Tài liệu Bàn về một số phương pháp tính giá thành trong các doanh nghiệp sản xuất hiện nay

Lêi nãi ®Çu Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng môc tiªu cña c¸c doanh nghiÖp lµ ®¸p øng tèt nhu cÇu cña thÞ trêng vµ ®¹t ®îc lîi nhuËn tèi ®a. Khi quyÕt ®Þnh bÊt kú mét ph¬ng ¸n mét lo¹i s¶n phÈm nµo tríc tiªn doanh nghiÖp ph¶i tÝnh ®Õn lîng chi phÝ sÏ bá ra ®Ó s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm ®ã. ë c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt, khi nãi ®Õn chi phÝ, kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn gÝa thµnh s¶n phÈm v× gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ c¸c chi phÝ s¶n xuÊt tÝnh cho mét khèi lîng hoÆc ®¬n vÞ s¶n xuÊt do doanh nghiÖp hoµn thµnh. Nã cßn lµ mét chØ tiªu chÊt lîng tæng hîp, ph¶n ¸nh tr×nh ®é s¶n xuÊt tèt hay cha, sö dông cho phÝ tiÕt kiÖm hay kinh phÝ. Do ®ã c¸c doanh nghiÖp hÕt søc quan t©m ®Õn viÖc gi¶m chi phÝ, h¹ gia thµnh mét c¸ch hîp lý v× ®iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp gi¶m gi¸ b¸n, thùc hiÖn tèt viÖc tiªu thô s¶n phÈm vµ t¨ng lîi nhuËn . XuÊt ph¸t tõ vÊn ®Ò ®ã b»ng nh÷ng kiÕn thøc ®· ®îc häc vµ tÝch luü kÕt hîp víi c¸c tµi liÖu ®äc thªm em xin ®îc tr×nh bµy ®Ò tµi "Bµn vÒ mét sè ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh trong c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hiÖn nay" §Ò ¸n cña em gåm c¸c néi dung sau: Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn chuyªn ®Ò ®îc chia lµm 4 phÇn PhÇn thø nh©t: Nh÷ng lý luËn chung vÒ chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm trong doanh nghiÖp s¶n xuÊt. PhÇn thø hai: C¸c ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm PhÇn thø ba: Thùc tr¹ng ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm trong mét sè lo¹i h×nh doanh nghiÖp chñ yÕu ë ViÖt Nam hiÖn nay PhÇn thø t: Mét sè kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn c¸c ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm. PhÇn thø nhÊt Nh÷ng lý luËn chung vÒ chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm trong doanh nghiÖp s¶n xuÊt I. Kh¸i niÖm, yªu cÇu qu¶n lý chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm hiÖn nay: 1. Kh¸i niÖm chung vÒ gi¸ thµnh s¶n phÈm . 1.1. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i gi¸ thµnh. 1.1.1. Kh¸i niÖm gi¸ thµnh. Gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ mét ph¹m trï cña s¶n xuÊt hµng ho¸, ph¶n ¸nh lîng gi¸ trÞ cña nh÷ng hao phÝ lao ®éng sèng vµ lao ®éng vËt ho¸ ®· thùc sù chi ra cho s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm. Trong gi¸ thµnh s¶n phÈm chØ bao gåm nh÷ng chi phÝ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, tiªu thô ph¶i ®îc båi hoµn ®Ó t¸i s¶n xuÊt ë doanh nghiÖp mµ kh«ng bao gåm nh÷ng chi phÝ ph¸t sinh trong kú kinh doanh cña doanh nghiÖp. Nh÷ng chi phÝ ®a vµo thµnh s¶n phÈm ph¶i ph¶n ¸nh ®îc gi¸ trÞ cña c¸c t liÖu s¶n xuÊt tiªu dïng cho s¶n xuÊt, tiªu thô vµ c¸c kho¶n chi tiªu kh¸c liªn quan tíi viÖc bï ®¾p gi¶n ®¬n hao phÝ lao ®éng sèng. Mäi c¸ch tÝnh to¸n chñ quan, kh«ng ph¶n ¸nh ®óng c¸c yÕu tè gi¸ trÞ trong gi¸ thµnh ®Òu cã thÓ dÉn ®Õn viÖc ph¸ vì c¸c quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ, kh«ng x¸c ®Þnh ®îc hiÖu qu¶ kinh doanh vµ kh«ng thùc hiÖn ®îc t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n vµ tai s¶n xuÊt më réng. Nh vËy gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña toµn bé c¸c kho¶n hao phÝ vÒ lao ®éng sèng vµ lao ®éng vËt ho¸ cã liªn quan ®Õn khèi l îng c«ng t¸c, s¶n phÈm, lao vô ®· hoµn thµnh. 1.1.2. Ph©n lo¹i gi¸ thµnh s¶n phÈm §Ó ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña qu¶n lý, h¹ch to¸n vµ kÕ ho¹ch ho¸ gi¸ thµnh còng nh yªu cÇu x©y dùng gi¸ c¶ hµng ho¸, gi¸ thµnh ®îc xem xÐt díi nhiÒu gãc ®é, nhiÒu ph¹m vi tÝnh to¸n kh¸c nhau. VÒ lý luËn còng nh trªn thùc tÕ, ngoµi c¸c kh¸i niÖm gi¸ thµnh x· héi vµ gi¸ thµnh c¸ biÖt, cßn cã kh¸i niÖm gi¸ thµnh c«ng xëng, gi¸ thµnh toµn bé... * Ph©n theo thêi ®iÓm tÝnh vµ nguån sè liÖu tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm - Gi¸ thµnh kÕ ho¹ch: ®îc x¸c ®Þnh tríc khi bíc vµo kinh doanh trªn c¬ së gi¸ thµnh thùc tÕ kú tríc vµ c¸c ®Þnh møc, c¸c dù to¸n chi phÝ cña kú kinh doanh. - Gi¸ thµnh ®Þnh møc: lµ chØ tiªu ®îc x¸c ®Þnh tríc khi b¾t ®Çu s¶n xuÊt s¶n phÈm. Gi¸ thµnh s¶n xuÊt ®îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së c¸c ®Þnh møc vÒ chi phÝ hiÖn hµnh t¹i tõng thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh trong kú kÕ ho¹ch (thêng lµ ngµy ®Çu th¸ng) nªn gi¸ thµnh ®Þnh møc lu«n thay ®æi phï hîp víi sù thay ®æi cña c¸c ®Þnh møc chi phÝ ®¹t ®îc trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¸ thµnh. - Gi¸ thµnh thùc tÕ: lµ chØ tiªu ®îc x¸c ®Þnh sau khi kÕt thóc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm dùa trªn c¬ së c¸c chi phÝ thùc tÕ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm. * Ph©n theo ph¹m vi ph¸t sinh chi phÝ. - Gi¸ thµnh s¶n xuÊt (cßn gäi lµ gi¸ thµnh c«ng xëng) lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh tÊt c¶ c¸c chi phÝ ph¸t sinh liªn quan ®Õn viÖc s¶n xuÊt, chÕ t¹o s¶n phÈm trong ph¹m vi ph©n xëng s¶n xuÊt. Gi¸ thµnh s¶n xuÊt cßn lµ c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ vèn hµng b¸n vµ l·i gép ë c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt. - Gi¸ thµnh tiªu thô (cßn gäi lµ gi¸ thµnh toµn bé hay gi¸ thµnh ®Çy ®ñ) lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh toµn bé c¸c kho¶n chi phÝ ph¸t sinh liªn quan ®Õn viÖc s¶n xuÊt, tiªu thô s¶n phÈm. Gi¸ thµnh tiªu thô lµ c¬ së tÝnh to¸n l·i tríc thuÕ cña doanh nghiÖp. 