BAO CHE DONG Dll tl C
NHA XUAT BAN Y HQ C
TS. Hoang Minh Chung
bénh va chit a b(nh co nhiéu hi(u qua, dé ap dpng, it ton kérri nhit: ditdng sinh,
xoa bop, chain cttu, thuoc Nam v.v„ , cdn du'dc pho bien rong rat cho nhan dan
dé t phong benh, th chit a b(nh thutc hi(n dif pc tinh chdt diJ phong ciia nén y
hpc cach mang. Can phai tain cho m pi ngii’‹i’i, nh I la can bo y té thay ro eit cdn
thiét, en fch lpi cua vi(ec xay ding nen y hpc Viet Nam két hcip y hpc hiej n d:yr
vfii y h pc co truyén. Nhat la trong diéu ki(n hi(en nay dang phai td ng citcl ng
ph ijc vu euic khoé tuyén cong dong, tuyé n cu »a vb vung sau, vung xa, doi
hoi ngii’‹i’i thay thuoc phfii co nhiéu c:ich diéu tr], phong benh tich cfc, dun gian,
co hieu qua.
Vfii mpc dich pho bien r(ong rat trong quan chiing nhan dan, n3ng cao kién
thffc doi vfii céc thdy thuoc, de cong tae dao tai can bp Y hpc co truyén, tap thé
can bo giang d:jy va can bo khoa hpc cite Khoa Y hpc co truyén Trciclng Oai hpc
Y Ha Noi da to chftc bién soan 30 giao trinh tuyén truyé n vd giting day vé y
hpc co truyén, trong do co phan DUpc hoc y hpc co truyé n bao gom:
—
Ph an Diing ditclc.
— Phan thuoc Nam.
— Pharr cac bai thuoc,
— Pharr bao ché dong dif clc.
— Cach sit dung thuoc y hpc co truyén...
Dé hpc sinh, sinh vién, hpc vién, va nhft ng can bo nganh y té n dm dit‹1c tinh
uang va tac hung chung cua c:ic vJ thuoc, ph if nng phap bfio che va guy ché
thufic doc cpu a y hpc co truyén; nhfi ducic ten, I:ic dung, Ktng dung firm sang cac
vi thu c chia theo ting 1otyi titc dung, d c bie) t lit cfc vi thuoc co trong uncle, cac
v] thuoc co tae dung chfia b(nh tot vfi thriving dfing nhd t. Khfing nrift ng v y can
nam dna c cach cau tao vi1 sit bién ho:i cui a tftng biti thuoc, céc dang thuoc
hay g p, tire dung chung va céch cdu tao t’ifng loai bhi thuoc, nhfi ditcic mpt so
c$c
ngfi nity dong dao tain nong cot thi cac ngh] quyet cua Oang, céc chi thJ cua
Chinh phii mtii diidc thi;c hi(n nghiém chinh va sling tao.
Tai 1i(u Hi biin lan nay dii dupc
" a cchhffllaa vh bo sung nhit ng khfi ng
khfii
con thiéu sot. Chung tfii rfit mong st tharn gia gép
cua cac luring y, c:ie thay
thuoc y hpc co truyén, c:ic dong nghi(p, céc anh chi em hpc sinh, sinh vién,
h pc vié n sau dat
hinh dao tae vé y hpc co truyén dong gop y
hpc
kién cho chung tfii dé tai lieu ngfiy cdng hodn chinh, gé›p ph8n cao chilt lifpng
trong cling tae dao tao cho tolln nganh.
