Tài liệu Bản chất và ý nghĩa của triết học mác lê nin

B¶N CHÊT Vµ ý NGHÜA CñA TRIÕT HäC M¸C - ¡NGGHEN I) B¶n chÊt vµ ý nghÜa cña triÕt häc M¸c - ¡nghen. Trong lÞch sö ®· cã kh«ng Ýt nh÷ng bíc nh¶y vät, nh÷ng bíc ngoÆt c¸ch m¹ng, t¹o ra nh÷ng thµnh tùu vÜ ®¹i trong v¨n häc nghÖ thuËt, trong khoa häc, trong triÕt häc. Sù xuÊt hiÖn chñ nghÜa M¸c lµ bíc ngoÆt quan träng trong lÞch sö t tëng x· héi. Lª nin ®· nãi r»ng, chñ nghÜa M¸c lµ sù ph¸t triÓn cao nhÊt cña toµn bé khoa häc lÞch sö, khoa häc kinh tÕ vµ triÕt häc ë Ch©u ¢u. C¬ së triÕt häc cña chñ nghÜa M¸c lµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. LÇn ®Çu tiªn, triÕt häc M¸c ®· chØ cho giai cÊp v« s¶n vµ nh©n d©n lao ®éng lèi tho¸t khái sù n« lÖ vÒ tinh thÇn, ®em l¹i cho loµi ngêi ®Æc biÖt lµ giai cÊp c«ng nh©n nh÷ng c«ng cô nhËn thøc vµ c¶i t¹o thÕ giíi. Nh M¸c nãi, nÕu tr¸i tim cña sù gi¶i phãng nh©n lo¹i lµ giai cÊp v« s¶n, th× khèi ãc cña sù gi¶i phãng ®ã lµ triÕt häc cña giai cÊp v« s¶n, lµ thÕ giíi quan cña nã. Gièng nh triÕt häc t×m thÊy ë giai cÊp v« s¶n mét vò khÝ vËt chÊt, giai cÊp v« s¶n t×m thÊy ë triÕt häc mét vò khÝ tinh thÇn (M¸c). TriÕt häc M¸c lµ triÕt häc cña giai cÊp v« s¶n c¸ch m¹ng, lµ vò khÝ s¾c bÐn trong cuéc ®Êu tranh x¸c lËp nÒn chuyªn chÝnh v« s¶n vµ x©y dùng chñ nghÜa céng s¶n. TriÕt häc M¸c kh«ng chØ gi¶i thÝch mµ chñ yÕu lµ v¹ch ra nh÷ng con ®êng, nh÷ng ph¬ng tiÖn c¶i t¹o thÕ giíi b»ng c¸ch m¹ng. M¸c vµ ¡ng-Ghen ®· v¹ch ra mét c¸ch toµn diÖn nh÷ng thiÕu sãt c¨n b¶n cña triÕt häc tríc ®ã vµ biÕn triÕt häc thµnh c¬ së lý luËn cña cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n, thµnh c¬ së lý luËn cña chñ nghÜa céng s¶n. Khi chØ ra vai trß quyÕt ®Þnh cña ho¹t ®éng thùc tiÔn trong sù ph¸t triÓn cña x· héi, c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng ®· kh«ng phñ nhËn, mµ nhÊn m¹nh vai trß to lín cña ho¹t ®éng tinh thÇn, lý luËn ph¶i phô thuéc vµo thùc tiÔn. Lý luËn mµ thiÕu ho¹t ®éng thùc tiÔn cña quÇn chóng th× sÏ kh«ng cßn søc m¹nh. C¸c «ng ®· ph¸t triÓn häc thuyÕt c©n ®èi vÒ mèi liªn hÖ gi÷a lý luËn c¸ch m¹ng vµ thùc tiÔn c¸ch m¹ng. M¸c ®· tõng kh¼ng ®Þnh “vò khÝ cña sù phª ph¸n kh«ng thÓ thay thÕ ®îc sù phª ph¸n cña vò khÝ; lùc lîng vËt chÊt chØ cã thÓ bÞ ®¸nh ®æ b»ng lùc lîng vËt chÊt; nhng lý luËn còng sÏ trë thµnh lùc lîng vËt chÊt, mét khi nã th©m nhËp vµo quÇn chóng”. LÞch sö ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n ®· chøng minh tÝnh ®óng ®¾n kÕt luËn trªn cña M¸c. C¸c giai cÊp thèng trÞ vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ kh«ng khi nµo tù nguyÖn rót lui khái vò ®µi lÞch sö. QuyÒn thèng trÞ cña chóng kh«ng thÓ thñ tiªu b»ng sù phª ph¸n trªn lêi nãi, mµ ph¶i b»ng cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng. Cuéc ®Êu tranh t tëng kh«ng thÓ dÉn ®Õn thay ®æi chÕ ®é x· héi, nã kh«ng thÓ vît ra ngoµi khu«n khæ cña c¸c quan hÖ x· héi cò, nhng nã cã vai trß to lín trong ®êi sèng x· héi. Lý luËn c¸ch m¹ng khi th©m nhËp vµo quÇn chóng sÏ ®em l¹i cho hä kh¶ n¨ng hiÓu biÕt nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn cña ®êi sèng x· héi vµ thùc hiÖn mét c¸ch tù gi¸c nh÷ng nhiÖm vô cña cuéc ®Êu tranh thùc tiÔn. Lý luËn c¸ch m¹ng sÏ thèng nhÊt vµ tæ chøc quÇn chóng ®Êu tranh ®ßi xãa bá c¸c quan hÖ x· héi cò thay b»ng c¸c quan hÖ míi. Lý luËn chØ trë thµnh lùc lîng vËt chÊt hïng m¹nh trong mèi liªn hÖ víi cuéc ®Êu tranh thùc tiÔn cña quÇn chóng. Søc m¹nh v« ®Þch cña lý luËn M¸c cßn ë chç nã lµ sù thèng nhÊt cña tÝnh khoa häc víi tÝnh c¸ch m¹ng. M¸c vµ ¡ng ghen ®Æt cho triÕt häc cña m×nh nhiÖm vô phôc vô giai cÊp v« s¶n, phôc vô cuéc ®Êu tranh cho chñ nghÜa céng s¶n. Nh vËy, sù kh¸c nhau c¨n b¶n gi÷a triÕt häc M¸c víi tÊt c¶ c¸c triÕt häc tríc ®ã lµ ë chç triÕt häc M¸c g¾n chÆt víi phong trµo c¸ch m¹ng gi¶i phãng cña giai cÊp v« s¶n vµ quÇn chóng lao ®éng, nã lµ vò khÝ lý luËn s¾c bÐn trong cuéc ®Êu tranh cho chñ nghÜa céng s¶n. TriÕt häc M¸c thÓ hiÖn lîi Ých cña giai cÊp 2 c«ng nh©n vµ quÇn chóng lao ®éng. ChÝnh ®ã lµ tÝnh ®¶ng, tÝnh giai cÊp cña triÕt häc M¸c. TÝnh ®¶ng cña triÕt häc M¸c kh«ng ®èi lËp víi tÝnh kh¸ch quan, tÝnh khoa häc. Lîi Ých cña giai cÊp v« s¶n kh«ng ®èi lËp mµ phï hîp víi tiÕn tr×nh kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn lÞch sö. M¸c vµ ¡ng-ghen ®· t¹o ra h×nh thøc cao cña chñ nghÜa duy vËt lµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ h×nh thøc cao cña phÐp biÖn chøng lµ phÐp biÖn chøng duy vËt. Trong triÕt häc m¸c-xÝt, chñ nghÜa duy vËt vµ phÐp biÖn chøng gÇn liÒn víi nhau. Chñ nghÜa duy vËt tríc M¸c ®· ®ãng vai trß hÕt søc to lín trong sù ph¸t triÓn cña khoa häc, trong cuéc ®Êu tranh víi t«n gi¸o vµ chñ nghÜa duy t©m, nhng trong thêi kú cæ ®¹i th× chØ lµ chñ nghÜa duy vËt chÊt ph¸c ng©y th¬, tù ph¸t, cßn ë thêi cËn ®¹i th× lµ chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh m¸y mãc. M¸c vµ ¡ng ghen ®· nghiªn cøu cã phª ph¸n vµ kÕ thõa s¸ng t¹o nh÷ng thµnh tùu xuÊt s¾c cña triÕt häc tríc, t¹o ra triÕt häc duy vËt - biÖn chøng. ViÖc t¹o ra chñ nghÜa duy vËt lÞch sö lµ biÓu hiÖn vÜ ®¹i nhÊt cña bíc ngoÆt c¸ch m¹ng trong triÕt häc do M¸c vµ ¡ng-Ghen thùc hiÖn. Khi v¹ch ra mèi quan hÖ t¸c ®éng gi÷a kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ t tëng, M¸c vµ ¡ng-Ghen ®· x¸c ®Þnh tÝnh thø nhÊt cña tån t¹i x· héi, cña ®iÒu kiÖn vËt chÊt cña ®êi sèng x· héi vµ tÝnh thø hai cña ý thøc x· héi. Hai «ng còng chØ râ sù chuyÓn biÕn tõ mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nµy