Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Bảo đảm sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công ở việt nam...

Tài liệu Bảo đảm sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công ở việt nam

.PDF
70
337
120

Mô tả:

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THU HÀ BẢO ĐẢM SỰ THAM GIA CỦA CÔNG DÂN TRONG XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH CÔNG Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Chính sách công Mã số : 60 34 04 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. VĂN TẤT THU Hà Nội, 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong Luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện Luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong Luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn Nguyễn Thu Hà LỜI CẢM ƠN Trong thời gian thực hiện luận văn, em đã nhận được nhiều sự giúp đỡ, đóng góp ý kiến và chỉ bảo nhiệt tình của thầy cô, gia đình và bạn bè. Em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến PGS.TS. Văn Tất Thu, giảng viên khoa Chính sách công, Học viện khoa học xã hội, người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo em trong suốt quá trình làm luận văn. Em cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong Học viện khoa học xã hội nói chung, các thầy cô trong khoa Chính sách công nói riêng đã truyền đạt nhiều kiến thức bổ ích, giúp em có được cơ sở lý thuyết vững vàng và tạo điều kiện giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập. Cuối cùng, em xin chân thành cảm ơn gia đình và bạn bè, đã luôn tạo điều kiện, quan tâm, giúp đỡ, động viên em trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn thạc sĩ này. Hà Nội, ngày 29 tháng 8 năm 2017 Học viên Nguyễn Thu Hà MỤC LỤC MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO ĐẢM SỰ THAM GIA CỦA CÔNG DÂN TRONG XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH CÔNG Ở VIỆT NAM ................................................................................................ 5 1.1. Khái niệm chính sách công ............................................................................ 5 1.2. Sự tham gia của công dân vào xây dựng chính sách công............................. 9 1.3. Bảo đảm sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công ..... 15 1.4. Kinh nghiệm của một số nước về việc bảo đảm sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công.......................................................................... 21 Chương 2. THỰC TRẠNG BẢO ĐẢM SỰ THAM GIA CỦA CÔNG DÂN TRONG XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH CÔNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ............................................................................................... 25 2.1. Thực trạng các quy định pháp lý về bảo đảm sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công.......................................................................... 25 2.2. Các cơ chế, công cụ bảo đảm sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công ................................................................................................... 35 2.3. Đánh giá chung về bảo đảm sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công ................................................................................................... 37 Chương 3. PHƯƠNG PHÁP VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM SỰ THAM GIA CỦA CÔNG DÂN TRONG XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH CÔNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY .............................................................................................. 45 3.1. Phương hướng bảo đảm sự tham gia của công dân trong hoạch định chính sách công ở Việt Nam hiện nay .......................................................................... 