Bμi 1
VËn hμnh vμ b¶o d−ìng m¸y tiÖn v¹n n¨ng
M¸y tiÖn ren vÝt v¹n n¨ng lμ lo¹i m¸y tiÖn th«ng dông
nhÊt hiÖn nay ë n−íc ta. M¸y cã thÓ gia c«ng ®−îc rÊt nhiÒu lo¹i chi tiÕt nh− :
Trßn xoay, c¸c bÒ mÆt ®Þnh h×nh, c¾t ren, khoan, khoÐt, ta- r«, bμn ren... N−íc ta
hiÖn nay ®· s¶n xuÊt ®−îc c¸c lo¹i nh−: T613, T616, T630, T6M16, T6M12... Cã
®é chÝnh x¸c cao, tuy cã cÊu t¹o kh¸c nhau nh−ng chóng ®Òu cã nguyªn lý
gièng nhau vμ ®−îc cÊu t¹o bao gåm:
- Th©n m¸y.
- Hép trôc chÝnh.
- Bμn dao.
- ô ®éng
I. Th©n m¸y
Th©n m¸y lμ bé phËn quan träng cña m¸y tiÖn, bëi
trªn th©n m¸y cã l¾p ®Æt c¸c bé nphËn di tr−ît nh−: bμn dao däc, ô ®éng, gi¸
®ì....
II. Hép trôc chÝnh
Hép trôc chÝnh lμ n¬i mμ trªn ®ã cã c¬ cÊu ®iÒu khiÓn
c¸c cÊp ®é tèc ®é cña m¸y tiÖn. Bé phËn quan träng nhÊt cña hép trôc chÝnh lμ
trôc chÝnh vμ c¸c æ ®ì trôc chÝnh. Trôc chÝnh cã cÊu t¹o lμ trôc rçng ®Ó cã thÓ
®−a ph«i dμi qua trôc chÝnh, ®Çu tr−íc cña trôc chÝnh bªn trong cã lç c«n ®Ó l¾p
mòi t©m tr−íc, phÝa ®Çu ngoμi cã ren ®Ó l¾p m©m cÆp vμo mÆt c«n ®Ó ®Þnh vÞ
m©m cÆp, trªn mÆt c«n cã l¾p then ®Ó truyÒn m« men xo¾n, kÑp chÆt m©m cÆp
b»ng lai èc ren ®−îc l¾p trªn cæ trôc chÝnh.
iii. Bμn tr−ît xe dao
Bμn tr−ît dao lμ bé phËn l¾p vμ di tr−ît trªn b¨ng tr−ît cña m¸y.Bμn tr−ît
dao thùc hiÖn chuyÓn ®éng ch¹y dao
däc vμ ch¹y dao ngang. Trªn bμn tr−ît
dao gåm cã: Bμn tr−ît däc, bμn tr−ît
ngang, bμn tr−ît däc trªn
(tr−ît däc
phô) vμo æ g¸ dao.
Bμn tr−ît däc: Di tr−ît trªn sèng
tr−ît dÉn h−íng cña b¨ng m¸y theo
chiÒu däc, thùc hiÖn ch¹y dao däc tù
®éng nhê hép xe dao, hoÆc ch¹y dao
däc b»ng tay khi quay tay quay th«ng
qua bé truyÒn thanh r¨ng – b¸nh r¨ng.
Bμn tr−ît ngang: Di tr−ît trªn sèng
tr−ît ®u«i Ðn cña bμn tr−ît däc theo
ph−¬ng ngang, thùc hiÖn ch¹y dao
-1-
H×nh 1. Bµn tr−ît xe dao trªn m¸y tiÖn
ngang tù ®éng nhê hép xe dao hoÆc ch¹y dao ngang b»ng tay khi quay tay th«ng
qua c¬ cÊu vÝt me- ®ai èc ngang.
Bμn tr−ît däc trªn: Cã thÓ quay xung quanh trôc cña nã khi níi láng hai ®ai
èc ë hai bªn bμn quay ®ång thêi cã thÓ tÞnh tiÕn tr−ît däc trªn sèng tr−ît ®u«i
Ðn cña bμn quay trßn.
æ g¸ dao: æ dao ®−îc g¸ trªn bμn tr−ît däc trªn vμ cã thÓ quay xung quanh
trôc cña æ dao ®Ó ®Þnh vÞ dao. T¸c dông dïng ®Ó kÑp chÆt dao tiÖn trong qu¸
tr×nh c¾t gät.
Khi g¸ l¾p dao ph¶i chó ý ®iÒu chØnh ®é cao cña l−ìi c¾t ngang víi t©m m¸y
(t©m trôc chÝnh).
iv. ô ®éng
ô ®éng cña m¸y tÞªn ®−îc
®Æt trªn b¨ng tr−ît dÉn h−íng
cña b¨ng m¸y vμ di tr−ît däc
theo b¨ng m¸y, ô ®éng dïng ®Ó
l¾p c¸c mòi chèng t©m (cè ®Þnh
vμ xoay ) ®Ó ®ì c¸c chi tiÕt gia
c«ng kÐm v÷ng, ®ång thêi cßn
®Ó g¸ c¸c lo¹i mòi khoan,
khoÐt, mòi doa...
v. Sö dông m¸y tiÖn
Häc sinh chØ ®−îc phÐp sö
dông m¸y sau khi ®· ®−îc häc
kü vÒ néi quy an toμn lao ®éng,
c¸ch ®iÒu khiÓn m¸y.
Ph¶i thùc hiÖn c¸c yªu cÇu
vÒ trang thiÕt bÞ b¶o hé lao
®éng míi ®−îc sö dông m¸y.
Trong qu¸ tr×nh sö dông
m¸y ph¶i cã sù h−íng dÉn cña
gi¸o viªn thùc hμnh.
H×nh 2- MÆt c¾t ô ®éng m¸y tiÖn
1- th©n ô ®éng ; 2- nßng ô ®éng ; 3- kÑp nßng ô ®éng ;
4- vÝt me ; 5, 17, 26- ®ai èc ; 5, 9- bÝch ; 7, 10, 21- vÝt ;
8- æ bi chÆn ; 11- tay quay ; 12- v« l¨ng ; 13 dÉn
h−íng nßng ô ®éng ; 14, 16- bu l«ng ; 15- ®ai èc ®iÒu
chØnh ; 18- vÝt h·m ; 19- b¹c ; 20- trôc lÖch t©m ; 22vÊu kÐo ô ®éng ; 23- bµn tr−ît ; 24- ®ßn kÑp ; 25- vÝt
h·m ; 27- tay ®ßn ; 28- thanh kÐo ; 29- ®ai èc ®iÒu
chØnh.
NÕu kh«ng ph¶i nhiÖm vô
kh«ng ®−îc phÐp sö dông m¸y tiÖn
vi. VËn hμnh m¸y tiÖn
1. §iÒu chØnh tèc ®é cña trôc chÝnh
§Ó thùc hiÖn ®−îc qu¸ tr×nh c¾t gät th× m¸y tiÖn ph¶i cã c¸c chuyÓn ®éng
t−¬ng ®èi gi−a dao c¾t vμ chi tiÕt gia c«ng theo mét quy luËt nhÊt ®Þnh ®Ó t¹o nªn
c¸c bÒ mÆt gia c«ng (t¹o h×nh).
VÒ mÆt kü thuËt c«ng nghÖ trong m¸y tiÖn cã hai chuyÓn ®éng c¬ b¶n ®ã
lμ:chuyÓn ®éng cña truc chÝnh vμ chuyÓn ®éng cña ch¹y dao.
-2-
ChuyÓn ®éng cña trôc chÝnh lμ chuyÓn ®éng do ®éng c¬ cña m¸y tiÖn t¹o nªn
th«ng qua hép tèc ®é ®Ó cã vßng quay trªn trôc chÝnh.
Trªn m¸y tiÖn cÇn g¹t ë hép tèc ®é cña ®éng c¬ cã ghi c¸c tèc ®é cña truc
chÝnh, t−¬ng øng víi c¸c ®−êng tuyÕn a &b trªn tay g¹t cña ô tr−íc m¸y tiÖn.