sang mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi kh¸c diÔn ra kh«ng ph¶i tù ®éng mµ lµ trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh giai cÊp quyÕt liÖt. Víi viÖc v¹ch ra c¸c quy luËt cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp vµ c¸ch m¹ng x· héi, M¸c vµ ¡ng ghen ®· ®em l¹i c¬ së khoa häc cho ho¹t ®éng tù gi¸c cña giai cÊp c«ng nh©n vµ ®éi tiªn phong cña nã lµ c¸c §¶ng céng s¶n. S¸ng t¹o ra chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, M¸c vµ Ang-ghen ®· biÕn ®æi c¨n b¶n tÝnh chÊt cña triÕt häc, ®èi tîng cña nã vµ mèi quan hÖ víi c¸c khoa häc kh¸c. TriÕt häc M¸c kh«ng cã tham väng gi¶i quyÕt mäi vÊn ®Ò, kh«ng cã tham väng ®ãng vai trß cña mét hÖ thèng ®· xong xu«i, vai trß cña kinh th¸nh. TriÕt häc M¸c, kh«ng chØ kh¸i qu¸t thùc tiÔn ph¸t triÓn x· héi mµ c¶ nh÷ng thµnh tùu cña c¸c khoa häc cô thÓ vÒ tù nhiªn vµ x· héi. TriÕt häc M¸c cã ý nghÜa thÕ giíi quan vµ ph¬ng ph¸p luËn to lín ®èi víi c¸c khoa häc cô thÓ. HiÓu biÕt c¸c quy luËt ph¸t triÓn chung nhÊt cña hiÖn thùc kh¸ch quan sÏ gióp nghiªn cøu cã kÕt qu¶ c¸c quy luËt ®Æc thï. TriÕt häc cña chñ nghÜa M¸c - Lª nin lµ triÕt häc s¸ng t¹o. Nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña triÕt häc ®· ®îc M¸c vµ ¡ng-Ghen x©y dùng, nghiªn cøu toµn diÖn c¸c vÊn ®Ò vÒ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, khoa häc tù nhiªn, lÞch sö triÕt häc, ®¹o ®øc häc, mü häc, chñ nghÜa v« thÇn, kh¸i qu¸t nh÷ng kinh nghiÖm míi cña cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n, nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi. Ngoµi ra, nh÷ng luËn ®iÓm cña triÕt häc M¸c ®îc ph¸t triÓn bëi c¸c nhµ m¸c-xÝt nh Ph.Mª-rinh, P.La-ph¸c-g¬, A. La-bri-«n-la, G.V.Plª-kha-nèp v.v ... Lª-nin lµ ngêi ®· cã vai trß hÕt søc to lín, n©ng triÕt häc M¸c lªn mét giai ®o¹n cao míi. Ngµy nay, triÕt häc M¸c-Lª nin ®ang ®îc c¸c §¶ng céng s¶n vµ c«ng nh©n quèc tÕ, ®îc c¸i nhµ triÕt häc m¸c-xÝt trªn thÕ giíi tiÕp tôc ph¸t triÓn. II) Lª-nin ph¸t triÓn triÕt häc M¸c: C¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c khi s¸ng t¹o vµ ph¸t triÓn häc thuyÕt cña m×nh ®· lu«n chØ ra r»ng, häc thuyÕt cña c¸c «ng kh«ng ph¶i lµ gi¸o ®iÒu mµ lµ sù chØ ®¹o hµnh ®éng. XuÊt ph¸t tõ nguyªn t¾c ®ã, Lª-nin ®· nhÊn m¹nh sù cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn häc thuyÕt M¸c, trong ®ã cã triÕt häc. M¸c vµ ¡ng ghen ®· s¸ng t¹o häc thuyÕt cña m×nh trong thêi kú mµ nhiÖm vô cña bíc chuyÓn c¸ch m¹ng tõ chñ nghÜa t b¶n lªn chñ nghÜa x· héi cha ®Æt ra mét c¸ch trùc tiÕp tríc m¾t. Lª-nin ®· ph¸t triÓn chñ nghÜa M¸c trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö míi, trong thêi kú chñ nghÜa t b¶n chuyÓn sang giai ®o¹n 3 