Tài liệu Bài giảng bài 1: Khái lược lịch sử hình thành tư tưởng của xã hội học trước năm 1838 và sự xuất hiện của một số trường phái tư tưởng xã hội học ban đầu

Häc viÖn chÝnh trÞ quèc gia hå chÝ minh Bµi 1 Kh¸i lîc lÞch sö h×nh thµnh t tëng cña X· héi häc tríc n¨m 1838 vµ sù xuÊt hiÖn cña mét sè trêng ph¸i t tëng X· héi häc ban ®Çu GS,TS NguyÔn ®×nh tÊn ViÖn trëng viÖn x· héi häc & t©m lý l·nh ®¹o, qu¶n lý Hµ Néi - 2006 2 A. Môc ®Ých, yªu cÇu: - - Cung cÊp cho ngêi häc nh÷ng nÐt kh¸i lîc vÒ sù h×nh thµnh t tëng x· héi häc tríc n¨m 1838 th«ng qua mét sè c¸c nhµ t tëng tiªu biÓu thêi kú cæ ®¹i ,giai ®o¹n thÕ kû XVIII - XIX vµ sù xuÊt hiÖn cña mét sè trêng ph¸i t tuëng x· héi häc ban ®Çu Trªn c¬ së ®ã gióp ngêi häc tiÕp tôc t×m hiÓu, nghiªn cøu s©u s¾c h¬n n÷a c¸c lý thuyÕt x· héi häc còng nh b¶n th©n khoa häc x· héi häc B. Néi dung I. Nh÷ng t tuëng x· héi häc th« s¬ thêi kú cæ ®¹i II. Nh÷ng t tuëng x· héi häc thÕ kû XVIII - XIX III. Sù xuÊt hiÖn cña mét sè trêng ph¸i t tuëng x· héi häc ban ®Çu 3 I. Nh÷ng t tuëng x· héi häc th« s¬ thêi kú ®¹i cæ - TriÕt häc xuÊt hiÖn rÊt sím vµ bao qu¸t mäi tri thøc khoa häc vÒ tù nhiªn - x· héi, trong ®ã bao hµm c¶ x· héi häc. Nh÷ng t tuëng x· héi häc ban ®Çu còng bÞ hoµ trén trong khoa häc triÕt häc. Tuy nhiªn cßn th« s¬, méc m¹c vµ t¶n m¹n 1. T tëng x· héi häc cña Khæng Tö (551-478 tr CN) “Confucius”, “Confucianism” - Lµ mét nhµ t tuëng, mét nhµ chÝnh trÞ, triÕt häc, ®¹o ®øc, nhµ gi¸o dôc, Khæng Tö còng ®a vµo trong lý thuyÕt cña m×nh nh÷ng t tuëng x· héi häc. - Sèng trong thêi Xu©n Thu (®ãi nghÌo nhiÔu nh¬ng, lo¹n l¹c) Khæng Tö chñ tr¬ng "§øc trÞ", nhÊn m¹nh ®Õn "Nh©n, LÔ, NghÜa, TrÝ, TÝn" vµ Khæng Tö tËp trung mäi nç lùc vµo viÖc gi¸o hãa x· héi ®Ó thiÕt lËp trËt tù, t¹o ra th¸i b×nh, thÞnh trÞ, æn ®Þnh x· héi... 4 - T tëng cña «ng rÊt gÇn víi nh÷ng t tëng cña thuyÕt chøc n¨ng híng tíi viÖc tæ chøc mét x· héi trËt tù, æn ®Þnh, c©n b»ng, ®ång c¶m x· héi sau nµy, thuyÕt "chÝnh danh ®Þnh phËn" cña «ng lµ mét mÉu mùc cña sù ph©n tÝch vÒ sù phô thuéc cña vai trß vµo vÞ thÕ... Nh÷ng ph©n tÝch vÒ ngêi tiÓu nh©n, qu©n tö, lµ nh÷ng ph©n tÝch cã søc thuyÕt phôc vÒ sù ph©n tÇng theo uy tÝn, quyÒn lùc - Trong häc thuyÕt cña «ng còng bµn ®Õn sù bÊt b×nh ®¼ng x· héi; sù ph©n chia x· héi ra thµnh c¸c giai cÊp, tÇng líp, nghÒ nghiÖp... cã uy tÝn, thu nhËp, tµi s¶n kh¸c nhau; nhÊn