§Ó ®iÒu chØnh ®−îc tèc ®é cña trôc chÝnh, ng−êi thî ph¶i chó ý ®Õn tay g¹t,
cÇn g¹t sao cho chóng ¨n khíp chÝnh x¸c vi trÝ ®−îc lùa chän.
2. §iÒu chØnh c¸c chuyÓn ®«ng ch¹y dao
* ChuyÓn ®éng ch¹y dao däc ( b−íc tiÕn däc)
ChuyÓn ®éng ch¹y dao däc lμ chuyÓn
®éng tÞnh tiÕn cã ph−¬ng song song víi ®−êng
t©m cña m¸y vμ do bμn xe dao th−c hiªn.
ViÖc lùa chän tèc ®é cña bμn dao däc dùa
vμo yªu cÇu, tÝnh chÊt vμ ®Æc ®iÓm gia c«ng
cña chi tiÕt. Trªn m¸y tiÖn ®· cã b¶ng b−íc
tiÕn däc t−¬ng øng víi nã lμ viÖc ®iÒu chØnh
c¸c vÞ trÝ tay g¹t b−íc tiÕn trªn m¸y
Ngoμi ra, trªn m¸y tÞªn cã bμn tr−ît däc
phô dïng tay ®Ó ®iÒu chØnh l−îng ch¹y dao
däc trong mét sè tr−êng hîp cÇn thiiÕt.
* ChuyÓn ®éng ch¹y dao ngang (b−íc tiÕn
ngang)
H×nh 3
ChuyÓn ®éng ch¹y dao ngang lμ chuyÓn
®éng tÞnh tiÕn cã ph−¬ng vu«ng gãc víi ®−êng
t©m cña m¸y vμ do bμn xe dao thùc hiÖn.
H×nh 4. ChuyÓn ®éng ch¹y dao ngang
-3-
Bμi 2
Sö dông c¸c lo¹i ®å g¸ th«ng dông
I. M©m cÆp
M©m cÆp dïng ®Ó kÑp chÆt vμ cè ®Þnh c¸c chi ntiÕt gia c«ng. M©m
cÆp ®−îc l¾p trªn ®Çu trôc chÝnh th«ng qua bÒ mÆt c«n ®Þnh vÞ vμ ren trªn ®Çu
trôc chÝnh. M©n cÆp cña m¸y tiÖn cã nhiÒu lo¹i nh−ng ng−êi ta thõng cã hai lo¹i
chÝnh: M©n cÆp kh«ng dù ®Þnh vμ m©m cÆp tù ®Þnh
t©m.
1. M©m cÆp kh«ng tù ®Þnh t©m
M©m cÆp kh«ng tù ®Þnh t©m lμ m©m cÆp cã c¸c
chÊu dÞch chuyÓn h−íng t©m ®éc lËp víi nhau trong
c¸c vμnh cña m©m cÆp, ë vÞ trÝ mçi chÊu cã nöa ®ai èc
¨n khíp víi vÝt me, mét ®Çu cña vÝt me cã lâ vu«ng ®Ó
c¾m ch×a vÆn. Khi vÆn vÝt me th× chÊu cÆp t−¬ng øng
sÏ dÞch chuyÓn h−íng t©m. M©m cÆp kh«ng tù ®Þnh
t©m chñ yÕu dïng ®Ó kÑp chÆt c¸c chi tiÕt gia c«ng cã
h×nh d¹ng kh«ng ®èi xøng hoÆc ®Ó kÑp chÆt gia c«ng
c¸c chi tiÕt lÖch t©m.
H×nh 5. M©m cÆp kh«ng
tù ®Þnh t©m 4 chÊu
2. M©m cÆp tù ®Þnh t©m
M©m cÆp tù ®Þnh t©m lμ m©m cÆp dïng ®Ó kÑp chÆt c¸c chi tiÕt gia c«ng d¹ng
trßn xoay. Khi kÑp chÆt chi tiÕt gia c«ng cã t©m trïng víi t©m cña trôc chÝnh.
M©m cÆp tù ®Þnh t©m cã c¸c lo¹i m©m cÆp 2 chÊu, 3 chÊu, 4 chÊu, 6 chÊu.
Nh−ng th«ng th−êng m©m cÆp 3
chÊu ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt.
M©m cÆp tù ®Þnh t©m ®−îc cÊu
t¹o gåm: B¸nh r¨ng c«n nhá, b¸nh
r¨ng c«n lín, ®Üa r¨ng vμ chÊu
cÆp.
M©m cÆp tù ®inh t©m cã hai bé
chÊu ®ã lμ: Bé chÊu thuËn vμ bé
chÊu ng−îc. ChÊu thuËn dïng ®Ó
®Þnh vÞ vμ kÑp chÆt chi tiÕt gia
H×nh 6. M©m cÆp tù ®Þnh t©m 3 chÊu
c«ng cã ®−êng kÝnh kh«ng qua
lín. ChÊu ng−îc dïng ®Ó ®Þnh vÞ
vμ kÑp chÆt chi tiÕt gia c«ng cã ®−êng kÝnh lín, c¸c mÆt bËc cña chÊu lμ mÆt
chÆn ch¾c ch¾n cho chi tiÕt gia c«ng.
Mét sè tr−êng hîp m©m cÆp tù ®Þnh t©m chØ sö dông mét bé chÊu cho c¶ ch©u
thuËn vμ chÊu ng−îc. Trªn chÊu cÆp th−êng ®−îc ®ãng sè thø tù 1,2 vμ 3 ®èi víi
m©m cÆp 3 chÊu hoÆc 1,2,3 vμ 4 ®èi víi m©m cÆp 4 chÊu, hoÆc 1,2,3,4,5 vμ 6 ®èi
víi m©m cÆp 6 chÊu.
-4-
Trong mét sè tr−êng hîp bÒ mÆt chi tiÕt gia c«ng ®· ®−îc gia c«ng tinh th×
ng−êi ta th−êng sö dông lo¹i chÊu cÆp mÒm ( ChÊu cÆp ch−a nhiÖt luyÖn ) ®Ó cÆp
chi tiÕt gia c«ng nh»m ch¸nh lμm háng bÒ mÆt cña chi tiÕt.
ii. Mòi t©m
Mòi t©m dïng ®Ó g¸ ®Æt
c¸c chi tiÕt kÐm cøng v÷ng
hoÆc c¸c chi tiÕt trôc dμi
cã khoan t©m ë hai ®Çu,
hoÆc c¸c chi tiÕt ®ßi hái cã
®é chÝnh x¸c cao vÒ g¸ ®Æt
còng nh− ®ång t©m gi÷a
c¸c bÒ mÆt. tuú theo cÊu
t¹o, c«ng dông th−êng cã
c¸c lo¹i mòi t©m sau:
H×nh 8. Mòi t©m cè ®Þnh
1. BÒ mÆt c«n lµm viÖc
2. PhÇn chu«i dao
1. Mòi t©m cè ®Þnh
Mòi t©m cè ®Þnh th−êng
dïng ë ô ®énghoÆc ®Çu
trôc chÝnh... Sö dông khi
gia c«ng víi tèc ®é c¾t gät
thÊp. Mòi t©m cè ®Þnh ®−îc bao gåm hai phÇn: BÒ mÆt c«n lμm viÖc cã gãc c«n
lμ 600 vμ chu«i c«n (®Ó l¾p vμo lßng ô ®éng hoÆc trôc chÝnh) ®−îc chÕ t¹o theo
hÖ c«n tiªu chuÈn c«n mãc (sè c«n 2,3,4,5,6) Víi gãc c«n b»ng 1026.
2. Mòi t©m xoay
Mòi t©m xoay th−êng ®Ó gia c«ng víi tèc ®é c¾t gät lín vμ còng ®−îc l¾p ë
lç c«n ô ®éng hoÆc ®Çu trôc chÝnh.
CÊu t¹o cña mòi t©m xoay nh− h×nh 130 bao gåm hai phÇn: BÒ mÆt c«n lμm
viÖc cã gãc c«n lμ 600 vμ xoay ®−îc do ®−îc l¾p chÆt víi vßng trßn cña æ bi ®ì
chÆt 3 æ bi. PhÇn chu«i c«n còng ®−îc chÕ t¹o hÖ c«n tiªu chuÈn c«n moãc.