45 3.2. Những giải pháp cụ thể bảo đảm sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công ở Việt Nam hiện nay................................................................. 47 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 61 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 63 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước của dân, do dân và vì dân. Do đó, chỉ khi nào người dân thực sự đóng vai trò quan trọng trong quá trình xây dựng và thực thi chính sách cũng như hoạt động quản lý của Nhà nước thì việc xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền mới thực sự thành công. Hiện nay, việc xây dựng các chính sách trong các lĩnh vực luôn cần lấy ý kiến của nhân dân cũng như các cơ quan tư vấn cho chính phủ. Việc mở rộng hình thức tham gia của nhân dân ở giai đoạn xây dựng chính sách không chỉ đòi hỏi từ sự hội nhập mà quan trọng hơn là từ chính yêu cầu của công cuộc đổi mới, phát triển kinh tế thị trường, dân chủ hóa đời sống xã hội và của bản thân Nhà nước. Mở rộng sự tham gia mạnh mẽ của người dân vào các quá trình xây dựng, ra quyết định, các hoạt động thực thi chính sách sẽ góp phần đưa chính sách vào thực tiễn một cách hiệu quả hơn, đạt được đồng thuận và công bằng hơn. Thêm vào đó, việc khuyến khích người dân tham gia đóng góp ý kiến xây dựng chính sách sẽ ngày càng củng cố cho việc xây dựng một xã hội công bằng và dân chủ, ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội trong điều kiện hiện nay. Phát huy dân chủ, mở rộng sự tham gia của người dân vào công việc quản lý nhà nước nhằm bảo đảm cho Nhà nước giữ vững bản chất là nhà nước của dân, do dân và vì dân, bảo đảm hiệu lực, hiệu quả của các chính sách, pháp luật được ban hành đã được Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh chú ý ngay sau thắng lợi của cuộc Cách mạng Tháng Tám. Hiến pháp năm 1946 khẳng định "...Tất cả quyền bính trong nước là của toàn thể nhân dân Việt Nam, không phân biệt nòi giống, gái trai, giàu nghèo, giai cấp, 1 tôn giáo" (Điều thứ 1). "Tất cả công dân Việt Nam đều ngang quyền về mọi phương diện: chính trị, kinh tế, văn hóa" (Điều thứ 6), "...đều được tham gia chính quyền và công cuộc kiến thiết tùy theo tài năng và đức hạnh của mình" (Điều thứ 7). Chính vì vậy, sự tham gia của người dân trong xây dựng chính sách công cần được nghiên cứu để thấy rõ được tầm quan trọng cũng như vị trí trong quy trình xây dựng và thực thi chính sách. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Hiện nay, các công trình nghiên cứu, hội thảo về quyền được tham gia của người dân trong các hoạt động quản lý Nhà nước diễn ra rất sôi nổi. Các bài viết về sự tham gia của người dân trong xây dựng và thực hiện chính sách ngày càng đa dạng hơn. Một số công trình nghiên cứu tiêu biểu như: “Quyền con người”, “Quyền con người, tiếp cận đa ngành và liên ngành luật học” do GS.TS. Võ Khánh Vinh chủ biên hoặc “Đảm bảo quyền con người trong hoạt động của Quốc hội Việt Nam” của tác giả Tường Duy Kiên và một số công trình được đăng trên Tạp chí Nhân lực Khoa học xã hội. Bên cạnh đó, các bài viết có thể kể ra như “Tăng cường sự tham gia của nhân dân trong hoạt động quản lý nhà nước” của tác giả Hà Quang Ngọc - Hà Quang Trường, Tạp chí cộng sản điện tử, tháng 8/2007 hay “Sự tham gia của các tổ chức xã hội trong quy trình xây dựng pháp luật”, Đinh Ngọc Quý, nclp.org.vn, tháng 1/2015… 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1 Mục đích Nghiên cứu những vấn đề lý luận về bảo đảm sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công để có cơ sở khoa học phân tích, đánh giá thực 2 trạng bảo đảm quyền tham gia của công dân trong thực hiện chính sách công và đề xuất các giải pháp bảo đảm sự tham gia của công dân vào thực hiện chính sách công ở Việt Nam hiện nay. 3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu a. Nghiên cứu những vấn đề lý luận về bảo đảm sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công ở Việt Nam. b. Phân tích đánh giá thực trạng bảo đảm sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công ở Việt Nam hiện nay, chỉ rõ ưu điểm, hạn chế bất cập, nguyên nhân của các hạn chế bất cập. c. Đề xuất phương hướng và các giải pháp bảo đảm quyền tham gia của công dân trong thực hiện chính sách công ở Việt Nam hiện nay. