Truyền thông, Trường ĐHKHXH&NV, Đại học Quốc gia Hà Nội đã tận tình giảng dạy, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập tại Khoa. Tôi xin chân thành cảm ơn các phóng viên, biên tập viên tại hai cơ quan báo điện tử VnExpress.net và Vietnamnet.vn đã hỗ trợ thông tin và chia sẻ kinh nghiệm trong quá trình tác nghiệp để giúp tôi có được những kết quả khảo sát thực tế trong luận văn này. Tôi xin gửi lời cảm ơn và biết ơn đến gia đình, các anh chị và bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. Xin trân trọng cảm ơn! Học viên Nguyễn Thị Hằng DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BTV: Biên tập viên CNTT: Công nghệ Thông tin ĐHKHXH&NV: Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn HĐQT: Hội đồng quản trị WWW: World Wide Web PGS.TS: Phó Giáo sư.Tiến sĩ PV: Phóng viên DANH MỤC HÌNH ẢNH Trang Hình 1.1: Giao diện VnExpress.net cập nhật ngày 22/1/2014.......................... 20 Hình 1.2: Giao diện Trang chủ Vietnamnet.vn cập nhật ngày 22/1/2014 ........ 22 Hình 1.3: Giao diện mạng xã hội Facebook...................................................... 26 Hình 1.4: Bản đồ thế giới mạng xã hội tính đến tháng 12/2013....................... 27 Hình 1.5: Giao diện tiếng việt của Youtube ..................................................... 29 Hình 1.6: Giao diện mạng xã hội ZingMe ........................................................ 32 Hình 1.7: Hình ảnh minh họa cho bảng số liệu “Điều gì xảy ra trên Internet trong 1 phút” ..................................................................................................... 35 Hình 1.8: Biểu đồ các mạng xã hội lớn nhất hành tinh, xếp theo số lượng người dùng tích cực hàng tháng - Nguồn: Business Insider ............................. 36 Hình 2.1: “10 câu chuyện lan truyền trên Facebook năm 2013” được đăng trên mục Số hóa VnExpress vào thứ bảy, 28/12/2013...................................... 49 Hình 2.2: Bài viết trên mục Văn hóa của Vietnamnet.vn khai thác thông tin từ Facebook của những người nổi tiếng, ngày 11/12/2013................................... 50 Hình 2.3: Trích một phần bài phỏng vấn do phóng viên Linh Phạm thực hiện đăng trên mục Văn hóa, ngày 26/11/2013 ........................................................ 53 Hình 2.4: Hình ảnh được đăng trên chuyên trang Ione của VnExpress ngày 19/12/2013......................................................................................................... 57 Hình 2.5: Thông tin trên báo VnExpress được thành viên mạng xã hội chia sẻ trên trang Facebook cá nhân ............................................................................. 67 Hình 2.6 : Trang Facebook của Vnexpress.net cập nhật ngày 19/1/2014 ........ 67 Hình 2.7: Trang Facebook của Vietnamnet.vn cập nhận giao diện ngày 19/1/2014........................................................................................................... 68 MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 3 1. Lý do chọn đề tài........................................................................................... 3 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài.................................................... 5 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu................................................................ 9 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 9 5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................. 10 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài........................................................ 10 7. Kết cấu của luận văn ................................................................................... 