Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
A PhÇn më ®Çu
§-êng lèi ®æi míi do §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI ®· ®em
l¹i nh÷ng chuyÓn biÕn ®¸ng kÓ vÒ kinh tÕ vµ ®-îc sù æn ®Þnh chÝnh trÞ ,x·
héi . NÕu nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nh- bõng tØnh sau mét giÊc ngñ l©u, tèc
®é t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ æn ®Þnh ë møc ®é cao c¸c n¨m sau
®ã. §Æc biÖt víi sù chÝnh thøc thõa nhËn vai trß cña mét sè thµnh phÇn
kinh tÕ míi ®· lµm cho khu vùc kinh tÕ nµy trë nªn s«i ®éng, gãp phÇn
to lín vµo sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n-íc. Tuy nhiªn trong mét
vµi n¨m gÇn ®©y tr-íc t×nh h×nh thÞ tr-êng thÕ giíi trong n-íc còng vÊp
ph¶i nh÷ng khã kh¨n. §øng tr-íc vÊn ®Ò ®ã §¶ng vµ Nhµ n-íc ta ®· cã
c¸c chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh hîp lý. ViÖc ¸p dông chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i.
Th«ng tho¸ng, ®· thu hót khèi l-îng lín vèn ®Çu t- n-íc ngoµi lµm cho
thÞ tr-êng trong n-íc ®a d¹ng vµ s«i ®éng h¬n. Ngµy cµng cã nhiÒu c¸c
c«ng ty liªn doanh víi m« h×nh hiÖn ®¹i xuÊt hiÖn ho¹t ®éng ë thÞ tr-êng
néi ®Þa. ChÝnh ®iÒu nµy cã t¸c ®éng kh«ng nhá ®Õn m« h×nh Doanh
nghiÖp Nhµ n-íc ta. Tù do héi nhËp vµ ph¸t triÓn ®· béc lé nh÷ng yÕu
®iÓm cña c¸c m« h×nh Doanh nghiÖp trong n-íc, trong viÖc c¹nh tranh
dµnh dËt thÞ tr-êng. §øng tr-íc t×nh h×nh ®ã mét c©u hái ®Æt ra trong ®Çu
c¸c nhµ qu¶n lý lµ " lµm c¸ch nµo ®Ó dµnh l¹i søc m¹nh thÞ tr-êng tõ c¸c
tæ chøc, c«ng ty, tËp ®oµn n-íc ngoµi ®ang ngµy cµng nhiÒu x©m nhËp
vµo thÞ tr-êng néi ®Þa. §iÒu ®ã chØ cã thÓ thùc hiÖn ®-îc khi chóng ta
chuyÓn ®æi tõ c¸c m« h×nh Doanh nghiÖp Nhµ n-íc cò ho¹t ®éng, kh«ng
hiÖu qu¶, thiÕu tÝnh n¨ng ®éng sang mét m« h×nh míi ho¹t ®éng hiÖu qu¶
h¬n, cã tÝnh g¾n kÕt chÆt chÏ h¬n. §ã lµ m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty
con
Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi rÊt réng, víi l-îng kiÕn thøc cßn
h¹n chÕ cña mét sinh viªn .Em kh«ng cã tham väng ®i s©u lµm râ tÊt c¶
nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn m« h×nh trªn. Trong ®Ò ¸n nµy em chØ tËp
nghiªn cøu hai vÊn ®Ò chÝnh.
I. B¶n chÊt m« h×nh cña c«ng ty mÑ c«ng ty con
II. ¦u nh-îc ®iÓm cña m« h×nh
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
B - PhÇn lý luËn chung
I. B¶n chÊt
Nh- ta ®· biÕt cïng víi tiÕn tr×nh ®æi míi chung cuéc ®Êt n-íc,
trong nh÷ng n¨m qua 1994-1995, mét lo¹t tæng c«ng ty m¹nh ®· thµnh
lËp theo quyÕt ®Þnh 91/TTg cña Thñ t-íng ChÝnh phñ (gäi t¾t lµ Tæng
c«ng ty 91) Thùc tiÔn ho¹t ®éng nh÷ng n¨m qua cho thÊy m« h×nh Tæng
c«ng ty 91 cã nh÷ng -u ®iÓm nh-ng tån t¹i c¹nh nã lµ nh÷ng nh-îc
®iÓm.
Thø nhÊt, c¸c Tæng c«ng ty Nhµ n-íc hiÖn nay chñ yÕu thµnh lËp
dùa trªn tËp hîp c¸c Doanh nghiÖp Nhµ n-íc, ch-a thùc sù lµ mét thÓ
thèng nhÊt ch-a ®¹t ®-îc môc tiªu ®Ò ra lµ t¹o sù liªn kÕt kinh tÕ, g¾n bã
víi lîi Ých, thÞ tr-êng trong néi bé Tæng c«ng ty ®Æc biÖt lµ quan hÖ gi÷a
Tæng c«ng ty víi c¸c Doanh nghiÖp tµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp Ýt g¾n
kÕt vÒ quy tr×nh c«ng nghÖ, nªn lµm gi¶m hiÖu lùc ®iÒu hµnh, n¨ng lùc
c¹nh tranh, vµ tËn dông c«ng suÊt c¬ së vËt chÊt vèn vµ tµi s¶n Nhµ n-íc
hiÖn cã. QuyÒn qu¶n lý cña nguån vèn cña Nhµ n-íc quyÒn ph©n giao,
®iÒu hoµ vèn chung cña néi bé Tæng c«ng ty thuéc héi ®ång qu¶n trÞ vµ
quyÒn sö dông giao cho c¸c Doanh nghiÖp thµnh viªn ch-a ph©n tÝch râ,
nhÊt lµ quyÒn tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô ®èi víi qu¶n lý vµ sö dông cã hiÖu
qu¶ vèn tµi s¶n cña Nhµ n-íc
Thø hai, c¸c liªn kÕt vÒ tµi chÝnh tuy ®· ®-îc quy ®Þnh, mét sè liªn
kÕt trong mét sè Tæng c«ng ty ®-îc h×nh thµnh hiÖn cã 5 Tæng c«ng ty
®· thµnh lËp lµ C«ng ty Tµi chÝnh nh-ng ch-a ph¸t huy ®-îc t¸c dông c¶
vÒ trî gióp s¶n xuÊt vµ ®Çu t- x©y dùng c¬ b¶n viÖc thµnh lËp c¸c quü tËp
trung ®Ó chuyÓn dÞch c¬ cÊu ®Çu t-, c¬ cÊu s¶n xuÊt kinh doanh ch-a
®-îc thiÕt lËp (quü ph¸t triÓn s¶n xuÊt, nép khÊu hao c¬ b¶n tËp trung…)
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
®Òu dÉn ®Õn khã kh¨n cho viÖc ®Èy m¹nh h×nh thµnh tËp ®oµn kinh
doanh theo m« h×nh kiÓu c«ng ty mÑ c«ng ty con . ChØ chuyÓn ®æi sang
m« h×nh nµy n¬i cã thÓ kh¾c phôc nh÷ng nh-îc ®iÓm trªn cã ý kiÕn cho
r»ng "nªn x©y dùng mèi quan hÖ gi÷a Tæng C«ng ty víi c¸c ®¬n vÞ thµnh
viªn theo m« h×nh C«ng ty mÑ - c«ng ty con g¾n kÕt víi nhau vÒ tµi
chÝnh, thay v× b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh nh- tr-íc ®©y. Tæng c«ng ty
víi vai trß lµ c«ng ty mÑ dïng vèn ®-îc giao ®Çu t- vµo c¸c c«ng ty
thµnh viªn víi vai trß lµ c«ng ty con n¾m quyÒn qu¶n lý mét sè kh©u then
chèt".