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu vai trò của người dân trong tham gia xây dựng chính sách công Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu, phân tích các quan điểm học thuật, quan niệm, văn bản pháp luật về sự tham gia của người dân trong xây dựng chính sách công. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Phương pháp luận Phương pháp luận của luận văn dựa trên hệ thống các quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước cũng như các quan điểm quốc tế về sự tham gia của người dân trong xây dựng chính sách công. Phương pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện dựa trên các phương pháp định lượng và định tính; phân tích, thống kê, tổng hợp, so sánh … 3 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Ý nghĩa lý luận Các kết luận, kết quả nghiên cứu của luận văn có giá trị và có ý nghĩa thiết thực bổ sung, hoàn thiện những vấn đề lý luận về sự tham gia của công dân về bảo đảm sự tham gia của công dân vào xây dựng chính sách công ở Việt Nam, khẳng định sự tham gia của công dân vào xây dựng chính sách công là một yêu cầu có tính tất yếu khách quan và phải được bảo đảm bằng thế chế của Nhà nước. Ý nghĩa thực tiễn Ý nghĩa thực tiễn của luận văn ở chỗ các kết luận, các giải pháp kiến nghị, đề xuất rút ra từ việc nghiên cứu đề tài luận văn giúp giải quyết những vấn đề thực tiễn đặt ra trong việc bảo đảm sự tham gia của công dân vào xây dựng chính sách công ở nước ta hiện nay. Ngoài ra luận văn có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo phục vụ cho nghiên cứu và giảng dạy về chính sách công ở Việt Nam. 7. Cơ cấu của luận văn Luận văn được chia làm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về bảo đảm sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công ở Việt Nam Chương 2: Thực trạng bảo đảm sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công ở Việt Nam hiện nay Chương 3: Phương pháp và giải pháp bảo đảm sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công ở Việt Nam hiện nay. 4 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO ĐẢM SỰ THAM GIA CỦA CÔNG DÂN TRONG XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH CÔNG Ở VIỆT NAM 1.1. Khái niệm chính sách công Theo Bách khoa toàn thư mở, “Chính sách là tập hợp các chủ trương và hành động về phương diện nào đó của chính phủ nó bao gồm các mục tiêu mà chính phủ muốn đạt được và cách làm để thực hiện các mục tiêu đó. Những mục tiêu này bao gồm sự phát triển toàn diện trên các lĩnh vực kinh tế - văn hóa - xã hội - môi trường”. [36] Chính sách là một loại công cụ để Nhà nước giải quyết các vấn đề đã đang và sẽ xảy ra trong đời sống xã hội của một đất nước. Chính sách có thể được thực hiện thông qua các tổ chức xã hội, doanh nghiệp hoặc một nhóm dân cư. Thuật ngữ “chính sách công” có rất nhiều định nghĩa từ các học giả trên thế giới cũng như tại Việt Nam. Ở các nước phát triển, thuật ngữ “Chính sách công” được sử dụng rất phổ biến, có thể đưa ra một số định nghĩa về chính sách công như sau: • Chính sách công là những gì chính phủ lựa chọn làm hoặc không làm [27] • Chính sách công liên quan đến những gì chính phủ làm, tại sao, và với kết quả gì [20] • Chính sách công là toàn bộ các hoạt động của nhà nước có ảnh hưởng một cách trực tiếp hay gián tiếp đến cuộc sống của mọi công dân [23] 5 • Một cách tương đối, khái niệm công trong chính sách công phản ánh thực tế là các chính sách đó được làm ra bởi các cơ quan công quyền, được hiểu chung là nhà nước, mà những hành động của các chủ thể này phải tuân thủ theo pháp luật. Chính sách công, do đó, là việc thực thi mang tính chủ quyền, quyền lực