11 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ BÁO ĐIỆN TỬ, MẠNG XÃ HỘI............................................................................................. 12 1.1. Lý luận chung về báo điện tử và mạng xã hội ......................................... 12 1.1.1. Báo điện tử ............................................................................................ 12 1.1.2. Mạng xã hội........................................................................................... 15 1.1.3. Phân biệt giữa thông tin trên báo điện tử và thông tin trên mạng xã hội ......17 1.2.Vài nét về báo điện tử VnExpress.net, Vietnamnet.vn và một số trang mạng xã hội phổ biến hiện nay ....................................................................... 20 1.2.1. Báo điện tử VnExpress.net .................................................................... 20 1.2.2. Báo điện tử Vietnamnet.vn .................................................................... 21 1.2.3. Facebook ............................................................................................... 24 1.2.4. Youtube.................................................................................................. 27 1.2.5. Các trang mạng xã hội khác hiện nay .................................................. 30 1.3.Thực tiễn và vai trò của nguồn tin từ mạng xã hội đối với báo điện tử.... 34 1.3.1.Thực tiễn phát triển của báo điện tử và mạng xã hội ở Việt Nam hiện nay ................................................................................................................. 34 1.3.2. Báo điện tử khai thác và sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội ................ 40 1.3.3. Vai trò, ý nghĩa của nguồn tin từ mạng xã hội đối với báo điện tử...... 42 Tiểu kết chương 1............................................................................................ 44 1 Chương 2: THỰC TRẠNG KHAI THÁC, SỬ DỤNG NGUỒN TIN TỪ MẠNG XÃ HỘI CỦA BÁO ĐIỆN TỬ VNEXPRESS.NET VÀ VIETNAMNET.VN ...................................................................................... 46 2.1. Phương thức khai thác nguồn tin từ mạng xã hội .................................... 46 2.2. Quy trình xử lý nguồn tin từ mạng xã hội................................................ 51 2.3. Cách thức sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội .......................................... 56 2.4. Hiệu quả của việc báo điện tử khai thác và sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội ................................................................................................................. 63 2.5. Khó khăn, hạn chế của việc báo điện tử khai thác và sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội ..................................................................................................... 68 2.6. Những bài học kinh nghiệm với báo điện tử trong việc khai thác và sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội ..................................................................... 76 Tiểu kết chương 2............................................................................................ 83 Chương 3: XU HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP KHAI THÁC, SỬ DỤNG HIỆU QUẢ NGUỒN TIN TỪ MẠNG XÃ HỘI ........................................ 85 3.1. Xu hướng khai thác và sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội...................... 85 3.2. Những vấn đề đặt ra đối với việc quản lý báo điện tử ở Việt Nam hiện nay trong khai thác và sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội.............................. 87 3.3. Đề xuất các giải pháp khai thác và sử dụng hiệu quả nguồn tin từ mạng xã hội ................................................................................................................. 