1.2. Sù cÇn thiÕt cña kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm trong doanh nghiÖp s¶n xuÊt hiÖn nay. B¶n chÊt cña gi¸ thµnh s¶n phÈm chÝnh lµ sù chuyÓn dÞch gi¸ trÞ cña c¸c yÕu tè chi phÝ vµo nh÷ng s¶n phÈm c«ng viÖc, lao vô nhÊt ®Þnh ®· hoµn thµnh. Môc ®Ých s¶n xuÊt vµ nguyªn t¾c kinh doanh trong c¬ chÕ thÞ trêng ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i ®¶m b¶o trang tr¶i mäi chi phÝ ®aµu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ nhÊt thiÕt ph¶i cã l·i. Gi¸ b¸n s¶n phÈm phô thuéc rÊt nhiÒu vµo quy luËt cung - cÇu, vµo sù tho¶ thuËn gi÷a doanh nghiÖp vµ kh¸ch hµng. Do ®ã ®Ó thu ®îc lîi nhuËn cao th× doanh nghiÖp ph¶i dùa trªn c¬ së gi¸ thµnh s¶n phÈm ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ b¸n, gi¸ thµnh lµ chi phÝ s¶n xuÊt tÝnh cho mét khèi lîng hoÆc mét ®¬n vÞ s¶n phÈm do doanh nghiÖp ®· hoµn thµnh vµ nã ®îc biÓu hiÖn b»ng tiÒn. Gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ mét chØ tiªu tæng hîp ph¶n ¸nh chÊt lîng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Th«ng qua nh÷ng th«ng tin vÒ gi¸ thµnh thùc tÕ cña tõng lo¹i s¶n phÈm mµ doanh nghiÖp cã thÓ ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh thùc hiÖn c¸c ®Þnh møc, c¸c dù to¸n chi phÝ còng nh t×nh h×nh sö dông tµi s¶n, vËt t, lao ®éng, tiÒn vèn cña doanh nghiÖp vµ hiÖu qu¶ cña c¸c dù ¸n, c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ - x· héi - kü thuËt. H¬n n÷a doanh nghiÖp cßn dùa vµo chØ tiªu nµy ®Ó x¸c ®Þnh kÕt qu¶ kinh doanh. Cã nh÷ng th«ng tin vÒ gi¸ thµnh s¶n xuÊt vµ gi¸ b¸n, doanh nghiÖp sÏ ®¸nh gi¸ møc ®é bï ®¾p chi phÝ vµ hiÖu qu¶ sö dông chi phÝ s¶n xuÊt. Gi¸ thµnh s¶n phÈm còng lµ c¨n cø gióp doanh nghiÖp tÝnh to¸n gi¸ vèn hµng b¸n, l·i gép, tõ ®ã x¸c ®Þnh l·i tríc thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp. Ngoµi ra, gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang vµ thµnh phÈm cßn lµ nh÷ng chØ tiªu quan träng cña b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n, ph¶n ¸nh t×nh h×nh tµi s¶n cña doanh nghiÖp. TÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm mét c¸ch ®óng ®¾n vµ trung thùc sÏ t¹o niÒm tin cho ngêi quan t©m vµ ®¶m b¶o cho doanh nghiÖp thùc hiÖn ®Çy ®ñ tr¸ch nhiÖm víi nhµ níc. §Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong c¬ chÕ thÞ trêng, doanh nghiÖp ph¶i lu«n t×m mäi c¸ch n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm, c¶i tiÕn mÉu m· phï hîp víi thÞ hiÕu ngêi tiªu dïng, ®ång thêi víi viÖc h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm. §©y còng lµ tr¸ch nhiÖm chÝnh cña kÕ to¸n gi¸ thµnh. B»ng viÖc cung cÊp c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn gi¸ thµnh ®Þnh møc, gi¸ thµnh s¶n phÈm thùc tÕ, kÕ to¸n gi¸ thµnh cã thÓ hç trî c«ng t¸c h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm. §¬n gi¸ tiªu chuÈn, ng©n s¸ch linh ho¹t vµ kÕt hîp kÕ to¸n phÇn hµnh kh¸ch chÝnh lµ c«ng cô cña kÕ to¸n gi¸ thµnh. Bªn c¹nh chøc n¨ng hç trî h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, kÕ to¸n gi¸ thµnh cßn cã chøc n¨ng lËp gi¸, cã nghÜa lµ c¨n cø vµo gi¸ thµnh ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ b¸n, tØ lÖ chiÕt khÊu b¸n hµng ... Mét trong nh÷ng c¨n cø ®Ó doanh nghiÖp tÝnh to¸n tû lÖ chiÕt khÊu phï hîp víi kh¸ch hµng lµ gi¸ thµnh s¶n phÈm trong mèi quan hÖ víi gi¸ b¸n. Nh vËy, kÕ to¸n gi¸ thµnh còng gãp mét phÇn quan träng trong viÖc ra quyÕt ®Þnh cña nhµ qu¶n trÞ. Qua viÖc t×m hiÓu nh÷ng vai trß cña kÕ to¸n gi¸ thµnh ®èi víi mçi doanh nghiÖp s¶n xuÊt, ta kh¼ng ®Þnh kÕ to¸n gi¸ thµnh lµ mét kh©u träng t©m cña kÕ to¸n. §©y lµ c¬ së ®Ó doanh nghiÖp lËp mét b¸o c¸o trung thùc, hîp lý còng nh cung cÊp th«ng tin kÞp thêi chÝnh x¸c cho nhµ qu¶n trÞ. Nhng mét hÖ thèng kÕ to¸n kh«ng b¶n th©n nã mang l¹i kÕt qu¶ ®ã mµ lu«n cÇn cã sù vËn dông hîp lý tõ phÝa doanh nghiÖp. 