Khoa Y hpc cc truyén
Trifling Dat hpc Y Hit Npi
4
E . Thuoc tan
PhniiZl. C:ich biro ché céc v'i thufic
A giao
31
33
A nguy'
34
Ba da( ti
34
Ba kich
3s
Ba tit nhan
36
Bac hit
37
Bach bien d(au
37
Bach bo
38
Bach ca) p
Bach chi
39
39
B:ych ciidng t3m
40
B:jch dong nil
41
Bach gioi tit
42
B:ich hdp
42
B:ych Item
43
Bach linh
44
Bach mao can
46
Bach phan
46
Bach qua
47
Bach I t lé
47
Cam toai
Can tdt
60
Cao bfin
61
62
64
Cao ban long
Cao hfi cot
Cao khi
Cao lu‹ing khu‹ing
Cao quy ban
Cap gi‹1i
Cat citn
C:it canh
Cét aam
Cau ddng
61
66
67
68
T0
71
72
72
73
Céu ky ti'i
Cdu tich
Chi tit
Chi xéc
Chi thiJc
74
Chu aa
78
Cot tofii bfi
79
Cu mach
79
75
75
76
77
Chic hoa
DJa long
80
81
H
D;ia phu tii
o
Dinh hildng
ii
Do trpng
n
Doc hoat
g
Chi tire xéc
Ha kh‹i thao
Hit thii o
Hat rna
Hai ski
Hai siim
H$i tao
Hanh nhiin md
H u phiic
Ho phach
Ho tiéu
Hole hiidng
Hoiii s‹i»
b
é
H
o
ii
n
g
c
ti
m
H
oang ky
92
Hoiing lién
93
Hoang nan
93
Ho$ng tinh
94
95
96
97
98
99
100
100
101
102
102
103
104
105
105
106
107
108
1o
9
11
0
7
Ké noi kim
2
23
Kha tit
24
Khiém thutc
24
Khién nguu
2
Kho sém
26
Khoiin df›ng hoa
2T
Khi1‹1ng
28
Ké huyet dting
Khii‹ing hoat
Kim anh tit
1
Kim ngan hoa
Kinh gioi
1
2
Lién nhpc
1
Cfi cdn
Lo hoi
Lfii hoang
34
3
6
Long cot
Long ddm thao
Long nao
Long nhiin
Ma hoang
M3 tién
M(oc téc
Moc thong
Mfit du‹ic
Nam tinh Nga
truf it Ngai
di(ep Ngfi
cfing Ngfi thu
Ngpc true
Ngfi boi tui
Ngfi gia bi
Ngfi linh chi
Ngif tinh thao
Ngu vJ tu Ngifu
bd ng tft Ngiiu
holing Nguu tfit
Nha dam tit
Nhfin s3m
138
138
139
140
N
h
3
n
t
r
a
n
Nhan
trung
bach
Nhfi
hitnn
g
Nhuc
thung
dung
152
153
154
154
i55
156
157
158
159
159
160
161
162
163
163
164
165
166
167
168
169
170
170
9
Phfi binh
S‹in thii
182
183
184
185
185
187
188
189
190
191
191
190
198
S0n tra
194
Sit qufin tit
195
195
196
197
198
198
199
200
201
Php tit
Qua lau nhiin
Quan chiing
Qué
Quy
Sa nhan
Sa s:irn
Sai dtit
Sfii he
Sinh d]a
has dau erm
Tain thug
Tain that
Tim di
Tan giao
Tang bach bl
Tang di(p
Tang ky Minh
Tang phiéu tiéu
Thanh dgi
Thao quit
Thiém th’ir
Thién hoa ph$n
Thién ma
Thién mon dong
Thién nién kien
Tho phuc linh
Tho cao ly sam
Thfi ty tiJ
Thi:‹i×$ nhi th
Thuci ng scin
Thuc dia
Thao fi
Thuyen tho:ii
Tién ho
211
212
213
216
216
217
218
219
219
220
221
222
223
224
225
226
T6 moc
Toan phu hoa
Toan yét
Trdc ba di9p
Tr ch ta
Trfi m hitting
Trtin bi
XL
X:y can
Xa
hiid ng
Xa
sang tit
Xich
thucic
226
227
228
228
229
230
231
241
243
244
246
246
247
248
249
Xich tiéu
2
dtlu Xuyén
2
khung
Xuyén sdn
giép Xuyén
tiéu
Y di nhan
Ché co right a ID dung cong phu thay doi hinh dang, tf nh chtit
Noi chung, bao ché la cong viec bién doi tinh thién nhién (thién tinh) ciia ducic
1i(u thanh nhiing v|t thuoc dé phong va tr) b(nh. Trong tieng Vi(et thitdng diing
danh tit thuoc chin dot nghia vfii tlanh tit thuoc song, chi2 chin c6 dii nghia cua
hat chit bao ché.
