Tài liệu Bài giảng bài tia x vật lý 12

Tiết 46- Bài 28. TIA X NỘI DUNG BÀI HỌC: I. PHÁT HIỆN TIA X. II. CÁCH TẠO TIA X. III. BẢN CHẤT VÀ TÍNH CHẤT CỦA TIA X. IV. THANG SÓNG ĐIỆN TỪ. KIỂM TRA BÀI CŨ. Tia hồng ngoại là gì? Nêu tính chất và công dụng của tia hồng ngoại? Tia tử ngoại là gì? Nêu tính chất và công dụng của tia tử ngoại? Tia hồng ngoại - Tia hồng ngoại là bức xạ không nhìn thấy được, ở ngoài vùng màu đỏ của quang phổ. Tia hồng ngoại có bước sóng nằm trong khoảng 0,76.10 -6 m đến vài mm. * Tia hồng ngoại có các tính chất và công dụng sau: + Tia hồng ngoại có tác dụng nhiệt rất mạnh, dễ bị các vật hấp thụ. Ứng dụng để sấy khô sơn trong các nhà máy ôtô, toa xe… + Tia hồng ngoại có khả năng gây ra một số phản ứng hoá học. Ứng dụng để chế tạo máy ảnh hồng ngoại có thể chụp ảnh ban đêm, chụp ảnh hồng ngoại của các thiên thể. + Tia hồng ngoại có thể biến điệu được. Ứng dụng để chế tạo những bộ điều khiển từ xa. + Tia hồng ngoại được ứng dụng rất nhiều trong quân sự: ống nhòm hồng ngoại để quan sát và lái xe ban đêm, camera hồng ngoại để chụp ảnh, quay phim ban đêm; tên lửa tìm mục tiêu dựa vào tia hồng ngoại… Tia tử ngoại Tia tử ngoại là bức xạ không nhìn thấy được, ở ngoài vùng màu tím của quang phổ. Tia tử ngoại có bước sóng trong khoảng 10-8 m đến 0,38.10-6 m. * Tia tử ngoại có các tính chất quan trọng sau: - Tia tử ngoại tác dụng lên phim ảnh. - Tia tử ngoại kích thích sự phát quang của một số chất. - Tia tử ngoại kích thích nhiều phản ứng hoá học. - Tia tử ngoại làm iôn hoá chất khí. - Tia tử ngoại có tác dụng sinh học: huỷ diệt tế bào da,tế bào võng mạc; diệt khuẩn, nấm mốc. - Tia tử ngoại bị nước, thuỷ tinh ….hấp thụ mạnh nhưng lại trong suốt với thạch anh. * Công dụng của tia tử ngoại: - Tia tử ngoại được ứng dụng trong y tế để tiệt trùng các dụng cụ phẫu thuật, chữa một số bệnh ( vd chữa bệnh còi xương). - Tia tử ngoại được ứng dụng trong công nghiệp thực phẩm để tiệt trùng cho thực phẩm trước khi đóng gói hoặc đóng hộp. - Tia tử ngoại được ứng dụng trong công nghiệp cơ khí để tìm các vết nứt trên bề mặt các vật bằng kim loại. Tiết 46- Bài 28. TIA X I. PHÁT HIỆN TIA X. Kết luận: Mỗi khi một chùm tia catốt-chùm electrôn có năng lượng lớn- đập vào vật rắn có nguyên tử lượng lớn thì vật đó phát ra tia X. Năm 1895, khi Rơn-ghen làm thí nghiệm với ống phóng tia catốt, Ông nhận thấy từ vỏ thuỷ tinh đối diện với catốt có một bức xạ được phóng ra. Bức xạ này không nhìn thấy nhưng nó làm đen phim ảnh và làm phát quang một số chất. Rơn-ghen gọi tia này là tia X. + Anốt Ca tốt Rơn-ghen (1845-1923) nhà vật lý người Đức. Giải thưởng NÔBEN năm 1901, là người đã phát hiện ra tia X. Tia X Tiết 46- Bài 28. TIA X I. PHÁT HIỆN TIA X. II. CÁCH TẠO TIA X. F Để tạo ra tia X, người ta dùng ống Cu-lít-giơ. A K * Cấu tạo: Ống Cu-lít-giơ là một ống thuỷ tinh, bên trong là chân không. Áp suất bên trong ống khoảng Nước làm F’ -3 10 mmHg. Gồm: nguội - Một dây nung bằng vonfam FF’ dùng làm Em hãy nêu cấu tạo của ống Cu-lít-giơ? nguồn electrôn. FF’ được nung nóng bởi một Ống Cu-lít-giơ hoạt động như thế nào? dòng điện. CT - Một catốt K bằng kim loại, hình chỏm cầu. F - Một anốt A bằng kim loại có khối lượng A K nguyên tử lớn, điểm nóng chảy cao và được làm nguội bằng một dòng nước khi ống hoạt Nước làm động. F’ nguôị - Hiệu điện thế giữa anốt và catốt khoảng vài chục KV. Tia X * Hoạt động: - Khi dây FF’ được nung nóng thì nó phát ra các