nhà nước thông qua sử dụng các nguồn lực công và ràng buộc pháp lý mà lĩnh vực tư không thể [31] Tại Việt Nam, “chính sách công” vẫn còn là khái niệm tương đối mới mẻ, có thể hiểu Chính sách công là những đường hướng hoạt động ứng xử cơ bản của Nhà nước đối với các vấn đề phát sinh trong đời sống cộng đồng, được thể hiện bằng nhiều hình thức khác nhau, nhằm thúc đẩy phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội. [17] Một khái niệm khác về chính sách công được PGS.TS. Đỗ Phú Hải định nghĩa như sau: “Chính sách công là một tập hợp các quyết định có liên quan nhằm lựa chọn mục tiêu và giải pháp, công cụ để giải quyết các vấn đề chính sách theo mục tiêu tổng thể đã được xác định” [6] Một tài liệu khác đã phân tích chính sách công là cách thức hành động do nhà nước lựa chọn và được các cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành để giải quyết mọi vấn đề phát sinh trong một giai đoạn nhất định, định hướng cho xã hội phát triển một cách thống nhất theo mong muốn của nhà nước. [4] 1.1.1. Khái niệm xây dựng chính sách công Trước khi ban hành một chính sách, điều đầu tiên các nhà hoạch định chính sách cần làm đó là xây dựng khung cơ bản của chính sách đó, xây dựng quy trình thực hiện chính sách và phác thảo các phương án có thể xảy ra khi chính sách được đưa vào thực tiễn. Vậy cần phải xác định rõ khái niệm xây dựng chính sách là gì? Theo ý kiến của tác giả, xây dựng chính sách đóng vai 6 trò quan trọng trong việc hoạch định chính sách công. Đó là việc đưa ra mục tiêu chính sách cần phải hoàn thành là gì, đưa ra các phương án thực hiện chính sách thông qua việc phân tích các yếu tố đầu vào và đầu ra, tính toán các lợi ích và chi phí (dự kiến) và các giá trị cốt lõi khi chính sách được đưa vào thực hiện. Xây dựng chính sách không thể được thực hiện bởi một cá nhân hay một cơ quan đơn lẻ mà phải được thực hiện đồng bộ bởi các nhà hoạch định chính sách và sự phối hợp giữa các cơ quan có thẩm quyền trong lĩnh vực của chính sách được ban hành. Xây dựng chính sách công là toàn bộ quá trình nghiên cứu xây dựng và ban hành đầy đủ một chính sách. 1.1.2. Ý nghĩa, tầm quan trọng của xây dựng chính sách công Xây dựng chính sách công là bước đầu tiên trong quy trình hoạch định chính sách công. Đây là bước thực hiện tiên quyết và đóng vai trò rất quan trọng trong quy trình chính sách. Nếu việc xây dựng các mục tiêu, mục đích, công cụ và phương án giải quyết có khả năng cao phù hợp với thực tiễn thì kết quả chính sách sẽ có tỉ lệ thành công cao và ngược lại. Để đạt được điều đó, việc các nhà hoạch định chính sách ngoài kinh nghiệm thực tiễn cần phải làm đó là nắm bắt được thực trạng của vấn đề cần đưa chính sách vào thực hiện. Một trong những cách có thể nắm bắt chính là thu thập thông tin và lấy ý kiến của người dân trước khi bắt tay xây dựng chính sách. “Xây dựng chính sách công là toàn bộ quá trình nghiên cứu và ban hành đầy đủ một chính sách. Xây dựng chính sách công là chức năng quan trọng của Chính phủ, các Bộ ngành Trung ương nhằm đưa ra một chính sách mới, với mục tiêu và các giải pháp mới, trong đó quyết định nhất là mục tiêu mới được chủ thể xác định cần phải theo đuổi. Xây dựng chính sách có vị trí đặc biệt quan trọng trong chu trình chính sách công. Xây dựng chính sách là bước khởi đầu trong tiến trình chính sách nhằm cho ra đời một chính sách có tác động và ảnh hưởng đến đời sống kinh tế - xã hội của đất nước. Vạn sự khởi 7 đầu nan, chính sách chất lượng hay không chất lượng, có đúng không, hay không đúng, có hiệu quả hay không hiệu quả phụ thuộc vào khâu xây dựng chính sách. Dưới góc độ quản lý, quản trị quốc gia xây dựng chính sách là kiến tạo ra một sản phẩm của bộ máy quản lý, một công cụ quản lý quan trọng của nhà nước để định hướng, khuyến khích và điều tiết các quá trình kinh tế xã hội vận động và phát triển theo quy luật và phù hợp với yêu cầu quản lý. Ý nghĩa tầm quan trọng của xây dựng chính