Th× thùc chÊt m« h×nh C«ng ty mÑ - C«ng ty con lµ g× ? chóng ta
cÇn nhËn thøc vÒ m« h×nh nµy nh- thÕ nµo. §¶ng ta ®· ®Ò ra chñ tr-¬ng,
ho¹ch ®Þnh nh÷ng s¸ch l-îc ®Ó ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh lét x¸c cña Tæng
c«ng ty
1. Thùc chÊt m« h×nh C«ng ty mÑ - C«ng ty con
C«ng ty mÑ - C«ng ty con theo tiÕng anh lµ Holding company and
SubSidiaries company dÞch sang tiÕng viÖt. Tuy thÕ Holding Company lµ
c«ng ty n¾m vèn, Subsidiaries Company lµ c«ng ty nhËn vèn. Muèn ®-a
®-îc kh¸i niÖm hoµn toµn chÝnh x¸c vÒ m« h×nh nµy lµ vÊn ®Ò kh«ng dÔ
dµng bëi m« h×nh nµy kh«ng hÒ nhÊt qu¸n theo mét h×nh thøc nhÊt ®Þnh.
Nãi th-êng cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt, trong mçi lo¹i h×nh kinh doanh,
bªn c¹nh ®ã víi ®Æc ®iÓm lîi thÕ cña tõng quèc gia mµ m« h×nh nµy cã
sù thay ®æi, ®èi víi n-íc ta cïng víi tiÕn tr×nh ®æi míi vµ ph¸t triÓn cña
thÕ giíi, nhËn thøc ®-îc tÇm quan träng cña m« h×nh nªn trong héi nghÞ
lÇn thø 3 Ban chÊp hµnh Trung ¦¬ng §¶ng kho¸ IX ®· ®-a ra mét sè chñ
tr-¬ng x©y dùng c¸c Doanh nghiÖp Nhµ n-íc theo m« h×nh trªn nh-ng
còng cã nh÷ng sù thay ®æi t-¬ng øng phï hîp víi hoµn c¶nh cña ®Êt
n-íc. Tæng c«ng ty hµng h¶i ViÖt Nam, Tæng c«ng ty c«ng nghiÖp tµu
thuû ViÖt Nam ®ang ®-îc thÝ ®iÓm thùc hiÖn m« h×nh Tæng c«ng ty tham
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
gia gãp vèn víi c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. C«ng ty constexim tuy chØ lµ mét
Doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®éc lËp nh-ng do ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn ®Æc thï
còng ®ang thÝ ®iÓm m« h×nh nµy. §Æc biÖt h¬n ViÖn m¸y vµ dông cô
c«ng nghiÖp còng ®ang nghiªn cøu ®Ó xin ®-îc thÝ ®iÓm m« h×nh viÖn
nghiªn cøu víi c¸c c«ng ty thµnh viªn, theo ®ã nh»m t¹o ra g¾n kÕtgi÷a
nghiªn cøu khoa häc c«ng nghÖ, ®µo t¹o víi øng dông vµo s¶n xuÊt vµ
chuyÓn giao nhanh s¶n phÈm khoa häc - c«ng nghÖ ra thÞ tr-êng. Cßn
nhiÒu Doanh nghiÖp Nhµ n-íc kh¸c do ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh
doanh còng ®ang rÊt quan t©m nghiªn cøu m« h×nh nµy
VËy m« h×nh C«ng ty mÑ - C«ng ty con lµ g× ? cã thÓ kh¸i qu¸t
nh÷ng nÐt chÝnh vÒ C«ng ty mÑ - c«ng ty con lµ mét h×nh thøc tæ chøc
s¶n xuÊt kinh doanh ®-îc thùc hiÖn bëi sù liªn kÕt nhiÒu ph¸p nh©n kinh
doanh nh»m hîp nhÊt c¸c nguån lùc cña mét nhãm Doanh nghiÖp ®ång
thêi thùc hiÖn sù ph©n c«ng, hîp t¸c vÒ chiÕn l-îc dµi h¹n còng nh- kÕ
ho¹ch ng¾n h¹n trong s¶n xuÊt kinh doanh gi÷a c¸c Doanh nghiÖp ®Ó t¹o
ra søc m¹nh chung vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng. Sù liªn kÕt gi÷a c«ng
ty mÑ vµ c¸c c«ng ty con lµ liªn kÕt vÒ vèn. H×nh thøc liªn kÕt lµ cã mét
c«ng ty mÑ gi÷a vai trß trung t©m ®Çu t- vèn vµo c¸c c«ng ty con. Theo
®ã chi phèi c«ng ty con theo nhiÒu cÊp ®é tuú theo tû lÖ vèn ®Çu t- vµo
c¸c c«ng ty con ®ã. Møc ®é ®Çu t- vèn cña c«ng ty mÑ vµo c¸c c«ng ty
con cã thÓ lµ ®Çu t- 100% vèn, ®Çu t- gi÷ cæ phÇn chi phèi c¸c Doanh
nghiÖp lµ c«ng ty con tham gia liªn kÕt theo m« h×nh nµy lµ nh÷ng ph¸p
nh©n ®Çy ®ñ liªn kÕt víi c«ng ty mÑ theo nhiÒu møc ®é, chÆt chÏ, võa
chÆt chÏ vµ kh«ng chÆt chÏ, th«ng qua sù chi phèi vèn ph©n c«ng vµ hîp
t¸c cña c«ng ty mÑ khi ®ã c«ng ty mÑ víi t- c¸ch thùc hiÖn quyÒn chñ së
h÷u quyÕt ®Þnh vÒ c¬ cÊu tæ chøc, qu¶n lý chñ yÕu, tËp trung quyÕt ®Þnh
®iÒu chØnh vèn ®iÒu lÖ, chuyÓn nh-îng mét phÇn hoÆc toµn bé vèn ®iÒu
lÖ cho c«ng ty kh¸c. QuyÕt ®Þnh dù ¸n ®Çu t- theo quy ®Þnh cña Nhµ
n-íc quyÕt ®Þnh néi dung söa ®æi bæ sung. §iÒu lÖ c«ng ty mÑ - c«ng ty
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
con gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng kinh doanh cña c«ng ty con duyÖt b¸o
c¸o quyÕt to¸n hµng n¨m. QuyÕt ®Þnh viÖ x©y dùng lîi nhuËn cña c«ng ty
con. Tuy nhiªn c«ng ty con vÉn lµ mét Doanh nghiÖp thµnh viªn cã tc¸ch ph¸p nh©n ®éc lËp. Th«ng qua viÖc ®Çu t- khèng chÕ cæ phÇn, gãp
cæ phÇn, c«ng ty mÑ cö ng-êi ®¹i phÇn vèn gãp ®Ó tham gia héi ®ång
qu¶n trÞ cña c¸c c«ng ty con
C¸c c«ng ty con thuéc tæng liªn kÕt chÆt chÏ cã thÓ tham gia gãp
vèn tµi s¶n h×nh thµnh c¸c c«ng ty con cña m×nh gäi lµ c«ng ty ch¸u
C«ng ty mÑ
C«ng ty con
C«ng ty ch¸u
C«ng ty ch¸u
C«ng ty con
C«ng ty ch¸u
C«ng ty ch¸u
Tuy nhiªn c«ng ty mÑ cã thÓ kh«ng cho phÐp c«ng ty con thuéc
tæng liªn kÕt kh«ng chÆt chÏ gãp vèn ®Ó thµnh lËp c«ng ty ch¸u nh»m
tr¸nh sù rèi lo¹n quyÒn qu¶n lý tµi s¶n.
Nhê c¬ chÕ gãp vèn linh ho¹t, h×nh thµnh mèi biÓu hiÖn gi÷a c«ng
ty mÑ víi c¸c c«ng ty con còng nh- gi÷a c¸c c«ng ty víi c¸c c«ng ty con
còng nh- gi÷a c¸c c«ng ty con víi nhau ®Ó h×nh thµnh mét chÝnh thÓ
thèng nhÊt h÷u c¬ c¸c ph¸p nh©n Doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo chiÕn
l-îc ph¸t triÓn chung nhÊt ®Þnh vµ ®ã còng lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh c¸c tËp
®oµn kinh doanh. Sau nµy kinh nghiÖm cña nhiÒu n-íc cã nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng ph¸t triÓn cho thÊy nhiÒu Doanh nghiÖp ®· rÊt thµnh c«ng trong
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
viÖc sö dông c¬ chÕ gãp vèn ®Ó hoµn thµnh tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt kinh
doanh cña m×nh ph¸t triÓn nhanh chãng víi quy m« vµ n¨ng lùc ngµy
cµng lín m¹nh.