electrôn. Các electrôn này được tăng tốc trong điện trường mạnh nên khi đến anốt chúng thu được năng lượng lớn, khi đập vào anốt thì chúng làm anốt phát ra tia X. Tiết 46- Bài 28. TIA X I. PHÁT HIỆN TIA X. II. CÁCH TẠO TIA X. III. BẢN CHẤT VÀ TÍNH CHẤT CỦA TIA X. 1. Bản chất của tia X. Tia X là sóng điện từ có bước sóng rất ngắn, nằm trong khoảng từ 10-11 m đến 10-8 m. 2. Tính chất của tia X. + Tia X có khả năng đâm xuyên mạnh. Tia X có bước sóng càng ngắn thì khả năng đâm xuyên càng mạnh: ta nói nó càng cứng. + Tia X làm đen kính ảnh. + Tia X làm phát quang một số chất. + Tia X làm iôn hoá không khí, và làm bứt electron ra khỏi kim loại. + Tia X có tác dụng sinh lí: nó huỷ hoại tế bào. 3. Công dụng của tia X. * Trong y học. * Trong công nghiệp. * Trong giao thông. * Trong phòng thí nghiệm. 17 năm sau khi Rơn-ghen phát hiện ra tia X thì Phôn Lau-e vật lý người Em hãy nêu (nhà bản chất của tia XĐức, ? nhận giải NÔBEN năm 1914) bằng thí nghiệm nhiễu xạ Em cácminh tính chất tiatia XX ? có cùng tia Xhãy đã nêu chứng đượccủa rằng bản chấtso vớisánh tia tử ngoại Em hãy tính chấtnhưng của tiacó X bước và tiasóng Tử nhỏ hơn rất nhiều. ngoại? Tia X dễ dàng đi qua các vật như gỗ, vải, giấy,các mô mềm (nhưdụng thịt da). NóX? bị cản bởi Em hãy nêu các công của tia Những Tia X có đầy đủ các tính chất của tia Tử ngoại. các cứng loại.chất Kimnào loại côngmô dụng đó(như đượcxương), áp dụngkim từ tính (chỉ khác là tia X có tác dụng mạnh hơn) Đó là có củanguyên tia X? tử lượng càng lớn thì tia X càng bằng chứng về sựdụng đồngtrong nhấtchụp về bản chất Tia đượcqua. ứng điện đểgiữa chuẩn khó X xuyên tia X và tia tử ngoại (đều là sóng điện từ). đoán mộtXsố về tim,qua mạch, các vd : Tia cóbệnh thể xuyên một phổi… tấm nhôm chấn thương về xương; được dày vài cm, nhưng lại bịvà chặn bởidùng tấm để chìchữa dày một số bệnh (nhưchì chữa ung thư làm nông). vài mm . Vì vậy được dùng tấm chắn bảo vệđược cho người sử phát dụnghiện tia X. Tia X dùng để các khuyết tật của các vật đúc bằng kim loại và trong các tinh thể. Tia X dùng để kiểm tra hành lí của hành khách đi máy bay. Tia X dùng để nghiên cứu thành phần và cấu trúc các vật rắn. Tiết 46- Bài 28. TIA X I. PHÁT HIỆN TIA X. II. CÁCH TẠO TIA X. III. BẢN CHẤT VÀ TÍNH CHẤT CỦA TIA X. IV. THANG SÓNG ĐIỆN TỪ. hãyvônêu các sóng hoặcvài bứcmm xạ có -Em Sóng tuyến: λ khoảng đếnbản vài km. sóngngoại: điện từ? -chất Tia là hồng λ khoảng 0,76.10-6 m đến vài Tại sao ta có thể đồng nhất sóng điện từ và mm. sóng sáng? - Ánhánh sáng nhìn thấy: λ khoảng 0,38. 10-6 m - Sóng điện -6từm. có đủ mọi tính chất mà ta đã biết đến 0,76.10 -6 ánh sáng. -của Tiasóng tửsự ngoại: λrakhoảng 10-8của m một đến 0,38.10 Trong phân hạt nhân số nguyên -tửCác tia hồng ngoại cóphát bướcrasóng vài m. có một loại tia được đó làkhoảng tia -8 m. mm thểgamma thu10 và-11 phát bằng cả hai -gamma. Tiathì X:có λTia khoảng m đến 10 có những tính chấtphương giống pháp: pháp và đâm phát xuyên sóng vômạnh tuyến, như tiaphương X nhưng khảthu năng phương hơn . pháp thu và phát tia hồng ngoại. Em có nhận xét gì về bản chất của tia gamma? Em sắp xếp các sóng điệnvới từ theo Tia hãy gamma có cùng bản chất tia Xthứ (là tự sóng tăng dần (hoặc giảm dần) của bước sóng. điện từ) nhưng có bước sóng ngắn hơn (dưới 10-11 m). Tiết 46- Bài 28. TIA X I. PHÁT HIỆN TIA X. II. CÁCH TẠO TIA X. III. BẢN CHẤT VÀ TÍNH CHẤT CỦA TIA X. IV. THANG SÓNG ĐIỆN TỪ. Cách phát Vật nóng