Tài liệu Bài giảng an toàn và môi trường

Baøi giaûng AN TOAØN & MOÂI TRÖÔØNG W X Leâ Ñaêng Hoaønh http://www.ebook.edu.vn 1 Chöông 1 NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG VEÀ KHOA HOÏC BAÛO HOÄ LAO ÑOÄNG Baûo hoä lao ñoäng laø moät moân khoa hoïc nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà lyù thuyeát vaø thöïc nghieäm nhaèm caûi thieän ñieàu kieän lao ñoäng vaø baûo ñaûm an toaøn lao ñoäng. §1-1- Muïc ñích, yù nghóa vaø tính chaát cuûa coâng taùc baûo hoä lao ñoäng 1- Muïc ñích-YÙ nghóa cuûa coâng taùc baûo hoä lao ñoäng Muïc ñích cuûa coâng taùc baûo hoä lao ñoäng laø thoâng qua caùc bieän phaùp veà khoa hoïc kó thuaät, toå chöùc, kinh teá, xaõ hoäi ñeå loaïi tröø caùc yeáu toá nguy hieåm vaø coù haïi phaùt sinh trong xaûn xuaát, taïo neân moät ñieàu kieän lao ñoäng thuaän lôïi vaø ngaøy caøng ñöôïc caûi thieän toát hôn, ngaên ngöøa tai naïn lao ñoäng vaø beänh ngheà nghieäp, haïn cheá oám ñau vaø giaûm söùc khoûe cuõng nhö nhöõng thieät haïi khaùc ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng, nhaèm baûo ñaûm an toaøn, baûo veä söùc khoûe vaø tính maïng ngöôøi lao ñoäng, tröïc tieáp goùp phaàn baûo veä vaø phaùt trieån löïc löôïng saûn xuaát taêng naêng suaát lao ñoäng. Baûo hoä lao ñoäng tröôùc heát laø moät phaïm truø saûn xuaát, nhaèm baûo veä yeáu toá naêng ñoäng nhaát cuûa löïc löôïng saûn xuaát laø ngöôøi lao ñoäng. Maët khaùc vieäc chaêm lo söùc khoûe cho ngöôøi lao ñoäng, mang laïi haïnh phuùc cho baûn thaân vaø gia ñình hoï coøn coù yù nghóa nhaân ñaïo. 2- Tính chaát cuûa coâng taùc baûo hoä lao ñoäng -Tính chaát phaùp lyù: Ñeå baûo ñaûm thöïc hieän toát vieäc baûo veä tính maïng vaø söùc khoûe cho ngöôøi lao ñoäng, coâng taùc baûo hoä lao ñoäng ñöôïc theå hieän trong boä luaät lao ñoäng. Caên cöù vaøo quy ñònh cuûa ñieàu 26 Hieán phaùp nöôùc Coäng hoaø xaõ hoäi chuû nghóa Vieät nam : “Nhaø nöôùc ban haønh chính saùch, cheá ñoä baûo hoä lao ñoäng. Nhaø nöôùc quy ñònh thôøi gian lao ñoäng, cheá ñoä tieàn löông, cheá ñoä nghæ ngôi vaø cheá ñoä baûo hieåm xaõ hoäi ñoái vôùi vieân chöùc nhaø nöôùc vaø nhöõng ngöôøi laøm coâng aên löông….. .” Boä luaät lao ñoäng cuûa Nöôùc Coäng hoaø xaõ hoäi chuû nghóa Vieät nam ñaõ ñöôïc Quoác hoäi thoâng qua ngaøy 23/6/1994 vaø coù hieäu löïc töø ngaøy 1/1/1995. Luaät lao ñoäng ñaõ quy ñònh roõ traùch nhieäm, nghóa vuï vaø quyeàn lôïi cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng vaø ngöôøi lao ñoäng. -Tính chaát khoa hoïc kyõ thuaät: Nguyeân nhaân cô baûn gaây ra tai