2. C¸c lo¹i m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con
HiÖn nay trªn thÕ giíi cã hai lo¹i h×nh c¬ b¶n
2.1. Lo¹i chñ thÓ :
Lo¹i nµy do mét ®¬n vÞ cã tiÒm lùc vèn, c«ng nghÖ m¹nh nhÊt lµ
c«ng ty mÑ, tËp hîp nhiÒu c«ng ty ®¬n vÞ nhá h¬n d-íi sù ®iÒu tiÕt cña
c«ng ty mÑ thµnh tËp ®oµn. Lo¹i h×nh chñ thÓ do ®¬n vÞ lín nhÊt n¾m
quyÒn chØ huy tuyÖt ®èi, c¸c thµnh viªn cã 3 khèi chÝnh. Khèi trung t©m
gåm cã c«ng ty mÑ bé phËn sù nghiÖp, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt tÊt nhiªn tËp
®oµn sÏ cã nhiÒu bé phËn sù nghiÖp vµ c¸c ®¬n vÞ nh-ng nhÊt thÓ ho¸ vÒ
lîi nhuËn, cïng mét ph¸p nh©n, c¸c bé phËn sù nghiÖp lµ trung t©m lµm
ra lîi nhuËn, ®-îc uy quyÒn kinh doanh ®¬n vÞ chØ lo s¶n xuÊt tËp ®oµn lo
vèn vµ ®Çu t-. NhËt B¶n vµ Hµn Quèc, sö dông h×nh thøc nµy kh¸ phæ
biÕn khoãi thø hai gåm mét hay nhiÒu ®¬n vÞ c«ng ty cã vèn ®Çu t- tû lÖ
cao c¶u tËp ®oµn, hä cã quyÒn ph¸p nh©n. Khèi thø ba gåm nh÷ng ®¬n vÞ
cña c«ng ty mÑ. Khèi thø hai vµ ba møc khèng chÕ cña tËp ®oµn t¨ng dÇn
nh-ng ph¶i phô thuéc vµo nhau ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn dùa vµo søc m¹nh
cña khèi trung t©m,c¸c tËp ®oµn khi ¸p dông h×nh thøc nµy cã nh÷ng ®Æc
®iÓm sau:
- Khèi hai vµ ba th-êng cã mÊy chôc d¬n vÞ, ngoµi nhiÖm vô cung
cÊp cho khèi mét cña tËp ®oµn, hä cßn kinh doanh c¶ mÆt hµng kh¸c ®èi
víi kh¸ch hµng ®a d¹ng h¬n.
- C«ng ty mÑ th-êng s¶n xuÊt kinh doanh da d¹ng s¶n phÈm dÞch
vô chuyªn m«n ho¸ cao, th-êng chiÕm tû lÖ doanh thu kho¶ng 70-80%
cña tËp ®oµn
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
- Khèi trung t©m vµ tËp ®oµn trung, mét tæng doanh thu gi¸ c¶, c¸c
sè liÖu do c«ng ty mÑ cung cÊp thèng nhÊt.
2.2. Lo¹i qu¶n lý:
§¬n vÞ n¾m cæ phÇn lín nhÊt cña c«ng ty mÑ n¾m quyÒn chØ huy,
®iÒu phèi c¸c thµnh viªn lµ c¸c ®¬n vÞ cã quyÒn ph¸p nh©n riªng tËp ®oµn
trong tËp ®oµn. Trong lo¹i h×nh "qu¶n lý" còng h×nh thµnh ba khèi chÝnh.
Khèi tËp trung gåm c«ng ty mÑ lµ tæng hµnh tr×nh cã ph¸p nh©n ®éc lËp
víi nhiÖm vô chÝnh lµ qu¶n lý khèng chÕ c¸c thµnh viªn trong khèi trung
t©m cã quyÒn ph¸p nh©n nh-ng do c«ng ty mÑ chi phèi qu¶n lý, khèi thhai lµ c¸c ®¬n vÞ ®éc lËp nh-ng cã cæ phÇn chi phèi cña khèi trung t©m,
lo¹i h×nh nµy kh«ng phæ biÕn ë c¸c tËp ®oµn lín. C¸c tËp ®oµn khi ¸p
dông h×nh thøc nµy cã ®Æc ®iÓm sau:
- Chøc n¨ng qu¶n lý vµ s¶n xuÊt t¸c biÖt, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt cã
quyÒn ph¸p nh©n riªng th-êng sè l-îng ®¬n vÞ kh«ng nhiÒu
- C«ng ty mÑ lo qu¶n lý, ®Çu t-, kinh doanh tµi chÝnh. Do bé phËn
qu¶n lý kh«ng trùc tiÕp lµm ra lîi nhuËn, c¸n bé nªn chØ v¹ch ra chiÕn
l-îc vµ chØ ®¹o thùc hiÖn.
- XuÊth iÖn ®èi ngo¹i c¸c sè liÖu cña tËp ®oµn kh«ng ph¶i lµ sè
liÖu cña c«ng ty mÑ
Tuy nhiªn sang song tån t¹i trong c¸c m« h×nh trªn lµ ba lo¹i h×nh
c«ng ty mÑ
3. C¸c lo¹i h×nh c«ng ty mÑ - mèi liªn kÕt c«ng ty mÑ c«ng ty con th«ng qua h×nh thøc nµy
3.1. C«ng ty mÑ tµi chÝnh
ChØ thùc hiÖn chøc n¨ng ®Çu t- v«nø vµo c¸c c«ng ty con mµ
kh«ng tæ chøc c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c nhau. §©y chÝnh
lµ m« h×nh liªn kÕt vÒ vèn c¸c c«ng ty mÑ ph¶i lµ nh÷ng c«ng ty cã tiÒm
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
lùc tµi chÝnh to lín ®-îc h×nh thµnh th«ng qua con ®-êng nhÊt thÓ ho¸
kinh doanh b»ng c¸ch th«n tÝnh s¸t nhËp xo¸ bá t- c¸ch ph¸p nh©n cña
mét sè Doanh nghiÖp. C¸c c«ng ty mÑ kiÓu nµy th-êng lµ c¸c c«ng ty tµi
chÝnh hoÆc c¸c Ng©n hµng thùc hiÖn viÖc ®a d¹ng ho¸ ®Çu t- vµo nhiÒu
lo¹i h×nh kinh doanh kh¸c nhau chñ yÕu chØ tËp trung vµo viÖc gi¸m s¸t
tµi chÝnh víi môc tiªu lµ nhËn ®-îc nhiÒu cæ tøc tõ ho¹t ®éng ®Çu t- ®ã
vµ khi cã thêi c¬ th× b¸n l¹i cæ phiÕu ®Ó kiÕm lêi. C«ng ty mÑ chØ thùc
hiÖn quyÒn l·nh ®¹o ®èi víi c«ng ty con b»ng viÖc ®-a ra c¸c quyÕt s¸ch
vÒ nh©n lùc, vËt lùc, s¶n xuÊt cung øng tiªu thô, s¶n phÈm…®¬n cø thùc
hiÖn theo m« h×nh liªn kÕt nµy lµ c¸c Doanh nghiÖp cña Hµn Quèc nhSam Sung, Daewo c¸c tËp ®oµn cña Trung Quèc nh- Liem sioe liong tËp
®oµn lÊy ng©n hµng lµm trung t©m ë NhËt B¶n nh- Fuji, Mitsubishi,
Sahua.