92 3.3.1.Giải pháp về luật pháp, chính sách quản lý........................................... 92 3.3.2.Giải pháp về đào tạo phóng viên, biên tập viên báo điện tử ................. 95 3.3.3.Giải pháp về tổ chức, hoạt động của tòa soạn báo điện tử ................... 97 3.3.4.Giải pháp đạo đức nghề nghiệp của nhà báo ........................................ 98 3.3.5.Giải pháp nâng cao tính chuyên nghiệp của báo chí hiện đại ............ 100 3.3.6.Giải pháp tăng cường đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng mạng internet 102 Tiểu kết chương 3.......................................................................................... 104 KẾT LUẬN .................................................................................................. 106 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 109 2 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Sự ra đời và phát triển của internet đã và đang làm nên sự thay đổi lớn trong lĩnh vực báo chí - truyền thông. Báo điện tử - kết quả của sự tích hợp, hội tụ giữa công nghệ, internet và ưu thế của các loại hình báo chí truyền thống đã tạo ra bước ngoặt, làm thay đổi cách truyền tin và tiếp nhận thông tin, nhanh chóng trở thành kênh truyền thông được nhiều người lựa chọn. Theo Trung tâm Internet Việt Nam (VNNIC): “Tính đến tháng 11/ 2012, cả nước có hơn 31,3 triệu người sử dụng internet, tương ứng với 35,58 % dân số. Chỉ tính trong vòng 10 năm (2001 - 2011), số lượng người sử dụng internet ở nước ta tăng trung bình mỗi năm 12%” [66]. Tiếp đó, sự nở rộ của các mạng xã hội (Social Network) thời gian gần đây ở Việt Nam cũng như trên toàn thế giới đã tạo ra một làn sóng mới, một cơn sốt mới kích thích sự phát triển của truyền thông. Thời đại mới, con người có nhiều chọn lựa cho việc giao tiếp, trong đó có mạng xã hội. Mạng xã hội ngày càng đi sâu và có ảnh hưởng mạnh mẽ vào cuộc sống của con người. Mạng xã hội nơi mà mọi thành viên có thể tự do bình luận, chia sẻ, cung cấp thông tin, truyền tải thông tin tới các thành viên ở cùng 1 cộng đồng mạng. Thông tin trên mạng xã hội cập nhật từng giây, từng phút mà hầu như không phải chịu bất cứ sự kiểm duyệt nào. Và thông tin trên mạng xã hội đa dạng về mọi lĩnh vực trong đời sống, vừa mang tính cá nhân vừa mang tính đại chúng và quyền truy cập, tiếp cận thông tin không bị giới hạn. Vì vậy mà một lượng lớn công chúng hang ngày theo dõi thông tin trên mạng xã hội nhiều hơn cả các phương tiện truyền thông đại chúng như báo viết, báo nói, báo hình và thậm chí là cả báo điện tử. Hiện nay, cả nước có trên 60 báo điện tử, gần 200 trang tin của cơ quan báo chí và trên 280 trang thông tin điện tử tổng hợp; 63/63 tỉnh, thành phố, 22/22 bộ, ngành đã có cổng thông tin điện tử hoặc trang tin điện tử; gần 20 nhà đăng 3 ký tên miền Việt Nam, trên 100 nhà đăng ký tên miền quốc tế và hơn 25 doanh nghiệp đang cung cấp dịch vụ hosting tại Việt Nam” [54]. Con số thống kê nêu trên cho thấy sự phát triển nhanh chóng của internet và các phương tiện truyền thông mà cụ thể là báo điện tử, trang tin điện tử, mạng xã hội… đang tạo ra một kỷ nguyên truyền thông mới. Internet với những ứng dụng hiện đại, tính năng vượt trội mà lĩnh vực công nghệ thông tin mang lại đã làm thay đổi thói quen nghe, xem, đọc, viết của công chúng. Các ứng dụng mới của công nghệ thông tin cho phép con người có thể giao tiếp, trao đổi và thoả sức thể hiện những nhu cầu của mình trong cuộc sống trên mạng một cách tự tin và thoải mái - những điều trước đây không thể thực hiện được một cách đơn giản như vậy. Nhờ internet mà bất cứ ai cũng có thể nói lên được những suy nghĩ, quan điểm và chính kiến của mình về những vấn đề họ quan tâm trong cuộc sống trên cộng đồng mạng. Chỉ với