naïn lao ñoäng vaø beänh ngheà nghieäp cho ngöôøi lao ñoäng laø ñieàu kieän kyõ thuaät khoâng ñaûm baûo an toaøn lao ñoäng, ñieàu kieän veä sinh, moâi tröôøng lao ñoäng. Muoán saûn xuaát ñöôïc an toaøn vaø hôïp veä sinh, phaûi tieán haønh nghieân cöùu caûi tieán maùy moùc thieát bò; coâng cuï lao ñoäng; dieän tích saûn xuaát; hôïp lyù hoùa daây chuyeàn vaø phöông phaùp saûn xuaát; trang bò phoøng hoä lao ñoäng; cô khí hoaù vaø töï ñoäng hoaù quaù trình saûn xuaát ñoøi hoûi phaûi vaân duïng caùc kieán thöùc khoa hoïc kyõ thuaät, khoâng nhöõng ñeå http://www.ebook.edu.vn 2 naâng cao naêng suaát lao ñoäng, maø coøn laø moät yeáu toá quan troïng nhaèm baûo veä ngöôøi lao ñoäng traùnh nhöõng nguy cô tai naïn vaø beänh ngheà nghieäp. -Tính chaát quaàn chuùng: Coâng taùc baûo hoä lao ñoäng khoâng chæ rieâng cuûa nhöõng caùn boä quaûn lyù maø noù coøn laø traùch nhieäm chung cuûa ngöôøi lao ñoäng vaø toaøn xaõ hoäi. Trong ñoù ngöôøi lao ñoäng ñoùng vai troø heát söùc quan troïng trong coâng taùc baûo hoä lao ñoäng. Kinh nghieäm thöïc tieån cho thaáy ôû nôi naøo maø ngöôøi lao ñoäng cuõng nhö caùn boä quaûn lyù naém vöõng ñöôïc quy taéc baûo ñaûm an toaøn vaø veä sinh lao ñoäng thì nôi ñoù ít xaåy ra tai naïn lao ñoäng. §1-2 Ñoái töôïng vaø noäi dung nghieân cöùu cuûa moân hoïc an toaøn lao ñoäng - An toaøn lao ñoäng laø moät moân hoïc nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà lyù thuyeát vaø thöïc nghieäm caûi thieän ñieàu kieän lao ñoäng vaø ñaûm baûo an toaøn lao ñoäng mang tính khoa hoïc kyõ thuaät cuõng nhö khoa hoïc xaõ hoäi. - Phöông phaùp nghieân cöùu cuûa moân hoïc chuû yeáu taäp trung vaøo ñieàu kieän lao ñoäng; caùc moái nguy hieåm coù theå xaåy ra trong quaù trình saûn xuaát vaø caùc bieän phaùp phoøng choáng. Ñoái töôïng nghieân cöùu laø quy trình coâng ngheä; caáu taïo vaø hình daùng cuûa thieát bò; ñaëc tính, tính chaát cuûa nguyeân vaät lieäu duøng trong saûn xuaát.. -Nhieäm vuï cuûa moân hoïc an toaøn lao ñoäng nhaèm trang bò cho ngöôøi hoïc nhöõng kieán thöùc cô baûn veà luaät phaùp baûo hoä lao ñoäng, caùc bieän phaùp phoøng choáng tai naïn vaø beänh ngheà nghieäp, phoøng choáng chaùy noå. Nghieân cöùu phaân tích heä thoáng, saép xeáp, theå hieän nhöõng ñieàu kieän kyõ thuaät, toå chöùc vaø xaõ hoäi cuûa quaù trình lao ñoäng vôùi muïc ñích ñaït hieäu quaû cao. §1-3 Phaïm vi thöïc tieãn cuûa khoa hoïc lao ñoäng - Bieän phaùp baûo hoä lao ñoäng laø nhöõng bieän phaùp phoøng traùnh hay xoaù boû nhöõng nguy hieåm cho con ngöôøi trong quaù trình