m¹nh nhiÒu ®Õn gi¸o dôc, coi gi¸o dôc lµ mét nh©n tè quan träng cña qu¸ tr×nh x· héi hãa...; sù ph©n tÝch vÒ gia ®×nh bao hµm nhiÒu t tëng x· héi häc…, mµ nay cã thÓ kÕ thõa, g¹n läc 5 2. T tëng x· héi häc cña Hµn Phi Tö (280-233 tríc CN) - ¤ng sinh ra trong Thêi ChiÕn Quèc lo¹n l¹c h¬n thêi Xu©n Thu, song kinh tÕ ®å ®ång, ®å s¾t, ®å gèm, nghÒ dÖt vµ nhuém ph¸t triÓn..., phong kiÕn tËp quyÒn. - Hµn Phi Tö ®· chñ tr¬ng "Ph¸p trÞ“ thay cho “§øc trÞ”, nhÊn m¹nh tíi t tëng vÞ lîi ®îc hiÓu nh lµ t tëng vÒ "con ngêi kinh tÕ" cña lý thuyÕt t s¶n sau nµy, më réng t tëng vÞ lîi ®Õn viÖc xem xÐt c¸c mèi quan hÖ gia ®×nh vµ x· héi. - T tëng ®Êu tranh sinh tån, kh¸ gÇn gòi víi thuyÕt tiÕn hãa x· héi cña Spencer, Morgan, Tylor, Kidd, gi¶i thÝch nguyªn nh©n cña sù nghÌo khæ lµ do d©n sè t¨ng lªn qu¸ nhanh, vît tríc sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt. - Bµn vÒ quyÒn lùc, kho¶ng c¸ch vµ ®Þa vÞ gi÷a nhµ cai trÞ vµ kÎ bÞ trÞ, gi÷a nhµ vua vµ "bÇy t«i", Vua vµ kÎ "th¶o d©n".gi÷a ngøêi qu©n tö vµ kÎ tiÓu nh©n , thuËt dïng ngêi, dïng tµi n¨ng cña ngêi kh¸c vµo viÖc cai trÞ, ®Æt quyÒn thÕ, ®Þa vÞ lªn trªn tµi, ®øc vµ chñ tr¬ng tËp trung c¶ lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t ph¸p vµo mét «ng vua, sö dông ph¸p luËt ®Ó cai 6 trÞ 3. T tëng x· héi häc cña Plato (428-348 tríc CN) - Nh÷ng nghiªn cøu triÕt häc vÒ chÝnh trÞ, ®¹o ®øc, t©m lý häc vµ gi¸o dôc häc cña «ng lµ nh÷ng mÇm mèng t tëng cho lý thuyÕt x· héi häc hiÖn ®¹i. - Nh©n c¸ch con ngêi, Plato cho r»ng, nã cã cÊu tróc gåm ba bé phËn mµ t©m lý häc hiÖn ®¹i gäi lµ thµnh phÇn trÝ tuÖ, t×nh c¶m vµ sinh lý. Plato coi môc tiªu cña sù d¹y dç vµ huÊn luyÖn trÝ tuÖ lµ ®Ó chÕ ngù hai thµnh phÇn kia, «ng xem xÐt cÊu tróc cña x· héi gåm cã ba tÇng líp chÝnh lµ: (1) nhãm ngêi lµm nghÒ thñ c«ng, n«ng d©n, n«ng n«, n« lÖ - cã cÊu tróc nh©n c¸ch nÆng vÒ phÇn sinh lý, ®¶m nhËn chøc n¨ng lao ®éng, phôc dÞch vµ cung cÊp s¶n phÈm… cho x· héi (2) nhãm ngêi lÝnh gåm nh÷ng ngêi vèn cã lßng qu¶ c¶m vµ v× vËy ph¶i phôc vô trong lùc lîng qu©n ®éi (3) nhãm ngêi cã trÝ tuÖ lµm l·nh ®¹o, chØ huy. 7 - T¬ng øng víi cÊu tróc ®ã lµ thang bËc vÞ thÕ x· héi tõ thÊp nhÊt (n« lÖ, n«ng n«, thî...) ®Õn binh lÝnh vµ ®Õn tÇng líp cao nhÊt lµ giíi thîng lu. - Gi¸o dôc, b¶o ®¶m chøc n¨ng duy tr× trËt tù cña x· héi. Mét x· héi tèt lµ mét x· héi cã trËt tù trªn díi, ®îc l·nh ®¹o bëi mét nhãm ngêi tèt, cã hiÓu biÕt vµ kh«ng bÞ tham nhòng. X· héi kh«ng chØ cÇn tíi gi¸o dôc mµ cßn cÇn tíi luËt ph¸p vµ ®¹o ®øc. - Coi gia ®×nh lµ tÕ bµo cña x· héi H¹n chÕ: mang nÆng yÕu tè t©m lý luËn do xuÊt ph¸t tõ cÊu tróc nh©n c¸ch (xem nhÑ yÕu tè ngo¹i c¶nh vµ quan hÖ x· héi) - Cã nh÷ng mÇm mèng cña lý thuyÕt vÒ sù ph©n tÇng x· héi (coi träng yÕu tè n¨ng lùc c¸ nh©n), thiÕt chÕ gi¸o dôc (nhÊn m¹nh tÝnh môc tiªu vµ sù ph©n hãa), chÝnh trÞ (vai trß cña "giíi tinh hoa") 8 4.T tëng x· héi häc cña Aristotle (384-322 tríc CN) (Sù kh¸c biÖt vÒ ph¬ng ph¸p luËn cña Aistotle vµ Platon) - Platon ®Ò cao vai trß t duy lý luËn - kh¸i niÖm - Aistotle coi ph¬ng ph¸p quan s¸t lµ c«ng cô ®¾c lùc ®Ó ph¸t hiÖn ra tri thøc vµ dù b¸o sù diÔn biÕn cña sù vËt, hiÖn tîng xung quanh, gãp phÇn më réng kh¸i niÖm "chøng minh" cña to¸n häc sang c¸c lÜnh vùc khoa häc gåm y häc, t©m lý häc... - Aistotle coi quan hÖ dßng hä lµ mèi quan hÖ x· héi c¬ b¶n, «ng coi m©u thuÉn vÒ lîi Ých gi÷a kÎ giµu vµ ngêi nghÌo lµ tÊt yÕu vµ ®Ó duy tr× sù æn ®Þnh trong x· héi th× c¸ch tèt nhÊt lµ lµm sao cho tÇng líp trung gian (cßn gäi lµ trung lu) ngµy mét ®«ng ®¶o ®Ó lµm c©n b»ng lùc lîng gi÷a hä, «ng còng ®a ra ý tëng vÒ vai trß cña Trêng §¹i häc tæng hîp th«ng qua ph¬ng ph¸p quan s¸t, th¶o luËn vµ phª ph¸n 9 II. Nh÷ng t tëng x· héi häc thÕ kû XVIII - XIX 1. T tëng x· héi häc cña Montesquieu (1689-1755) Lµ mét ®¹i biÓu næi bËt cña thêi ®¹i ¸nh s¸ng Ph¸p, ¤ng ®îc coi lµ mét trong nh÷ng ngêi ®Æt nÒn mãng x©y dùng khoa häc x· héi hiÖn ®¹i. (1) Quan niÖm vÒ thiÕt chÕ: Theo «ng, c¸c thiÕt chÕ x· héi gåm thiÕt chÕ gi¸o dôc, h«n nh©n, chÝnh trÞ... phô thuéc lÉn nhau, liªn quan mËt thiÕt, t¬ng t¸c chÆt chÏ víi nhau t¹o thµnh mét hÖ thèng phøc t¹p lµ x· héi. C¸c thiÕt chÕ x· héi lµ c¸c mÆt, c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau cña ®êi sèng con ngêi. (2) Quan niÖm vÒ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c thµnh tè x· héi: c¸c x· héi cã thÓ kh¸c nhau vÒ møc ®é g¾n bã cña c¸c thµnh phÇn x· héi (sù g¾n bã ®ã phô thuéc vµo tÝnh chÊt phøc t¹p cña c¬ cÊu kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi). 