Tai 1i(u xua dé lai lfiu dcii nhd t la quyén Bao ché lu n cua Lfii Hi(u (Trung
Quoc) vao khoang 420 - 4 79 va sau doi la Lfii Cf›ng bao che. Quyén nay van co
gia tr( cho dén ngay nan.
II. MI¿C DICH CUA VI $C BAO CHE
'n ton trong dupe 1i(u: moc, sau mot
—
Dé dé thai mieng, dé bao quan, dé t:in ra b(ot ho c de nfiu cao de ché
thanh thuoc
—
Bet bfit véi bo ph(an khong cflri thiet cu a diipc li(u va lfim cho vJ do tinh
khiet thém lén (in:ych mf›n be lf›i, mu tht bo dau)
Gifim bfit doc tinh cua diipc li(u (m$ tié n, ban ha, hoang nan...)
Thay doi tinh néng cua vJ thuoc bang céch thin sao cho dé tan vao niicic
dé dé dfing hoa, dé thfim hut (guy, hoiing bé, bach thiicic,.. tain rupu).
—
Ill. YEU CAU CUA VI $C BAO CHE
Tran Ciia Mo (1562) dcii Minh co riot: "Ban che c I cI cho vifa chilng, non qea
thi kho kién hieu, gid qua thi m dt khi v]”.
Cau nay lii mot cach ngon mtf u chot cho tff t ca m pi ngiiJi firm cong téc bao
ché Dong difdc. Nhilng thé nao gpi la vffa chftng. Dat bvite danh tit nay th(at la
kho: cat, thai nén day hay mong, sao nén gia hay non..
chit thi khfing dung dao sat ma dfing dao inox.
Dao cau: dé théi ducic leu to cii"ng.
Dao bao: dé bao nhiing durlc liéu da difpc u mém
Coi, chay: dé giii da) p hoac nghién Ian bot, 1uy(n thuoc hoan thifcing la coi
bring dong, dé, ski, gang..
Thuyen tan: bang gang de" t:in ditdc 1i(u da say khfi thanh bot nho, khi t:in
nén de gid y s:ych fi dUfii va xung quanh thuyén tan de hit ng lay bot vetoing viii
ra, tan bd ng chan phai rcta each chan h iiy viio tan.
Ray: thifdng diing ray mua o ngohi chp, ray nay timing ring véi
24 cua t3y y, bfit ray nity khé tain vién nén difpc.
Siéu (d t, men, thuy tinh): dé sac thuoc.
Chao: thif‹ing dfing bang gang dé sao thuoc. Khi ndu dfing not nhf›m hofic
inox.
Cong: noi nhfim hay d:It dé chung thuoc.
Cho: bii.rig dat hay nhfim, dong inox dé do dilcic 1ie( u cho mém ho(ac who chin.
C:ic dung cu trén day con thti ed, khi dung phai riia th(at sach, ti(et triing
bang céch dot con, néu can chiing ta phai nghién cftu cai tién de cO gifii cach bao
ché dong dif pc, trénh luom thuom va thu cong.
V. M$T SO D§NG THUOC BAO CHE TH©NG TH U©NG
a) Thuoc phién.
b) Thuoc sac,
b) Thuoc cao nuéc.
14
—
Rica: cac dilpc li(u triioc khi dna ra bao ché déu phai rna sach; thifilng
lii céc loai en, ré, hot... (huyen s3m, bach vi, vfing den...).