thiết bị kết nối mạng internet mọi cá nhân có thể đăng tải thông tin hay bất cứ điều gì họ muốn lên mạng. Điều đó cho thấy công chúng hiện nay đã thay đổi thói quen, cách thức tiếp cận thông tin và phương tiện tiếp cận thông tin. Do vậy nhà báo cũng cần phải thay đổi cách thức tiếp cận nguồn tin để phục vụ nhu cầu công chúng ngày càng nhanh nhạy và hấp dẫn hơn. Trước tốc độ phát triển và truyền tải thông tin của mạng xã hội đã hình thành nên những “nhà báo công dân”, họ có mặt ở khắp mọi nơi và thông tin về mọi vấn đề, sự kiện. Và thông tin này đã và đang trở thành một trong những nguồn tin “mới” cho báo chí đặc biệt là báo điện tử tiếp cận khai thác và sử dụng. Mặc dù cho đến nay nguồn tin trên các trang mạng xã hội vẫn chưa được coi là nguồn tin chính thống, nhưng nó vẫn đang được coi là nguồn tin đáng để báo chí lưu ý, tham khảo và có hướng khai thác, sử dụng phù hợp. Ở Việt Nam, trong khoảng10 năm trở lại đây mạng xã hội trực tuyến đã không còn là khái niệm quá mới mẻ. Sự phát triển, tiện ích và sức mạnh lan toả rộng lớn mạng xã hội đã và đang là một trong những kênh thông tin thu 4 hút sự quan tâm lớn của nhiều đối tượng công chúng khác nhau, tham gia vào quá trình thông tin truyền thông. Chính vì vậy mà mạng xã hội đã và đang tác động đáng kể tới việc khai thác và sử dụng nguồn tin trên báo chí. Đặc biệt loại hình điện tử đòi hỏi cập nhật thông tin nhanh thì vấn đề khai thác nguồn tin là rất cần thiết. Do đó, ngày càng nhiều báo điện tử đã và đang chọn cách coi mạng xã hội là một nơi cung cấp, khai thác và sử dụng nguồn tin để đăng tải thành các thông tin chính thống trên báo. Thực tế những gần đây các báo điện tử ở nước ta đã khai thác và sử dụng một lượng lớn thông tin từ mạng xã hội. Cách thức này đã và mang lại những hiệu quả thiết thực, đưa tới cho công chúng những luồng thông tin đa sắc, nhiều chiều hơn. Nhưng điều này cũng đã và đang đặt ra những thách thức, tiềm ẩn nhiều nguy cơ đáng lo ngại đối với các báo điện tử. Làm sao để khai thác nguồn tin và sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội hợp lý để không bị sa đà quá, phụ thuộc quá nhiều vào nguồn tin này. Nhận thấy đây là vấn đề còn khá mới mẻ, cần thiết phải được xem xét, nghiên cứu, đánh giá bước đầu từ góc độ báo chí học nên tôi chọn đề tài:“Báo điện tử với việc khai thác và sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội” (Khảo sát báo điện tử VnExpress.net, Vietnamnet.vn năm 2013) làm đề tài luận văn thạc sĩ tại Khoa Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Trên thế giới vấn đề khai thác và sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội ở các báo điện tử đã được các nhà báo, nhà nghiên cứu, các chuyên gia trong lĩnh vực báo chí và truyền thông phân tích, tìm hiểu khá chi tiết trên nhiều khía cạnh khác nhau. Ở Việt Nam từ khi báo điện tử, mạng xã hội xuất hiện trong những năm gần đây đã có nhiều công trình nghiên cứu đến những vấn đề liên quan đến báo điện tử và mạng xã hội. Tuy nhiên, các nghiên cứu mới chỉ dừng lại ở 5 mức độ khái quát chưa có sự liên hệ chặt chẽ giữa báo điện tử và mạng xã hội. Cho đến nay đã có một số khoá luận, luận văn đề cập đến mối liên hệ giữa báo điện tử và mạng xã hội. Ví dụ: Khoá luận tốt nghiệp của sinh viên Lê Thu Quỳnh, khóa QH - 2003 - X, Khoa Báo chí và Truyền Thông, Trường ĐHKHXH&NV, Đại học Quốc gia Hà Nội với đề tài “Trào lưu mạng xã hội tại Việt Nam” (Khảo sát qua 3 mạng xã hội tiêu biểu hiện nay ở Việt Nam: VietSpace, Cyworld Việt Nam và Yahoo!3600). Khóa luận này chủ yếu mới nghiên cứu việc tham gia vào mạng xã hội của giới trẻ và những người sử dụng Internet thường xuyên tại Việt Nam qua 3 mạng xã hội thu hút sự quan tâm của nhiều người Việt Nam VietSpace, Cyworld Việt Nam và Yahoo!3600 Khóa luận