H×nh 9. Mòi t©m xoay
1. N¾p che ; 2. æ ®ì h−íng kÝnh ; 3. æ chÆn
4. Th©n cã ®u«i c«n; 5. Mòi t©m 6. C«n moãc sè 5 7. æ bi ®òa
3. Mòi t©m ng−îc
-5-
Mòi t©m ng−îc lμ lo¹i mòi t©m
kh«ng tiªu chuÈn, dïng ®Ó g¸ ®Æt
c¸c chi tiÕt gia c«ng cã kÝch th−íc
nhá, cã ®Çu t©m ngoμi vμ c¾t gät
víi l−îng d− nhá. Mòi t©m ng−îc
còng bao gåm mòi t©m cè ®Þnh vμ
mòi t©m xoay.
4. Mòi t©m cã khÝa nh¸m
Khi gia c«ng c¸c chi tiÕt h×nh
trô rçng (èng), ng−êi ta sö dông
mòi t©m cã khia nh¸m (l¾p ë ®Çu
trôc chÝnh ) vμ mòi t©m h×nh nãn
côt (l¾p ë phÝa ô ®éng).
iii. BÇu kÑp, tèc kÑp
1. BÇu cÆp
BÇu cÆp lμ mét dông cô ®Ó g¸
®−îc sö dông trong qu¸ tr×nh gia
c«ng trªn m¸y tiÖn. BÇu cÆp ®−îc
g¸ trªn nßng ô ®éng (nh− chu«i
c«n) ®Ó g¸ kÑt c¸c lo¹i mòi khoan,
khoÐt, doa... §Ó gia c«ng lç. CÊu
t¹o cña bÇu cÆp nh− h×nh 12.
H×nh 10. Mòi t©m ng−îc vµ c¸ch g¸ ®Æt
2. Tèc kÑp
Tèc kÑp lμ mét dông
cô ®ì g¸ chuyªn dïng ®Ó
truyÒn m« mem quay cho
chi tiÕt gia c«ng ®−îc g¸
trªn 2 mòi t©m th«ng qua
m©m ®Èy tèc hay ®u«i
tèc. Th«ng th−êng cã hai
lo¹i tèc kÑp ®ã lμ: Tèc
kÑp ®u«i th¼ng vμ tèc kÑp
®u«i cong.
H×nh 13. C¸c lo¹i tèc kÑp
-6-
iv. Gi¸ ®ì, trôc g¸
1. Gi¸ ®ì
Gi¸ ®ì dïng ®Ó ®ì nh»m
t¨ng cøng v÷ng cho chi tiÕt
gia c«ng d¹ng trô dμi hoÆc
nh÷ng chi tiÕt ®Æc biÖt nÆng.
Gi¸ ®ì dïng trªn m¸y tiÖn
th−êng sö dông hai d¹ng, gi¸
®ì cè ®Þnh vμ di ®éng cã bÒ
mÆt tiÕp xóc víi chi tiÕt gia
c«ng lμ chèt tú hay con l¨n.
* Gi¸ ®ì cè ®Þnh
H×nh 14. CÊu t¹o gi¸ ®ì (Luy - nÐt) tÜnh
Gi¸ ®ì cè ®Þnh dïng ®Ó ®ì
1. th©n d−íi; 2. th©n trªn; 3. ®ai èc h·m; 4. vÝt chØnh; 5, 7.
c¸c chi tiÕt gia c«ng cã kÝch
con l¨n; 6. gi¸ ®ì con l¨n; 8. c¬ cÊu kÑp
th−íc lín hoÆc nh÷ng chi tiÕt
cÇn gia c«ng ë mÆt ®Çu hoÆc
gia c«ng lç (Khoan, khoÐt, doa vμ lç tiÖn). Gi¸ ®ì cè ®Þnh ®−îc g¸ cè ®Þnh trªn
b¨ng m¸y b»ng c¸c Bu-L«ng
* Gi¸ ®ì di ®éng
Gi¸ ®ì di ®éng dïng ®Ó ®ì c¸c chi tiÕt gia c«ng cã kÝch th−íc nhá, cã chiÒu
s©u c¾t nhá. Lo¹i gi¸ ®ì di ®éng ®−îc b¾t chÆt víi bμn xe giao trong qu¸ tr×nh
gia c«ng di chuyÓn theo dao.
2. Trôc g¸
Trôc g¸ dïng ®Ó ®Þnh vÞ vμ kÑp chÆt chi tiÕt gia c«ng nhê ®ai èc vμ vßng ®Öm.
Trôc g¸ ®−îc l¾p vμo trôc chÝnh nhê bÒ mÆt c«n trªn nßng ô ®éng, bÒ mÆt trô
trªn trôc g¸ cã t¸c dông ®Þnh vÞ chi tiÕt gia c«ng.
H×nh 18. Trôc g¸
-7-
Bμi 3
§Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh c¾t khi tiÖn
I. Lùc c¾t
1. C¸c lùc t¸c dông trong qu¸ tr×nh c¾t
- Khi c¾t gät, dao t¸c dông lªn chi tiÕt gia c«ng mét lùc c¾t th× ng−îc l¹i
chi tiÕt gia c«ng còng t¸c dông lªn dao t−¬ng ®−¬ng nh−ng ng−îc chiÒu.
- §Ó thùc hiÖn ®−îc c«ng viÖc c¾t gät ph¶i t¸c dông mét lùc R sao cho R
ph¶i :
+ Th¾ng ®−îc søc c¶n cña kim läai( giíi h¹n bÒn cña kim lo¹i ) ®Ó taä ra
qu¸ tr×nh biÕn d¹ng cña vËt liÖu t¹o thμnh phoi : T¹o ra qu¸ tr×nh biÕn d¹ng ®μn
håi. biÕn d¹ng dÎo, ph¸ hñy vËt liÖu ®Ó t¹o thμnh phoi.
+ Th¾ng ®−îc lùc ma s¸t trªn c¸c bÒ mÆt lμm viÖc cña dao( ph«i víi mÆt
sau, phoi víi mÆt tr−íc), th¾ng ®−îc lùc uèn cña phoi.
R > FδB + Fmsf + Fmsdao
Trong ®ã :
FδB : Giíi h¹n bÒn cña kim lo¹i.
Fmsf : Lùc ma s¸t gi÷a ph«i víi mÆt sau cña dao.
Fmsdao : Lùc ma s¸t gi÷a mÆt tr−íc cña dao vμ phoi.
- Lùc c¾t ®−îc ph©n tÝch lμm ba thμnh phÇn: Px, Py, Pz. Theo ba trôc täa
®é x, y, z trong kh«ng gian trong ®ã.
+ Lùc Pz cã ph−¬ng vu«ng gãc víi mÆt tr−íc cña dao vμ lμ lùc c¼n c¾t gät
( lùc ®Ó ph¸ vì sù liªn kÕt c¶u kim lo¹i ). Nã ®−îc gäi lμ lùc tiÕp tuyÕn ( lùc c¾t
chÝnh ), cã gi¸ trÞ lín nhÊt trong ba lùc thμnh phÇn.
Ph¶n lùc Pz cña nã lμ lùc Pz’ t¸c ®éng tõ phÝa dao lªn ph«i, c¶n trë chuyÓn
®éng quay cña ph«i t¹o nªn m« men c¾t gät (N. m).
M c¾t gät =
Pz.D
2 x1000
Trong ®ã:
Pz = Pz’
D/2: B¸n kÝnh chi tiÕt gia
c«ng(mm)
1000: HÖ sè quy ®æi tõ mm ra
m.
Muèn c¾t gät ®−îc th× m« men xo¾n
cña ®éng c¬ vμo trôc chÝnh ph¶i v−ît qu¸ m«
men c¾t gät.
-8-
H×nh 19
+ Lùc Px cã ph−¬ng n»m ngang lμ lùc h−íng trôc hay lùc b−íc tiÕn cã
h−íng ng−îc víi h−íng chuyÓn ®éng tiÕn cña dao, lμm c¶n chuyÓn ®éng tiÕn cña
dao nªn nã cßn ®−îc gäi lμ lùc ch¹y dao.