sách là nghiên cứu, kiến tạo ra một loại quyết định quản lý đặc biệt cho cả một giai đoạn tồn tại và phát triển của thực thể kinh tế xã hội của đất nước. Kinh nghiệm cho thấy: sai lầm của các chính sách kinh tế có ảnh hưởng xấu đến cuộc sống của hàng triệu con người trong xã hội, thậm chí tác động ảnh hưởng đến sự thịnh suy của một quốc gia, sự tồn vong của một dân tộc. Cái giá phải trả cho sự sai lầm của chính sách kinh tế là rất lớn, cả mặt vật chất và tinh thần. Hơn nữa việc khắc phục hậu quả của một chính sách kinh tế sai lầm thường gặp rất nhiều khó khăn, trở ngại, đòi hỏi phải mất nhiều thời gian và công sức… Xây dựng chính sách đúng, khoa học sẽ giúp cho thực thể kinh tế, xã hội có nhiều thuận lợi trong quá trình vận động đến mục tiêu, nếu sai sẽ làm cho thực thể không những mất phương hướng trong quá trình vận động mà còn gây ra những hậu quả không mong muốn… Ý nghĩa, tầm quan trọng của xây dựng chính sách công còn ở chỗ xây dựng chính sách mở đường tạo điều kiện thuận lợi cho cả tiến trình chính sách, xây dựng chính sách có chất lượng là tiền đề, là cơ sở cho khâu tổ chức thực hiện chính sách thuận lợi nhanh chóng đưa chính sách vào thực tiễn cuộc sống, tổ chức thực hiện chính sách đúng, thực hiện có hiệu quả sẽ là cơ sở, là căn cứ để phân tích, đánh giá chính xác chất lượng, hiệu lực, hiệu quả của chính sách. Ngoài ra xây dựng chính sách là khởi xướng xác định vấn đề kinh tế xã hội bức xúc, cấp bách cần phải giải quyết bằng chính sách của Nhà nước; xây dựng chính sách giúp cho việc củng cố niềm tin của 8 nhân dân vào nhà nước, xây dựng chính sách sẽ truyền đạt được cơ chế quản lý của nhà nước đến nền kinh tế trong từng thời”. [14] 1.2. Sự tham gia của công dân vào xây dựng chính sách công 1.2.1. Khái niệm về sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công Hiện nay, ở Việt Nam, khái niệm về sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công vẫn còn mới mẻ. Tuy nhiên, trên thế giới đã có rất nhiều tài liệu và sách viết về sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách; hoạch định chính sách công hoặc ra quyết định chính sách. Tác giả xin đưa ra một số quan điểm của học giả thế giới về khái niệm sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công như sau: “Citizen participation is a process which provides private individuals an opportunity to influence public decisions and has long been a component of the democratic decision-making process. The roots of citizen participation can be traced to ancient Greece and Colonial New England” [24, tr. 283] Tạm dịch: “Sự tham gia của công dân là quá trình các cá nhân được trao cơ hội để gây ảnh hưởng đến các quyết định công và từ lâu đã là một thành tố trong quá trình ra quyết định dân chủ. Nguồn gốc của sự tham gia của công dân có thể bắt nguồn từ Hy Lạp cổ đại và thuộc địa nước Anh mới” “Public involvement is means to ensure that citizens have a direct decisions. The term “citizen” and “public”, and “involvement” and “participation” are often used interchangeably. While both are generally used to indicate a process through which citizens have a voice in public policy decisions, both have distinctively different meanings and convey little insight into the process they seek to describe. Mize reveals that the term “citizen participation” and it’s relationship to public decision-making has 9 evolved without a general consensus regarding either it’s meaning nor it’s consequences” [32] Tạm dịch: “Sự tham gia công có nghĩa là đảm bảo rằng công dân có các quyết định trực tiếp. Cụm từ ‘công dân’ và ‘công’, ‘sự liên quan’ và ‘sự tham gia’ thường được sử dụng thay cho nhau. Trong khi cả hai cụm từ được dùng để chỉ một quá trình mà thông qua đó công dân có tiếng nói trong các quyết định chính sách công thì hai từ còn lại có các ý nghĩa khác nhau và chuyển tải rất ít sự hiểu biết về quá trình mà chúng cần diễn đạt. Mize cho rằng cụm từ “sự tham gia