Tài liệu Báo cáo nghiên cứu nông nghiệp bệnh tristeza và biện pháp quản lí

BỆNH TRISTEZA VAØ BIỆN PHAÙP QUẢN LÍ TS. NGUYỄN VĂN HOØA VIỆN NC CĂQ MIỀN NAM Beänh virus tieàm aån treân caây coù muùi vaø bieän phaùp quaûn lyù Virus laø gì? Chæ laø nhöõng ñoaïn DNA hay RNA, coù theå ôû daïng ñôn hay keùp, vaø ñöôïc bao boïc bôûi voû protein beân ngoøai. DNA hay RNA coù theå taùch khoûi voû protein vaø töï sao cheùp döïc vaøo vaät lieäu di truyeàn töø kyù chuû cuûa noù (töø caây bò nhieãm beänh do virus ). Chuùng di chuyeån töø teá baøo naøy sang teá baøo khaùc thoâng qua sôïi lieân baøo (Plasmodemata) vaø vaøo trong heä thoáng vaän chuyeån moâ libe vaø gaây söï nhieãm beänh cho toaøn caây. Giới thiệu   Virus Tristeza ñöôïc xem laø coù nguoàn goác töø Trung Quoác töø raát laâu, beänh Tristeza ñöôïc xem laø loaïi beänh gaây cheát nhanh ôû Myõ, moät loaïi beänh nguy hieåm vaø phaân boá khaép theá giôùi. Khoaûng hai thaäp kyû sau khi beänh Tristeza ñöôïc du nhaäp töø Chaâu Phi ñeán Nam Myõ (thaäp nieân 1920), beänh Tristeza ñaõ phaù huûy kyõ ngheä saûn xuaát caây coù muùi ôû Argentina, Brazil vaø Uruguay. Ñaëc bieät laø cam maät gheùp treân goác cam chua. Virus thöôøng khoâng loä trieäu chöùng khi nhieãm treân caùc toå hôïp goác vaø maét gheùp khaùng beänh nhö quyùt vaø cam ba laù. Triệu chứng bệnh treân caùc gioáng caây coù muùi    Virus gaây beänh Tristeza (CTV) gaây ra nhieàu trieäu chöùng khaùc nhau treân caây coù muùi tuøy thuoäc vaøo doøng virus, gioáng caây coù muùi vaø caùc toå hôïp goác vaø maét gheùp. ÔÛ Chaâu AÙ, nhieàu doøng CTV nhö vaøng caây con (CTVSY), Tristeza (CTV-T), Loõm thaân (CTV-SP), vaø moät doøng nheï, chuùng laây lan qua nhieàu naêm. Baát kyø moät doøng naøo keå treân cuõng coù theå nhieãm treân moät caây hay moät caây cuõng coù theå ñoàng thôøi nhieãm nhieàu doøng. Cheát nhanh hay beänh Tristeza - Nhöõng gioáng sau ñaây nhieãm doøng naøy khi huùng ñöôïc gheùp leân goác cam chua, böôûi hay chanh lemon (nhöng khoâng phaûi laø rough lemon): Cam maät, quyùt (bao goàm nhoùm Satsuma vaø Ponkan) Tankan, Lyo, Tangor, nhieàu gioáng Tangelo vaø böôûi chuøm. - Khi caây nhieãm chuùng chuyeån maøu vaøng vaø khoâ nhanh vaø cheát sau vaøi naêm. Neáu caây ñöôïc gheùp leân goác gheùp khaùng beänh nhö cam ba laù (trifoliate) hoaëc quyùt, noù phuïc hoài nhanh sau khi gheùp. Triệu chứng        Vaøng laù caây con (Seedling yellows): Caây con cam chua, Natsudaidai, chanh lemon nhieãm doøng CTV-SY, trôû neân vaøng vaø cheát. Neáu caây ñöôïc gheùp leân goác gheùp khaùng beänh thì caây phuïc hoài raát nhanh. Loõm thaân (Stem pitting): Haàu heát caùc gioáng caây coù muùi ñeàu nhieãm doøng loõm thaân, ngay caû khi chuùng ñöôïc gheùp treân goác gheùp khaùng beänh. Caùc gioáng caây coù muùi nhö Böôûi chuøm, Tangelo, Tangor, Sweet orange, Lyo, Yuzu vaø Natsudaidai maãn caûm vôùi beänh. Caùc gioáng khaùng ñöôïc vôùi beänh cuõng coù nhieàu gioáng nhö Satsuma vaø Ponkan. Ñoái vôùi caây maãn caûm vôùi beänh, trieäu chöùng laø coù nhieàu veát loõm treân thaân, caønh. Caây bò luøn, keùm phaùt trieån vaø ñoâi khi cheát. Keùo theo caây ra hoa nhieàu, nhöng ñaäu ít, traùi nhoû, bieán daïng. Moät vaøi gioáng taïo nhöõng ñoám daàu treân voû traùi hoaëc ñoám naâu vaø coù nhöïa chaûy ra. Triệu chứng      Citrus tristeza virus (CTV) laø taùc nhaân gaây cheát nhanh treân caây coù muùi gheùp treân goác cam chua. Ban ñaàu khi caây nhieãm beänh coù laù nhoû, cheát