10 Montesquieu vµ Durkheim - ngêi tiªn phong trong viÖc x¸c ®Þnh ®èi tîng vµ ph¬ng ph¸p x· héi häc. - Khoa häc x· héi cã nhiÖm vô miªu t¶ vµ ph©n lo¹i c¸c sù kiÖn thùc mµ nã nghiªn cøu. - CÇn ph¶i sö dông ph¬ng ph¸p quan s¸t trong viÖc t×m hiÓu hiÖn thùc x· héi. - VÒ ph¬ng ph¸p luËn gi¶i nghÜa vµ gi¶i thÝch nh÷ng g× quan s¸t ®îc, t×m hiÓu nguån gèc vµ hÖ qu¶ cña thiÕt chÕ x· héi vµ c¸c dù kiÖn luËt ph¸p, t«n gi¸o.. - Quan niÖm vÒ tÝnh chÊt x· héi, vÒ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c nh©n tè x· héi, vÒ ph¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu khoa häc…, ®îc Durkheim ph¸t triÓn thµnh thuyÕt chøc n¨ng, kh¸i niÖm “§oµn kÕt x· héi” sau nµy. 11 2. T tëng x· héi häc cña Jean- Jacques Rousseau (1712-1778) Rousseau lµ mét nhµ triÕt häc x· héi cña thêi ®¹i ¸nh s¸ng Ph¸p næi tiÕng víi cuèn s¸ch “Bµn vÒ khÕ íc x· héi". T tëng cã m©u thuÉn: Mét mÆt «ng cho r»ng con ngêi vÒ nguån gèc kh«ng ph¶i lµ mét thùc thÓ x· héi vµ c¸i x· héi vÒ c¬ b¶n lµ xa l¹ ®èi víi con ngêi. MÆt kh¸c, «ng l¹i quan niÖm x· héi kiÓu míi nh lµ mét khÕ íc x· héi (nay cßn gäi lµ hîp ®ång x· héi - contract) kh«ng ph¶i do Nhµ níc thiÕt lËp b»ng c¸ch khuÊt phôc c¸c thµnh viªn mµ do c¸c c¸ nh©n tù do vµ b×nh ®¼ng t¹o dùng nªn. - Trong x· héi míi "sù bÊt c«ng vËt lý" gåm c¶ sù bÊt c«ng vÒ tµi s¶n lµ ®iÒu kh«ng tr¸nh khái vµ sù ph©n chia giai cÊp cã ¶nh hëng tíi toµn bé ®êi sèng con ngêi. Nhµ níc chØ can thiÖp gi¶i quyÕt sù bÊt c«ng ®ã, khi nã g©y nguy hiÓm cho sù b×nh ®¼ng ®¹o ®øc cña c¸c c«ng d©n. - X· héi ®îc x©y dùng trªn nÒn t¶ng c¸c m©u thuÉn ®èi kh¸ng khã tr¸nh khái vµ khã cã thÓ gi¶i quyÕt ®îc (bëi v×, cã sù m©u thuÉn kh«ng thÓ dung hßa gi÷a x· héi vµ tù nhiªn). 12 3. T tëng x· héi häc cña Adam Smith (1723-1790) Lµ mét nhµ kinh tÕ häc ngêi Anh, t¸c gi¶ cuèn s¸ch “Bµn vÒ b¶n chÊt vµ nguån gèc ph¸t sinh cña c¶i cña c¸c d©n téc” xuÊt b¶n n¨m 1776, lµ cha ®Î cña m«n Kinh tÕ häc cæ ®iÓn, cã ¶nh hëng vµ c«ng lao to lín ®èi víi kinh tÕ häc, x· héi häc vµ x· héi häc kinh tÕ. - Quan niÖm cña Adam - Smith vÒ hµnh vi cña con ngêi. - Coi nh÷ng ph¸n xÐt cña c¸ nh©n vÒ c¸ch øng xö trong nh÷ng t×nh huèng mµ hä quan s¸t vµ h×nh dung ®îc ®· t¹o thµnh nh÷ng quy t¾c chung ®iÒu chØnh hµnh ®éng. - C¸c quy t¾c chung ®ã thay ®æi theo thêi gian vµ bèi c¶nh kinh tÕ - x· héi - Tõ c¸c quy t¾c ®ã ®· t¹o dùng nªn trËt tù x· héi. TiÕp cËn x· héi tõ gãc ®é hµnh vi c¸ nh©n cña Adam - Smith thÓ hiÖn râ trong quan niÖm vÒ con ngêi kinh tÕ vµ c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ. 