3.2. C«ng ty mÑ kinh doanh
Th«ng th-êng lµ thùc hiÖn kinh doanh ë mét ngµnh nghÒ nµo ®ã
mµ s¶n phÈm cã cÊu t¹o nhiÒu cÊp, nhiÒu bé phËn vµ mét ho¹t ®éng kinh
doanh nßng cèt, c«ng ty mÑ lµ Doanh nghiÖp ®Çu tµu trong lÜnh vùc kinh
doanh ®ã. M¹nh vÒ vèn tµi s¶n cã tiÒm n¨ng lín vÒ c«ng nghÖ vµ c«ng
nh©n kü thuËt cã nhiÒu uy thÕ trong viÖc thùc hiÖn vµ c¸c dù ¸n lín. Thùc
hiÖn chøc n¨ng lµ trung t©m x©y dùng chiÕn l-îc nghiªn cøu ph¸t triÓn,
huy ®éng vµ ph©n bæ vèn ®Çu t- ®µo t¹o nh©n lùc, s¶n xuÊt l¾p r¸p nh÷ng
s¶n phÈm næi tiÕng ®éc ®¸p ph¸t triÓn c¸c mèi quan hÖ ®èi ngo¹i tæ chøc
ph©n c«ng giao viÖc cho c¸c c«ng ty con trªn c¬ së hîp ®ång kinh tÕ.
Nh- vËy, c«ng ty mÑ võa thùc hiÖn ho¹t ®éng kinh doanh võa ®Çu t- vèn
vµo c¸c c«ng ty con kh¸c, võa lµ ®¬n vÞ kinh doanh võa cã chøc n¨ng chØ
®¹o, hîp t¸c víi c¸c c«ng ty con vÒ thÞ tr-êng kü thuËt vµ ®Þnh h-íng
ph¸t triÓn. §©y lµ m« h×nh kh¸ thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn Doanh nghiÖp
ViÖt Nam hiÖn nay
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
VÝ dô c«ng ty xe h¬i Honda cã 168 Doanh nghiÖp nhËn thÇu kho¸n
cÊp 1, 4700 Doanh nghiÖp nhËn thÇu kho¸n cÊp 2, 31.600 Doanh nghiÖp
thÇu kho¸n cÊp 3. TËp ®oµn volvo víi c«ng ty mÑ volvo ®-îc thµnh lËp
n¨m 1927 ®Õn nay ho¹t ®éng kinh doanh 6 lÜnh vùc cã 73 c«ng ty trùc
thuéc, sù phèi hîp vµ kiÓm so¸t ho¹t ®éng cña c«ng ty mÑ víi c¸c c«ng
ty con, c«ng ty ch¸u ®-îc thùc hiÖn chÆt chÏ, th«ng qua chiÕn l-îc s¶n
phÈm vµ kÕ ho¹ch kinh doanh ®ång bé tõ trªn xuèng d-íi c«ng ty mÑ
tham gia gãp vèn cæ phÇn, trî gÝup vÒ mÆt kü thuËt, ®µo t¹o c¸n bé….sù
ph©n c«ng vµ hîp t¸c trong néi bé tËp ®oµn rÊt cô thÓ.
3.3. C«ng ty mÑ lµ c¬ quan nghiªn cøu khoa häc, m« h×nh liªn
kÕt gi÷a nghiªn cøu khoa häc víi s¶n xuÊt kinh doanh
Theo d¹ng nµy, c«ng ty mÑ th-êng lµ nh÷ng trung tÇm nghiªn cøu
øng dông lín, lÊy viÖc ph¸t triÓn c«ng nghÖ míi lµ ®Çu mèi cho sù liªn
kÕt - c¸c c«ng ty con lµ nh÷ng ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh cã chøc n¨ng
øng dông nhanh kÕt qu¶ nghiªn cøu c«ng nghÖ míi cu¶ c«ng ty mÑ biÕn
nã thµnh s¶n phÈm cã -u thÕ thÞ tr-êng, n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¶ tËp
®oµn chÝnh ë kh¶ n¨ng liªn kÕt, tõ nghiªn cøu ®Õn øng dông. M« h×nh
nµy th-êng ¸p dông ë c¸c ngµnh thùc phÈm nh- tËp ®oµn ChÊn Quèc ë
Trung Quèc chuyªn nghiªn cøu s¶n xuÊt vµ ph©n phèi thuèc chèng ung
th-.
Tuy c¸c d¹ng liªn kÕt gi÷a c«ng ty mÑ víi c«ng ty con dùa trªn
nh÷ng nÒn t¶ng kh¸c nhau, phï hîp víi tõng h×nh thøc s¶n phÈm kh¸c
nhau song suy cho cïng ®Òu lµ sù chi phèi bëi yÕu tè tµi s¶n, trong ®ã
bao gåm c¶ tµi s¶n h÷u h×nh, x¸c ®Þnh b»ng l-îng nh- së h÷u c«ng nghÖ,
uy tÝn s¶n phÈm thÞ tr-êng. Søc m¹nh chi phèi cña c«ng ty mÑ phô thuéc
vµo rÊt nhiÒu kh¶ n¨ng n¾m gi÷ cña c¸c nguån tµi s¶n v« h×nh cã t¸c
dông hç trî rÊt hiÖu qu¶, t¹o c¬ së v÷ng ch¾c ®Ó cñng cè, t¨ng c-êng
quan hÖ hîp t¸c vµ lîi Ých kinh tÕ gi÷a c«ng ty mÑ vµ c«ng ty con. C«ng
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
ty mÑ ng-îc l¹i cßn cã nh÷ng lîi thÕ vÒ mÆt lao ®éng, tµi nguyªn thÞ
tr-êng…khi c¸c c«ng ty ë nh÷ng n-íc cã lîi thÕ vÒ viÖc ®Èy m¹nh ®Çu tra n-íc ngoµi cña c¸c tËp ®oµn xuyªn quèc gia.
4. ChuyÓn ®æi tæng c«ng ty Nhµ n-íc thµnh c«ng ty mÑ - c«ng
ty con
Tæng c«ng ty Nhµ n-íc muèn chuyÓn sang ho¹t ®éng theo c«ng ty
mÑ - c«ng ty con tr-íc hÕt ph¶o lùa chän mét Doanh nghiÖp ®ãng vai trß
lµ c«ng ty mÑ vµ c¸c Doanh nghiÖp ®ãng vai trß lµ c«ng ty con. §èi víi
Doanh nghiÖp t- nh©n ®¬n së h÷u hoÆc ®a së h÷u viÖc trë thµnh c«ng ty
mÑ hoÆc c«ng ty con mang tÝnh chÊt tù ph¸t. Mét Doanh nghiÖp b»ng
mét ph-¬ng thøc nµo ®ã nh- mua ®a sè cæ phÇn hoÆc n¾m vÒ c«ng nghÖ,
thÞ tr-êng….mµ chi phèi mét Doanh nghiÖp kh¸c th× sÏ trë thµnh c«ng ty
mÑ cña Doanh nghiÖp ®ã. Ng-îc l¹i nÕu ®Ó Doanh nghiÖp kh¸c chi phèi
th× sÏ trë thµnh c«ng ty con. ViÖc trë thµnh c«ng ty mÑ hoÆc c«ng ty con
kh«ng cÇn bÊt cø mét quyÕt ®Þnh mang tÝnh chÊt hµnh chÝnh nµo. §èi víi
tæng c«ng ty Nhµ n-íc th× kh¸c. Tæng c«ng ty vµ c¸c Doanh nghiÖp
thµnh viªn ®Òu thuéc së h÷u Nhµ n-íc ®Òu bÞ ®iÒu chØnh bëi luËt Doanh
nghiÖp Nhµ n-íc vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt liªn quan. Quan hÖ gi÷a tæng
c«ng ty vµ Doanh nghiÖp thµnh viªn ®-îc quy ®Þnh trong ®iÒu lÖ tæng
c«ng ty, nh-ng tæng c«ng ty kh«ng hoµn toµn chi phèi ®-îc c¸c Doanh
nghiÖp thµnh viªn nhÊt lµ nh÷ng thµnh viªn cã tÝnh ®oäc lËp cao trong
kinh doanh, nhÊt lµ nh÷ng thµnh viªn cã tÝnh ®éc lËp cao trong kinh
doanh. NÕu cø ®Ó Doanh nghiÖp thµnh viªn tæng c«ng ty sÏ khã thùc hiÖn
hoÆc cã thùc hiÖn chØ lµ h×nh thøc. §Ó c¸c Doanh nghiÖp thµnh viªn tæng
c«ng ty thµnh c«ng ty chØ cã hai gi¶i ph¸p hiÖu qu¶ nhÊt.