lao ñoäng. - Toå chöùc thöïc hieän lao ñoäng laø nhöõng bieän phaùp ñeå ñaûm baûo nhöõng lôøi giaûi ñuùng ñaén thoâng qua vieäc öùng duïng nhöõng tri thöùc veà khoa hoïc an toaøn cuõng nhö ñaûm baûo phaùt huy hieäu quaû cuûa heä thoáng lao ñoäng. - Kinh teá lao ñoäng laø nhöõng bieän phaùp ñeå khai thaùc vaø ñaùnh giaù naêng suaát veà phöông dieän kinh teá, chuyeân moân, con ngöôøi vaø thôøi gian. - Quaûn lyù lao ñoäng laø nhöõng bieän phaùp chung cuûa xí nghieäp ñeå phaùt trieån, thöïc hieän vaø ñaùnh giaù söï lieân quan cuûa heä thoáng lao ñoäng. Khi ñöa kyõ thuaät vaøo trong caùc heä thoáng saûn xuaát hieän ñaïi seõ laøm thay ñoåi nhöõng ñoäng thaùi cuûa con ngöôøi, chaúng haïn nhö veà maët taâm lyù. Söï phaùt trieån cuûa kyõ thuaät coù yù nghóa ñaëc bieät do noù taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán lao ñoäng vaø keát quaû daãn ñeán laø: + Chuyeån ñoåi nhöõng giaù trò trong xaõ hoäi. + Taêng tröôûng tính toaøn caàu cuûa caùc caáu truùc hoaït ñoäng. + Nhöõng quy ñònh veà luaät. + Ñöa lao ñoäng ñeán gaàn thò tröôøng ngöôøi tieâu duøng. http://www.ebook.edu.vn 3 §1-4 Tính nhaân ñaïo vaø söï theå hieän noù laø muïc ñích chuû yeáu cuûa khoa hoïc lao ñoäng Töông quan thay ñoåi giöõa con ngöôøi vaø kyõ thuaät khoâng bao giôø döøng laïi, chính noù laø ñoäng löïc cho söï phaùt trieån,ñaëc bieät qua caùc yeáu toá: - Söï chuyeån ñoåi caùc giaù trò trong xaõ hoäi. - Söï phaùt trieån daân soá. - Coâng ngheä môùi. - Caáu truùc saûn xuaát thay ñoåi. - Nhöõng beänh taät môùi phaùt sinh. Khoa hoïc lao ñoäng coù nhieäm vuï: - Trang bò kyõ thuaät, thieát bò cho phuø hôïp vôùi vieäc söû duïng cuûa ngöôøi lao ñoäng. - Nghieân cöùu söï lieân quan giöõa con ngöôøi trong nhöõng ñieàu kieän lao ñoäng veà toå chöùc vaø kyõ thuaät. Ñeå giaûi quyeát nhöõng nhieäm vuï coù lieân quan vôùi nhau, khoa hoïc lao ñoäng coù moät phaïm vi roäng bao goàm nhieàu ngaønh khoa hoïc kyõ thuaät; caùc ngaønh khoa hoïc cô baûn, y hoïc, taâm lyù hoïc, toaùn hoïc, thoâng tin, kinh teá cuõng nhö caùc phöông phaùp nghieân cöùu cuûa noù. §1-5 Phaân tích ñieàu kieän lao ñoäng I- Khaùi nieäm veà tai naïn lao ñoäng, chaán thöông vaø beänh ngheà nghieäp. 1- Tai naïn lao ñoäng: Tai naïn lao ñoäng laø tröôøng hôïp khoâng may xaåy ra trong saûn xuaát, do keát quaû taùc ñoäng ñoät ngoät töø beân ngoaøi döôùi daïng cô, ñieän, nhieät, hoaù naêng, hoaëc caùc yeáu toá moâi tröôøng beân ngoaøi gaây huûy hoaïi cô theå con ngöôøi hoaëc phaù huûy chöùc naêng hoaït ñoäng bình thöôøng cuûa caùc cô quan trong cô theå con ngöôøi. 