của công dân” (citizen participation) và mối quan hệ của nó với việc ra quyết định công đã phát triển mà không cần sự đồng thuận về cả mặt ngữ nghĩa hay hậu quả. Vì vậy, theo ý kiến của tác giả, sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công có nghĩa là người dân tham gia đưa ý kiến trực tiếp hoặc gián tiếp ở giai đoạn chuẩn bị ra quyết định chính sách. Sự tham gia của công dân vào xây dựng chính sách công được hiểu là hoạt động có tính tự giác của mỗi công dân vào quá trình xây dựng chính sách của nhà nước nhằm bảo đảm cho chính sách được ban hành phải hợp với thực tiễn, đáp ứng yêu cầu của sự phát triển xã hội và mong muốn của người dân. Sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công cũng chính là sự tham gia của cộng đồng người dân vào xây dựng chính sách công. Sự tham gia này là quá trình thông tin hai chiều liên tục nhằm khuyến khích và huy động mọi hiểu biết về nhận thức của cộng đồng vào quá trình xác định vấn đề chính sách theo mong muốn của cộng đồng, xây dựng các giải pháp và quyết định các giải pháp phù hợp với lợi ích của các bên có liên quan trong xây dựng chính sách công. 10 Sự tham gia của công dân vào việc xây dựng chính sách công còn là quá trình qua đó công dân có thể tạo những ảnh hưởng của mình đóng góp vào quá trình ra quyết định khi xây dựng chính sách. Sự tham gia của công dân vào xây dựng và thực thi chính sách công là tâm điểm của quản trị quốc gia tốt. Điều này có nghĩa là người dân phải có tiếng nói trong các định hướng, các quyết định chính trị của nhà nước, đặc biệt là các quyết định có ảnh hưởng đến đời sống của họ và yêu cầu các cơ quan nhà nước có trách nhiệm giải trình, minh bạch hoá trong hoạt động. 1.2.2. Vai trò, tầm quan trọng của sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công Xây dựng chính sách công có vai trò đặc biệt quan trọng trong chu trình chính sách. Đây là điểm khởi đầu, là bước nền tảng của các nhà hoạch định chính sách khi cho ra đời một chính sách có thể tác động đến một lĩnh vực trong đời sống xã hội liên quan đến kinh tế, văn hoá, tài chính, v.v… Để có thể có chính sách có tác động tích cực và kết quả tốt, một trong những phương thức thực hiện ngay từ bước xây dựng chính sách đang được quan tâm và thu hút sự chú ý chính là sự tham gia của công dân ở giai đoạn xây dựng chính sách. Thứ nhất, mức độ tham gia của công dân vào xây dựng chính sách công phản ánh mức độ dân chủ trong xã hội Thứ hai, sự tham gia của công dân góp phần cung cấp thông tin về chính sách, tăng cường trách nhiệm giải trình của các cơ quan có thẩm quyền ban hành chính sách, tăng thêm ý kiến phản hồi từ phía xã hội về các giải pháp chính sách của nhà nước… và qua đó góp phần đưa chính sách của Nhà nước xích lại gần hơn, phù hợp với các đòi hỏi của xã hội và nâng cao chất lượng của chính sách. 11 Thứ ba, sự tham gia của công dân giúp nhà nước tránh được sự chủ quan duy ý chí và do đó chính sách được ban hành phù hợp với nhu cầu của thực tiễn, tăng cường tính khả thi. Hơn nữa sự tham gia mạnh mẽ của công dân góp phần làm cho chính sách hợp với lòng dân tạo nên sự đồng thuận cao trong xã hội và sự ủng hộ của người dân đối với chính sách và tạo cơ sở để chính sách dễ dàng đi vào cuộc sống. Vì sự đồng tình ủng hộ của người dân là nhân tố có vai trò đặc biệt quan trọng quyết định sự thành bại của chính sách. Sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách là sự phản biện xã hội cần thiết đối với chính sách của Nhà nước; giúp chính sách của Nhà nước ban hành hoàn thiện và chất lượng hơn. Ngoài ra sự tham gia của công dân còn tạo nên "vốn xã hội", vốn xã hội là cơ sở cần thiết để quan trị quốc gia một cách hiệu quả. Thứ tư, sự tham gia của công dân trong hoạch định chính sách mang lại cơ hội thể hiện ý chí cho những đối tượng bị ảnh hưởng trực tiếp bởi chính sách. Công dân được mở rộng quyền tham gia vào các quá trình ra quyết định, vào hoạt động quản lý của nhà