Thø nhÊt lµ thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ h×nh thøc së h÷u c¸c Doanh
nghiÖp thµnh viªn, trong ®ã Nhµ n-íc vÉn n¾m cæ phÇn chi phèi t¹i c¸c
Doanh nghiÖp nµy. H×nh thøc ®a d¹ng ho¸ së h÷u cã thÓ lµ cæ phÇn ho¸
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
hoÆc ®em gãp vèn liªn doanh. V× Nhµ n-íc n¾m cæ phÇn chi phèi nªn
®-¬ng nhiªn c«ng ty cæ phÇn hoÆc xÝ nghiÖp liªn doanh ®ã sÏ bÞ tæng
c«ng ty chi phèi vµ trë thµnh c«ng ty con cña tæng c«ng ty.
Gi¶i ph¸p thø hai lµ chuyÓn Doanh nghiÖp thµnh viªn thµnh c«ng
tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n mét thµnh viªn do tæng c«ng ty lµ chñ së h÷u theo
nghÞ ®Þnh 63 cña ChÝnh phñ. Doanh nghiÖp thµnh viªn khi ®ã mÆc dï vÉn
cã 100% vèn thuéc së h÷u Nhµ n-íc nh-ng ho¹t ®éng theo luËt Doanh
nghiÖp vµ chØ cã ho¹t ®éng quèc tÕ tæng c«ng ty lµ tæ chøc duy nhÊt gi÷
vai trß së h÷u, do ®ã sÏ chi phèi ho¹t ®éng cña Doanh nghiÖp thµnh viªn
vµ Doanh nghiÖp thµnh viªn sÏ trë thµnh c«ng ty con cña tæng c«ng ty.
C¸c c«ng ty con c«ng ty chÝnh phñ, c«ng ty liªn doanh c«ng ty TNHH
mét thµnh viªn lµ nh÷ng ph¸p nh©n ®éc lËp chØ chÞu sù chi phèi cña tæng
c«ng ty víi t- c¸ch lµ chñ së h÷u theo quy ®Þnh cña luËt ph¸p kh«ng bÞ
chi phèi can thiÖp vµo quy tr×nh ho¹t ®éng kinh doanh, qu¶nlý tµi chÝnh
b»ng c¸c quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh. Do ®ã quyÒn tù chñ cña c«ng ty con sÏ
®-îc ph¸t huy ®Çy ®ñ viÖc lùa chän Doanh nghiÖp ®ãng vai trß c«ng ty
mÑ tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tæng c«ng ty ®Ó quyÕt ®Þnh. Cã thÓ
lùa chän v¨n phßng tæng c«ng ty gåm c¶ nh÷ng Doanh nghiÖp thµnh viªn
h¹ch to¸n phô thuéc hoÆc mét Doanh nghiÖp thµnh viªn cã vÞ trÝ quan
träng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña c«ng ty lµm c«ng ty mÑ .
Toµn bé sè vèn Nhµ n-íc giao cho tæng c«ng ty ®-îc chuyÓn thµnh vèn
Nhµ n-íc ®Çu t- giao cho tæng c«ng ty mÑ. Sè vèn Nhµ n-íc cã t¹i c«ng
ty con ®· chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty liªn doanh c«ng ty
TNHH mét thµnh viªn, trë thµnh vèn cña c«ng ty mÑ ®Çu t- vµo c«ng ty
con hoµn toµn kh¸c víi viÖc Nhµ n-íc giao vèn cho tæng c«ng ty vµ tæng
c«ng ty giao vèn cho c¸c Doanh nghiÖp thµnh viªn. Khi h×nh thµnh c¸c
tæng c«ng ty phÇn lín c¸c Doanh nghiÖp thµnh viªn ®· ®-îc thµnh lËp
tr-íc ®ã vµ ®· ®-îc Nhµ n-íc giao vèn. Tæng c«ng ty chØ tæng hîp sè
vèn ®· cã t¹i c¸c Doanh nghiÖp thµnh viªn ®Ó lµm thñ tôc nhËn vèn víi
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Nhµ n-íc vµ giao vèn cho c¸c Doanh nghiÖp thµnh viªn. Do cïng ho¹t
®éng theo luËt Doanh nghiÖp Nhµ n-íc nªn t¸c ®éng chi phèi cña tæng
c«ng ty víi Doanh nghiÖp thµnh viªn bÞ h¹n chÕ. Khi c¸c Doanh nghiÖp
thµnh viªn ®· chuyÓn thµnh c«ng ty con ho¹t ®éng theo luËt Doanh
nghiÖp trong ®ã quyÒn vµ nghÜa vô cña chñ së h÷u ®-îc quy ®Þnh cô thÓ,
râ rµng c«ng ty mÑ cã thÓ gi÷ 100% vèn Nhµ n-íc ho¹t ®éng theo luËt
Doanh nghiÖp Nhµ n-íc hoÆc thùc hiÖn ®· së h÷u trong ®ã Nhµ n-íc
n¾m cæ phÇn chi phèi, dï hjd theo h×nh thøc nµo Nhµ n-íc vÉn n¾m
quyÒn chi phèi ®èi víi c«ng ty mÑ vµ qua ®ã n¾m quyÒn tù chñ cña c«ng
ty mÑ vµ c«ng ty con.
§Ó chuyÓn c¸c tæng c«ng ty Nhµ n-íc sang ho¹t ®éng theo h×nh
thøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con, cã thÓ thùc hiÖn ®ång thêi chuyÓn mét
Doanh nghiÖp thµnh c«ng ty mÑ vµ c¸c Doanh nghiÖp kh¸c thµnh c«ng ty
cæ phÇn, c«ng ty TNHH mét thµnh viªn do c«ng ty mÑ lµ chñ së h÷u
hoÆc thùc hiÖn chuyÓn c¸c Doanh nghiÖp thµnh viªn thµnh c«ng ty cæ
phÇn c«ng ty TNHH mét thµnh viªn theo ph-¬ng thøc nµo th× ®-îc
chuyÓn ®æi muèn thµnh c«ng ph¶i ®¶m b¶o hai yÕu tè. Doanh nghiÖp
®-îc chän lµm c«ng ty mÑ ph¶i lµ Doanh nghiÖp cã vÞ trÝ quan träng ho¹t
®éng kinh doanh qu¶n lý tµi chÝnh c¸c Doanh nghiÖp ®-îc chuyÓn thµnh
c«ng ty con ph¶i ho¹t ®éng theo luËt Doanh nghiÖp. NÕu hai yÕu tè nµy
kh«ng ®¶m b¶o th× viÖc chuyÓn ®æi khã cã thÓ ®¹t ®-îc hiÖu qu¶ tèt thËm
chÝ sÏ lÆp l¹i nh÷ng tån t¹i nh- c¸c tæng c«ng ty hiÖn nay.
5. ThÝ ®iÓm chuyÓn tæng c«ng ty Nhµ n-íc sang m« h×nh c«ng
ty mÑ - c«ng ty con.
ViÖc chuyÓn tæng c«ng ty Nhµ n-íc sang ho¹t ®éng theo m« h×nh
c«ng ty mÑ - c«ng ty con thùc chÊt lµ sù ®æi míi tæ chøc qu¶n lý Doanh
nghiÖp Nhµ n-íc kh¾c phôc nh÷ng mÆt hµng h¹n chÕ cña m« h×nh tæ
chøc qu¶n lý trong c¸c tæng c«ng ty Nhµ n-íc hiÖn nay ë n-íc ta ®Ó c¸c
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Doanh nghiÖp quy m« lín nµy tiÕp tôc ph¸t triÓn ®-îc vµ thùc sù trë
thµnh chñ thÓ ®Çu t- trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
ViÖc thµnh lËp c¸c tæng c«ng ty Nhµ n-íc lµ b-íc ®æi míi vÒ quan
hÖ s¶n xuÊt, ®· cã t¸c dông thóc ®Èy lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. C¸c
tæng c«ng ty ®· thÓ hiÖn vai trß nßng cèt, chñ lùc, x-¬ng sèng cña nÒn
kinh tÕ, ho¹t ®éng hiÖu qu¶, lµ nh÷ng ®èi t¸c chñ yÕu cña ViÖt Nam thu
hót vèn ®Çu t- n-íc ngoµi. Tuy nhiªn m« h×nh qu¶n lý c¸c tæng c«ng ty
hiÖn nay ch-a t¹o ®-îc sù liªn kÕt kinh tÕ g¾n bã víi lîi Ých thÞ tr-êng
trong néi bé tæng c«ng ty gi¶m hiÖu lùc ®iÒu hµnh n¨ng lùc c¹nh tranh vµ
sù tËn dông c¬ së vËt chÊt vèn vµ tµi s¶n Nhµ n-íc hiÖn cã. C¸c liªn kÕt
tµi chÝnh ch-a ph¸t huy ®-îc t¸c dông, ch-a gãp phÇn thóc ®Èy chiÕn
dÞch c¬ cÊu ®Çu t-, c¬ cÊu s¶n xuÊt kinh doanh, huy ®éng vµ sö dông cã
hiÖu qña c¸c nguån vèn.