13 * Cuèn "Cña c¶i cña c¸c d©n téc" ®a ra c¸i nh×n míi mÎ tõ gãc ®é kinh tÕ häc ®èi víi c¸c vÊn ®Ò x· héi vµ hµnh ®éng x· héi. - S¶n xuÊt vµ th¬ng m¹i ®· t¹o ra trËt tù vµ sù qu¶n lý x· héi. - C¸c quy luËt cña thÞ trêng lµ quy luËt tæ chøc x· héi. - Thùc chÊt hµnh ®éng cña con ngêi lµ hµnh ®éng kinh tÕ v× lîi nhuËn. - §éng c¬ cña c¸c nhµ s¶n xuÊt lµ nh÷ng mèi lîi cña hä. -T tëng vÒ trao ®æi hµng ho¸ ®Ó kiÕm lêi trªn thÞ trêng - ChØ ra ®îc nguån gèc cña gi¸ trÞ hµng hãa (lµ sè thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó t¹o ra hµng hãa) vµ ph©n biÖt gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ trao ®æi cña hµng hãa (nhng kh«ng v¹ch ra ®îc nguån gèc cña lîi nhuËn. - Nãi vÒ ph©n c«ng lao ®éng vµ chuyªn m«n ho¸ lao ®éng - Sù tha hãa con ngêi trong lao ®éng - T tuëng vÒ nhµ níc ph¶i më réng gi¸o dôc vµ tÝch cùc, chñ ®éng tæ chøc l¹i c¸c ho¹t ®éng x· héi 14 4. T tëng x· héi häc cña Saint - Simon (1760-1825) Nhµ t tëng x· héi ngêi Ph¸p, Saint - Simon cã ¶nh hëng trùc tiÕp tíi lý thuyÕt x· héi häc cña A.Comte Nãi tíi kh¸i niÖm "Sinh lý häc x· héi" (Social Physiology), qu¸ tr×nh biÕn ®æi lÞch sö cña x· héi. - Ph©n tÝch vÒ khÝa c¹nh giai cÊp x· héi, ph©n tÇng x· héi vµ mèi quan hÖ gi÷a hÖ t tëng vµ c¸ch tæ chøc x· héi. coi x· héi nh lµ mét lo¹i c¬ thÓ sinh häc vËn ®éng biÕn ®æi theo quy luËt cña tù nhiªn, coi c¸c "giai ®o¹n khñng ho¶ng" cña x· héi c«ng nghiÖp lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng m©u thuÉn vµ ®èi kh¸ng x· héi. Sù tiÕn bé x· héi ®îc xem nh lµ kÕt qu¶ cña sù c¶i tiÕn vµ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng - Quan niÖm vÒ mét x· héi ba giai cÊp: Thø nhÊt lµ c¸c nhµ khoa häc, v¨n hãa, nghÖ thuËt vµ nh÷ng ngêi cã t tëng tiÕn bé. Thø hai lµ c¸c chñ së h÷u tµi s¶n, c¸c nhµ t b¶n, c¸c nhµ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp 15 Thø ba gåm tÊt c¶ nh÷ng ngêi cßn l¹i. - C¬ cÊu giai cÊp x· héi bao gåm (1) nhãm ngêi cã cña (2) nhãm ngêi kh«ng cã cña (m©u thuÉn x· héi diÔn ra chñ yÕu trong quan hÖ gi÷a hai nhãm ngêi nµy). - VÒ nguyªn nh©n cña c¸ch m¹ng x· héi + Coi x· héi cò do con ngêi l·nh ®¹o cßn x· héi míi ®îc l·nh ®¹o b»ng c¸c nguyªn lý vµ quy luËt. §Ò cao tri thøc, t tuëng vÒ c¸c thñ lÜnh tinh thÇn vµ c¸c thñ lÜnh t¹m thêi (c¸c nhµ c«ng nghiÖp) + Durkheim cho r»ng, cã thÓ t×m thÊy ë Saint Simon mäi ý tëng, mäi kh¸i niÖm vµ thËm chÝ c¶ ®Ò c¬ng cña triÕt häc thùc chøng mµ sau