nước được đóng góp những ý kiến quan trọng cho việc xây dựng một xã hội dân chủ, công bằng, ổn định chính trị và phát triển kinh tế - xã hội. Những nhóm công dân bị ảnh hưởng bợi lợi ích vì chính sách có thể góp thêm tiếng nói để các cơ quan quản lý xem xét và cân nhắc trước khi ban hành chính sách, tạo điều kiện để cơ quan nhà nước có thầm quyền nhìn nhận vấn đề chính sách một cách khách quan và toàn diện hơn. Chính vì vậy, việc tham gia của người dân ở giai đoạn xây dựng chính sách đóng vai trò rất quan trọng và cần thiết. Ở bước xây dựng chính sách, các nhà hoạch định, các cơ quan có thẩm quyền ra quyết định chính sách có thể lấy ý kiến người dân về chính sách chuẩn bị được ban hành. Từ đó họ có thể nắm rõ hơn thực tế của lĩnh vực chính sách đó như thế nào. Ý kiến của người 12 dân rất quan trọng vì chính người dân là những chủ thể chịu tác động trực tiếp của chính sách. Ở một mức độ nào đó, họ là những người thấu hiểu rõ nhất chính sách có đạt hiệu quả hay không. Nếu như không có sự đồng thuận của người dân, chính sách khó có thể đạt được kết quả cao. 1.2.3. Nội dung và hình thức tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công Sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách thể hiện ở các nội dung chủ yếu sau: Một là, công dân tham gia vào xác định vấn đề chính sách tức là tham gia vào quá trình phân tích để xác định, tìm ra những vấn đề xã hội bức xúc cần phải giải quyết bằng những chính sách của nhà nước, giúp chủ thể ban hành chính sách quyết định vấn đề nào sẽ trở thành vấn đề chính sách. Sự tham gia của công dân vào quá trình xác định vấn đề chính sách là hết sức quan trọng vì xác định vấn đề chính sách là nội dung, nhiệm vụ đầu tiên rất khó khăn và phức tạp trong xây dựng chính sách công. Sự tham gia của công dân vào quá trình phân tích xác định vấn đề chính sách sẽ giúp cho việc xác định vấn đề chính sách đúng. Xác định đúng vấn đề chính sách là cơ sở , là căn cứ quan trọng để xác định mục tiêu, giải pháp chính sách đúng. Hai là, sự tham gia của người dân vào quá trình hình thành nội dung của chính sách tức là tham gia vào xác định mục tiêu và các giải pháp chính sách, hay bộ phận quan trọng cấu thành chính sách. Trong thời gian gần đây, việc tham gia của công dân trong khâu xây dựng chính sách công đã góp phần đưa chính sách vào thực tiễn một cách có hiệu quả hơn so với thời gian trước, mức độ hài lòng cũng như tỉ lệ phản hồi về một chính sách ngày càng gia tăng thông qua nhiều phương tiện. Người dân có thể gửi ý kiến góp ý cũng như phản hồi đến các cơ quan lập chính sách 13 hoặc các cơ quan, tổ chức thực thi chính sách thông qua nhiều phương tiện. Từ đó, chính sách đưa ra có hiệu quả hay không, cần điều chỉnh những gì hoặc có thể tiếp tục thực hiện chính sách đó với phương hướng như vậy có được không đều dễ dàng hơn ở một góc độ nào đó. Công dân có thể tham gia đóng góp ý kiến trong giai đoạn xây dựng chính sách qua nhiều cách mà cụ thể ở đây tác giả chia ra làm hai cách: trực tiếp và gián tiếp. Cách 1: Công dân gửi trực tiếp ý kiến của mình đến các cơ quan có thẩm quyền hoạch định chính sách thông qua thư điện tử chính thức, mạng xã hội hoặc thư góp ý. Cách gửi trực tiếp ý kiến của người dân có thể thực hiện qua thảo luận, đề xuất, đưa ý kiến khi tổ chức trưng cầu ý dân. Tham gia trực tiếp vào quá trình trưng cầu dân ý do nhà nước tổ chức. Cách 2: Thông qua một tổ chức có uy tín để gửi ý kiến của mình đến các cơ quan trung ương. Ở Việt Nam, đây là cách thực hiện được sử dụng nhiều nhất. Vai trò của các cơ quan, tổ chức đại diện cho người dân là rất quan trọng và cần thiết. Các tổ chức xã hội như Hội liên hiệp phụ nữ Việt Nam, Hội Cựu chiến binh Việt Nam, Mặt trận Tổ quốc, Đoàn Thanh niên, Hội người cao tuổi, v.v… đều là những tổ chức xã hội có tiếng nói trong bộ máy chính quyền cũng như nhận được sự tin tưởng của người dân cả nước. Thông qua các tổ chức xã hội này, người dân ở từng