mới đã đánh giá được những vấn đề hệ quả và hệ lụy của mạng xã hội, đề xuất giải pháp phát triển, mô hình lý tưởng cho 1 mạng xã hội ở Việt Nam. Khóa luận tốt nghiệp của sinh viên Ngô Lan Hương, khóa QH - 2006 X, Khoa Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội với đề tài: “Mạng xã hội với việc truyền tải thông tin trong lĩnh vực văn hóa - giải trí”. Khóa luận này tập trung vào việc nghiên cứu quá trình đưa - tiếp nhận thông tin trong lĩnh vực văn hóa, giải trí lên các trang mạng xã hội nổi tiếng và có nhiều người truy cập nhất hiện nay trong phạm vi 2 trang mạng xã hội chủ yếu: Facebook, Twiter. Kết quả khóa luận đã đưa ra những đánh giá và kết luận mang tính định hướng trong việc phát triển mạng xã hội nhằm khai thác một cách tối đa hiệu quả của nó trong việc lan truyền thông tin trên lĩnh vực văn hóa - giải trí. Khóa luận tốt nghiệp của sinh viên Trần Thị Oanh, khóa QH - 2009 - X, Khoa Báo chí và Truyền thông, Trường ĐHKHXH&NV, Đại học Quốc gia Hà Nội, đề tài “Báo chí trực tuyến với việc sử dụng thông tin trên mạng xã hội”. Khóa luận đã hệ thống được những vấn đề lý thuyết chung về mạng xã hội và báo chí trực tuyến. 6 Luận văn của học viên Lê Minh Thanh, (2010), Khoa Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐH Quốc gia Hà Nội với đề tài “Truyền thông cá nhân trong xu thế bùng nổ thông tin hiện nay”. Luận văn này đã tập trung nghiên cứu về mặt nội dung và hình thức thông tin trên blog và mạng xã hội chủ yếu ở Việt Nam từ năm 2005 đến nay. Kết quả của luận văn đã hệ thống những vấn đề liên quan đến truyền thông cá nhân, đưa ra những nhận xét về xu hướng phát triển của truyền thông cá nhân trong tương lai; đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm đưa truyền thông cá nhân trên mạng internet đặc biệt là blog và mạng xã hội trở thành những trang thông tin cá nhân lành mạnh và hiệu quả. Luận văn của học viên Hoàng Thị Hải Yến, (2012), Khoa Báo chí và Truyền thông Trường ĐHKHXH&NV, đề tài “Trao đổi thông tin trên mạng xã hội của giới trẻ Việt Nam từ năm 2010 đến năm 2011 - thực trạng và giải pháp (khảo sát mạng Facebook, ZingMe và Go.vn)”. Luận văn đã làm rõ những vấn đề lý thuyết chung về mạng xã hội, nghiên cứu thực trạng trao đổi thông tin của giới trẻ Việt Nam trên mạng xã hội từ năm 2010 – 2011 qua khảo sát thông tin và người dùng ở 3 trang Mạng xã hội Facebook, Zing Me và Go.vn. Chỉ ra những mặt tích cực và tiêu cực khi giới trẻ tham gia vào mạng xã hội. Trình bày kinh nghiệm, giải pháp và mô hình quản lý giới trẻ Việt Nam sử dụng mạng xã hội. Khóa luận tốt nghiệp của sinh viên Nguyễn Minh Hạnh, (2013), Học viện Báo chí và Tuyên truyền, đề tài “Báo mạng điện tử với việc khai thác và sử dụng thông tin trên diễn đàn, mạng xã hội”. Khóa luận đã có những khảo sát, phân tích bước đầu về việc báo mạng điện tử với việc khai thác và sử dụng thông tin trên diễn đàn, mạng xã hội. Tuy nhiên khóa luận chưa có những phân tích cụ thể, sâu sắc về tác động của mạng xã hội đối với báo mạng điện tử. 7 Luận văn của học viên Nguyễn Thị Cẩm Nhung, (2011), Học viện Báo chí và Tuyên truyền với đề tài “Tác động của mạng xã hội đối với báo điện tử ở nước ta hiện nay”. Luận văn này mới chỉ dừng lại ở việc phân tích những tác động của mạng xã hội đến báo điện tử nói chung trên một số khía cạnh: thu thập thông tin, nội dung thông tin, xu hướng tương tác đối với báo mạng điện tử. Luận văn của học viên Dương Nam Hoàng, (2013), Học viện Báo chí và Tuyên truyền, đề tài “Tác động của mạng xã hội đến việc xử lý thông tin của báo mạng điện tử Việt Nam hiện nay”. Luận văn này đã phân tích, làm rõ những tác động tích cực và tiêu cực của mạng xã hội đối với việc xử lý thông tin của báo mạng điện tử. Luận văn tập trung nhiều vào việc khảo sát, thống