nµy Comte ®· hÖ thèng l¹i. 16 5. T tëng x· héi häc cña Charles Darwin (1809-1882) - Kh«ng Ýt c¸c quan niÖm vÒ c¬ cÊu vµ sù biÕn ®æi trong x· héi häc b¾t nguån tõ nhµ sinh vËt häc ngêi Anh tªn lµ Charles Darwin. - Häc thuyÕt vÒ sù tiÕn hãa sinh häc theo quy luËt chän läc tù nhiªn - Sù c¹nh tranh gi÷a c¸c c¸ thÓ hay gi÷a c¸c quÇn thÓ sinh häc víi nhau ®îc Darwin coi lµ nh©n tè c¬ b¶n vµ quan träng ®èi víi sù h×nh thµnh c¸c ®Æc ®iÓm cÇn thiÕt cña c¸ thÓ vµ loµi. 17 III. Sù xuÊt hiÖn cña mét sè trêng ph¸i t tëng x· héi häc ban ®Çu §Æc ®iÓm ®éc ®¸o cña sù ph¸t triÓn lÞch sö cña x· héi häc lµ ë chç, cïng víi viÖc tÝch luü vµ kh¸i qu¸t hãa kinh nghiÖm, nã ra ®êi trªn c¬ së "t¸ch” tri thøc x· héi häc ra khái mét sè bé m«n khoa häc kh¸c. 1. Chñ nghÜa thùc chøng h÷u c¬ buæi ®Çu (Positivism) - X· héi häc ra ®êi g¾n liÒn víi tªn tuæi cña Auguste Come (1798-1857). ¤ng tæ cña x· héi häc vµ lµ ngêi cã c«ng t¸ch x· héi häc ra khái triÕt häc, lµ mét trong nh÷ng ngêi ®· s¸ng lËp ra chñ nghÜa thùc chøng. - Ngêi ®Çu tiªn ®· sö dông thuËt ng÷ x· héi häc (n¨m 1838). 18 Bèi c¶nh cña ch©u ¢u thÕ kû XIX: - NhiÒu thµnh tùu khoa häc kü thuËt võa ®îc ph¸t minh, - Nh÷ng tiÕn bé trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, ®« thÞ ho¸ vµ nh÷ng ®æi míi trong ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ, nghiªn cøu khoa häc NghÞch lý - Hµng lo¹t biÕn ®æi kh¸c trong lÜnh vùc kinh tÕ, x· héi, t tëng... Quan ®iÓm triÕt häc t biÖn cña Hª ghen vÉn gi÷ vÞ trÝ thèng trÞ 19 - Auguste Comte ®· chñ tr¬ng t¸ch nh÷ng tri thøc x· héi häc ra khái hÖ thèng triÕt häc t biÖn truyÒn thèng, s¸ng t¹o ra mét ngµnh khoa häc míi mµ lóc ®Çu «ng gäi lµ "vËt lý häc x· héi". - ¸p dông c¸c kiÕn thøc chÝnh x¸c cña khoa häc tù nhiªn - §Æt sù nghiªn cøu trong mèi rµng buéc cña nã ®èi víi sù gi¶i thÝch tæng thÓ. - Cè g¾ng x©y dùng chÝnh x¸c nh÷ng nguyªn lý ph¬ng ph¸p luËn vµ dù b¸o lý thuyÕt. - Mäi nhËn thøc ph¶i dùa trªn thùc nghiÖm hoÆc sö dông cø liÖu chÆt chÏ. - T«n träng c¸c sù kiÖn, - §Ò cao c¸c tri thøc thùc chøng - §a ra nh÷ng t tëng "biÕt dù ®o¸n vµ kiÓm so¸t". - §îc suy t«n nh "«ng tæ" ®Çu tiªn s¸ng lËp ra bé m«n khoa häc x· héi häc. * Han chÕ: + Häc thuyÕt vÒ sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi víi ba giai ®o¹n + Chñ yÕu chØ nhÊn m¹nh sù tiÕn hãa, ®Õn nh÷ng vai trß cña nh÷ng nhãm x· héi u tó, nh÷ng nhµ khai s¸ng… 20