2- Phaân loaïi tai naïn lao ñoäng: Tai naïn lao ñoäng ñöôïc phaân thaønh chaán thöông, nhieãm ñoäc ngheà nghieäp vaø beänh ngheà nghieäp. a- Chaán thöông: laø tröôøng hôïp tai naïn, gaây ra veát thöông, daäp thöông hoaëc söï huûy hoaïi khaùc cho cô theå con ngöôøi. Haäu quaû cuûa chaán thöông coù theå laøm taïm thôøi hay vónh vieån maát khaû naêng lao ñoäng, coù theå laø cheát ngöôøi. b- Nhieãm ñoäc ngheà nghieäp: laø söï huyû hoaïi söùc khoeû do keát quaû taùc ñoäng cuûa caùc chaát ñoäc khi chuùng xaâm nhaäp vaøo cô theå con ngöôøi trong caùc ñieàu kieän saûn xuaát. Nhieãm ñoäc ngheà nghieäp bao goàm: - Nhieãm ñoäc maõn tính. - Nhieãm ñoäc caáp tính . Tröôøng hôïp nhieãm ñoäc caáp tính cuõng ñöôïc coi laø chaán thöông. c- Beänh ngheà nghieäp: laø söï suy yeáu daàn daàn söùc khoeû cuûa ngöôøi lao ñoäng gaây ra do nhöõng ñieàu kieän baát lôïi taïo ra trong saûn xuaát hoaëc do taùc duïng thöôøng xuyeân cuûa caùc chaát ñoäc haïi leân cô theå con ngöôøi trong saûn xuaát. II- Ñieàu kieän lao ñoäng, nguyeân nhaân chaán thöông vaø beänh ngheà nghieäp. http://www.ebook.edu.vn 4 1- Ñieàu kieän lao ñoäng: Ñieàu kieän lao ñoäng ñöôïc ñaùnh giaù baèng quaù trình lao ñoäng vaø tình traïng veä sinh cuûa moâi tröôøng lao ñoäng. Trong quaù trình lao ñoäng taâm trí vaø theå löïc con ngöôøi luoân ôû tình traïng caêng thaúng. Söï caêng thaúng phuï thuoäc vaøo tính chaát vaø cöôøng ñoä lao ñoäng, tö theá khi laøm vieäc. Tình traïng veä sinh cuûa moâi tröôøng saûn xuaát.. 2- Nguyeân nhaân tai naïn lao ñoäng: a- Nguyeân nhaân kyõ thuaät - Söï hö hoûng cuûa caùc thieát bò maùy moùc; - Söï hö hoûng cuûa duïng cuï phuï tuøng; - Söï hö hoûng cuûa caùc ñöôøng oáng; - Caùc keát caáu thieát bò, duïng cuï, phuï tuøng khoâng hoaøn chænh; - khoaûng caùch caàn thieát giöõa caùc thieát bò boá trí khoâng hôïp lyù; - Thieáu che chaén. . . - Giaùm saùt kyõ thuaät khoâng ñaày ñuû. b- Nhöõng nguyeân nhaân veà toå chöùc: - Vi phaïm quy taéc, quy trình kyõ thuaät; - Toå chöùc lao ñoäng cuõng nhö choã laøm vieäc khoâng ñaùp öùng yeâu caàu; - Thieáu hoaëc giaùm saùt kyõ thuaät khoâng ñaày ñuû; - Vi phaïm cheá ñoä lao ñoäng; - Söû duïng coâng nhaân khoâng ñuùng ngaønh ngheà vaø trinh ñoä chuyeân moân; - Coâng nhaân khoâng ñöôïc huaán luyeän quy taéc vaø kyõ thuaät an toaøn lao ñoäng. c- Nhöõng nguyeân nhaân veà veä sinh: - Moâi tröôøng laøm vieäc bò oâ nhieãm; - Ñieàu kieän vi khí haäu khoâng thích hôïp; - Chieáu saùng vaø thoâng gioù khoâng ñaày ñuû; - Tieáng oàn vaø chaán ñoäng maïnh; - Coù caùc tia phoùng xaï; - Tình traïng veä sinh cuûa caùc phoøng phuïc vuï sinh hoaït keùm; - Vi phaïm ñieàu leä veä sinh caù nhaân; - Thieáu hoaëc kieåm tra veä sinh cuûa y teá khoâng ñaày ñuû, v. v. . . 