Cac ré, cii phflc tap thi phai téch nho ra rot mdi rila.
Cé› nhilng vi khi rna khong nén ngiim liiu, vi mfit chtit (cam thao, sinh
dJa. ..) ho c khf›ng rifa di.f‹1c (bfii mau, guy v.v...).
DUpc li(u céi muoi ciing phai rna cho sach b‹it muoi (con bo, hai tan, diém
phu...).
Cac hoa, canh nhfi (cue hoa, hong hoa) khong nén ruia, chi chpn lgc ho c
sang say bfi tap chat.
—
Sang, stty: dfing giBH Bang de bo r:ie, tap chttt lan trong ducic ›9u (tif tfi ,
man kinh tit, lién kiéu, cite hoa).
Char, lau: dung t›an chat lf›ng, tre mem de chat cac ditilc li(eu nhil: holii
sun, céc loai siim... Khi chat, lau cé the diing niréic, diing riipu, xong roi
dem stfy lai cho kho. Cach nity cf›n diing dé Him each nhftng fling g$y
ngfia d thfin, la (bong bong).
1.2. Chpn Ipc
Bo ph n d(lng cua ditclc li(u ph3i chpn lifa de dilng cho thf ch hdp, dép ung
vfii yé u edu tae dung ci’ia v;i thuoc.
Bfi goc, mdt: ma ho3ng diing phét h3n thi diing than be ré, bo dot (nhUng
thUcing dilng ca dot).
Bo re con, fling: vi it téc dqng, liyi gay tae hgi, l$m n ng thang thuoc (hoitng
lién, hif dng phu, xiinng bo, tri mdu).
— Ngani: diing niffic thitcing hay nitric vo gao da)c dli ng(ap dé dilcic 1i(u
mem dé théi, bao hoa) c tain gram d(oc tinh ciia difpc 1i(u vé mét nao dfi
(hoiing niin, ha thii fi , ma tién...)
Tuy tiing ditpc li(u mid thdi gran ng$m tff I gici dén 24 gid hay hd n. Ngii m
lau thi hang ngay phfii thay niific ngani mot lan.
•
. .
lain tho dif dc li(u du thtlin Uélt dé dé bao th:a
U: dfing nitdc la,
(ba kich, hoiii san, bach tPuat), néu ngarn 13u thi firm mfit tinh chat ciia thuoc, cach
nay gpi Id ii. Thudng muon u thi tain iicit ditpc 1ie( u roi léy bao bo toi, vat Ufit da)
y kin vai gid hay vat ngdy thi dupc 1i(u mém, lay ra bao thai (xuyén khung...).
Thin: diing ruciu, gram, muoi, gftng nhfio vao dupc li(u cho dii it‹lt dé cai
bién thay doi tfnh ch:It ciia difdc lieu, cach nay r t thiifing diing.
Traffic khi tain, ditcic li(u thuiing du‹ic théi miéng mong phdi ho c say qua
cho khfi.
Their gian tain: tuy t’ifng ditcic 1i(u ma thdi gian ngani t’iI vai girl cho dén
8 - 10 gid.
Sau khi tfim roi dem sao lai cho kho, sao cho viing la ducic.
Y nghia cua ttim sao:
- lé rWdu soo:
Ru’pu thu’dng dfing la riidu trdng (35° — 40’J, Ttim xong dé ni'ia gi“a den 1 gicl
rot dem sao. Lila nén de nhfi, sao léu dé rupu du sifc ngani vdo thuoc, h0i ruau ch‹im
boc c6 miii thai in bay ra lii du‹.ic. st iupng rifpu diing tu9 theo dupc 1ie( u tif 50
den 200 ml cho 1 kg thuoc.