2. Yªu cÇu qu¶n lý chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm t¹i c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay. 2.1. Yªu cÇu vµ nguyªn t¾c qu¶n lý. §Ó thùc hiÖn tèt chøc n¨ng kiÓm tra vµ cung cÊp th«ng tin, tÝnh gi¸ trong doanh nghiÖp nãi chung còng nh kÕ to¸n gi¸ thµnh nãi riªng ph¶i tu©n thñ yªu cÇu chÝnh x¸c vµ yªu cÇu nhÊt qu¸n. Yªu cÇu chÝnh x¸c ®ßi hái viÖc tÝnh gi¸ ph¶i b¶o ®¶m tÝnh trung thùc, phï hîp víi gi¸ c¶ ®¬ng thêi vµ phï hîp víi sè lîng, chÊt lîng s¶n phÈm. NÕu viÖc tÝnh gi¸ kh«ng chÝnh x¸c, th«ng tin do tÝnh gi¸ cung cÊp sÏ mÊt tÝnh x¸c thùc, kh«ng ®¸ng tin cËy, ¶nh hëng ®Õn viÖc ®Ò ra quyÕt ®Þnh kinh doanh. Còng ®Ó thùc hiÖn tèt chøc n¨ng cña m×nh, kÕ to¸n gi¸ thµnh ph¶i ®¶m b¶o yªu cÇu thèng nhÊt. Yªu cÇu nµy cã nghÜa lµ viÖc tÝnh gi¸ ph¶i thèng nhÊt vÒ ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n gi÷a c¸c kú kh¸c nhau. Cã nh vËy, sè liÖu tÝnh to¸n ra míi cã thÓ so s¸nh gi÷a c¸c thêi kúvµ so s¸nh víi doanh nghiÖp kh¸c ®îc. Ngoµi viÖc tu©n thñ c¸c yªu cÇu trªn kÕ to¸n cßn ph¶i qu¸n triÖt c¸c nguyªn t¾c nh: * Nguyªn t¾c x¸c ®Þnh ®èi tîng vµ ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ phï hîp. §ßi hái ®Çu tiªn cña c«ng viÖc qu¶n lý lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®óng ®èi tîng tÝnh gi¸, phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña c«ng nghÖ s¶n xuÊt vµ qu¸ tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã th× doanh nghiÖp ph¶i lùa chän ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm phï hîp ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. ®Æc ®iÓm nguyªn vËt liÖu, ®Æc ®iÓm cña s¶n phÈm mµ doanh nghiÖp s¶n xuÊt. * Nguyªn t¾c x¸c ®Þnh, ph©n lo¹i chi phÝ mét c¸ch hîp lý: Tõ néi dung gi¸ thµnh cã thÓ thÊy chi phÝ lµ mét bé phËn quan träng cÊu thµnh nªn gi¸ thµnh s¶n phÈm. Ph©n lo¹i, ph©n bæ chi phÝ mét c¸ch khoa häc nh»m ®¶m b¶o c¸c chØ tiªu tÝnh gi¸ ph¶n ¸nh ®îc c¬ cÊu, ph¸t sinh thùc cña chi phÝ còng nh kiÓm so¸t t×m ra nguyªn nh©n vµ ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña gÝa thµnh s¶n phÈm. * Nguyªn t¾c ph¶i n¾m ®îc c¸c c¸ch ph©n lo¹i gi¸ thµnh kh¸c nhau ®¸p øng c«ng t¸c qu¶n lý vµ h¹ch to¸n: §Ó ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña qu¶n lý, h¹ch to¸n, kÕ ho¹ch ho¸ gi¸ thµnh vµ x©y dùng gi¸ c¶ hµng ho¸, gi¸ thµnh ®îc xem xÐt nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau, ph¹m vi tÝnh to¸n kh¸c nhau. Mçi c¸ch ph©n lo¹i ®Òu cã t¸c dông kh¸c nhau ®èi víi c«ng t¸c qu¶n lý, h¹ch to¸n kÕ ho¹ch. Gi¸ thµnh s¶n phÈm cã thÓ ph©n lo¹i theo ph¹m vi ph¸t sinh chi phÝ hoÆc thêi ®iÓm vµ nguån sè liÖu tÝnh gi¸. 2.2. NhiÖm vô kÕ to¸n gi¸ thµnh: Víi nh÷ng yªu cÇu vµ nguyªn t¾c trªn, kÕ to¸n gi¸ thµnh cÇn thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô chñ yÕu sau: * C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm quy tr×nh c«ng nghÖ, ®Æc ®iÓm tæ chøc s¶n xuÊt s¶n phÈm cña doanh nghiÖp ®Ó x¸c ®Þnh ®èi tîng vµ ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh thÝch hîp. * VËn dông ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh hîp lý ®Ó tÝnh tæng gi¸ thµnh vµ gi¸ thµnh ®¬n vÞ cña c¸c ®oãi tîng tÝnh gi¸ thµnh theo ®óng c¸c kho¶n môc quy ®Þnh vµ ®óng kú tÝnh gi¸ thµnh x¸c ®Þnh. * Cung cÊp kÞp thêi nh÷ng sè liÖu, th«ng tin tæng hîp vÒ c¸c kho¶n môc chi phÝ vµ gi¸ thµnh thùc tÕ cho nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp. * §Þnh kú lËp b¸o c¸o vÒ gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ tham gia ph©n tÝch t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch, ®Ò xuÊt biÖn ph¸p ®Ó tiÕt kiÖm chi phÝ vµ h¹ thÊp gi¸ thµnh s¶n phÈm. II/ Mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm. 1. Chi phÝ s¶n xuÊt. Sù ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. NÒn s¶n xuÊt x· héi cña bÊt kú mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt nµo còng g¾n liÒn víi sù vËn ®éng vµ tiªuhao c¸c yÕu tè c¬ b¶n t¹o nªn qu¸ trÜnh. Nãi c¸ch kh¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ qu¸ tr×nh kÕt hîp cña ba yÕu tè: t liÖu lao ®éng, ®èi tîng lao ®éng vµ søc lao ®éng. §ång thêi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸ còng chÝnh lµ qu¸ tr×nh tiªu hao cña chÝnh b¶n th©n c¸c yÕu tè trªn. Nh vËy, ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt hµng ho¸, ngêi s¶n xuÊt ph¶i bá chi phÝ vÒ thï lao lao ®éng, vÒ t liÖu lao ®éng, ®èi tîng lao ®éng. Ba yÕu tè nµy cÊu thµnh nªn gi¸ thµnh s¶n phÈm míi s¸ng t¹o ra. V× thÕ sù h×nh thµnh nªn c¸c chi phÝ s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra gi¸ trÞ s¶n phÈm s¶n xuÊt lµ yÕu tè kh¸ch quan, kh«ng phô thuéc vµo yÕu tè chñ quan cña ngêi s¶n xuÊt. Nh vËy, chi phÝ s¶n xuÊt trong doanh nghiÖp lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña toµn bé hao phÝ, cña lao ®éng vËt ho¸ vµ hao phÝ lao ®éng sèng cÇn thiÕt mµ doanh nghiÖp bá ra ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. ë doanh nghiÖp s¶n xuÊt, gi÷a chi phÝ vµ chi tiªu lµ hai ph¹m vi kh¸c nhau. Chi tiªu trong kú cña doanh nghiÖp bao gåm chi tiªucho qu¸ tr×nhma hµng, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ho¹t ®éng v¨n ho¸ x· héi cña doanh nghiÖp. Thùc chÊt chi phÝ s¶n xuÊt ë c¸c doanh nghiÖp lµ sù chuyÓn dÞch vèn cña doanh nghiÖp vµo ®èi tîng tÝnh gi¸ nhÊt ®Þnh, nã lµ vèn mµ doanh nghiÖp bá ra vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. ViÖc hiÓu râ chi phÝ s¶n xuÊt cã ý nghÜa quan träng vµ cÇn thiÕt gióp cho doanh nghiÖp tÝnh ®óng, tÝnh ®ñ chi phÝ s¶n xuÊt vµo gi¸ thµnh, tõ ®ã t×m ®îc biÖn ph¸p h¹ thÊp chi phÝ vµ ph¸t huy t¸c dông chi tiªu gi¸ thµnh trong c«ng t¸c qu¶n lý, kiÓm tra vµ gi¸m s¸t qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. 2. Mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm. Gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o ra s¶n phÈm. Chi phÝ s¶n xuÊt lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña toµn bé c¸c hao phÝ vÒ lao ®éng sèng, lao ®éng vËt ho¸ mµ doanh nghiÖp ®· bá ra cã liªn quan ®Õ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Cßn gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña toµn bé lao ®éng sèng, lao ®éng vËt ho¸ cã liªn quan ®Õn khèi lîng s¶n phÈm hoµn thµnh. Chóng gièng nhau vÒ chÊt. Chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm ®Òu bao gåm nh÷ng hao phÝ vÒ lao ®éng sèng, hao phÝ vËt ho¸ mµ doanh nghiÖp ®· bá ra trong qu¸ tr×nh chÕ biÕn. Chi phÝ s¶n xuÊt biÓu hiÖn vÒ mÆt hao phÝ s¶n xuÊt, gi¸ thµnh s¶n phÈm biÓu hiÖn mÆt kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Chóng lµ hai mÆt thèng nhÊt cña mét qu¸ tr×nh. Tuy nhiªn, gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ chi phÝ s¶n xuÊt thêng kh¸c nhau vÒ lîng. TÝnh vµo gi¸ thµnh s¶n phÈm chØ cã nh÷ng chi phÝ g¾n liÒn víi s¶n phÈm hay khèi lîng c«ng viÖc ®· hoµn thµnh kh«ng kÓ chi phÝ ®· chi ë kú nµo. Do lîng chi phÝ s¶n xuÊt kú nµy chuyÓn sagn khú sau (chi phÝ s¶n phÈm dë dang cuèi kú) thêng kh«ng khíp v¬Ý lîng chi phÝ s¶n xuÊt ®· chi ra trong kú tríc ®ã (chi phÝ s¶n phÈm dë dang ®Çu kú), v× vËy chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh trong kú kh«ng b»ng gi¸ thµnh s¶n phÈm s¶n xuÊt trong kú. Trªn gãc ®é biÓu hiÖn b»ng tiÒn, chi phÝ s¶n xuÊt còng kh¸c víi gi¸ thµnh s¶n phÈm. §Æc biÖt trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, gi¸ thµnh s¶n phÈm kh«ng bao gåm c¸c chi phÝ ®· chi ra trong kú mµ trõ chi phÝ ph©n bæ dÇn cho kú sau vµ céng thªm c¸c kho¶n chi phÝ thùc tÕ cha ph¸t sinh trong kú ®îc tÝnh tríc vµo gi¸ thµnh hoÆc céng thªm chi phÝ ®· chi ra kú tríc cha ph©n bæ, kÕt chuyÓn sang. PhÇn thø hai: C¸c ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm s¶n xuÊt. I/ C¸c quy ®Þnh vÒ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm s¶n xuÊt. 1. §èi tîng tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm. X¸c ®Þnh ®èi tîng trong gi¸ thµnh chÝnh lµ viÖc x¸c ®Þnh s¶n phÈm, b¸n s¶n phÈm, c«ng viÖc, lao vô nhÊt ®Þnh ®ßi hái ph¶i tÝnh gi¸ thµnh mét ®¬n vÞ. §èi tîng tÝnh gi¸ thµnh cã thÓ lµ s¶n phÈm cuèi cïng cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hay ®ang trªn d©y chuyÒn s¶n xuÊt tuú theo yªu cÇu cña h¹ch to¸n kinh tÕ néi bé vµ tiªu thô s¶n phÈm. ViÖc x¸c ®Þnh ®óng ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh lµ yªu cÇu quyÕt ®Þnh trong viÖc tÝnh trung thùc vµ hîp lý cña gi¸ thµnh s¶n phÈm. §Ó tÝnh ®óng vµ ®ñ gi¸ thµnh s¶n phÈm, kÕ to¸n ph¶i dùa vµ ®Æc ®iÓm tæ chøc, ®Æc ®iÓm quy tr×nh c«ng nghÖ küthuËt s¶n xuÊt s¶n phÈm, ®Æc ®iÓm tæ chøc cña s¶n phÈm, yªu cÇu, tr×nh ®é qu¶n lý vµ h¹ch to¸n cña doanh nghiÖp ®Ó x¸c ®Þnh ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh hîp lý. Nh vËy x¸c ®Þnh ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ yÕu tèt quyÕt ®Þnh trong viÖc tÝnh ®óng vµ trung thùc gi¸ thµnh s¶n phÈm. §èi tîng gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ c¨n cø ®Ó tÝnh gi¸ thµnh, c¸c thÎ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm, lùa chän ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh qu¶n lý vµ kiÓm tra t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¸ thµnh vµ tÝnh to¸n hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp. 2. Kú tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm. Kú tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ thêi kú mµ bé phËn kÕ to¸n gi¸ thµnh cÇn tiÕn hµnh c«ng viÖc tÝnh gi¸ thanhf cho c¸c ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh. Còng nh x¸c ®Þnh ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh, kú tÝnh gi¸ thanh s¶n phÈm tuú theo ®Æc ®iÓm tæ chøc s¶n xuÊt s¶n phÈm víi chu kú s¶n phÈm mµ x¸c ®Þnh. Trong trêng hîp m« h×nh tæ chøc s¶n xuÊt hµng lo¹t, chu kú ng¾n, liªn tôc th× kú tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm vµo thêi ®iÓm cuèi th¸ng. T¹i thêi ®iÓm nµy, kÕ to¸n tËp hîp chi pÝ vµ ¸p dông nh÷ng ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thÝch hîp ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ thµnh thùc tÕ mét ®¬n vÞ s¶n phÈm vµ tæng gi¸ thµnh thùc tÕ cho tõng ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh. Cßn trong trêng hîp tæ chøc s¶n xuÊt ®¬n chiÕc, chu kú dµi hoÆc tæ chøc s¶n xuÊt theo ®¬n ®Æt hµng th× kú tÝnh s¶n phÈm vµo thêi ®iÓm s¶n phÈm hay ®¬n ®Æt hµng hoµn thµnh. Hµng th¸ng, kÕ to¸n vÉn tiÕn hµnh tËpuhîp chi phÝ s¶n xuÊt theo ®èi tîng. Khi nh©n chøng tõ chøng minh s¶n phÈm, ®¬n ®Æt hµng hoµn thµnh th× kÕ to¸n tiÕn hµnh tÝnhgi¸ thµnh thùc tÕ cho ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh. X¸c ®Þnh kú tÝnh gi¸ thµnh cho tõng ®èi tîng thÝch hîp sÏ gióp cho doanh nghiÖp tæ chøc c«ng viÖc tÝnh gi¸ thµnhmét c¸ch khoa häc, hîp lý, ®¶m b¶o cung cÊp th«ng tin chÝnh x¸c, kÞp thêi, vµ ph¸t huy vai trß kiÓm tra t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¸ thµnh s¶n phÈm cña kÕ to¸n. II/ Ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm. 1. Ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh trùctiÕp. Ph¬ng ph¸p nµy ®îc ¸p dông ë lo¹i h×nh s¶n xuÊt gi¶n ®on, lo¹i h×nh nµy cã ®Æc ®iÓm lµ chu kú s¶n xuÊt ng¾n khèi lîng s¶n phÈm lín vµ mÆt hµng s¶n xuÊt Ýt. - Trêng hîp cuèi kú kh«ng cã s¶n phÈm dë dang hoÆc cã Ýt hoÆc æn ®Þnh th× kÕ to¸n kh«ng cÇn ®¸nh gi¸ s¶n phÈm dë dang cuèi kú, khi ®ã tæng gi¸ thµnh, gi¸ thµnh ®¬n vÞ s¶n phÈm ®îc tÝnh theo c«ng thøc sau ®©y: Z=C z=Z/Q=C/Q Trong ®ã: Z lµ tæng gi¸ thµnh s¶n phÈm hoµn thµnh trong kú. z lµ gi¸ thµnh ®¬n vÞ s¶n phÈm hoµn thµnh trong kú. Q lµ sè lîng s¶n phÈm hoµn thµnh trong kú. C lµ tæng chi phÝ s¶n xuÊt trong kú. - Trêng hîp cuèi kú cã nhiÒu s¶n phÈm dë dang vµ kh«ng æn ®Þnh. KÕ to¸n ph¶i tæ chøc ®¸nh gi¸ s¶n phÈm dë dang cuèi kú, khi ®ã tæng gi¸ thµnh, gi¸ thµnh ®¬n vÞ s¶n phÈm ®îc tÝnh theo c«ng thøc sau ®©y: Z = D®Çu kú + C - Dcuèi kú z = Z/Q Trong ®ã D®Çu kú , Dcuèi kú lµ chi phÝ s¶n xuÊt dë dang ®Çu kú vµ cuèi kú. 2. Ph¬ng ph¸p tÝnh gia thµnh theo hÖ sè. Ph¬ng ph¸p nµy ®îc ¸p dông trong nh÷ng doanh nghiÖp mµ cïng mét quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt s¶n phÈm cïng sö dông mét lo¹i nguyªn vËt liÖu, cïng mét lîng lao ®éng nhng kÕt qu¶ thu ®îc nhiÒu lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau. §èi tîng tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt lµ cho toµn bé quy tr×nh c«ng nghÖ, ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh lµ tõng s¶n phÈm trong quy tr×nh c«ng nghÖ. Theo ph¬ng ph¸p nµy kÕ to¸n c¨n cø vµo hÖ sè tÝnh gi¸ thµnh cña tõng lo¹i s¶n phÈm t¬ng øng ®Ó quy ®æi sè s¶n phÈm kh¸c nhau vÒ s¶n phÈm gèc (s¶n phÈm tiªu chuÈn) ®Ó tõ ®ã ta tÝnh ra ®îc tæng gi¸ thµnh, gi¸ thµnh ®¬n vÞ thùc tÕ cña tõng lo¹i s¶n phÈm. Gäi: Qi lµ sè lîng s¶n phÈm cña lo¹i i. Hi lµ hÖ sè tÝnh gi¸ thµnh cña lo¹i s¶n phÈm i Khi ®ã ta cã: Sè lîng s¶n phÈm gèc (S¶n phÈm tiªu chuÈn) QiHi Gi¸ thµnh ®¬n vÞ = s¶n phÈm gèc Dë dang ®Çu kú Tæng chi phÝ ph¸t sinh = = cña nhãm s/p trong kú cña nhãm s/p Tæng gi¸ thùc tÕ cña tõng lo¹i s/p Gi¸ thµnh ®¬n vÞ thùc tÕ cña tõng lo¹i s/p Dë dang cuèi kú cña nhãm s/p QiHi = Gi¸ thµnh ®¬n vÞ s¶n phÈm gèc = = Sè lîng s¶n phÈm gèc cña tõng lo¹i Tæng gi¸ thµnh thùc tÕ cña tõng lo¹i s¶n phÈm Sè lîng s¶n phÈm thùc tÕ cña tõng lo¹i 3. Ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh theo tû lÖ: Ph¬ng ph¸p nµy ¸p dông ë lo¹i h×nh s¶n xuÊt mµ trong cïng mét quy tr×nh c«ng nghÖ kÕt qu¶ s¶n xuÊt thu ®îc nhiÒu lo¹i s¶n phÈm cã quy c¸ch phÈm chÊt kh¸c nhau, ®Ó gi¶m bít khèi lîng h¹ch to¸n kÕ to¸n thêng tiÕn hµnh tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt theo nhãm s¶n phÈm cïng lo¹i. C¨n cø vµo tû lÖ chi phÝ gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ víi chi phÝ s¶n xuÊt kÕ ho¹ch cña ®Þnh møc, kÕ to¸n sÏ tÝnh ra tæng gi¸ thµnh ®¬n vÞ thùc tÕ cña tõng lo¹i s¶n phÈm. Tæng gi¸ thµnh kÕ ho¹ch hoÆc tæng gi¸ Tæng gi¸ thµnh ®¬n vÞ thùc Tû lÖ gi¸ = = thµnh ®Þnh møc cña tõng lo¹i s¶n phÈm tÕ cña tõng lo¹i s¶n phÈm thµnh Trong ®ã: Dë dang cuèi kú cña Tû lÖ gi¸ Dë dang ®Çukú cña Tæng chi phÝ ph¸t sinh = = nhãm s¶n phÈm thµnh nhã SP trong kúcña nhãm SP Tæng gi¸ thµnh kÕ ho¹ch hoÆc tæng gi¸ thµnh ®Þnh møc cña nhãm s¶n phÈm Tæng gi¸ thµnh kÕ ho¹ch = hoÆc tæng gi¸ thµnh ®Þnh kú Gi¸ thµnh ®¬n vÞ thùc tÕ cña tõng lo¹i s/p Sè lîng s/p thùc tÕ cña tõng lo¹i s/p = = Gi¸ thµnh ®¬n vÞ hoÆc ®Þnh møc cña tõng lo¹i s/p Tæng gi¸ thµnh thùc tÕ cña tõng lo¹i S¶n lîng thùc tÕ cña tõng lo¹i 4. Ph¬ng ph¸p tæng céng chi phÝ. ¸p dông víi c¸c doanh nghiÖp mµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm ®îc thùc hiÖn ë nhiÒu bé phËn s¶n xuÊt, nhiÒu giai ®o¹n c«ng nghÖ, ®èi tîng tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt lµ c¸c bé phËn chi tiÕt s¶n phÈm hoÆc giai ®o¹n c«ng nghÖ hay bé phËn s¶n xuÊt. Gi¸ thµnh s¶n phÈm ®îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch céng chi phÝ s¶n xuÊt cña c¸c bé phËn, chi tiÕt s¶n phÈm hay tæng chi phÝ s¶n xuÊt cña c¸c giai ®o¹n, bé phËn s¶n xuÊt t¹o nªn thµnh phÈm. Gi¸ thµnh s¶n phÈm = Z1 + Z2 + Z3 + .... + Zn Gi¸ thµnh s¶n phÈm = Chi phÝ s¶n xuÊt Chi phÝ s¶n xuÊt Chi phÝ SX ë = = dë dang ®Çu kú ë bé phËn 1 bé phËn 1 = Chi phÝ SX dë dang cuèi kú 5- Ph¬ng ph¸p lo¹i trõ s¶n phÈm phô Ph¬ng ph¸p nµy ®îc dïng trong trêng hîp quy tr×nh s¶n xuÊt ®ång thêi thu ®îc s¶n phÈm chÝnh vµ s¶n phÈm phô nh c¸c doanh nghiÖp ngµnh s¶n xuÊt ®êng, xay s¸t g¹o... §èi víi c¸c doanh nghiÖp nµy, ®Ó tÝnh gi¸ thµnh mét c¸ch chÝnh x¸c kÕ to¸n ph¶i lo¹i trõ gi¸ trÞ s¶n phÈm phô. Tæng gi¸ thµnh Gi¸ trÞ s¶n Tæng chi phÝ Gi¸ trÞ s¶n phÈm Gi¸ trÞ s¶n s¶n phÈm = phÈm chÝnh dë + s¶n xuÊt ph¸t + phô thu håi íc - phÈm dë dang chÝnh dang ®Çu kú sinh trong kú tÝnh cuèi kú Trong ®ã gi¸ trÞ s¶n phÈm phô thu håi íc tÝnh ®îc x¸c ®Þnh dùa trªn gi¸ trÞ s¶n phÈm phô cã thÓ sö dông ®îc, gi¸ trÞ cã thÓ b¸n ®îc vµ chi phÝ ®Þnh møc 6. Ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt liªn hîp. Ph¬ng ph¸p nµy ®îc ¸p dông ë doanh nghiÖp cã tÝnh chÊt s¶n xuÊt cña ®Æc ®iÓm qui tr×nh c«ng nghiÖp phøc t¹p ®ßi hái viÖc tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm ph¶i cã sù kÕt hîp cña nhiÒu ph¬ng ph¸p nh doanh nghiÖp ngµnh ho¸ chÊt, ®ãng giÇy ... §Ó tÝnh gi¸ thµnh ë doanh nghiÖp lo¹i nµy, kÕ to¸n ph¶i kÕt hîp nhiÒu ph¬ng ph¸p nh ph¬ng ph¸p gi¶n ®¬n, ph¬ng ph¸p tæng céng, ph¬ng ph¸p gi¶n ®¬n vµ ph¬ng ph¸p hÖ sè, ph¬ng ph¸p gi¶n ®¬n vµ ph¬ng ph¸p tØ lÖ... PhÇn thø ba: Thùc tr¹ng ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh trong mét sè lo¹i h×nh doanh nghiÖp s¶n xuÊt hiÖn nay ë ViÖt Nam I/ Doanh nghiÖp s¶n xuÊt gi¶n ®¬n. Doanh nghiÖp s¶n xuÊt gi¶n ®¬n thêng lµ c¸c doanh nghiÖp chØ s¶n xuÊt mét hay sè Ýt mÆt hµng víi khèi lîng lín, cã quy tr×nh s¶n xuÊt gi¶n ®¬n, khÐp kÝn, liªn tôc, chu kú s¶n xuÊt ng¾n. C¸c doanh nghiÖp nµy thêng lµ trong ngµnh khai th¸c kh¸c hay s¶n xuÊt ®éng lùc nh khai th¸c than, khai th¸c quÆng, s¶n xuÊt, ®iÖn níc, khÝ ®èt... ë c¸c doanh nghiÖp nµy ®èi tîng tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt thêng trung víi ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh nªn kÕ to¸n doanh nghiÖp hay ¸p dông ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh gi¶n ®¬n, ph¬ng ph¸p liªn hîp, vµ lËp thÎ tÝnh gi¸ thµnh. Ph¬ng ph¸p gi¶n ®¬n tÝnh to¸n dÔ dµng vµ cho th«ng tin chÝnh x¸c. H¬n n÷a viÖc tÝnh gi¸ thµnh thêng tiÕn hµnh vµo cuèi kú nªn kÕ to¸n gÝa thµnh cã thÓ cung cÊp th«ng tin chÝnh x¸c cho kÕ to¸n tæng hîp vÒ chØ tiªu gi¸ thµnh vµ s¶n phÈm dë dang cuèi kú trªn b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n. ViÖc chi tiÕt néi dung gi¸ thµnh trªn thÎ tÝnh gi¸ thµnh lµ mét ho¹t ®éng phôc vô cho c«ng t¸c qu¶n trÞ. Dùa vµo th«ng tin cung cÊp, nhµ qu¶n lý ®¸nh gi¸ t×nh h×nh s¶n xuÊt, lËp kÕ ho¹ch vµ ®iÒu chØnh gi¸ thµnh ®Þnh møc cho phï hîp vµ x¸c ®Þnh gi¸ vèn hµng b¸n. Tuy nhiªn, do viÖc tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt ë cuèi kúnªn viÖc cung cÊp th«ng tin gi¸ thµnhthùc tÕ kh«ng ®îc liªn tôc. Trong khi ®ã s¶n phÈm hoµn thµnh nhËp kho liªn tôc chø kh«ng ®îi ®Õn cuèi th¸ng míi nhËp. ViÖc h¹ch to¸n ph¶i dùa vµo íc tÝnh hay gi¸ kú tríc, chØ ®Õn cuèi kúmíi ®iÒu chØnh th«ng tin vÒ gi¸ vèn. ViÖc cung cÊp th«ng tin trong kú kh«ng ®îc chÝnh x¸c, cha ®¸p øng c«ng t¸c qu¶n lý. Díi ¸p lùcc¹nh tranh, nhµ qu¶n lý ph¶i liªn tôc ®a ra quyÕt ®Þnh nh»m n¾m b¾t thêi c¬, kh«ng thÓ ®îi ®Õn cuèi kúmíi ra quyÕt ®Þnh kinh doanh. II/ Doanh nghiÖp s¶n xuÊt theo ®¬n ®Æt hµng. §èi víi doanh nghiÖp s¶n xuÊt theo ®¬n ®Æt hµng cña kh¸ch hµng, ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt lµ tõng ®¬n ®Æt hµng cô thÓ. §èi tîng tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ s¶n phÈm cña tõng ®¬n ®Æt hµng. Ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh tuú theo tÝnh chÊt sè lîng s¶n phÈm cña tõng ®¬n sÏ ¸p dông ph¬ng ph¸p thÝch hîpnh ph¬ng ph¸p trùc tiÕp, ph¬ng ph¸p hÖ sè, ph¬ng ph¸p tæng céng chi phÝ hay ph¬ng ph¸p liªn hîp. .. §Æc ®iÓm cña viÖc h¹ch to¸n chi phÝ trong c¸c doanh nghiÖp nµy lµ toµn bé chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh ®Òu®îc tËp hîp theo tõng ®¬n ®Æt hµng, kh«ng kÓ sè lîng s¶n phÈm cña ®¬n ®Æt hµng ®ãnhiÒu hay Ýt, quy tr×nh c«ng nghÖ gi¶n ®¬n hay phøc t¹p. §èi víi c¸c chi phÝ trùc tiÕp ph¸t sinhtrong kú liªn quan trùc tiÕp ®Õn ®¬n ®Æt hµng nµo th× h¹ch to¸n trùc tiÕp cho ®¬n ®Æt hµng ®ã theo c¸c chøng tõ gèc (hay b¶ng ph©n bæ chi phÝ). §èi víi chi phÝ s¶n xuÊt chung, sau khi tËp hîp xong sÏ ph©n bæ cho tõng ®¬n theo tiªu chuÈn phï hîp (giê c«ng s¶n xuÊt, nh©n c«ng trùc tiÕp...). ViÖc tÝnh gi¸ thµnh ë trong c¸c doanh nghiÖp nµy chØ tiÕn hµnh khi ®¬n ®Æt hµng hoµn thµnh nªn kú tÝnh gi¸ thµnh thêng kh«ng nhÊt trÝ víi kú b¸o c¸o.§èi víi nh÷ng ®¬n ®Æt hµng ®Õn kú b¸o c¸o cha hoµn thµnh th× toµn bé chi phÝ ®· tËp hîp theo ®¬n ®Æt hµng ®Õn kú b¸o phÈm dë dang, cuèi kú chuyÓn kú sau. §èi víi nh÷ng ®¬n ®Æt hµng ®· hoµn thµnh th× tæng chi phÝ ®· tËp hîp ®îc theo ®¬n ®ã chÝnh lµ tæng gi¸ thµnh s¶n phÈm cña ®¬n vµ gi¸ thµnh ®¬n vÞ sÏ tÝnh b»ng c¸ch lÊy tæng gi¸ thµnh s¶n phÈm cña ®¬n chia cho sè lîng s¶n phÈm trong ®¬n. ThÎ tÝnh gi¸ thµnh ®¬n ®Æt hµng Ngµy .... th¸ng .... n¨m .... §¬n ®Æt hµng sè: ...... s¶n phÈm: ......... §¬n vÞ: §ång Kho¶n môc chi phÝ ChØ tiªu Gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang ®Çu kú Chi phÝ ph¸t sinh trong kú Gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang cuèi kú tæng gi¸ thµnh s¶n phÈm Gi¸ thµnh s¶n phÈm ®¬n vÞ Chi phÝ NVL Chi phÝ nh©n Chi phÝ s¶n trùc tiÕp c«ng trùc tiÕp xuÊt chung Tæng céng Tuy nhiªn trong mét trêng hîp cÇn thiÕt, theo yªu cÇu c«ng t¸c qu¶n lý cÇn x¸c ®Þnh khèi lîng c«ng viÖc hoµn thµnh trong kúth× ®èi víi nh÷ng ®¬n ®Æt hµng chØ míi hoµn thµnh mét phÇn, viÖc x¸c ®Þnh s¶n phÈm dë dang cña ®¬n ®ã cã thÓ dùa vµo gi¸ thµnh kÕ ho¹ch "hay ®Þnh møc" hoÆc theo møc ®é hoµn thµnh cña ®¬n. III/ Doanh nghiÖp ¸p dông hÖ thèng h¹ch to¸n ®Þnh møc. C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt nµy thêng cã qui tr×nhc«ng nghÖ s¶n xuÊt ®· ®Þnh h×nh vµ s¶n phÈm cña doanh nghiÖp ®· ®i vµo æn ®Þnh. Do vËy kÕ to¸n cã thÓ kÕt hîp ph¬ng ph¸p tØ lÖ vµ ph¬ng ph¸p hÖ sè ®Ó h×nh thµnh mét ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n riªng phï hîp víi ®Æc ®iÓm doanh nghiÖp. Ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh theo ®Þnh møc ®ßi hái tæ chøc h¹ch to¸n ®· ®i vµo æn ®Þnh, c¸c lo¹i ®Þnh møc kinh tÕ kü thuËt ®· t¬ng ®èi hîp lý trong mét chÕ ®é qu¶n lý ®Þnh møc cã nÒ nÕp vµ tr×nh ®é tæ chøc cao. Theo ph¬ng ph¸p nµy, ®Çu th¸ng, kÕ to¸n ph¶i c¨n cø vµo ®Þnh møc hiÖn hµnh ®Ó tÝnh gi¸ thµnh ®Þnh møc s¶n phÈm. Gi¸ thµnh ®Þnh møc chi phÝ NVL = + cña s¶n phÈm A ®Þnh møc Chi phÝ nh©n c«ng dù to¸n + Chi phÝ s¶n xuÊt chung ®Þnh møc Sau ®ã, dùa vµo sè liÖu tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ vµ sè lîng s¶n phÈm dë dang, tÝnh sè chªnhlÖch gi¸ thµnh thùc tÕ vµ gi¸ thµnh ®Þnh møc. Ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh ®Þnh møc cã thÓ theo s¶n phÈm hoµn thµnh, theo chi tiÕt, bé phËn s¶n xuÊt råi tËp hîp l¹i ... tuú theo tÝnh chÊt cña qui tr×nh c«ng nghÖ, ®Æc ®iÓm s¶n phÈm. NÕu cã sù thay ®æi ®Þnh møc, kÕ to¸n tÝnh sè chªnh lÖch do thay ®æi ®Þnh møc. Sang ®Çu th¸ng sau kÕ to¸n tÝnh l¹i gi¸ thµnh ®Þnh møc. Gi¸ thµnh thùc tÕ cña s¶n phÈm = Gi¸ thµnh ®Þnh møc Chªnh lÖch do + + cña s¶n phÈm thay ®æi ®Þnh møc Chªnh lÖch ®Þnh møc ThÎ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm S¶n phÈm: .......... Ngµy .... th¸ng .... n¨m .... §¬n vÞ : triÖu ®ång Kho¶n môc chi phÝ s¶n xuÊt Chi phÝ NVL trùc tiÕp Chi phÝ NC trùc tiÕp Chi phÝ s¶n xuÊt chung Tæng céng Theo ®Þnh møc Tæng gi¸ thµnh Thay ®æi Chªnh lÖch ®Þnh møc ®Þnh møc Gi¸ thµnh thùc tÕ Gi¸ thµnh thùc tÕ ®¬n vÞ ¦u ®iÓm næi bËt cña ph¬ng ph¸p nµy lµ doanh nghiÖp cã thÓ thùc hiÖn sù kiÓm tra thêng xuyªn, cung cÊp th«ng tin thêng xuyªn cho c¸c cÊp qu¶n trÞ n¾m t×nh h×nh, kÕt qu¶ thùc hiÖn c¸c ®Þnh møc còng nh t×nh h×nh sö dông tµi s¶n trong doanh nghiÖp. ThËt vËy, viÖc thay ®æi ®Þnh møc lµ sù t¨ng gi¶m c¸c ®Þnh møc chi phÝ s¶n xuÊt ra mét ®¬n vÞ s¶n phÈm do ¸p dông c¸c ®Þnh møc míi kinh tÕ vµ tiÕt kiÖm h¬n c¸c ®Þnh møc ®· lçi thêi. ViÖc thay ®æi nµy ®îc tiÕn hµnh vµo ®Çuth¸ng nªn tiÖn lîi cho viÖc theo dâi, chøng thùc c«ng nghÖ míi vµ cung cÊp th«ng tin ngay ngêi qu¶n lý. Do ®ã rÊt thuËn lîi trong c«ng t¸c qu¶n lý vµ cung cÊp th«ng tin. Dùa vµo th«ng tin b¸o c¸o, ban l·nh ®¹o cã thÓ t×m ra c¸c nguyªn nh©n g©y chªnh lÖch vµ ®Ò ra biÖn ph¸p h¹ gi¸ thµnh, kÞp thêi ®éng viªn mäi tiÒm lùc hiÖn cã. §©y lµ lo¹i h×nh h¹ch to¸n chi phÝ tiªn tiÕn thÓ hiÖn qua viÖc ¸p dông c¸c ®Þnh møc chi phÝ ban ®Çu vµo lµm c¬ së tÝnh to¸n vµ kiÓm so¸t chi phÝ s¶n xuÊt. Ngoµi ra, ph¬ng ph¸p nµy còng cã nhîc ®iÓm. C«ng viÖc h¹ch to¸n trong ph¬ng ph¸p nµy rÊt nhiÒu vµ ho¹t ®éng gi¸m s¸t ®ßi hái rÊt chÆt chÏ. C¸c bót to¸n h¹ch to¸n riªng c¸c thay ®æi, c¸c chªnh lÖch lµ rÊt phøc t¹p, ®ßi hái tr×nh ®é tæ chøc vµ nghiÖp vô kÕ to¸n ph¶i v÷ng vµng, ®Æc biÖt lµ c«ng t¸c h¹ch to¸n ban ®Çu ph¶i tiÕn hµnh cã nÒ nÕp, chÆt chÏ. IV/ Doanh nghiÖp cã s¶n xuÊt phøc t¹p theo kiÓu chÕ biÕn liªn tôc. Doanh nghiÖp s¶n xuÊt phøc t¹p theo kiÓu chÕ biÕn liªn tôclµ doanh nghiÖp cã quy tr×nh c«ng nghÖ chÕ t¹o s¶n phÈm gåm nhiÒu bíc nèi tiÕp nhau theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh tæ chøc s¶n xuÊt nhiÒu vµ æn ®Þnh. Mçi bíc t¹o ra b¸n thµnh phÈm vµ b¸n thµnh phÈm cña bíc tríc lµ ®èi tîng chÕ biÕn cña bíc sau.Tuú theo tÝnh chÊt hµng ho¸ cña b¸n thµnh phÈm vµ yªu cÇuc«ng t¸c qu¶n lý, gi¸ thµnh ®îc tÝnh theo mét trong hai c¸ch tÝnh gi¸ thµnh ph©n bíc cã h¹ch to¸n b¸n thµnh phÈm vµ tÝnh gi¸ thµnh ph©n bíc kh«ng h¹ch to¸n b¸n thµnh phÈm. 1. TÝnh gi¸ thµnh ph©n bíc theo ph¬ng ¸n h¹ch to¸n cã b¸n thµnh phÈm. §©y lµ ph¬ng ph¸p ®îc ¸p dông ë doanh nghiÖp cã nhu cÇu h¹ch to¸n néi bé cao hoÆc b¸n thµnh phÈm hoµn thµnh cña tõng bíc cã gi¸ trÞ sö dông ®éc lËp, cã thÓ nhËp kho, ®em b¸n hay tiÕp tôc s¶n xuÊt chÕ biÕn ë c¸c bíc tiÕp theo. §Æc ®iÓm cña ph¬ng ¸n h¹ch to¸n nµy lµ khi tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt cña c¸c giai ®o¹n c«ng nghÖ, gi¸ trÞ b¸n thµnh phÈm cña c¸c bíc tríc chuyÓn sang bíc sau ®îc tÝnh theo gi¸ thµnh thùc tÕ vµ ®îc ph¶n ¸nh theo tõng kho¶n môc chi phÝ. ViÖc tÝnh gi¸ thµnh ph¶i tiÕn hµnh lÇn lît tõ bíc 1 sang bíc 2 ... cho ®Õn bíc cuèi cïng tÝnh ra gi¸ thµnh thµnh phÈm nªn cßn gäi lµ kÕt chuyÓn tuÇn tù. S¬ ®å tr×nh tù h¹ch to¸n CPSX vµ tÝnh gi¸ thµnh theo ph¬ng ¸n ph©n bíc cã tÝnh gi¸ thµnh b¸n thµnh phÈm. Chi phÝ nguyªn vËt Chi phÝ chÕ + liÖu chÝnh biÕn bíc 1 - Gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang bíc 1 = Gi¸ thµnh b¸n thµnh phÈm bíc 1 Gi¸ thµnh b¸n Chi phÝ chÕ + thµnh phÈm bíc 1 biÕn bíc 2 - Gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang bíc 2 = Gi¸ thµnh b¸n thµnh phÈm bíc 2 Gi¸ thµnh b¸n Chi phÝ chÕ + thµnh phÈm B.