3- Ñaùnh giaù tai naïn lao ñoäng: Ñeå ñaùnh giaù ñuùng ñaén veà tình hình tai naïn, chaán thöông vaø beänh ngheà nghieäp phaûi döïa vaøo caùc heä soá chaán thöông: - Heä soá taàn soá chaán thöông ( Kt.s ) laø tyû soá soá löôïng tai naïn xaåy ra trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh vôùi soá ngöôøi laøm vieäc bình quaân trung bình trong xí nghòeâp hay phaân xöôûng trong thôøi gian ñoù. Trong thöïc teá heä soá taàn soá chaán thöông thöôøng ñöôïc tính vôùi 1000 ngöôøi laøm vieäc vaø ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc: K t .s. = http://www.ebook.edu.vn S × 1000 N 5 Trong ñoù : S – Soá tai naïn xaåy ra phaûi nghæ vieäc treân 3 ngaøy theo thoáng keâ trong moät thôøi gian xaùc ñònh. N – Soá ngöôøi laøm vieäc trung bình trong khoaûng thôøi gian ñoù. - Heä soá naëng nheï ( Kn ) laø soá ngaøy phaûi nghæ vieäc trung bình tính cho moãi tröôøng hôïp tai naïn xaåy ra. Kn = D S Trong ñoù : D – Laø toång soá ngaøy phaûi nghæ vieäc do caùc tröôøng hôïp tai naïn xaåy ra trong khoaûng thôøi gian nhaát ñònh. Trong tính toaùn S chæ keå caùc tröôøng hôïp laøm maát khaû naêng lao ñoäng taïm thôøi. Nhöõng tröôøng hôïp cheát ngöôøi hoaëc laøm maát khaû naêng lao ñoäng vónh vieãn khoâng keå ñeán trong heä soá naëng nheï, phaûi xeùt rieâng. III- Caùc bieän phaùp ñeà phoøng tai naïn lao ñoäng. 1- Bieän phaùp kyõ thuaät: - Cô khí hoùa vaø töï ñoäng hoùa quùa trình saûn xuaát; - Duøng chaát khoâng ñoäc hoaëc ít ñoäc thay theá chaát ñoäc tính cao; - Ñoåi môùi quy trình coâng ngheä, v.v. . . 2- Bieän phaùp kyõ thuaät veä sinh: - Giaûi quyeát thoâng gioù vaø chieáu saùng toát nôi saûn xuaát; - Caûi thieän ñieàu kieän laøm vieäc. 3- Bieän phaùp phoøng hoä caù nhaân: - Döïa theo tính chaát ñoäc haïi trong saûn xuaát, moãi ngöôøi coâng nhaân seõ ñöôïc trang bò duïng cuï phoøng hoä thích hôïp. 4- Bieän phaùp toå chöùc lao ñoäng khoa hoïc: - Phaân coâng lao ñoäng hôïp lyù; - Tìm ra nhöõng bieän phaùp caûi tieán laøm cho lao ñoäng bôùt naëng nhoïc, bôùt tieâu hao naêng löôïng; - Laøm cho lao ñoäng thích nghi vôùi con ngöôøi vaø con ngöôøi thích nghi vôùi coâng cuï saûn xuaát môùi, vöøa coù naêng suaát lao ñoäng cao laïi an toaøn hôn. 5- Caùc bieän phaùp y teá: - Kieåm tra söùc khoeû coâng nhaân, khaùm tuyeån ñeå boá trí lao ñoäng phuø hôïp; - Khaùm ñònh kyø