+ Lùc Py cã ph−¬ng däc theo trôc cña dao, ®Èy dao ra khái ph«i vμ t¸c
dông vμo bu l«ng trªn æ dao. Ph¶n lùc Py ®Èy ph«i. Nã ®−îc gäi lμ ph¸p tuyÕn
hay lùc h−íng kÝnh.
C¸c lùc Px, Py, PZ vu«ng gãc víi nhau tõng ®«i mét tæng hîp lùc c¶n c¾t
gät R lμ tæng h×nh häc cña chóng. Theo trÞ sè vμ theo h−íng cña nã b»ng ®−êng
chÐo cña h×nh hép ch÷ nhËt cã ba c¹nh lμ ba lùc thμnh phÇn.
R = Px 2 + Py 2 + Pz 2
II. C«ng suÊt vμ m« men c¾t gät
1. C«ng suÊt
C«ng suÊt tiªu hao trong qu¸ tr×nh c¾t gät( c«ng suÊt h÷u Ých ) = c«ng suÊt
tiªu hao cho chuyÓn ®éng chÝnh cña m¸y ( chuyÓn ®éng quay cña trôc chÝnh).
Nh÷u Ých =
Pz.v
(kw)
60.1000
Trong ®ã:
Pz lùc c¶n (N) cßn v lμ vËn tèc (m/p)
Nh−ng thùc tÕ kh«ng ph¶i toμn bé c«ng suÊt cña ®éng c¬ ®−îc sö dông
trong qu¸ tr×nh c¾t gät ( c«ng h÷u Ých ) mμ thùc tÕ nã chØ bÞ hao tæn ë nhiÒu kh©u
nh−:
TruyÒn ®éng qua ®ai truyÒn , æ ®ì trôc, truyÒn ®éng cña c¸c b¸nh
r¨ng......V× vËy muèn x¸c ®Þnh ®−îc c«ng suÊt cÇn thiÕt cña ®éng c¬ ph¶i tÝnh
®Õn hÖ sè h÷u Ých cña tÊt c¶ xÝch truyÒn ®éng m¸y (η = 0, 740,85).
N®éng c¬ = Nh÷u Ých / η
2. M« men c¾t gät
§Ó qu¸ tr×nh c¾t gät diÔn ra b×nh th−êng th× m« men xo¾n trªn trôc chÝnh
do ®éng c¬ ®iÖn t¹o ra ph¶i th¾ng ®−îc m« men c¾t.
NghÜa lμ: Mtrôc chÝnh > Mc¾t gät
Trong c¬ häc th× Mtrôc
chÝnh vμ tÇn sè quay cña trôc.
chÝnh
phô thuéc vμo c«ng suÊt N truyÒn ®Õn trôc
M ≈ 10.000N/n (N.m)
Trong ®ã :
N : C«ng suÊt truyÒn ®éng ®Õn trôc chÝnh
n : Sè vßng quay trong mét phót
Mμ Mc¾t gät =
Pz '.D
2.1000
-9-
Do ®ã ®Ó m¸y lμm viÖc b×nh th−êng th× c«ng suÊt cña m¸y ph¶i tháa m·n
®iÒu kiÖn :
10.000 N
Pz '.D
=
n
2 x1000
* ý nghÜa: Nghiªn cøu lùc c¾t, c«ng suÊt vμ m« men c¾t gät ®Ó x¸c ®Þnh chÕ ®é
c¾t sao cho hîp lý . NghÜa lμ khi gia c«ng trªn m¸y tiÖn cÇn ph¶i lùa chän chÕ dé
c¾t sao cho tËn dông ®−îc hÕt c«ng suÊt cña m¸y vμ tuæi thä cña dao ph¶i ®¶m
b¶o chÊt l−îng gia c«ng víi gi¸ thμnh thÊp nhÊt vμ t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn an
toμn lao ®éng.
III. §é mßn vμ tuæi thä cña dao
1. HiÖn t−îng mßn dao
Trong qu¸ tr×nh gia c«ng trªn mÆt tr−íc cña phoi, dao mμi thμnh vÕt lâm
cã chiÒu s©u ht qu¸ tr×nh mμi mßn tiÕp tôc lμm r·nh réng ra vμ cã thÓ tiÕn ®Õn
l−ìi c¾t råi ph¸ hñy nã. Nh−ng thùc tÕ Ýt khi x¶y ra tr−êng hîp nμy v× dao ®·
®−îc mμi l¹i tr−íc do mÆt sau bÞ mßn. MÆt kh¸c vÕt lßm lμ t¨ng gãc tr−íc t¹o
®iÒu kiÖn trong qu¸ tr×nh gät ®−îc dÔ dμng.
Do cã ma s¸t víi mÆt c¾t gät cña ph«i lªn mÆt sau cña dao bÞ mμi mßn.
DiÖn tÝch bÞ mμi mßn ë mÆt sau cña dao ®−îc ®Æc tr−ng bëi chiÒu cao hs, hs t¨ng
ma s¸t cμng lín, dao cμng bÞ nung nãng nhiÒu vμ cμng bÞ nhanh mßn. MÆt sau
mßn cμng nhiÒu lμm cho l−ìi c¾t bÞ ph¸ hñy.
2. Nguyªn nh©n
- Do c¸c h¹t kim lo¹i cña phoi cøng trùc tiÕp lμm x−íc bÒ mÆt lμm viÖc
cña dông cô c¾t. ThÓ hiÖn rÊt râ khi gia c«ng gang v× gang cã kh¶ n¨ng lμm mμi
mßn c¸c mÆt lμm viÖc cña dông cô c¾t víi tèc ®é nhanh ( nguyªn nh©n nμy g©y
nªn sù mμi mßn ).
- C¸c h¹t kim lo¹i cña dông cô c¾t khi bÞ nung nãng mÒm ra råi dÝnh b¸m vμo
phoi vμ mÆt c¾t gät cña ph«i. NhiÖt nung nãng cμng cao th× qu¸ tr×nh dÝnh b¸m
vμ mμi mßn dao diÔn ra cμng nhanh ( nguyªn n©n nμy g©y nªn sù mßn nhiÖt )
- Dao bÞ mßn kh«ng ®Òu, ë giai ®o¹n ®Çu c¸c vÕt lâm trªn l−ìi c¾t vμ líp oxy
máng do nguyªn nh©n nhiÖt luyÖn ®Ó l¹i trªn c¸c mÆt cña dao nhanh chãng bÞ
mμi mßn (nguyªn nh©n nμy g©y nªn hiÖn t−îng mßn ch¹y rμ )
TiÕp ®ã chiÒu cao hs cao t¨ng dÇn ®Òu theo thêi gian giai ®o¹n nμy gäi lμ mßn
æn ®Þnh. Khi chiÒu cao hs ®¹t tíi gi¸ trÞ max dao tiÕp tôc bÞ nung nãng sÏ lμm
t¨ng hs ®ét ngét vμ ph¸ hñy l−ìi c¾t ( hiÖn t−îng mßn ph¸ hñy). §Ó l−ìi c¾t
kh«ng bÞ ph¸ hñy cÇn mμi l¹i dao sím h¬n ( khi hs ®¹t tíi trÞ sè cho phÐp )
Hs cho phÐp ®−îc x¸c ®Þnh theo “ sæ tay thî tiÖn trÎ “
3. Tuæi thä cña dao
Thêi gian lμm viÖc cña dao ®Õn ®é mßn cho phÐp ( h cho phÐp ) gäi lμ tuæi
thä cña dao ( ®é bÒn cña dao)
Ký hiÖu: T phót
- 10 -
Hay T lμ thêi gian lμm viÖc cña dao ®Õn lóc ph¶i mμi l¹i
Khi dao mßn ®Õn ®é mßn cho phÐp viÖc mμi l¹i dao gäi lμ mμi c−ìng bøc.
- 11 -
Bμi 4
Dao tiÖn
i. KÕt cÊu cña dao tiÖn
KÕt cÊu cña dao tiÖn ®−îc tr×nh bμy ë ( h×nh 22), trong ®ã phÇn c¾t gät bao
gåm c¸c bÒ mÆt sau.
- MÆt tr−íc cña dao – lμ bÒ mÆt phoi ®−îc tho¸t ra trong qu¸ tr×nh c¾t.
- MÆt sau chÝnh lμ mÆt dao ®èi diÖn víi bÒ mÆt ®ang gia c«ng cña chi tiÕt
- MÆt sau
phô lμ mÆt dao ®èi
diÖn víi bÒ mÆt ®·
gia c«ng cña chi
tiÕt
Th«ng
th−êng c¸c mÆt nãi
trªn lμ nh÷ng mÆt
ph¼ng. Giao tuyÕn
cña chóng t¹o
thμnh c¸c l−ìi c¾t
cña dao.
- L−ìi c¾t
chÝnh lμ giao tuyÕn
H×nh 22. C¸c bé phËn thuéc phÇn c¾t cña dao tiÖn ngoµi
gi÷a mÆt tr−íc vμ
mÆt sau chÝnh cña
dao. L−ìi c¾t thùc hiÖn nhiÖm vô c¾t chñ yÕu trong qu¸ tr×nh tiÖn.
- L−ìi c¾t phô lμ giao tuyÕn gi÷a mÆt tr−íc vμ mÆt sau phô cña dao. Trong
qu¸ tr×nh tiÖn mét phÇn cña l−ìi c¾t phô tham gia c¾t gät. Dao tiÖn cã thÓ cã mét
l−ìi c¾t phô nh− dao tiÖn trô ngoμi ( h×nh 22) hoÆc cã hai l−ìi c¾t phô nh− dao
c¾t r·nh, c¾t ®øt.
- Mòi dao lμ giao ®iÓm gi÷a l−ìi c¾t chÝnh vμ l−ìi c¾t phô. Mòi dao cã thÓ
nhän (b¸n kÝnh r = 0) hoÆc cã b¸n kÝnh r. (TrÞ sè b¸n kÝnh mòi dao th−êng chän
trong kháang tõ 0,4 – 2,4 mm).
ii. Th«ng sè h×nh häc cña dao tiÖn ë tr¹ng th¸I tÜnh
* §Ó x¸c ®Þnh c¸c gãc ®é cña dao tiÖn, cÇn ph¶i x¸c ®Þnh c¸c mÆt ph¼ng
täa ®é sau.
- MÆt ph¼ng ®¸y (mÆt ph¼ng c¬ së ) lμ mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi vÐc t¬ tèc
®é c¾t t¹i ®iÓm ®ang xÐt n»m trªn l−ìi c¾t chÝnh, mÆt ph¼ng ®¸y th−êng trïng
víi mÆt ph¼ng tú cña th©n dao (dao tiÖn vμ dao bμo), cßn ®èi víi dao xäc mÆt
ph¼ng ®¸y th¼ng gãc víi mÆt tú cña th©n dao.
- MÆt ph¼ng c¾t gät lμ mÆt ph¼ng ®−îc t¹o bëi ph−¬ng cña l−ìi c¾t chÝnh
th¼ng vμ vÐc t¬ tèc ®é c¾t Vct t¹i ®iÓm ®ang xÐt cña l−ìi c¾t chÝnh, cßn khi l−ìi
- 12 -
c¾t chÝnh cong, mÆt ph¼ng c¾t ®−îc t¹o thμnh bëi ®−êng tiÕp tuyÕn víi l−ìi c¾t
chÝnh t¹i ®iÓm ®ang xÐt vμ vÐc t¬ tèc ®é c¾t t¹i ®iÓm ®ã. Do ®ã mÆt ph¼ng c¾t gät
lu«n lu«n vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng ®¸y.
- TiÕt diÖn chÝnh (mÆt c¾t chÝnh) lμ mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng
c¾t gät vμ ®i qua mét ®iÓm n»m trªn l−ìi c¾t chÝnh. XÐt trªn mÆt ph¼ng ®¸y, th×
tiÕt diÖn chÝnh lμ mÆt ph¼ng th¼ng gãc víi h×nh chiÕu cña l−ìi c¾t chÝnh trÓn mÆt
ph¼ng ®¸y.
- TiÕt diÖn phô ( mÆt c¾t phô ) lμ mÆt ph¼ng th¼ng gãc víi h×nh chiÕu cña
l−ìi c¾t phô trªn mÆt ph¼ng ®¸y.
BÒ mÆt ®ang gia
c«ng
BÒ mÆt ch−a gia
c«ng
BÒ mÆt ®· gia c«ng
H×nh 23. C¸c bÒ mÆt trªn chi tiÕt gia c«ng
H×nh 24. MÆt ph¼ng ®¸y (mÆt ph¼ng c¬ së)
* C¸c th«ng sè h×nh häc cña dao tiÖn ë tr¹ng th¸i tÜnh
XÐt c¸c gãc cña dao tuyÕn ë tr¹ng th¸i tÜnh , tøc lμ xÐt c¸c gãc cña dao mμ
kh«ng kÓ ®Õn ¶nh h−ëng cña chuyÓn ®éng ch¹y dao vμ vÐc t¬ tèc ®é c¾t chØ lμ
mét kh¸i niÖm quy −íc v× khi ®ã
kh«ng cã chuyÓn ®éng. Khi kh«ng
kÓ tíi ¶nh h−ëng cña chuyÓn ®éng
ch¹y dao th× vÐc t¬ tèc ®éc ¾t Vc cã
ph−¬ng trïng víi vÐc t¬ tèc ®é vßng
Vn.
C¸c gãc cña dao ®−îc xÐt trªn
hai tiÕt diÖn.
- 13 H×nh 25. MÆt ph¼ng c¾t gät
TiÕt diÖn chÝnh N – N, ta cã c¸c gãc chÝnh, vμ tiÕt diÑn phô N1 – N1 cã
c¸c gãc phô.
a. Gãc tr−íc γ
Lμ gãc t¹o bëi mÆt tr−íc cña dao vμ mÆt ph¼ng ®¸y, hoÆc gãc ®−îc t¹o bëi
mÆt tr−íc cña dao vμ mÆt ph¼ng th¼ng gãc víi mÆt ph¼ng c¾t gät, ®o trong tiÕt
diÖn chÝnh. Gãc tr−íc th−êng ®−îc chän trong kho¶ng γ = - 50 ÷ 400.
Gãc tr−íc cã t¸c dông b¶o ®¶m cho phoi tho¸t ra dÔ dμng, tøc lμ gi¶m sù
biÕn d¹ng cña phoi vμ gi¶m ma s¸t gi÷a phoi vμ mÆt tr−íc cña dao. Gi¸ trÞ cña
gãc tr−íc phô thuéc vμo vËt liÖu gia c«ng, vËt liÖu lμm dao vμ tÝnh chÊt gia c«ng
( tiÖn th«, tiÖn tinh ). Khi gãc tr−íc nhá, phoi tho¸t ra khã kh¨n vμ bÞ uèn cong
nhiÒu lμm t¨ng lùc c¶n c¾t gät, g©y ra rung ®éng vμ lμm gi¶m chÊt l−îng bÒ mÆt
gia c«ng
Khi tiÖn cã va ®Ëp lín b»ng dao hîp kim cøng cÇn chän l−ìi c¾t ©m
®Ó b¶o vÖ l−ìi dao khái bÞ ph¸ háng v× dao hîp kim cøng cã ®é gißn cao.
H×nh 26. Gãc tr−íc cña dao hîp kim cøng
b. Gãc sau chÝnh α
Lμ gãc ®−îc t¹o bëi mÆt c¾t gät vμ mÆt sau chÝnh cña dao trong tiÕt diÖn
chÝnh. Gãc sau th−êng ®−îc chän trong kho¶ng α = 40 ÷ 120. §èi víi dao thÐp
giã th−êng chän trong kho¶ng α = 60 ÷ 120 , dao hîp kim cøng th−êng ®−îc chän
trong kho¶ng α = 40 ÷ 120. Gãc sau cã t¸c dông gi¶m ma s¸t gi÷a mÆt sau cña
dao víi bÒ mÆt ®ang gia c«ng. Khi chän gãc sau cÇn ph¶i chó ý tíi ®iÒu kiÖn t¶n
nhiÖt, ®é bÒn cña mòi dao vμ gi¶m sù ma s¸t víi bÒ mÆt gia c«ng.
Khi gia c«ng vËt liÖu dÎo , do vËt liÖu cã tÝnh ®μn håi cao, ®Ó gi¶m ma s¸t
víi bÒ mÆt gia c«ng cÇn chän gãc sau lín.
Khi gia c«ng vËt liÖu gißn cÇn chän gãc sau nhá ®Ó t¨ng ®é bÒn cho mòi
dao vμ t¨ng kh¶ n¨ng dÉn nhiÖt.
c. Gãc s¾c β
Lμ gãc ®−îc t¹o bëi gi÷a mÆt tr−íc vμ mÆt sau chÝnh cña dao ®o trong tiÕt
diÖn chÝnh.
Khi c¾t vËt liÖu mÒm ( nh− nh«m Al) gãc s¾c β ®−îc chän trong kho¶ng β
= 40 ÷ 500
0
- 14 -
Khi c¾t vËt liÖu dÎo ( nh− thÐp C45) gãc s¾c β ®−îc chän trong kho¶ng β
= 55 ÷ 750
0
Khi c¾t vËt liÖu gißn gãc s¾c β ®−îc chän trong kho¶ng β = 750 ÷ 850
d. Gãc c¾t δ
Lμ gãc ®−îc t¹o gi÷a mÆt tr−íc vμ mÆt ph¼ng c¾t gät.
Gãc s¾c vμ gãc c¾t ®−îc tÝnh theo biÓu thøc:
β = 900 - α - γ ;
δ = 900 - γ.
Tõu biÓu thøc trªn cã thÓ thÊy, nÕu gãc c¾t nhá h¬n 900 th× gãc tr−íc
d−¬ng, cßn nÕu gãc c¾t lín h¬n 900 th× gãc tr−íc ©m.
e. Gãc nghiªng chÝnh ϕ
Lμ gãc ®−îc t¹o bëi h×nh chiÕu cña l−ìi c¾t chÝnh trªn mÆt ph¼ng ®¸y vμ
ph−¬ng ch¹y dao, khi chiÒu s©u c¾t kh«ng thay ®æi, nÕu gãc nghiªng ϕ cã gi¸ trÞ
nhá th× chiÒu dμi cña l−ìi c¾t trùc tiÕp tham gia c¾t gät t¨ng, lμm t¨ng kh¶ ¨ng
truyÒn nhiÖt, bݪn d¹ng cña phoi gi¶m vμ lμm t¨ng tuæi thä cña dao.
Khi gãc nghiªng ϕ cã gi¸ trÞ lín , chiÒu dμi l−ìi c¾t trùc tiÕp tham gia c¾t
gät gi¶m lμm gi¶m kh¶ n¨ng truyÒn nhiÖt cña dao, dÉn ®Õn tuæi thä cña dao gi¶m
vμ sù biÕn d¹ng cña phoi t¨ng.
Gãc nghiªng chÝnh ϕ, ®èi víi dao thÐp giã th−êng ®−îc chän trong
kho¶ng α = 300 – 900. Th«ng th−êng chän gãc nghiªng ϕ = 450
§èi víi dao hîp kim cøng víi m¶nh hîp kim ®−îc kÑp chÆt b»ng c¬ khÝ
th× gãc nghiªng chÝnh ®−îc chän trong kho¶ng α = 450 – 107,50
f. Gãc nghiªng phô ϕ
Lμ gãc ®−îc t¹o bëi h×nh chiÕu cña l−ìi c¾t phô trªn mÆt ph¼ng ®¸y vμ
ph−¬ng ch¹y dao. Khi gia c«ng th« gãc nghiªng phô ®−îc chän trong kho¶ng α
= 100 – 150, cßn khi gia c«ng tinh gãc nghiªng phô trong kho¶ng α = 50 – 100.
Riªng ®èi víi dao tiÖn ®Çu cong gãc nghiªng phô th−êng chän lμ ϕ = 450
T¸c dông chñ yÕu cña gãc nghiªng phô lμ gi¶m ma s¸t gi÷a l−ìi c¾t phô
víi bÒ mÆt ®· gia c«ng.
g. Gãc mòi dao ε
Lμ gãc ®−îc t¹o bëi h×nh chiÕu cña l−ìi c¾t chÝnh vμ l−ìi c¾t phô trªn mÆt
ph¼ng ®¸y. Gi¸ trÞ cña mòi dao ®−îc x¸c ®Þnh tõ biÓu thøc :
ϕ + ϕ’ +ε =1800
h. Gãc n©ng (nghiªng ) cña l−ìi c¾t chÝnh λ.
Lμ gãc t¹o bëi l−ìi c¾t chÝnh vμ h×nh chiÕu cña nã trªn mÆt ph¼ng ®¸y.
T¸c dông chñ yÕu cña gãc n©ng λ lμ thay ®æi h−íng tho¸t phoi (h×nh 2-26) vμ
t¨ng ®é bÒn cña mòi dao. Khi gãc n©ng λ cã gÝa trÞ ©m, phoi tho¸t gia vÒ phÝa bÒ
mÆt ®· gia c«ng, khi ®ã phoi sÏ cμo x−íc bÒ mÆt ®· gia c«ng , v× vËy khi gia
- 15 -
c«ng tinh kh«ng nªn chän gãc n©ng λ cña l−ìi c¾t chÝnh cã gi¸ trÞ ©m. Khi tiÖn
cã va ®Ëp, ®Ó t¨ng ®é bÒn cho mòi dao nªn chän gãc n©ng λ cã gÝ trÞ ©m.
Khi gãc n©ng cã gi¸ trÞ d−¬ng, phoi tho¸t ra vÒ phÝa mÆt ch−a gia c«ng.
Tr−êng hîp nμy phï hîp khi tiÖn tinh vμ tiÖn víi l−îng d− ph©n bè ®Òu.
i. Gãc tr−íc phô γ1
Lμ gãc gi÷a mÆt tr−íc vμ mÆt ph¼ng ®¸y ®o trong tiÕt diÖn phô.
k. Gãc sau phô α1
Lμ gãc gi÷a mÆt sau phô vμ mÆt ph¼ng c¾t gät ®o trong tiÕt diÖn phô.
III. Ph©n lo¹i dao tiÖn
Tïy theo c«ng dông mμ dao tiÖn ®−îc ph©n ra lμm c¸c lo¹i sau:
I. Dao tiÖn ngoμi
tiÖn ®Çu cong
v¹t mÆt ®Çu.
Dao tiÖn ngoμi gåm cã dao tiÖn ®Çu th¼ng (h×nh 27a), dao
( h×nh 27b). Lo¹i dao nμy võa cã thÓ tiÖn trô ngoμi võa cã thÓ
Trong dao tiÖn ngoμi cã chia ra dao tiÖn trô suèt vμ dao tiÖn
trô bËc, trong hai kiÓu dao nμy cßn ®−îc chÕ t¹o dao tiÖn tr¸i vμ dao tiÖn ph¶i
ii. Dao tiÖn mÆt ®Çu
Dao tiÖn mÆt ®Çu gåm cã hai lo¹i: Dao v¹t mÆt ®Çu cong, vμ
dao v¹t mÆt ®Çu th¼ng. Dao v¹t mÆt ®Çu ngoμi c«ng dông chñ yÕu ®Ó v¹t mÆt
®Çu, cßn cã thÓ dïng ®Ó tiÖn trô suoots, ®Æc biÖt lμ dao v¹t mÆt ®Çu cong. PhÇn
c¾t cña dao v¹t mÆt ®Çu còng ®−îc chÕ t¹o tõ hai lo¹i vËt liÖu chÝnh lμ: ThÐp giã
vμ thÐp hîp kim cøng.
iii. Dao tiÖn lç
Dao tiÖn lç th−êng cã hai lo¹i: Dao tiÖn lç suèt ( lç th«ng )
®−îc thÓ hiÖn ë vμ dao tiÖn lç bËc (lç kh«ng th«ng) ®−îc thÓ hiÖn ë h×nh. Nh×n
chung dao tiÖn lç th−êng cã kÝch th−íc nhá h¬n dao tiÖn ngoμi vμ còng cã phÇn
c¾t ®−îc chÕ t¹o tõ thÐp giã vμ tõ hîp kim cøng.
iv. Dao c¾t r∙nh vμ c¾t ®øt
Lo¹i dao nμy chñ yÕu dïng ®Ó c¾t ®øt hoÆc c¾t r·nh ngoμi vμ
c¾t r·nh trong trªn c¸c chi tiÕt h×nh trô. Dao c¾t r·nh th−êng ®−îc chÕ t¹o theo ba
kiÓu :
Dao c¾t ®èi xøng, dao c¾t ph¶i vμ dao c¾t tr¸i ¾t chÝnh trùc
tiÕp tham gia c¾t gät t¨ng.