(n-1) biÕn bíc n - Gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang bíc n = ThÎ tÝnh gi¸ thµnh b¸n thµnh phÈm - bíc 1 S¶n phÈm : ........... Ngµy .... th¸ng .... n¨m ..... Tæng gi¸ thµnh thµnh phÈm §¬n vÞ: TriÖu ®ång Chi phÝ s¶n xuÊt bíc 1 Kho¶n môc Gi¸ trÞ SPDD bíc 1 Tæng gi¸ thµnh Gi¸ thµnh ®¬n b¸n thµnh vÞ b¸n thµnh phÈm phÈm bíc 1 Chi phÝ NVL trùc tiÕp Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp Chi phÝ s¶n xuÊt chung Tæng céng ThÎ tÝnh gi¸ thµnh thµnh phÈm S¶n phÈm : Ngµy.... th¸ng.... n¨m..... Kho¶n môc chi phÝ bíc Chi phÝ ph¸t Gi¸ trÞ s¶n (n-1) chuyÓn sinh ë bíc n phÈm dë dang sang bíc n Tæng gi¸ thµnh s¶n phÈm Gi¸ thµnh ®¬n vÞ nguyªn vËt liÖu Nh©n c«ng trùc tiÕp s¶n xuÊt chung Tæng céng ViÖc tÝnh gi¸ theo ph¬ng ph¸p nµy sÏ cung cÊp th«ng tin ®Çy ®ñ h¬ cho nhµ qu¶n lý vµ ngêi quan t©m. Doanh nghiÖp kh«ng chØ biÕt tæng gi¸ thµnh s¶n phÈm mµ cßn biÕt gi¸ thµnh thùc tÕ c¸c bé phËn cÊu thµnh nªn s¶n phÈm. Ph¬ng ph¸p nµy ®· ®¸p øng yªu cÇu h¹ch tãan néi bé cña doanh nghiÖp còng nh h¹ch to¸n gi¸ vèn cña c¸c b¸n thµnh phÈm, gãp phÇn x¸c ®Þnh kÕt qu¶ kinh doanh. C¸c néi dung cña gi¸ thµnh tõng giai ®o¹n vµ tæng gi¸ thµnh thµnh phÈm sÏ lµ nguån th«ng tin gióp doanh nghiÖp n¾m b¾t t×nh h×nh s¶n xuÊt, sö dông c¸c nguån lùc vµ huy ®éng chóng, ®a ra c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ kü thuËt ®Ó ®¹t yªu cÇu qu¶n trÞ, ®a ra th«ng tin chÝnh x¸c vÒ thùc tr¹ng s¶n xuÊt cña m×nh. 2- TÝnh gi¸ thµnh ph©n bíc theo phíng ¸n kh«ng cã b¸n thµnh phÈm. Trong nh÷ng doanh nghiÖp mµ yªu cÇu h¹ch to¸n kinh tÕ né bé kh«ng cao hoÆc b¸n thµnh phÈm chÕ biÕn ë tõng bíc kh«ng b¸n ra ngoµi th× chi phÝ chÕ biÕn ph¸t sinh trong c¸c giai ®o¹n c«ng nghÖ ®îc tÝnh nhËp vµo gi¸ thµnh phÈm mét c¸ch ®ång thêi, song song nªn cßn gäi lµ kÕt chuyÓn song song. Theo ph¬ng ¸n nµy, kÕ toµn kh«ng cÇn tÝnh gi¸ thµnh b¸n thµnh phÈm hoµn toµn trong tõng giai ®o¹n mµ chØ tÝnh gi¸ thµnh thµnh phÈm hoµn thµnh b»ng c¸c tæng hîp chi phÝ nguyªn vËt liÖu chÝnh vµ c¸c chi phÝ chÕ bÕn kh¸c trong c¸c giai ®o¹n c«ng nghÖ. S¬ ®å tr×nh tù h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh theo ph¬n g¸n ph©n bíc kh«ng tÝnh gi¸ thµnh b¸n thµnh phÈm. Chi phÝ ss giai ®o¹n 1 tÝnh cho thµnh phÈm Tæng gi¸ thµnh thµnh phÈm Chi phÝ ss giai ®o¹n 2 tÝnh cho thµnh phÈm Chi phÝ s¶n xuÊt giai ®o¹n n tÝnh cho thµnh phÈm ThÎ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm S¶n phÈm:... Ngµy .... th¸ng.....n¨m.... §¬n vÞ: ®ång Kho¶n môc Chi phÝ NVL trùc tiÕp Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp Chi phÝ s¶n xuÊt chung Tæng céng Chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh ë tõng ph©n xëng PX1 PX2 ... Tæng gi¸ thµnh Gi¸ thµnh ®¬n vÞ s¶n phÈm Tæng Kh¸c víi ph¸p trªn, c«ng t¸c h¹ch to¸n ë nh÷ng doanh nghiÖp nµy ®ì phøc t¹p hîn vµ sù th«ng tin liªn l¹c cïng nhanh h¬n vµ viÖc tÝnh gi¸ thµnh thµnh phÈm ®îc nhanh chãng. ThËy vËy, do c¸c kh©u trung gian ®îc gi¶m bít, c¸c ho¹t ®éng ë c¸c ph©n xëng lµ song song nªn viÖc cung cÊp th«ng tin còng song song vµ sai sãt Ýt cã tÝnh chÊt d©y chuyÒn nh trªn. C«ng t¸c h¹ch to¸n bít trïng l¾p vµ yªu cÇu kiÓm tra, kÓm so¸t còng kh«ng kh¾t khe nh ph¬ng ph¸p trªn. V. Doanh nghiÖp cã tæ chøc bé phËn s¶n xuÊt kinh doanh phô. Bªn c¹nh nh÷ng c«ng viÖc s¶n xuÊt chÝnh nhiÒu doanh nghiÖp cßn tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh phô ®Ó tríc hÕt hç trî cho c«ng viÖc s¶n xuÊt chÝnh vµ t¹o thªm mét nguån thu nhËp nh ®iÖn, níc, bao b×... vËy s¶n xuÊt phô lµ ngµnh ®îc tæ chøc ®Ó phôc vô cho s¶n xuÊt kinh doanh chÝnh, phÇn cßn l¹i cã thÓ cung cÊp cho bªn ngoµi. Còng nh tÝnh gi¸ thµnh cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh chÝnh, tuú theo ®Æc ®iÓm c«ng nghÖ vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c bé phËn s¶n xuÊt phô trong doanh nghiÖp mµ x¸c ®Þnh ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸. 1- Trêng hîp kh«ng cã sù phôc vô lÉn nhau gi÷a c¸c bé phËn s¶n xuÊt kinh doanh phô hoÆc gi¸ trÞ vµ khèi lîng phôc vô kh«ng ®¸ng kÓ. Chi phÝ s¶n xuÊt sÏ ®îc tËp riªng theo tõng bé phËn, tõng ho¹t ®éng. Gi¸ thµnh s¶n phÈm lao phô cña tõng bé phËn sÏ tÝnh theo ph¬ng ph¸p trùc tiÕp. * NÕu doanh nghiÖp kh«ng cã s¶n phÈm dë dang: Tæng gi¸ thµnh = Tæng chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh trong kú Gi¸ thµnh ®¬n vÞ Gi¸ thµnh ®¬n vÞ s¶n phÈm lao vô = s¶n xuÊt phô = Tæng chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh trong kú Khèi lîng s¶n phÈm lao vô hoµn thµnh trong kú Gi¸ trÞ s¶n Chi phÝ s¶n xuÊt phÈm ®Çu kú + ph¸t sinh trong kú + Gi¸ trÞ s¶n phÈm cuèi kú Khèi lîng s¶n phÈm lao vô hoµn thµnh trong kú 2- Trêng hîp cã sù phôc vô ®¸ng kÓ gi÷a c¸c bé phËn s¶n phÈm kinh doanh phô: Víi c¸c doanh nghiÖp cã tæ chøc nhiÒu bé phËn kinh doanh phô, tuú theo ®Æc ®iÓm c«ng nghÖ s¶n xuÊt vµ nhu cÇu cung cÊp th«ng tin, yªu cÇu qu¶n lý mµ doanh nghiÖp cã thÓ ¸p dông ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh theo ph-