độ tuổi khác nhau có thể nêu ra ý kiến của mình đến những tổ chức xã hội phù hợp để gửi đến các cơ quan xây dựng chính sách khi xây dựng một chính sách nào đó. Mặt khác, còn có các cơ quan đại diện cho người dân ở các đơn vị xã, phường, quận - những đơn vị hành chính rất quan trọng khi lấy ý kiến người dân: Hội đồng nhân dân các cấp. Những cơ quan trên đều có vai trò nhất định đối với người dân, là những cơ quan đại diện cho tiếng nói của người dân, gần dân nhất, có trách 14 nhiệm chuyển tải một cách chính xác và trung thực nhất mọi thông tin mà người dân góp ý không chỉ về chính sách cần xây dựng mà còn là những lĩnh vực khác trong đời sống xã hội. Những cơ quan, tổ chức này sẽ tập hợp các ý kiến của người dân gửi đến cơ quan trung ương, giúp giảm tải áp lực khi người dân đóng góp ý kiến mà không cần sự tham gia trực tiếp của cơ quan trung ương. Theo cách này, ở một mức độ nào đó, ý kiến của người dân đưa ra sẽ mang tính toàn diện hơn. Hình thức tham gia của công dân vào xây dựng chính sách có thể xếp vào 3 nhóm chủ yếu: + Thu thập chia sẻ thông tin + Tham vấn + Diễn đàn hoạch định chính sách Ngoài ra còn các hình thức tham gia chủ động, tham gia thụ động, tham gia với tư cách cá nhân, tham gia với tư cách tập thể v.v… 1.3. Bảo đảm sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công 1.3.1. Khái niệm về bảo đảm sự tham gia của công dân vào quá trình xây dựng chính sách công Trước hết, cần phải làm rõ khái niệm “sự tham gia” trong bối cảnh này là gì. Trong Đại từ điển tiếng Việt [3,tr.1522], tham gia có nghĩa là dự vào, góp phần vào. Ở ngữ cảnh này, sự tham gia của công dân được hiểu là việc công dân góp phần đưa ra ý kiến của mình vào quá trình xây dựng chính sách công nhằm làm cho chính sách khi đưa vào thực tế có hiệu quả tích cực đến đời sống xã hội. Vì vậy, khái niệm về bảo đảm sự tham gia của công dân vào quá trình xây dựng chính sách công được hiểu là việc tham gia của người dân khi xây dựng chính sách cần phải được pháp luật cũng như các cơ quan có thẩm quyền 15 về hoạch định chính sách và các tổ chức, cá nhân có quyền hạn về lập chính sách cam đoan chịu trách nhiệm. Mặt khác, bản thân người dân cũng cần nắm rõ quyền tham gia của mình ở mức độ nào khi tham gia xây dựng chính sách công để có thể thực hiện đúng và đủ quyền lợi cũng như nghĩa vụ, trách nhiệm khi một chính sách đang ở giai đoạn xây dựng những bước căn bản. Tóm lại, sự tham gia của công dân vào quá trình xây dựng chính sách công là việc các chủ thể ban hành chính sách có trách nhiệm xây dựng về bảo đảm cơ chế hiện thực hoá các nguyên tắc, tiêu chuẩn về quyền tham gia của công dân trong xây dựng chính sách, nhằm thừa nhận, tôn trọng, bảo vệ (bảo đảm) thực hiện việc thúc đẩy quyền tham gia của công dân trong xây dựng chính sách trên thực tế. Bảo đảm sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công chính là sự bảo đảm quyền tham gia của công dân trong xây dựng chính sách. Quyền tham gia của công dân gắn liền với trách nhiệm bảo đảm của nhà nước. Không có cơ chế bảo đảm quyền tham gia của người dân thì mọi quyền chỉ dừng lại trên lý thuyết, không thể đi vào cuộc sống. Tuy nhiên quyền tham gia của công dân cũng chỉ có thể được thực hiện tốt nếu bản thân công dân có ý thức về quyền được tham gia của mình và tích cực thúc đẩy việc thực hiện quyền đó qua tính tích cực chính trị của mình. Công dân phải hiểu và ý thức được rằng quyền bao giờ cũng gắn liền với trách nhiệm, quyền công dân gắn liền với ý thức và trách nhiệm của công dân. 1.3.2. Sự cần thiết phải bảo đảm sự tham gia của công dân vào quá trình xây dựng chính sách công Thực chất bảo đảm sự tham gia của công dân trong xây dựng chính sách công là bảo đảm quyền của công dân trong xây dựng chính sách công. Hiến pháp năm 2013 khẳng định nhà nước ta "là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân", "tất cả quyền lực nhà 16
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan