Tài liệu Bài giảng bộ môn sốt rét - kí sinh trùng và côn trùng sán lá gan lớn - ts. nguyễn ngọc san (học viện quân y)

Häc viÖn qu©n y Bé m«n Sèt rÐt - KST - CT S¸n l¸ gan lín Pasciola TS NguyÔn Ngäc San Tæng quan S¸n l¸ gan lín Fasciola cã 2 loµi: Fasciola hepatica vµ Fasciola gigantica g©y bÖnh chñ yÕu ë ®éng vËt ¨n cá nh­ tr©u, bß, cõu... vµ g©y bÖnh ë ng­êi. tæng quan Trªn thÕ giíi SLGL ®­îc Linne ph¸t hiÖn vµ ®Æt tªn n¨m 1758. Mét sè b¸o c¸o cho thÊy trªn thÕ giíi cã 2,4 triÖu (Rim vµ CS, 1994) thËm chÝ cã 17 triÖu ng­êi nhiÔm SLGL (Hopkins vµ CS, 1992). Giíi thiÖu hinh thÓ Tinh hoµn Buång trøng Tói Tinh Ruét Tinh hoµn S¸n l¸ gan lín tr­ëng thµnh Tö cung Gi¸c bông Gi¸c miÖng 1. ®Æc ®iÓm sinh häc    SLGL l­ìng tÝnh. Nãi chung ng­êi kh«ng ph¶i lµ vËt chñ thÝch hîp cña Fasciola. PhÇn lín s¸n c­ tró trong nhu m« gan vµ chÕt kh«ng vµo trong ®­êng mËt. Mét sè s¸n vµo kÝ sinh ë ®­êng mËt vµ ®Î trøng ë ®ã. S¸n non cã thÓ di chuyÓn l¹c chç vµ c­ tró ë c¸c c¬ quan kh¸c g©y hiÖn t­îng l¹c chç. S¸n l¹c chç kh«ng bao giê tr­ëng thµnh. Ve Ve §¸m trøng Thanh trïng Êu trïng 1. ®Æc ®iÓm sinh häc  S¸n tr­ëng thµnh ®Î trøng, trøng theo ®­êng mËt xuèng ruét vµ ra ngoµi theo ph©n.  Trøng xuèng n­íc, trøng SLGL në ra AT l«ng.  AT trïng l«ng (miracidium) kÝ sinh ë vËt chñ phô 1 lµ èc thuéc gièng Limnea. Ve Ve §¸m trøng Thanh trïng Êu trïng 1. ®Æc ®iÓm sinh häc  Trong èc AT ph¸t triÓn qua giai ®o¹n nang bµo tö, hai giai ®o¹n rª-®i, råi h×nh thµnh Êu trïng ®u«i (cercaria) kho¶ng 6-7 tuÇn.  Cercaria rêi khái èc vµ b¸m vµo c¸c thùc vËt thñy sinh thÝch hîp ®Ó t¹o nang AT (metacercaria) hoÆc b¬i tù do trong n­íc. 1. ®Æc ®iÓm sinh häc  VCC (ng­êi hoÆc tr©u bß…) ¨n ph¶i thùc vËt thñy sinh,uèng n­íc cã AT sÏ bÞ nhiÔm SLGL.  Metacercaria vµo VCC qua ®­êng miÖng, sau 1 giê tho¸t kÐn vµ xuyªn qua thµnh ruét, sau 2 giê xuÊt hiÖn trong æ bông vµo gan ngµy thø 6, sau ®Õn KS trong ®­êng mËt. Ve Ve §¸m trøng Thanh trïng Êu trïng 1. ®Æc ®iÓm sinh häc    Thêi gian tõ khi nhiÔm ®Õn khi xuÊt hiÖn trøng trong ph©n tïy thuéc vËt chñ, ë tr©u bß lµ 2 th¸ng, ng­êi lµ 3 - 4 th¸ng. Thêi gian nµy cßn phô thuéc sè l­îng s¸n (s¸n cµng nhiÒu thêi gian tr­ëng thµnh cµng dµi). Tuæi thä cña SLGL ë ng­êi tõ 9 - 13,5 n¨m. Ve Ve §¸m trøng Thanh trïng Êu trïng 2. Vai trß y häc  Møc ®é bÖnh phô thuéc sè l­îng s¸n nhiÔm, thêi gian m¾c nhiÔm, vÞ trÝ kÝ sinh vµ ph¶n øng cña bÖnh nh©n.  Khi nang Êu trïng xuyªn qua thµnh ruét hoÆc t¸ trµng g©y xuÊt huyÕt vµ viªm, c¸c tæn th­¬ng cã thÓ g©y triÖu chøng kh«ng râ rÖt. 2. Vai trß y häc    S¸n chui vµo c­ tró ë gan g©y tiªu hñy c¸c m« gan: víi ch¶y m¸u vµ ph¶n øng viªm, miÔn dÞch. S¸n c­ tró ®«i khi chÕt t¹o ra ho¹i tö vïng gan tæn th­­¬ng cã thÓ ®Ó l¹i sÑo. S¸n cã thÓ vµo ®­êng mËt vµ ë ®©y chóng cã thÓ sèng vµi n¨m g©y viªm nhiÔm dÉn tíi x¬ ho¸, dÇy lªn vµ gi·n réng, cã thÓ ch¶y m¸u. 2. Vai trß y häc   BiÓu hiÖn triÖu chøng bÖnh lÝ khi s¸n kÝ sinh ë gan nh­: c¸c triÖu chøng LS chÝnh: ®au h¹ s­ên ph¶i, sèt, sôt c©n, Ëm ¹ch khã tiªu, rèi lo¹n tiªu ho¸, ®au th­îng vÞ, sÈn ngøa. S¸n l¹c chç nh­ s¸n di chuyÓn ra ngoµi gan (chui ra khíp gèi, d­íi da ngùc, ¸p xe ®¹i trµng, ¸p xe bông...). 2. Vai trß y häc  ELISA (+) víi KN Fasciola gigantica.  Siªu ©m gan cã tæn th­¬ng ©m hçn hîp.  CT scanner cã tæn th­¬ng gi¶ u hay ¸p xe gan.  XN m¸u b¹ch cÇu ¸i toan t¨ng cao.  XN ph©n cã thÓ t×m thÊy trøng. 3. ChÈn ®o¸n + BiÓu hiÖn LS th­êng gÆp: sèt, ®au bông gan, mËt, viªm ®­êng mËt, viªm gan thÓ u vµ cã liªn quan ®Õn tiÒn sö ¨n sèng rau thñy sinh. + C§ x¸c ®Þnh lµ XN ph©n vµ ELISA. + C§ hç trî: X quang, siªu ©m, CT scanner, MRI, XN m¸u. 4. ®iÒu trÞ + Emetine, dehydroemetine, niclorofan. + Metronidazole:Ýt t¸c dông víi thÓ m·n tÝnh, + Triclabendazole: cã t¸c dông rÊt tèt víi s¸n l¸ gan lín c¶ cÊp vµ m·n. §iÒu trÞ cã kÕt qu¶ cao vµ an toµn víi liÒu duy nhÊt 10 - 20 mg/kg. 5. dÞch tÔ häc     Nguån bÖnh: tr©u, bß, ng­êi. MÇm bÖnh: nang Êu trïng SLGL ë rau thñy sinh vµ mét sè loµi rau ®­îc t­íi n­íc cã nang Êu trïng. §­êng l©y: qua ®­êng tiªu ho¸. ë ViÖt Nam cã loµi Fasciola gigantica cã dÊu hiÖu lai víi Fasciola hepatica.