Tæ chøc qu¶n lý vÒ tæ chøc s¶n xuÊt theo m« h×nh c«ng ty mÑ c«ng ty con lµ mét m« h×nh hÕt søc míi mÎ ë ViÖt Nam. HIÖn t¹i Nhµ
n-íc ch-a cã hµnh lang ph¸p lý quy ®Þnh viÖc x©y dùng c¬ cÊu tæ chøc
vµ c¬ chÕ vËn hµnh c«ng ty mÑ c«ng ty con, v× vËy khi thùc hiÖn m« h×nh
nµy ®ßi hßi ph¶i cã sù nghiªn cøu, vËn dông cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn
hiÖn t¹i cña nÒn kinh tÕ còng nh- cña mçi Doanh nghiÖp.
Võa qua, thñ t-íng chÝnh phñ ®· ký duyÖt ®Þnh cho phÐp ¸p dông
thÝ ®iÓm m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con ®èi víi mét sè Doanh
nghiÖp nh- c«ng ty x©y l¾p, xuÊt nhËp khÈu kü thuËt x©y dùng
constrexim Bé x©y dùng xÝ nghiÖp liªn hîp thuèc l¸ kh¸nh Hoµ Tæng
chóng t«i H»ng H¶i ViÖt Nam, C«ng ty vµng b¹c ®¸ quý Thµnh phè Hå
ChÝ Minh, Tæng c«ng ty ®ãng tµu ViÖt Nam, Cã thÓ nãi ®©y lµ nh÷ng
Doanh nghiÖp Nhµ n-íc t¹o ®iÒu kiÖn nh÷ng lo¹i h×nh kinh doanh nÒn
kinh tÕ thÞ tr-êng, ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë n-íc ta. Trong m« h×nh
c«ng ty mÑ - c«ng ty con ë n-íc ta, chøc n¨ng qu¶n lý cña c«ng ty mÑ
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
cÇn ®-îc xem xÐt vËn dông nh- chøc danh qu¶n lý trong c¸c tæng c«ng
ty. HiÖn nay, Nhµ n-íc ®· cho ®· cho phÐp c¸c Doanh nghiÖp Nhµ n-íc
®-îc thùc hiÖn chøc n¨ng cña chñ së h÷u ®èi víi c«ng ty tr¸ch nhiÖm
h÷u h¹n mét thµnh viªn nghÞ ®Þnh bæ sung 63/2001/N§-CP cña chÝnh
phñ. §©y lµ vÊn ®Ò thùc tiÔn cÇn ®-îc nghiªn cøu xö lý cho phï hîp víi
thêi kú qu¸ ®é ë ViÖt Nam.
II. ¦u ®iÓm vµ h¹n chÕ cña m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng
ty con
M« h×nh tæng c«ng ty Nhµ n-íc hiÖn nay cã thÝ ®iÓm chóng song
ho¹t ®éng theo m« h×nh c«ng ty mÑ c«ng ty con. Tæng c«ng ty nµy sÏ
ph¸t triÓn ®Õn giai ®o¹n ®ñ ®iÒu kiÖn chuyÓn sang h×nh th¸i tËp ®oµn.
C«ng ty mÑ bao gåm c¶ c¸c chi nh¸nh vÉn phßng ®¹i diÖn cña nã. VÒ
mÆt ph¸p lý c«ng ty mÑ c«ng ty con lµ nh÷ng chñ thÓ riªng biÖt. VÒ c¬
cÊu tæ chøc th× c«ng ty mÑ lµ chñ së h÷u c¸c c«ng ty con, trong nh÷ng
n¨m tr-íc mÊt nã cã thÓ vÉn n¾m gi÷ 100% ë c¸c c«ng ty con, nh-ng vÒ
l©u dµi cïng víi sù ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty theo h-íng chiÕn h×nh
thµnh tËp ®oµn, th× c¸c c«ng ty con nªn ®-îc chuyÓn ®æi thµnh thùc tÕ së
h÷u víi sù tham gia gãp vèn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
Vèn ®iÒu lÖ cña c«ng ty mÑ sÏ bao gåm kh«ng chØ lµ vèn thuéc së
h÷u cña chÝnh nã ®ang sö dông trùc tiÕp trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh cña c«ng ty mÑ mµ gåm c¶ toµn bé sè vèn do c«ng ty mÑ së h÷u ë
c«ng ty con vèn cæ phÇn hoÆc phÇn gãp voãn cña c«ng ty mÑ vµo c¸c liªn
doanh vµo c¸c c«ng ty kh¸c ë c¸c c«ng ty con, c«ng ty mÑ chØ së h÷u
phÇn vèn do c«ng ty mÑ n¾m gi÷ víi t- c¸ch lµ chñ ®Çu t- vµo mäi kho¶n
lîi tøc do sè vèn nµy mang l¹i chø kh«ng ph¶i tÊt c¶ sè vèn mµ c«ng ty
con ®ang sö dông. §èi víi c«ng ty con, c«ng ty mÑ chØ quyÕt ®Þnh coi
vÊn ®Ò vµ ®-îc h-ëng c¸c lîi Ých thuéc vÒ chñ së h÷u nh- quy ®Þnh cña
luËt Doanh nghiÖp
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Nh- vËy, c«ng ty mÑ qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh c¸c c«ng ty con, Doanh
nghiÖp thµnh viªn hoµn toµn b»ng c¬ chÕ chÝnh. Mèi quan hÖ gi÷a tæng
c«ng ty víi vai trß vµ c¸c Doanh nghiÖp thµnh viªn víi vai trß c«ng ty
con sÏ ®-îc nhËn ®Þnh mét c¸ch rµnh m¹ch, râ rµng, võa ®¶m b¶o tËp
trung ®-îc mäi nguån lùc, tÝnh thèng nhÊt trong viÖc thùc hiÖn môc tiªu
chiÕn l-îc cña c«ng ty mÑ, võa ®¶m b¶o tËp trung ®-îc mäi nguån lùc,
tÝnh thèng nhÊt trong viÖc thùc hiÖn môc tiªu chiÕn l-îc cña c«ng ty mÑ
võa d¶m b¶o quyÒn chñ ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh cho c¸c c«ng ty
con, c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn cã thÓ gåm c«ng ty TNHH mét thµnh viªn
100% vèn Nhµ n-íc chuyÓn tõ Doanh nghiÖp Nhµ n-íc sang hoÆc thµnh
lËp c«ng ty cæ phÇn mµ Tæng c«ng ty c«ng ty mÑ gi÷ cæ phÇn chi phèi
hoÆc bªn c¹nh ®ã cã thÓ cã c«ng ty tµi chÝnh. Tæng c«ng ty (c«ng ty mÑ)
qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh cac ®¬n vÞ thµnh viªn th«ng qua c¸c ®¹i diÖn cña
m×nh trong héi ®ång qu¶n trÞ hoÆc héi ®ång c¸c thµnh viªn cña c¸c c«ng
ty thµnh viªn ®ã phï hîp víi tû lÖ vèn gãp cña c«ng ty con thµnh viªn.
C«ng ty mÑ kh«ng chØ ®¹o trùc tiÕp can thiÖp vµo ho¹t ®éng cña c¸c
c«ng ty con thµnh viªn ®ã.