dưới 500oC Vật nóng trên Các nguồn sáng 30000C Ống Cu-lít-giơ (Rônghen) Máy phát vô tuyến Sóng vô tuyến Tia hồng ngoại Ánh sáng nhìn thấy Tia tử ngoại Sự phân rã phóng xạ Tia X (Rơnghen) Tia Gamma Sóng vô tuyến, tia hồng ngoại, ánh sáng nhìn thấy, tia tử ngoại, tia X, tia gamma có cùng bản Sự khác nhau về từ, tần sốhãy (bước sóng) làmsóng. cho tính chấtđiện củathành các? loại nhau. Những Em nêu kháibước niệm thang sóng từ chất là sóng điện chỉ khác nhau Chúng tạo mộtsóng phổ này liên khác tục gọi là thang sóngđiện có bước sóng từ. sóng càng ngắn thì các tính chất (như: đâm xuyên, iôn hoá, làm phát quang các chất) càng mạnh, những sóng có bước sóng càng dài thì càng dễ quan sát hiện tượng giao thoa Nguyên nào làm cho tínhtừchất củacó cácranh loạigiới sóng từ này Giữachúng. các miềnnhân của thang sóng điện không rõđiện rệt các miềnkhác lân nhau? cận lấn lên nhau. của Tiết 46- Bài 28. TIA X BÀI TẬP VẬN DỤNG: 1. Tia X (tia Rơnghen) là: A. Một bức xạ điện từ có bước sóng nhỏ hơn 10-8m. B. Do catốt của ống Rơnghen phát ra . C. Bức xạ có thể nhìn thấy bằng mắt thường. D. Do các vật nung nóng phát ra. 2. Tính chất nào sau đây không phải là của tia X: A. Tính đâm xuyên mạnh. B. Tác dụng mạnh lên kính ảnh . C. Xuyên qua tấm chì dày vài cm. D. Tác dụng huỷ diệt tế bào. 3. Chọn câu sai: A. Tia X có khả năng xuyên qua một lá nhôm mỏng. B. Tia X tác dụng mạnh lên kính ảnh. C. Tia X là bức xạ có hại cho sức khoẻ con người. D. Tia X là bức xạ trông thấy được vì nó làm cho một số chất phát quang. 4. Chọn câu sai: A. Tia X có cùng bản chất với sóng vô tuyến. B. Tia X có cùng bản chất với sóng âm. C. Tia X có cùng bản chất với ánh sáng. D. Tia X là sóng điện từ có bước sóng ngắn. Tiết 46- Bài 28. TIA X HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ: BÀI VỪA HỌC: * Tia X là gì? * Cấu tạo và hoạt động của ống Cu-lít-giơ. * Bản chất, tính chất, công dụng của tia X. * Kết luận tổng quát về thang sóng điện từ. * Làm bài tập trong SGK trang146. BÀI SẮP HỌC: * Ôn lại cách tính giá trị trung bình và sai số của một đại lượng đo gián tiếp. Cách ghi kết quả. * Ôn lại hiện tượng giao thoa ánh sáng. - Hiện tượng giao thoa ánh sáng là gì? - Điều kiện để có giao ánh sáng? - Công thức tính khoảng vân, công thức xác định bước sóng ánh sáng trong hiện tượng giao thoa ánh sáng đơn sắc bởi khe Y-âng. * Tìm hiểu các dụng cụ trong bài thực hành, những điểm cần lưu ý khi sử dụng dụng cụ đó. * Các bước tiến hành thí nghiệm. * Chuẩn bị mẫu báo cáo như trong SGK trang 150. Tia X làm phát quang một số chất. A F’ Ứng dụng mới của tia Rơnghen Nhóm nghiên cứu của Jacob Trombka, Trung tâm Goddard của NASA ở Greenbelt (Mỹ), đã dựa trên nguyên lý hoạt động của thiết bị chụp tia X gắn trên tàu không gian NEAR, để thiết kế "chiếc máy dò tội phạm". Nguyên lý hoạt động của máy như sau: Khi dùng một chùm rơnghen chiếu vào một mẫu vật, thì một phần của nó sẽ bị phản lại. Cường độ và bước sóng của chùm rơnghen phản hồi sẽ phụ thuộc vào thành phần hóa học của mẫu vật. Vì thế, dựa vào đó, người ta có thể suy ra thành phần hóa học của mẫu vật. Thiết bị Rơnghen này nhạy cảm đến mức, người ta có thể xác định sự có mặt của từng nguyên tố hóa học trong mẫu vật, để biết chính xác đó là gỗ, bụi, máu, hay thuốc súng. Lợi thế nữa kỹ thuật chụp rơnghen là mẫu thử không bị phá hủy như ở các phương pháp xét nghiệm hóa học hiện nay. Bạn đã trả lời đúng Bạn đã trả lời sai Bạn đã trả lời đúng