caønh nhoû vaø chæ cho ra traùi nhoû. Trong moät soá tröôøng hôïp chuùng heùo nhanh, khoâ vaø caây cheát nhanh trong vaøi tuaàn. CTV gaây söï baát töôpng hôïp giöõ maét gheùp vaø goác gheùp taïo neân voøng xung quanh thaân vaø coù veát maøu vaøng naâu nôi gheùp. Nhöõng caây naøy coù veát loõm treân thaân khi boác voû ra. Beänh Tristeza treân cam quyùt Trieäu chöùng gaân trong do Tristeza virus gaây ra Hình daïng sôïi daøi döôùi kính hieån vi ñieän töû Cheát nhanh do nhieãm Virus Tristeza Trieäu chöùng loõm thaân do Virus Tristeza caây coù muùi Triệu chứng bệnh (tt) Sweet orange cv. Valencia gheùp treân goác cam chuabò nhieãm Citrus tristeza closterovirus (CTV). Trieäu chöùng cheát caønh cuûa sweet orange gheùp treân goác cam chua do nhieãm CTV. Caây con gioáng Mexican lime (Citrus aurantiifolia). Traùi: caây khoûe Phaûi: nhieãm do ñöôïc chuûng vôùi CTV. Triệu chứng bệnh (tt) Trieäu chöùng gaây ra bôûi CTV treân sweet orange gheùp treân goác cam chua Trieäu chöùng loõm chæ xaûy ra treân caùc caønh nhoû cuûa Grapefruit do CTV vì caây ñöôïc gheùp treân goác gheùp choáng chòu vôùi beänh (Citrus limonia) Trieäu chöùng loõm treân thaân grapefruit gaây ra bôûi CTV Triệu chứng bệnh (tt) Traùi: Qua ûgrapefruit töø caây khoûe Phaûi: 4 quaû grapefruit töø caây ñöôïc gheùp treân goác cam chua bò nhieãm CTV. Gaân trong treân laù caây con Mexican lime (C. aurantiifolia) ñöôïc chuûng nhieãm CTV trong ñieàu kieän nhaø löôùi ôû 18 -25°C. Bệnh Tristeza với triệu chứng khaùc nhau Taùc nhaân gaây beänh    Taùc nhaân gaây beänh laø virus daïng sôïi daøi 2.000 nm vaø roäng 15 nm. Caáu töû naèm trong maïch libe cuûa caây chuû vaø gaây trôû ngaïi cho vieäc vaän chuyeån dinh döôõng, nöôùc trong heä thoáng cuûa caây. Nhieät ñoâ thích hôïp cho virus nhieãm vaø nhaân maät soá laø 20oC - 25oC. Taùc nhaân gaây beänh: Closterovirus Taùc nhaân gaây beänh laø virus daïng sôïi, coù caáu taïo ñôn giaûn, chieàu daøi 2.000 nm vaø roäng khoaûng 15 nm. Caùc doøng CTV    CTV coù raát nhieàu doøng vaø möùc ñoä gaây haïi khaùc nhau. Doøng nheï lan nhanh qua raày meàm vaø qua maét gheùp, tuy nhieân nhöõng doøng naøy khoâng gaây cheát nhanh treân cam maät gheùp treân goác cam chua. Doøng gaây cheát nhanh xaûy ra vaø gaây thieät haïi naëng khi ñöôïc gheùp leân goác cam chua, chuùng laøm cho caây bò luøn. Treân nhöõng goác gheùp khaùng beänh, tuy caây bò nhieãm beänh nhöng khoâng loä tieäu chöùng. Triệu chứng treân caùc doøng CTV     ÔÛ moät soá nöôùc, doøng CTV coù theå gaây loõm thaân treân moïi loaïi goác gheùp. Veát loõm xaûy ra treân phaàn goã cuûa thaân, caønh vaø nhaùnh nhoû. Trieäu chöùng beân ngoaøi thaáy caønh, nhaùnh bò vaën veïo, gioøn ñoái vôùi caùc caønh nhoû. Caây ñaõ bò loõm thaân thì phaùt trieån keùm, naêng suaát thaáp, traùi nhoû. Chanh nhieãm naëng, cam maät nhieãm trung bình vaø Tangerine thöôøng choáng chòu. Giaùm ñònh beänh    Thöôøng taát caû caùc doøng CTV coù theå ñöôïc giaùm ñònh thoâng qua vieäc gheùp leân caây chæ thò nhö caây chanh giaáy. ELISA söû duïng khaùng theå ña doøng ñeå giaùm ñònh beänh. Moät loaïi khaùng theå ñôn doøng, MCA-13, khi söû duïng ñeå laøm trong ELISA coù theå giaùm ñònh ñöôïc taát caû caùc doøng gaây ra trieäu chöùng cheát nhanh hay loõm thaân, nhöng laïi khoâng phaûn öùng vôùi caùc doøng CVT gaây haïi nheï. Keát quaû phaûn öùng döông tính vôùi CTV trong vieäc giaùm ñònh beänh baèng ELISA (qua phaûn öùng baét maøu vaøng)