chñ nghÜa ®Õ quèc, thêi kú ra ®êi cña x· héi míi, x· héi x· héi chñ nghÜa. Thêi ®¹i míi ®ßi hái nh÷ng ngêi m¸c-xÝt ph¶i lu«n lu«n cã sù ph©n tÝch ®èi víi c¸c hiÖn tîng míi, ph¶i cã quan ®iÓm míi ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt cña chiÕn lîc vµ s¸ch lîc cña cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n. ThiÕu nh÷ng c¸i ®ã th× triÕt häc M¸c sÏ tõ mét häc thuyÕt sinh ®éng, tõ mét ph¬ng ph¸p nhËn thøc vµ hµnh ®éng c¸ch m¹ng biÕn thµnh mét gi¸o ®iÒu chÕt cøng, thµnh mét lý luËn phiÕn diÖn, mÊt søc m¹nh c¶i t¹o hiÖn thùc. Trong hoµn c¶nh cña nh÷ng m©u thuÉn gay g¾t vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi th× kÎ thï cña chñ nghÜa M¸c l¹i ra søc tÊn c«ng vµo nh÷ng nguyªn lý triÕt häc c¬ b¶n cña M¸c mu toan g¾n chñ nghÜa M¸c víi c¸c khuynh híng cña triÕt häc t s¶n (chñ nghÜa Can-t¬ míi, chñ nghÜa Ma-kh¬, v.v.) Khi ®Êu tranh b¶o vÖ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, Lª-nin ®· ph¸t triÓn s¸ng t¹o, toµn diÖn c¸c mÆt cña häc thuyÕt ®ã, n©ng nã lªn giai ®o¹n cao míi. Víi tÝnh c¸ch lµ nhµ lý luËn, Lª-nin cã nh÷ng b¶n tÝnh ®Æc biÖt tèt ®Ñp: tÝnh dòng c¶m c¸ch m¹ng trong viÖc ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn míi do tiÕn tr×nh lÞch sö ®ßi hái, kiÓm tra l¹i nh÷ng luËn ®iÓm lý luËn trong thùc tiÔn c¸ch m¹ng, tõ bá nh÷ng quan ®iÓm cò, l¹c hËu vµ kh«ng khoan nhîng ®èi víi quan ®iÓm thï ®Þch, chñ nghÜa xÐt l¹i, sù xa rêi nh÷ng nguyªn t¾c cña häc thuyÕt M¸c. Lª-nin rÊt chó ý phª ph¸n lý luËn vÒ tÝnh tù ph¸t trong phong trµo c«ng nh©n, «ng ®· ph©n tÝch khoa häc vÒ ý nghÜa cña lý luËn c¸ch m¹ng, cña ý thøc x· héi chñ nghÜa ®îc §¶ng m¸c-xÝt ®a vµo trong phong trµo c«ng nh©n tù ph¸t. Kh«ng cã lý luËn c¸ch m¹ng th× kh«ng cã phong trµo c«ng nh©n c¸ch m¹ng. KÕt luËn ®ã cña Lª-nin kh«ng nh÷ng cã ý nghÜa chÝnh trÞ trùc tiÕp, mµ cßn cã ý nghÜa x· héi häc chung, bëi v× nã nhÊn m¹nh tÝnh chÊt phô thuéc cña nh÷ng c¶i biÕn x· héi c¨n b¶n vµo ho¹t ®éng cña giai cÊp ®îc vò trang b»ng nh÷ng t tëng tiªn tiÕn. LuËn ®iÓm ®ã cã ý nghÜa hÕt søc quan träng ®Ó nhËn thøc vÒ phong trµo c«ng nh©n ë nh÷ng níc t b¶n ph¸t triÓn ®ang bÞ thèng trÞ bëi hÖ t tëng cña chñ nghÜa c«ng liªn c¶i l¬ng. Lª-nin ®· ph©n tÝch s©u s¾c cuéc c¸ch m¹ng trong khoa häc tù nhiªn diÔn ra cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX, ®Æc biÖt trong vËt lý häc. Nhê vµo nh÷ng ph¸t hiÖn ra hiÖn tîng phãng x¹, ª-lec-tr«n, mµ ta hiÓu ®îc kÕt cÊu phøc t¹p cña nguyªn tö. Cuéc c¸ch m¹ng ®ã ®· lµm biÕn ®æi c¨n b¶n nh÷ng quan niÖm cña khoa häc tù nhiªn vÒ vËt chÊt, vËn ®éng, kh«ng gian vµ thêi gian, v.v.. Nh÷ng ph¸t minh míi trong khoa häc tù nhiªn ®· xung ®ét víi c¸c quan ®iÓm cò tõng tån t¹i hµng thÕ kû. §Æc biÖt, «ng ®· nghiªn