M« h×nh tæng chóng t«i Nhµ n-íc sÏ ®-îc ®æi míi chñ yÕu theo
h-íng t¹o mèi liªn kÕt bÒn v÷ng vÒ vèn, ®Çu t-, nh»m ph¸t huy vµo b¶o
®¶m tÝnh ®éc lËp, tù chñ cña c¸c Doanh nghiÖp thµnh viªn vµ tæng c«ng
ty, nh-ng b¶o ®¶m mèi liªn kÕt chÆt chÏ vÒ tµi chÝnh gi÷a c«ng ty mÑ
tæng c«ng ty vµ c¸c c«ng ty con Doanh nghiÖp thµnh viªn.
ChuyÓn ®æi m« h×nh tæng c«ng ty Nhµ n-íc hiÖn nay sang m«
h×nh c«ng ty mÑ c«ng ty con c¸c -u ®iÓm
1. ¦u ®iÓm
Tr-íc hÕt ®Êy lµ m« h×nh cho phÐp kÕt hîp mét c¸ch hµi hoµ c¸c
lo¹i h×nh së h÷u trong ph¹m vi mét Doanh nghiÖp gi÷a c¸c lo¹i h×nh
Doanh nghiÖp Nhµ n-íc, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty TNHH cã sù ®an xen
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
víi nhau hç trî vµ cïng nhau ph¸t triÓn. Kh¶ n¨ng chi phèi cña Doanh
nghiÖp Nhµ n-íc ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ®-îc duy tr×. Trªn
c¬ së ®Þnh h-íng chiÕn l-îc, thÞ tr-êng c«ng nghÖ, lùc l-îng khoa häc
kü thuËt. Dùa trªn quan hÖ tµi chÝnh víi c¸c møc ®é kh¸c nhau viÖc huy
®éng vèn vµ tËp trung vèn ®-îc ®Èy m¹nh. ViÖc më réng ¸p dông m«
h×nh nµy lµ h-íng quan träng ®Ó t¹o ra m«i tr-êng kinh doanh b×nh ®¼ng
gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tiÕn tíi ho¹t ®éng theo mét bé luËt Doanh
nghiÖp thèng nhÊt ë n-íc ta.
Thø hai, t¹o ra c¬ së ®Ó gi¶i quyÕt mèi quan hÖ trong néi bé
Doanh nghiÖp Nhµ n-íc theo h-íng n©ng cao quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm
cña c¸c ®¬n vÞ tù chñ. C¸c mèi quan hÖ buæi ®Çu ®i vµo thùc chÊt h¬n
chø kh«ng chØ mang tÝnh chÊt hµnh chÝnh mÖnh lªnh, thu nép. §iÒu nµy
kh¾c phôc ®-îc nh-îc ®iÓm cña m« h×nh tæng c«ng ty ®ang ¸p dông hiÖn
nay. Mèi liªn hÖ gi÷a c¸c Doanh nghiÖp thµnh viªn th«ng qua hîp ®ång
kinh tÕ, b×nh ®¼ng cïng cã lîi
Thø ba, viÖc ¸p dông m« h×nh nµy cho phÐp chóng ta ®Èy m¹nh
tiÕn tr×nh ®æi míi Doanh nghiÖp Nhµ n-íc. Cæ phÇn ho¸ mét bé phËn
Doanh nghiÖp Nhµ n-íc lµm yÕu ®i Doanh nghiÖp ®ã nh- mét sè tæng
c«ng ty gÆp ph¶i, ng-îc l¹i cho phÐp huy ®éng thªm nguån lùc x· héi
®Çu t- vµo s¶n xuÊt kinh doanh mµ vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ Nhµ n-íc
vÉn ®-îc b¶o ®¶m. ViÖc cho phÐp c¸c Doanh nghiÖp ®éc lËp cã thÓ tù
nguyÖn tham gia vµo tæ chøc m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con më ra
h-íng ®Ó ®èi míi c¸c Doanh nghiÖp Nhµ n-íc yÕu kÐm vÒ hiÖu qu¶, nhá
bÐ vÒ quy m«.
Thø t-, tæng c«ng ty d-îc tæ chø nh- mét c«ng ty mÑ míi thùc sù
lµ mét Doanh nghiÖp vµ cã ®iÒu kiÖn ®Ó kiÓm so¸t vµ ®¸nh gÝa ®-îc hiÖu
qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Bªn c¹nh ®ã viÖc h×nh thµnh c¸c
c«ng ty con d-íi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó thu hót vèn,
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
c«ng nghÖ vµ kinh nghiÖm qu¶n lý cña ®èi t¸c ®Çu t- n-íc ngoµi. §©y
®-îc coi lµ mét m« h×nh qu¶n lý cã kh¶ n¨ng øng phã linh ho¹t h¬n víi
sù biÕn ®éng cña thÞ tr-êng. Thùc ra, ®ã kh«ng ph¶i lµ ®iÓm míi, bëi v×
b¶n chÊt c¸c c«ng ty con, khi ®-îc thµnh lËp víi t- c¸ch lµ c«ng ty con,
®· cã tÝnh ®éc lËp vÒ mÆt ph¸p lý. C¸c mèi quan hÖ vÒ vèn, vÒ quyÒn vµ
nghÜa vô lîi Ých gi÷a c«ng ty mÑ vµ c¸c c«ng ty con lµ vÊn ®Ò quyÕt ®Þnh
trong m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con bëi v× ®Êy chÝnh lµ gi¶i quyÕt tån
t¹i c¬ b¶n cña m« h×nh tæng c«ng ty hiÖn nay, trong ®ã c¸c Doanh nghiÖp
thµnh viªn ®· cæ phÇn ho¸ tån t¹i d-íi hai h×nh thøc lµ c«ng ty cæphÇn cã
cæ phÇn chi phèi, cæ phÇn ®Æc biÖt cña tæng c«ng ty vµ c«ng ty cæ phÇn
cã cæ phÇn cña tæng c«ng ty nh-ng kh«ng ph¶i lµ cæ phÇn chi phèi. Ph©n
®Þnh vèn vµ x¸c lËp quan hÖ vÒ tµi chÝnh râ rµng gi÷a tæng c«ng ty Nhµ
n-íc vµ c¸c Doanh nghiÖp thµnh viªn ®· cæ phÇn ho¸, chuyÓn tõ liªn kÕt
hµnh chÝnh sang liªn kÕt vÒ vèn ®Çu t- vèn lµ ®iÓm then chèt trong m«
h×nh m¬Ý. Môc tiªu t¸ch b¹ch vÒ vèn nh»m t¹o c¬ së kinh tÕ ph©n chia lîi
Ých vµ phÇn ®¸nh quyÒn h¹n gi÷a tæng c«ng ty Nhµ n-íc c«ng ty mÑ.
QuyÒn h¹n, lîi Ých, tr¸ch nhiÖm cña tæng c«ng ty lµ quyÒn h¹n lîi Ých,
tr¸ch nhiÖm cña chñ ®Çu t- vµo Doanh nghiÖp.
2. H¹n chÕ
DÉu biÕt vËy viÖc chuyÓn ®æi tõ m« h×nh tæng c«ng ty sang m«
h×nh chóng t«i mÑ - c«ng ty con lµ mét b-íc chuyÓn biÕn lín, lµ b-íc
ngoÆt trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña ®Êt n-íc. Song kh«nng v× thÕ mµ ¸p
dông véi v· ®èi víi bÊt kú Doanh nghiÖp nµo tr-íc khi tiÕn hµnh ¸p dông
®ång lo¹t ph¶i cã nh÷ng b-íc chuÈn bÞ kü l-ìng tr¸nh m¾c ph¶i nh÷ng
h¹n chÕ, nh-îc ®iÓm ®-îc thÓ hiÖn qua mét sè m« h×nh thÝ ®iÓm cña c¸c
Doanh nghiÖp Nhµ n-íc.