Sach né›i: tain rupu sao dé th dng dé (dfing riidu de dftn thuoc lén cac bo
ph(an phia trén ciia cci theJ. Td m rud u sao de giam tinh lqnh, them able din cho
diJijc 1i(u (hoéng bé, hoang cam, holing lién, bach thucic, son thfi, tijc doan,
thifclng sun, nhqc dung, phong ky...),
16
“i, loc. Lay nrtfic tain deu vdi
thuoc dé 1 - 2 to rot dem sao. Lita nho, sao ch in, dén khi in(at dupc 1i(u vang
gia la dupc (do trpng, trach ta, hoiing bé, phti co chi, ich tri nhan). So liidng
nUcic tain thifong la 5% dropc li(eu.
Tann muoi sao dé v( rn (an dan thuoc viio th(an.
— Z'fim gi‹i m sun:
Giam co nhiéu loai, thil tot nhat la loai gram thanh nufii bdng chuoi, biin,
mfii chua, thdm va hdi ngpt.
Dung gram an thucing ciing dviac nhUng di’fng chua qua (c6 the pha thém
niféic am cho loang ra), nh:yt qua thi giém kém tac dung. Néi chung gram co do
acid acetic 5% la v i“fa.
Néu so liidng nhiéu h‹in, bfi du’dc 1i(u vao rnot cai ch u doi gi in lén dao
déu. Lay bao ta sach d y lai de qua rnot dém, horn sau ltiy ra t’it ng it, sao vang
canh Ta ducic.
So lupng gifim dying la 5% dupc 1ie( u.
Cac dUpc lieu thua’ ng tain gi in: hilnng phu, miet giap.
Sach nfii: vi chua hay dan vao gan.
Sao gidm dé Varn tdng tae dung chi thong ciia vi thuoc (huyen ho), giam tinh
kich thich ci‘ia mot
Dung nilcic tiéu tre em trai difili 5 tuoi khoé manh khong benh t I, mdi déi
bo phan dau va phan cuoi, lay phan giila. Sau khi tain difcic li(eu thi dem sao
vang. So lUpng dfing ti(n dung thUong la 5% dune lieu.
Thin dong ti(n dé din thuoc vao huyét va giéng hoa (hU0ng phu).
17
M(at thUfing dfing la mtlt mia, muon tot hdn thi dfing rn (at ong. M t khong
nén da) c qua, da)c qué m t chi barn fi ngoai khi gap n6ng, in(at sé qu:inh 1;yi d
phia ngoai mii khfing tham vao diicic lieu, do d6 nén pha 1 niia in(at va 1 nita nucic
soi viio in a) t dac, dun nho lita khudy déu. Tann xong dé 2 - 3 gicl cho tham roi dem
sao; sao vang canh so khfing dinh tay la dctclc (sao ch m).
Dupe lieu thiidng tain m t: hoang ky, cam thao, tang bach bi, ty ba diép,
bach tién, cu ttic xéc. Sir’ liipng m t diing ttim tu9 theo difpc li(u, ti? 10% -20%.
Ma)t la chat ngpt giup thém nhi(t lrtdng cho cd thé, co tinh c:ich boi dudng.
Chat ngpt firm gram chat ddng, chat chét cua in(ot
thém sifc din bfi cho
Dude 1i(u cé tinh ddu sinh ra tinh réo, ddt sao vfii bach tru a) t htit rnpt so
dau ciia bach tru a) t do do
in ttiinnhh r:to
tain
ng;im 1 ngay 1 dem) lay nudc sae ma t$m ha thu I›, trfiu ct›, vien chi. So lUpng
nuéic tain thU‹1ng tii’ 10 den 20% ditpc li(u.
Tann niific da) u den, nUélc cam thao dé giai doc, tain tinh thuoc em dJu, dd ch:it.
18
vang hoac thanh than vfii mqc df ch dé bao quan ho(ac dé thay doi tinh ch d t va
tang hi(u 1itc cua thuoc.