kê chưa khái quát được nhiều vấn đề lý luận chung. Đoàn Phạm Hà Trang, (tháng 11/2011), bài báo “Mạng xã hội và báo chí”, Tạp chí Cộng sản (http://www.tapchicongsan.org.vn) TS. Nguyễn Thị Trường Giang, (tháng 10/2013), Khoa Phát thanh Truyền hình, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, bài viết “Tác động của truyền thông xã hội đối với báo chí” trong kỷ yếu hội thảo khoa học “ Truyền thông xã hội – truyền thông cổ điển và dư luận xã hội”. TS. Nguyễn Thành Lợi, (tháng 12/2013), Trung tâm Nghiệp vụ Báo chí, Hội Nhà báo Việt Nam, bài viết “Sự vận động và phát triển của báo chí hiện đại trong môi trường hội tụ truyền thông - Kỳ 3: Sử dụng truyền thông xã hội cho báo chí hiện đại” đăng trên Tạp chí Người làm báo (www.nguoilambao.vn). Có thể thấy các nghiên cứu trên đã có những kết quả nhất định, tuy nhiên hầu hết mới chỉ khai thác đề tài báo điện tử và mạng xã hội dưới dạng riêng lẻ, tách rời nhau và ở các khía cạnh khác nhau. Bởi vậy, tôi thực hiện đề tài nghiên cứu: “Báo điện tử với việc khai thác và sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội” (Khảo sát trên báo điện tử VnExpress.net, Vietnamnet.vn năm 2013) là một trong những đề tài đầu tiên nghiên cứu toàn diện hệ thống về mối liên 8 hệ giữa báo điện tử và mạng xã hội ở khía cạnh khai thác và sử dụng nguồn tin. Đây là đề tài không trùng lặp và khá mới mẻ ở Trường ĐHKHXH&NV, Đại học Quốc gia Hà Nội. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu *Mục đích nghiên cứu: Nghiên cứu, đánh giá, nhận xét bước đầu về những ưu điểm và hạn chế của báo điện tử trong việc khai thác và sử dụng nguồn tin trên các trang mạng xã hội, đồng thời chỉ ra nguyên nhân của những ưu điểm và hạn chế đó. Trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp để các báo điện tử khai thác và sử dụng hiệu quả nguồn tin từ mạng xã hội một cách đúng đắn, hiệu quả hơn, đáp ứng nhu cầu thông tin ngày càng đa dạng, phong phú của công chúng. *Nhiệm vụ nghiên cứu: Làm rõ những vấn đề lý thuyết về mạng xã hội và báo điện tử trong việc khai thác và sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội. Khảo sát, phân tích đánh giá, nhận xét bước đầu thực trạng của báo điện tử trong việc khai thác và sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội. Chỉ ra xu hướng khai thác và sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội của báo điện tử từ đó đề xuất các giải pháp để khai thác và sử dụng hiệu quả tích cực, chất lượng nguồn tin từ mạng xã hội. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: * Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu về báo điện tử với việc khai thác và sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội. *Phạm vi nghiên cứu: Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu, khảo sát ở 2 tờ báo điện tử tiêu biểu là VnExpress.net, Vietnamnet.vn trong năm 2013. Tuy nhiên để so sánh, đối chiếu thêm tác giả sẽ tham khảo một số tờ báo điện tử khai thác trong điều kiện có thể. 9 5. Phương pháp nghiên cứu: * Phương pháp luận: Chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước về báo chí và truyền thông; lý luận khoa học về báo chí truyền thông. * Phương pháp cụ thể: Khảo sát, thống kê tình hình phát triển của báo điện tử, mạng xã hội, thực trạng của báo điện tử, mạng xã hội tại Việt Nam hiện nay; Khảo cứu, thu thập thông tin về việc khai thác và sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội của báo điện tử; phân tích văn bản báo điện tử Nhận xét, đánh giá phân tích cụ thể, chi tiết chủ thể nghiên cứu để khái quát nhận định vấn đề. Phương pháp phỏng vấn chuyên gia, phóng viên, biên tập viên, người truy cập. So sánh, đối chiếu để tìm ra những điểm tương đồng cũng như những khác biệt của vấn đề nghiên cứu. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài *Ý nghĩa lý luận: Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần bổ sung, làm giàu có và phong phú hơn về lý luận báo chí truyền thông hiện đại; Góp một góc nhìn mới về bức tranh đa dạng, sinh động của loại hình báo điện tử hiện nay, đặc biệt về vấn đề khai thác và sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội; Cung cấp thêm luận cứ, luận chứng để làm sáng tỏ hơn trong quan điểm, tư duy, nhận thức về cách thức tiếp cận khai thác và sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội. 10 *Ý nghĩa thực tiễn: Các phóng viên, biên tập viên báo điện tử cũng như người thực hiện luận văn này (và những ai quan tâm) sẽ tham khảo, vận dụng để có thể khai thác và sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội hiệu quả. Kết quả nghiên cứu cũng có thể giúp các nhà lãnh đạo, quản lý báo chí tham khảo trong quá trình hoạch định chiến lược, giám sát và quản lý báo điện tử trong xu thế bùng nổ thông tin cùng sự phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội hiện nay. 7. Kết cấu của luận văn: Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, Luận văn gồm có 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về báo điện tử, mạng xã hội Chương 2: Thực trạng khai thác, sử dụng nguồn tin từ mạng xã hội của báo điện tử VnExpress.net và Vietnamnet.vn Chương 3: Xu hướng và giải pháp khai thác, sử dụng hiệu quả nguồn tin từ mạng xã hội Nội dung của luận văn sẽ được trình bày theo thứ tự chương mục trên. 11 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ BÁO ĐIỆN TỬ, MẠNG XÃ HỘI 1.1. Lý luận chung về báo điện tử và mạng xã hội 1.1.1. Báo điện tử Trước khi làm rõ khái niệm báo điện tử là loại hình báo chí có ngôn ngữ báo chí đặc thù và sự phát triển của báo điện tử tại Việt Nam chúng tôi xin được khái quát một vài nét về sự ra đời của báo điện tử: Khởi nguồn của internet là các máy tính IBM dùng chung vào những năm 1960 tại Mỹ. J.C.K Licklider được coi là người sinh ra khái niệm toàn cầu, với khái niệm “Mạng Thiên Hà” (Galatic Network) được công báo năm 1962. Ông tham gia vào quá trình kiến thiết mạng ARPNET - tiền thân của internet ngày nay. Năm 1990, Tim Berners - Lee là người sáng tạo ra cụm từ “World Wide Web” cụm từ này được viết tắt là www, cụm từ này luôn đi kèm với địa chỉ website. Kể từ đó Internet thực sự hình thành và phát triển mạnh mẽ. Nếu như Radio mất 38 năm để đạt đến con số 50 triệu người dùng, 13 năm cho Tivi và chỉ 5 năm cho Internet. Theo ước tính của Liên minh Viễn thông thế giới (ITU) 40% dân số thế giới tương đương khoảng 2,7 tỷ người được sử dụng Internet vào cuối năm 2013. Mức truy cập Internet được dự báo sẽ vẫn còn tăng cao. [55] Khi mạng internet ra đời thế giới cũng bắt đầu chứng kiến sự ra đời của báo điện tử vào những năm 1990. Một trong những hãng truyền thông lớn nhất thế giới là CNN của Mỹ đã chạy thử phiên bản báo mạng từ năm 1993. Tiếp đến BBC online của Anh ra đời vào 13/9/1994. Đó là sự khởi đầu, là nền tảng cho báo điện tử. Tuy nhiên thời gian này website tin tức chủ yếu là phiên bản điện tử của báo giấy hoặc truyền hình. Đến tháng 10/1993, Khoa Báo chí Đại học Florida (Mỹ) tung ra tờ báo điện tử đầu tiên. Năm 1994, phiên bản online của tạp chí Hotwired chạy những banner quảng cáo đầu tiên và hàng loạt báo khác tại Mỹ ồ ạt mở 12 website. “Cơn sốt vàng” của thời thông tin trực tuyến bắt đầu. Cùng với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin, số lượng các tờ báo điện tử cũng nở rộ khắp nơi trên thế giới. Có thể coi báo điện tử hiện nay là sự hội tụ của cả báo giấy (text), báo tiếng (audio) và báo hình (video). Người lướt web không chỉ được cập nhật tin tức dưới dạng chữ viết mà còn có thể nghe rất nhiều kênh phát thanh và xem truyền