Dao c¾t r·nh vμ c¾t ®øt còng cã phÇn c¾t ®−îc chÕ t¹o tõ thÐp
giã vμ tõ hîp kim cøng
- 16 -
H×nh 27. C¸c lo¹i dao tiÖn
- 17 -
IV. Mμi dao tiÖn
Trong qu¸ tr×nh c¾t gät, dao th−êng bÞ mμi mßn vμ ®Õn thêi ®iÓm nμo ®ã sù
mμi mßn cña dao ®¹t tíi ®é mμi mßn cho phÐp th× ph¶i mμi dao l¹i. Sù mμi l¹i
dao chØ sö dông cho c¸c lo¹i dao tiÖn ®−îc chÕ t¹o tõ thÐp giã hoÆc tõ cña c¸c
m¶nh hîp kim cøng ®−îc hμn trùc tiÕp vμo c¸n dao, cßn ®èi víi dao tiÖn dïng
m¶nh hîp kim cøng ®−îc kÑp chÆt trªn th©n dao khi bÞ mμi mßn, chØ cÇn më c¬
cÊu kÑp chÆt vμ xoay m¶nh hîp kim ®Ó sö dông l−ìi c¾t chÝnh kh¸c ch−a tham
gia c¾t gät cña m¶nh hîp kim, khi tÊt c¶ c¸c l−ìi c¾t cña m¶nh hîp kim ®· tham
gia c¾t gät, lóc ®ã míi tiÕn hμnh thay m¶nh hîp kim míi.
Mμi s¾c dao tiÖn cã thÓ ®−îc tiÕn hμnh trªn m¸y mμi hai ®¸ v¹n n¨ng hoÆc
trªn m¸y chuyªn dïng. Dao hîp kim cøng ®−îc mμi tinh trªn m¸y mμi kim
c−¬ng hoÆc trªn m¸y mμi sö dông ph−¬ng ph¸p mμi ®iÖn hãa.
§¸ mμ ®Ó mμi s¾c dao tiÖn th−êng cã hai lo¹i: §¸ mμi oxit nh«m vμ ®¸ mμi
carbide silic. §¸ mμi «xit nh«m cã tÝnh dai tèt vμ t−¬ng ®èi s¾c nh−ng ®é cøng
thÊp, v× vËy dïng ®Ó mμi dao thÐp giã. §¸ mμi carbide silic cã ®é cøng cao, tÝnh
n¨ng c¾t gät tèt, nh−ng t−¬ng ®èi gißn v× vËy dïng ®Ó mμi dao hîp kim cøng.
Khi mμi s¾c dao tiÖn cÇn ph¶i tu©n thñ theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh.
1. Tr×nh tù mμi s¾c dao tiÖn
a. Mµi mÆt sau chÝnh
Tr−íc khi mμi cÇn ®iÒu chØnh khe hë gi÷a bÖ tú cña m¸y mμi víi m¸y mμi
sao cho khe hë nμy kh«ng qu¸ 3mm.
Tay tr¸i cÇm ë phÝa th©n dao, tay ph¶i cÇm ë phÝa trªn gÇn víi phÇn c¾t gät,
®Æt dao lªn bÖ tú sao cho c¸c ngãn cña tay ph¶i tùa vμo bÖ tú nh»m cè ®Þnh dao
trong qu¸ tr×nh mμi.Trôc th©n dao t¹o víi trôc ®¸ mμi mét gãc ®óng b»ng gãc
nghiªng chÝnh cña dao cÇn mμi (®èi víi bÖ tú kh«ng ®iÒu chØnh ®−îc gãc
nghiªng phï hîp víi gãc sau cÇn mμi), sau ®ã Ên nhÑ dao vμo ®¸ mμi ®Ó mμi mÆt
sau chÝnh. Trong qu¸ tr×nh mμi c¸c ngãn tay cña bμn tay ph¶i kh«ng ®−îc rêi
khái bÖ tú, ®ång thêi dao ®−îc dÞch chuyÓn däc trôc ®¸ mμi ®Ó mμi hÕt chiÒu
réng cña ®¸ mμi ®¶m b¶o cho ®¸ mßn ®Òu.
b. KiÓm tra gãc sau chÝnh sau khi mµi
Gãc sau chÝnh cña dao sau khi mμi d−îc kiÓm tra b»ng th−íc hoÆc b»ng
d−ìng mμi dao. Dao vμ d−ìng kiÓm tra ®−îc ®Æt trªn bμn ph¼ng, ¸p mÆt sau
chÝnh võa míi mμi vμo c¹nh nghiªng cña d−ìng mμi dao trªn ®ã cã ghi trÞ sè gãc
sau cÇn kiÓm tra, quan s¸t khe hë gi÷a mÆt sau cña dao víi c¹nh nghiªng cña
d−ìng, nÕu gãc sau ®−îc mμi ®óng khe hë nμy kh«ng cã, lóc ®ã mÆt sau chÝnh
tiÕp xóc khÝt víi c¹nh nghiªng cña d−ìng kiÓm tra. NÕu mÆt sau chÝnh kh«ng
tiÕp xóc khÝt víi c¹nh cña d−ìng kiÓm tra th× ph¶i mμi l¹i mÆt sau chÝnh cho tíi
kho tiÕp xóc khÝt víi c¹nh nghiªng cña d−ìng kiÓm tra.
c. Mµi mÆt sau phô
Sau khi kiÓm tra gãc sau chÝnh cña dao ®¹t yªu cÇu míi b¾t ®Çu mμi mÆt
sau phô. Tay ph¶i cÇm ë phÝa th©n dao, tay tr¸i cÇm ë phÝa trªn gÇn víi phÇn c¾t
gät, tiÕp theo ®Æt dao lªn bÖ tú sao cho trôc th©n dao t¹o víi trôc ®¸ mμi mét gãc
- 18 -
b»ng gãc nghiªng phô cÇn mμi, c¸c ngãn tay cña bμn tay tr¸i tùa vμo bÖ tú, ®iÒu
chØnh cho dao nghiªng xuèng phÝa d−íi mét gãc b»ng gãc sau phô cÇn mμi, Ên
nhÑ dao vμo ®¸ mμi ®Ó mμi mÆt sau phô
Trong qu¸ tr×nh mμi ®èi víi dao thÐo giã ph¶i th−êng xuyªn lμm nguéi ,
kh«ng ®−îc ®Ó ®Çu dao bÞ ch¸y ®á, lμm nguéi ®é cøng cña vËt liÖu lμm dao
d. KiÓm tra gãc sau phô b»ng d−ìng mµi dao
KiÓm tra gãc nghiªng phô t−¬ng tù nh− kiÓm tra gãc nghiªng chÝnh
Gãc sau chÝnh cña dao sau khi mμi d−îc kiÓm tra b»ng th−íc hoÆc b»ng
d−ìng mμi dao. Dao vμ d−ìng kiÓm tra ®−îc ®Æt trªn bμn ph¼ng, ¸p mÆt sau
chÝnh võa míi mμi vμo c¹nh nghiªng cña d−ìng mμi dao trªn ®ã cã ghi trÞ sè gãc
sau cÇn kiÓm tra, quan s¸t khe hë gi÷a mÆt sau cña dao víi c¹nh nghiªng cña
d−ìng, nÕu gãc sau ®−îc mμi ®óng khe hë nμy kh«ng cã, lóc ®ã mÆt sau chÝnh
tiÕp xóc khÝt víi c¹nh nghiªng cña d−ìng kiÓm tra. NÕu mÆt sau chÝnh kh«ng
tiÕp xóc khÝt víi c¹nh cña d−ìng kiÓm tra th× ph¶i mμi l¹i mÆt sau chÝnh cho tíi
kho tiÕp xóc khÝt víi c¹nh nghiªng cña d−ìng kiÓm tra.