cøu c¸c quy luËt vµ ph¹m trï cña phÐp biÖn chøng duy vËt; nguyªn t¾c vÒ sù thèng nhÊt gi÷a phÐp biÖn chøng, nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng; l«-gic häc vµ lý luËn nhËn thøc; c¸c nguån gèc nhËn thøc cña chñ nghÜa duy t©m; tÝnh chÊt m©u thuÉn cña sù ph¶n ¸nh trong nh÷ng sù trõu tîng khoa häc, vÒ ®êng lèi tiÕp tôc ph¸t triÓn lý luËn nhËn thøc cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng... ®ã lµ nh÷ng cèng hiÕn v« gi¸ vµo kho tµng triÕt häc M¸c. §ång thêi, Lª-nin ®· nªu lªn mét c¸ch cã c¬ së khoa häc nhiÖm vô x©y dùng vµ cñng cè sù liªn minh gi÷a c¸c nhµ triÕt häc m¸c xÝt vµ c¸c nhµ khoa häc tù nhiªn nh»m môc ®Ých tiÕp tôc ph¸t triÓn s¸ng t¹o chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, hoµn thiÖn ph¬ng ph¸p luËn cña khoa häc tù nhiªn. Lª-nin kh«ng chØ b¶o vÖ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö trong cuéc ®Êu tranh víi kÎ thï cña chñ nghÜa M¸c, kh«ng nh÷ng ph¸t triÓn toµn diÖn chñ nghÜa M¸c, mµ cßn vËn dông triÕt häc ®ã vµo viÖc ph©n tÝch thêi ®¹i míi - thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc, thêi ®¹i chiÕn tranh ®Õ quèc vµ c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa, x©y dùng x· héi míi, tr¶ lêi cho c¸c vÊn ®Ò do tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n vµ phong trµo c¸ch m¹ng thÕ giíi ®Æt ra. Trªn c¬ së ®ã, Lª-nin ®· rót ra kÕt luËn hÕt søc quan träng ®èi víi phong trµo c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n, ®èi víi ho¹t ®éng cña §¶ng, vÒ kh¶ n¨ng 4 th¾ng lîi cña c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa tríc hÕt, trong mét sè níc, thËm chÝ trong mét níc. Lª-nin ®Ò cËp ®Õn quy luËt h×nh thµnh x· héi míi x· héi x· héi chñ nghÜa. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, bän theo chñ nghÜa xÐt l¹i ®ang ra søc thùc hiÖn mu ®å h¹ thÊp vai trß cña Lª-nin trong sù ph¸t triÓn chñ nghÜa M¸c vµ triÕt häc M¸c nãi riªng. Bän xÐt l¹i la lèi vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i thñ tiªu “sù ®éc quyÒn cña Lª-nin vµ chñ nghÜa Lª-nin” trong viÖc gi¶i thÝch chñ nghÜa M¸c. Chóng cè g¾ng chøng minh r»ng chñ nghÜa Lª-nin lµ hiÖn tîng Nga thuÇn tóy. Trªn thùc tÕ, chñ nghÜa Lª-nin lµ sù kh¸i qu¸t kinh nghiÖm vµ thùc tiÔn ®Êu tranh cña nh©n d©n lao ®éng toµn thÕ giíi, Chñ nghÜa Lª-nin kh«ng ph¶i lµ mét “sù gi¶i thÝch” chñ nghÜa M¸c cã tÝnh chÊt kh¶ n¨ng, mµ nã lµ sù ph¸t triÓn duy nhÊt ®óng ®¾n vµ triÖt ®Ó chñ nghÜa M¸c c¸ch m¹ng trong thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc vµ c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa. V× vËy, kiªn tr× chñ nghÜa M¸c-Lª nin mét c¸ch s¸ng t¹o, kiªn tr× chñ nghÜa x· héi lµ lËp trêng bÊt di bÊt dÞch cña §¶ng Céng s¶n vµ nh©n d©n ViÖt Nam.