5. 1. Sao
Sao la cfi ng viec thuci ng xuyén cua ngitoi bao che, cling la phUd ng phap
quan tPp ng cua vi(c bao ché thuoc phié n.
Do dung de sao thifci ng la chao gang, céi dfio ho c car ban xan hay dfii dfia
c3 va rnfi t choi dé quét dupc lieu ra khoi ch:to gang. Tritfic khi sao, dupc 1i(u
cdn ph:ii dupe phan loai to, nhfi dé khi sao dif pc vii ng gia va déu, khfing sao
chung th if to thif nhfi vfii nhau, vi thft nho b i chay trrtoc ma thff to lai china
diicic.
Khi sao can chti y dén nhft ng yéu cdu sau day:
Vé gia non (mau etic cua thuoc trong chao sao)
Vé thdi gian (nén nhanh hay ch(am)
Vé IU a (nén to, nhfi, hay vfta)
Vé khfii thuoc (nhié u hay it; den hay vang, tr ng)
Tat ca cac diém trén day cling chfi trong mot luc dé difdc li(eu sao dat dupc
yéu cdu.
Sao khfing thém chat khéc,
Sao co thém chat khac.
— Soo ufing': sao cho ngoai co in au vang, trong ruot v n nhu mau cii, cot
co rnui thiim ho(ac dé vJ thuoc bdt tf nh lanh. Lita dé nho their gian sao
I:iu, cot dé nhi(t do th IIu nong viio dén ruot (nguu bhng, hoai sdn, hoé
hoa„,), Co thft trufic khi sao can vay qua nufic cho rim de sit’c né›ng vao
trong ma khong ch:iy c nh: y di, d u den..
19
Ap dung cho céc vi. thuoc chua chat ho c tanh l‹Im qua (binh lang, huyét giac,
than khiic, chI thitc, thting rna) de thay doi miii v], nhung vén bao dam chtit thuoc.
Dung lita to, khi chfio da th(at nong méli bo thuoc vao, dfio khfing can nhanh, khi
thay in(at ngoai sém canh nhitng mau ru(ot thuoc vfin gift nguyén la ditdc.
Dé thérn tac dqng tiéu thitc, ta ly huyét, khai huyét ho(ac tain thay dfii tinh
chat cua thuoc (hiidng phu, dJa du, hac kinh gicii...).
Dé 1i’ta giii, chao th(at nong, diio déu dén khi bén ngoai chéy den, bé ra
trong cfin miiu vang cii la dupc,
Dé thuoc co tae dung chi huyet. Lit a de girl, chao that nong de dupe lieu
ch:iy den, dao deu, tip vung lai ngay dé nguoi (than khii0ng).
Sao chay khfing cé nghia la sao thanh tro ma bao gid ciing cho chay dén
T/ 10. So viii sao ton tinh, mite dp co chay hcln.
May diéu chip y khi sao chéy:
—
—
Khong nén sao nhiéu mpt luc vi sé khfing deu va de gay hoa hoan.
Sao cai 1éin trUfic, céi nhfi sau.
— Khong nong ruot, khfing chain lira cho chay, khfing phun nrifi‹: vao,
nhUng cling co khi phai chain lira dot (fi mai).
— Chudn b] car vung de tip chpp d y kin vi dudc lieu Rao chéy co lcia am i ci ditiii
(néu khong d y vung ma bo ddy thi co thé th nhién boc chay gay hoa hoan).
b. Son c‹i tfiém cfiét Afiéc:
Sao thuoc bang cét, bang b(ot viin cép (vo hau hén) hoa) c hoat thach la mifcin
cac
nay tain trung gian truyen nhi(t (cat giC nhiet d 300’C, viin cép 2S0’C,
thu’t
hoat thach 200 - 220‘C). Khi sao, céc thii dé bao quanh miéng thuoc lam cho
miéng thuoc khfing chain day chao mii tham nhi(et déu va sau vao miéng thuoc.
- Xem thêm -