Tæng c«ng ty Hµng Kh«ng ViÖt Nam lµ ®¬n vÞ ®Çu tiªn tù x©y
dùng ®å ¸n thµnh lËp Doanh nghiÖp theo m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty
17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
con. C«ng ty x©y l¾p, XÝ nghiÖp vËt liÖu vµ kü thuËt x©y dùng thuéc Bé
x©y dùng lµ ®¬n vÞ ®Çu tiªn ®-îc chÊp nhËn cho phÐp lµm thÝ ®iÓm.Theo
c¸ch hiÓu th«ng th-êng hiÖn nay th× c«ng ty mÑ lµ c«ng ty n¾m toµn bé
vèn ®iÒu lÖ hoÆc n¾m gi÷ cæ phÇn chi phèi (cæ phÇn kiÓm so¸t cña mét
hoÆc nhiÒu c«ng ty kh¸c. §Ó ®-îc lµm mÑ c«ng ty ph¶i cã ®ñ vèn ®Çu t(hay gãp vèn) vµo mét hoÆc nhiÒu c«ng ty kh¸c - nh÷ng ®øa con cña
m×nh. Nh÷ng c«ng ty (Tæng c«ng ty) ®-îc thÝ ®iÓm ®· cã ®ñ vèn ®Ó thùc
hiÖn chøc n¨ng lµm mÑ ch-a ? Theo kÕt qu¶ kiÓm kª t¹i thêi ®iÓm 0h
ngµy 01/01/2000 do Bé Tµi chÝnh tiÕn hµnh th× vèn kinh doanh cña c¸c
Doanh nghiÖp ®ã nh- sau:
Qua b¶ng ta thÊy : ChØ cã mét Tæng chóng t«i (Du lÞch Sµi Gßn)
trong sè 7 C«ng ty 90 lµ cã vèn v-ît yªu cÇu tèi thiÓu ®· ®-îc quy ®Þnh
(500 tû ®ång). Thªm vµo ®ã, ®©y lµ vèn kinh doanh bao gåm vèn ng©n
s¸ch vèn ®i vay vµ vèn tù bæ sung chø ch-a ph¶i lµ vèn ®iÒu lÖ. H¬n n÷a,
vèn cña c¸c tæng c«ng ty chÝnh lµ vèn ®¨ n»m s½n trong c¸c c«ng ty
thµnh viªn tõ tr-íc khi cã tæng c«ng ty chø kh«ng ph¶i lµ vèn do tæng
c«ng ty ®Çu t- cho c¸c Doanh nghiÖp thµnh viªn. Nh- vËy liÖu tæng c«ng
ty hoÆc c«ng ty lÊy vèn tõ ®©u ®Ó ®Çu t- vµo c¸c c«ng ty con ? C¸c tæng
c«ng ty 91 tung vèn kinh doanh lín nh-ng còng n»m trong t×nh tr¹ng
t-¬ng tù.
18
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
C¸c Doanh nghiÖp chuyÓn sang m« h×nh mÑ - con
Tªn Doanh nghiÖp
Vèn KD (tû ®ång)
C«ng ty XNK vËt liÖu vµ KTXD (Constrexim)
15,376
C«ng ty ®Çu t- vµ ph¸t triÓn x©y dùng
11,322
C«ng ty X©y l¾p §iÖn III
52,471
C«ng ty vËn t¶i vµ thuª tµu (Vietfracht)
83,502
C«ng ty Vµng B¹c §¸a quý TP-SJC
80,679
C«ng ty v¨n ho¸ tæng hîp BÕn Thµnh
23,998
Nhµ m¸y thuèc l¸ Kh¸nh Hoµ
64,523
Tæng C«ng ty X©y dùng B¹ch §»ng
49,20
Tæng C«ng ty §-êng S«ng niÒm Nam
79,60
Tæng C«ng ty Thuû s¶n ViÖt Nam
334,98
Tæng C«ng ty §Þa èc Sµi Gßn
366,12
Tæng C«ng ty Du lÞch Sµi Gßn
790,03
Tæng C«ng ty X©y dùng Sµi Gßn
246,00
Tæng C«ng ty VËt liÖu x©y dùng Sµi Gßn
127,28
Tæng C«ng ty Hµng H¶i ViÖt Nam
4352,10
Tæng C«ng ty C«ng nghiÖp tµu thuû
788,520
Tæng C«ng ty L-¬ng Thùc miÒn Nam
969,081
Tæng C«ng ty Hµng Kh«ng ViÖt Nam
3587,740
Tæng C«ng ty DÖt - May ViÖt Nam
4895,209
VËy t¹i sao c¸c Doanh nghiÖp vÉn ®-îc phÐp lµm thÝ ®iÓm ? trong
viÖc nµy thÊy xuÊt hiÖn mét sè vÊn ®Ò sau:
19
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Thø nhÊt, t- t-ëng chuyÓn ®æi å ¹t cña c¸c Doanh nghiÖp Nhµ
n-íc ®éc lËp, c¸c Tæng c«ng ty kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn tiÕp tôc tån t¹i theo
quyÕt ®Þnh 58/2002/Q§-TTg sang m« h×nh nµy ®Ó hi väng vÉn ®-îc tån
t¹i lµ Doanh nghiÖp Nhµ n-íc theo m« h×nh míi. ViÖc chuyÓn ®æi å ät
trong nh÷ng n¨m qua ®· cho chóng ta nh÷ng bµi häc kh¶ ®¾t mµ hËu qu¶
cña nã hiÖn t¹i vÉn ch-a ®-îc kh¾c phôc ®ång lo¹t chuyÓn ®æi c¸c liªn
hiÖp xÝ nghiÖp sang m« h×nh Tæng c«ng ty lµ mét vÝ dô.
Thø hai, gÇn ®©y chóng ta cã chñ tr-¬ng h¹n chÕ viÖc thµnh lËp
míi nh÷ng Doanh nghiÖp Nhµ n-íc khi ch-a héi tô ®Çy ®ñ ®iÒu kiÖn vµ
ngõng thµnh lËp Tæng c«ng ty th× mét sè ®· t×m c¸ch "l¸ch" b»ng c¸ch
"rÊt tÝch cùc" h-íng øng chñ tr-êng chuyÓn ®æi tæng c«ng ty, Doanh
nghiÖp Nhµ n-íc theo m« h×nh C«ng ty mÑ - C«ng ty con. Ng-êi tÝch cùc
nhÊt lµ c¸c c«ng ty kh«ng thuéc diÖn Nhµ n-íc cÇn n¾m 100% vèn së
h÷u. Thùc chÊt vÊn ®Ò ë ®©y lµ mét sè Doanh nghiÖp Nhµ n-íc ®éc lËp C«ng ty "con" ®Ó m×nh ®-îc lªn "lµm mÑ" nh»m ®¹t ®-îc quyÒn quyÕt
®Þnh ¸p dông c¬ chÕ tiÒn l-¬ng….t-¬ng øng víi c¸c Tæng c«ng ty 90.
C«ng ty " mÑ " còng c¬ lîi mµ c«ng ty "con" còng cã lîi, chØ cã Nhµ
n-íc lµ bÞ thiÖt. Cßn ng-êi lao ®éng th× chØ biÕt sao cho cã c«ng ¨n viÖc
lµm vµ thu nhËp æn ®Þnh ngµy cµng t¨ng lµ tèt råi mµ kh«ng quan t©m
nhiÒu ®Õn viÖc chuyÓn ®æi nµy.
Thø ba, mét sè c«ng ty ®-îc thÝ ®iÓm theo m« h×nh ®· gi¶i quyÕt
vèn b»ng c¸ch ®Ò nghÞ ®-îc cÊp vèn bæ sung tõ ng©n s¸ch cho c«ng ty
mÑ ®Ó ®Çu t- vµo c«ng ty con. T×nh tr¹ng xin cÊp vèn trong ®ã cã vèn bæ
sung sau khi Doanh nghiÖp ®-îc thµnh lËp diÔn ra th-êng xuyªn trong
nh÷ng n¨m qua.
Thø t-, NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø ba ban chÊp hµnh Trung
¦¬ng §¶ng kho¸ IX ghi râ: " ThÝ ®iÓm rót kinh nghiÖm ®Ó nh©n réng
viÖc thùc hiÖn chuyÓn tæng c«ng ty Nhµ n-íc sang ho¹t ®éng theo m«
20