hình ngay trên các website. Với sự phát triển của công nghệ thông tin và mạng internet, báo điện tử ra đời đã, đang và sẽ phát triển nhanh chóng. Thực tế tên gọi về loại hình báo điện tử đến nay vẫn chưa thống nhất và có nhiều tên gọi khác nhau: báo trực tuyến, báo online, báo chí Internet…Phổ biến nhất hiện nay là tên gọi báo điện tử, báo trực tuyến. Trong luận văn này tôi xin phép được sử dụng thuật ngữ báo điện tử vì lý do như sau: Theo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Báo chí năm 1999 do Quốc hội ban hành trong đó Điều 3, Chương I của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Báo chí quy định rõ: “Báo chí nói trong luật này là báo chí Việt Nam bao gồm: Báo in (báo, tạp chí, bản tin thời sự, bản tin thông tấn), báo nói (chương trình phát thanh), báo hình (chương trình truyền hình, chương trình nghe – nhìn thời sự được thực hiện bằng các biện pháp khác nhau), báo điện tử (được thực hiện trên mạng thông tin máy tính), bằng Tiếng Việt, tiếng các dân tộc thiểu số Việt Nam, tiếng nước ngoài” [ 19]. Tiếp đó Nghị định số 51/2002/ NĐ – CP, Nghị định của Chính phủ Quy định chi tiết thi hành Luật Báo chí, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Báo chí cũng đã nêu rất rõ tại “Điều 1. Giải thích từ ngữ: “Mục 1. Báo chí là tên gọi chung đối với các loại hình báo in, báo hình, báo nói, báo điện tử”; “Mục 5. Báo điện tử là tên gọi loại hình báo chí thực hiện trên mạng thông tin máy tính (Internet, Intranet)” [20]. Sau khi báo điện tử được chính thức công nhận là một loại hình báo chí cùng với sự phát triển ngày càng nhanh của internet hàng loạt các tờ báo điện tử, các website thông tin ra đời. Việt Nam chính thức hòa mạng internet vào 13 ngày 19/11/1997 và ngay sau đó tạp chí Quê hương lần đầu ra mắt bạn đọc trên mạng internet đây được coi như là mốc son đánh dấu những bước đi đầu tiên trong lịch sử của báo điện tử Việt Nam. Tiếp đó lần lượt các tờ: Nhân dân, Lao động rồi đến Đài truyền hình Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam, Thông tấn xã Việt Nam, các trang web như VnExpress, VDC Media, VASC (Sau này là VietNamnet)… ra đời. Giai đoạn 1997 - 2001, "báo điện tử" Việt Nam chỉ dừng ở phiên bản điện tử của báo in. Công việc của người làm báo điện tử thời bấy giờ đơn thuần chỉ là thực hiện quy trình đưa tin lên mạng bằng cách thực hiện hai thao tác đơn giản đó là: "copy - paste" (cắt - dán). Mãi sau đó, hàng loạt các trang bắt đầu nở rộ giai đoạn 2001 - 2003 như TintucVietnam (tiền thân của trang Dân trí); 24h.com.vn; VnExpress hay Vietnamnet. Đặc biệt VietNamnet và VnExpress được công nhận như là một trong những báo điện tử ra đời sớm nhất tại Việt Nam và hiện ngày càng phát triển. Trong báo cáo tỷ lệ người dân sử dụng các phương tiện truyền thông, nghe nhìn do Bộ Thông tin - Truyền thông tiến hành, tỷ lệ người dùng Internet vượt độc giả đọc báo, nghe đài và báo giấy để trở thành phương tiện thông tin được sử dụng hàng ngày phổ biến nhất tại Việt Nam, với tỷ lệ 42%. Thông qua kết quả nghiên cứu cộng với thực tế đời sống báo chí Việt Nam hiện nay, ai cũng có thể dễ dàng nhận thấy báo điện tử đang chiếm ưu thế sau khi vượt mặt báo nói, báo hình và đặc biệt là báo in. Ngay từ khi ra đời báo điện tử đã nhanh chóng trở thành một trong những phương tiện truyền thông hiện đại, có nhiều ưu thế hơn so với các loại hình báo chí truyền thống về khả năng truyền tải thông tin. Hiện nay báo điện tử đang ngày càng phát triển mạnh, có một vị thế nhất định trong hệ thống các phương tiện truyền thông, có ảnh hưởng đến mọi tầng lớp trong xã hội. Đồng thời báo điện tử có số lượng độc giả truy cập ngày càng tăng nhanh chóng. Trong khuôn khổ đề tài luận văn này, đối tượng khảo sát của chúng tôi là hai báo điện tử VnExpress 14