h. Mµi mÆt tr−íc
Mμi mÆt tr−íc víi gãc tr−íc γ vμ gãc n©ng λ cña l−ìi c¾t chÝnh. Tr−íc tiªn
dïng tay tr¸i cÇm ë phÝa trªn g¾n víi phÇn c¾t gät, dao ®−îc tú lªn ngãn tay trá
vμ ngãn tay gi÷a cña tay tr¸i, tay ph¶i cÇm ë phÝa d−íi phÇn th©n dao
§Æt dao lªn bÖ tú sao cho ngãn trá vμ ngãn gi÷a cña tay tr¸i tùa vμo bÖ tú
®Ó cè ®Þnh dao trong qu¸ tr×nh mμi. NÕu mμi gãc n©ng cña l−ìi c¾t chÝnh b»ng
kh«ng th× ®iÒu chØnh cho trôc th©n dao song song víi trôc ®¸ mμi. Tïy theo gãc
tr−íc ®−îc mμi víi gi¸ trÞ d−¬ng hay ©m mμ ®iÒu chØnh cho dao ng¶ vÒ phÝa
ng−êi mμi mét gãc b»ng víi gãc tr−íc d−¬ng cÇn mμi hoÆc nghiªng dao vÒ phÝa
®¸ mμi mét gãc b»ng víi gãc tr−íc ©m cÇn mμi. Cuèi cïng Ên nhÑ mÆt tr−íc cña
dao vμo ®¸ mμi ®Ó mμi.
Trong qu¸ tr×nh mμi cÇn quan s¸t vÕt mμi ë mÆt tr−íc khi vÕt mμ tiÕn dÇn
tíi l−ìi c¾t chÝnh th× ph¶i gi¶m lùc Ên vμ khi gãc mμi t¹o víi mÆt sau chÝnh mét
giao tuyÕn h×nh thμnh l−ìi c¾t chÝnh th× kÕt thóc qu¸ tr×nh mμi mÆt tr−íc. T¹i thêi
®iÓm nμy mμ vÉn tiÕp tôc mμi th× sÏ lμm gi¶m chiÒu cao cña dao dÉn ®Õn dao
kÐm c÷ng v÷ng
g. KiÓm tra gãc tr−íc sau khi mµi.
Gãc tr−íc ®−îc kiÓm tra gi¸n tiÕp th«ng ua viÖc kiÓm tra gãc s¾c β cña
dao, gi¸ trÞ gãc tr−íc ®−îc x¸c ®Þnh th«ng qua biÓu thøc sau:
γ = 900 – ( α + β)
¸p mÆt sau chÝnh cña dao vμo mét c¹nh cña r·nh cã trÞ sè gãc s¾c cÇn
kiÓm tra ®−îc ghi ë trªn d−ìng kiÓm tra, c¹nh cßn l¹i cña r·nh tiÕp xóc víi mÆt
tr−íc cña dao ®−îc mμi ®óng trÞ sè cÇn mμi tõ 2 c¹nh cña r·nh sÏ tiÕp xóc khÝt
víi mÆt sau vμ mÆt tr−íc cña dao, nÕu gãc tr−íc mμ ch−a ®óng th× mÆt tr−íc cña
dao sÏ kh«ng tiÕp xóc khÝt víi c¹nh cña r·nh cÇn kiÓm tra, khi ®ã ph¶i mμi l¹i
- 19 -
mÆt tr−íc cña dao. Trong qu¸ tr×nh kiÓm tra gãc s¾c th× mÆt sau chÝnh lu«n lu«n
ph¶i tiÕp xóc khÝt víi 1 c¹nh cña r·nh
i. Mµi b¸n kÝnh mòi dao
Mμi b¸n kÝnh mòi dao ®−îc thùc hiÖn sau khi ®· mμi hoμn tÊt c¸c mÆt sau
vμ mÆt tr−íc cña dao. Tay tr¸i cÇm ë phÝa d−íi th©n dao, tay ph¶i cÇm phÝa trªn
gÇn víi phÇn c¾t gät( ngãn tay c¸i ®Æt trª th©n dao c¸c ngãn tay cßn l¹i ®Æt d−íi
th©n dao), ®Æt dao lªn bÖ tú sao cho c¸c ngãn tay cña bμn tay ph¶i tùa lªn bÖ tú.
§iÒu chØnh cho dao lªn xuèng phÝa d−íi mét gãc b»ng gãc sau chÝnh, sau ®ã Ên
nhÑ mòi dao vμo ®¸ mμi. NÕu chØ mμi c¹nh v¸t th× chØ Ên nhÑ mòi dao vμo ®¸
mμo, tïy theo chiÒu réng c¹nh v¸t cÇn mμi mμ thêi gian Ên mòi dao vμo nhiÒu
hay Ýt. NÕu mμi thμnh cung trßn th× sau khi Ên nhÖ mòi dao vμo ®¸ mμi cÇn ph¶i
xoay dao mét c¸ch ®Òu ®Æn víi mét cung nμo ®ã tõ ph¶i qua tr¸i vμ ng−îc l¹i.
Khi xoay, mòi dao ph¶i lu«n tiÕp xóc víi ®¸ mμi vμ c¸c ngãn tay kh«ng dêi khái
mÆt bÖ tú.
k. Rµ tinh
Dïng ®¸ mÞn rμ tinh mÆt tr−íc, mÆt sau gÇn l−ìi c¾t vμ b¸n kÝnh mòi dao,
cho ®Õn khi c¸c mÆt cña dao nh½n bãng. Nh− vËy kh«ng nh÷ng lμm s¾c l−ìi c¾t
mμ cßn t¨ng ®é bÒn cña dao.
m. KiÓm tra lÇn cuèi sau khi mµi hoµn tÊt.
Sau khi mμi xong cÇn ph¶i kiÓm tra chÊt l−îng mμi vμ c¸c gãc cña dao cãa
phï hîp víi yªu cÇu kh«ng. §èi víi dao hîp kim cøng cßn ph¶i kiÓm tra xem cã
vÕt nøt kh«ng.
2. Nh÷ng ®iÒu cÇn chó ý trong khi mμi dao
- T− thÕ cÇm dao ph¶i chÝnh x¸c, c¸c ngãn tay ph¶i æn ®Þnh kh«ng rung
®éng
- khi mμi dao b»ng thÐp giã ph¶i th−êng xuyªn lμm m¸t ®Î tr¸nh cho dao
khái ch¸y
- Khi mμi dao hîp kim cøng kh«ng ®−îc lμm m¸t gi¸n ®o¹n, nÕu lμm m¸t
th× ph¶i lμm m¸t liªn tôc ngay tõ ®Çu ®Ó tr¸nh cho m¶nh hîp kim khéng bÞ nøt,
vì.
- Khi mμi trªn ®¸ h×nh ®Üa kh«ng nªn mμi ë mÆt bªn cña ®¸ mμi, víi ®¸
h×nh chËu th× kh«ng ®−îc mμi ë mÆt ngoμi vμ mÆt trong cña ®¸
- Khi mμi cÇn cho dao di ®éng hÕt bÒ réng cña ®¸, kh«ng nªn mμi ë mét
chç trªn ®¸ mμi.
- Khi mμi kh«ng nªn dïng lùc qu¸ lín, ®Ó tr¸ng bÞ tr−ît tay ®Ëp vμo ®¸
mμi.
- Khi mμi ph¶i ®øng vÒ mét bªn cña ®¸ ®Ó tr¸nh c¸c h¹t mμi b¾n vμo mÆt,
tèt nhÊt lμ ®eo kÝnh b¶o hé
- Khi bÒ mÆt mμi cña ®¸ bÞ ®¶o th× kh«ng nªn mμi tiÕp mμ ph¶i dïng c©y
söa ®¸ ®Ó söa cho trßn ®Òu
- 20 -
- Xem thêm -