cho coâng nhaân tieáp xuùc vôùi caùc yeáu toá ñoäc haïi nhaèm phaùt hieän sôùm beänh ngheà nghieäp vaø nhöõng beänh maõn tính khaùc ñeå kòp thôøi coù bieän phaùp giaûi quyeát. - Tieán haønh giaùm ñònh khaû naêng lao ñoäng,höôùng daãn luyeän taäp, phuïc hoài laïi khaû naêng lao ñoäng. - Coù cheá ñoä aên uoáng hôïp lyù. http://www.ebook.edu.vn 6 Chöông 2 VI KHÍ HAÄU TRONG SAÛN XUAÁT §2-1 Khaùi nieäm vaø ñònh nghóa Vi khí haäu laø traïng thaùi lyù hoïc cuûa khoâng khí trong khoaûng khoâng gian thu heïp, goàm caùc yeáu toá nhieät ñoä, ñoä aåm, böùc xaï nhieät vaø toác ñoä chuyeån ñoäng cuûa khoâng khí. Ñieàu kieän cuûa vi khi haäu trong saûn xuaát phuï thuoäc vaøo tính chaát cuûa quaù trình coâng ngheä vaø khí haäu ñòa phöông. Veà maët veä sinh, vi khí haäu coù theå aûnh höôûng ñeán söùc khoeû cuûa coâng nhaân. §2-2 Ñieàu kieän vi khí haäu - Nhieät ñoä laø yeáu toá khí töôïng quan troïng trong saûn xuaát, phuï thuoäc vaøo hieän töôïng phaùt nhieät cuûa quaù trình saûn xuaát. Nhieät ñoä nôi laøm vieäc cuûa coâng nhaân khoâng vöôït quaù 35oC. - Böùc xaï nhieät laø nhöõng haït naêng löôïng truyeàn trong khoâng khí döôùi daïng dao ñoäng soùng ñieän töø, goàm tia hoàng ngoaïi, tia töû ngoaïi vaø tia saùng thöôøng. Khi nung noùng kim loaïi ñeán 500oC seõ phaùt sinh tia hoàng ngoaïi, nung tôùi 18002000oC seõ phaùt sinh tia saùng thöôøng vaø tia töû ngoaïi, nung tieáp tôùi 3000oC löôïng tia töû ngoaïi phaùt ra caøng nhieàu. Tieâu chuaån veä sinh cho pheùp laø 1kcal/m2.phuùt. - Ñoä aåm laø löôïng hôi nöôùc coù trong khoâng khí bieåu thò baèng gam trong moät meùt khoái khoâng khí, hoaëc baèng söùc tröông hôi nöôùc tính baèng mm coät thuûy ngaân. Nôi saûn xuaát ñoä aåm cho pheùp khoaûng 75-85%. - Toác ñoä chuyeån ñoäng khoâng khí ñöôïc bieåu thò baèng m/s. Taïi nôi laøm vieäc toác ñoä chuyeån ñoäng khoâng khí khoâng vöôït quaù 3m/s, treân 5m/s coù theå gaây kích thích baát lôïi cho cô theå. - Nhieät ñoä hieäu quaû töông ñöông. Ñeå ñaùnh giaù taùc duïng toång hôïp cuûa caùc yeáu toá nhieät ñoä, ñoä aåm vaø vaän toác gioù cuûa moâi tröôøng khoâng khí ñoái vôùi caûm giaùc nhieät ñoä cuûa cô theå con ngöôøi, ngöôøi ta ñöa ra khaùi nieäm veà “nhieät ñoä hieäu quaû töông ñöông”, kyù hieäu thqtñ. Nhieät ñoä hieäu quaû töông ñöông cuûa khoâng khí coù nhieät ñoä t, ñoä aåm ϕ vaø vaän toác chuyeån ñoäng v laø nhieät ñoä cuûa khoâng khí baûo hoøa hôi nöôùc coù φ=100% vaø khoâng coù gioù v = 0 maø gaây ra caûm giaùc nhieät gioáng heät nhö caûm giaùc gaây ra bôûi khoâng khí vôùi t, ϕ, v ñaõ cho. §2-3 Ñieàu hoøa thaân nhieät ôû ngöôøi Cô theå ngöôøi coù nhieät ñoä khoâng ñoåi trong khoaûng 37oC±0,5 laø nhôø quaù trình ñieàu nhieät do trung taâm chæ huy ñieàu nhieät ñieàu khieån. Ñeå duy trì caân baèng thaân nhieät trong ñieàu kieän vi khí haäu noùng, cô theå thaûi nhieät thöøa baèng giaûn maïch ngoaïi bieân vaø taêng cöôøng tieát moà hoâi. Chuyeån moät lít maùu töø noäi taïng ra ngoaøi http://www.ebook.edu.vn 7 da thaûi ñöôïc 2,5 kcal vaø nhieät ñoä haï ñöôïc 3oC. Moät lít moà hoâi bay hôi hoaøn toaøn thaûi ra chöøng 580 kcal. Trong ñieàu kieän vi khí haäu laïnh cô theå taêng cöôøng quaù trình sinh nhieät vaø haïn cheá quaù trình thaûi nhieät ñeå duy trì söï thaêng baèng nhieät. Thaêng baèng nhieät chæ coù theå thöïc hieän ñöôïc trong phaïm vi tröôøng ñieàu nhieät, goàm hai vuøng: vuøng ñieàu nhieät hoùa hoïc vaø vuøng ñieàu nhieät lyù hoïc. Vöôït quaù giôùi haïn naøy veà phía döôùi cô theå seõ bò nhieãm laïnh, ngöôïc laïi veà phía treân seõ bò quaù noùng. 1-Ñieàu nhieät hoùa hoïc laø quaù trình bieán ñoåi sinh nhieät do söï oxi hoùa caùc chaát dinh döôõng. Bieán ñoåi chuyeån hoùa thay ñoåi theo nhieät ñoä khoâng khí beân ngoaøi vaø traïng thaùi lao ñoäng hay nghæ ngôi cuûa cô theå. Quaù trình chuyeån hoùa taêng khi nhieät ñoä beân ngoaøi thaáp vaø lao ñoäng naëng, ngöôïc laïi quaù trình giaûm khi nhieät ñoä moâi tröôøng cao vaø cô theå ôû traïng thaùi nghæ ngôi. 2- Ñieàu nhieät lyù hoïc laø taát caû caùc quaù trình bieán ñoåi thaûi nhieät cuûa cô theå goàm truyeàn nhieät, ñoái löu, böùc xaï vaø bay hôi moà hoâi vv.. .Thaûi nhieät baèng truyeàn nhieät laø hình thöùc maát nhieät cuûa cô theå khi nhieät ñoä cuûa khoâng khí vaø caùc vaät theå maø ta tieáp xuùc coù nhieät ñoä thaáp hôn nhieät ñoä ôû da. Khi da coù nhieät ñoä cao hôn nhieät ñoä moâi tröôøng seõ xaåy ra quaù trình truyeàn nhieät ngöôïc laïi, Do coù söï thay ñoåi ñoù cô theå coù caûm giaùc maùt meû hoaëc noùng böùc veà muøa heø hoaëc coù theå caûm thaáy laïnh hay aám aùp veà muøa ñoâng. Cô theå ngöôøi cuõng nhö caùc beà maët vaät theå quanh ngöôøi coù theå phaùt ra tia böùc xaï nhieät. Tröôøng hôïp da ngöôøi coù nhieät ñoä thaáp hôn nhieät ñoä treân beà maët vaät theå seõ thu nhaän tia böùc xaï ñeán vaø ngöôïc laïi. Khi nhieät ñoä khoâng khí cao hôn 34oC (lôùn hôn nhieät ñoä da) cô theå seõ thaûi nhieät baèng bay hôi moà hoâi. §2-4 Aûnh höôûng cuûa vi khí haäu ñoái vôùi cô theå ngöôøi 1- Aûnh höôûng cuûa vi khí haäu noùng a- Bieán ñoåi sinh lyù - Laøm vieäc trong ñieàu kieän vi khí haäu noùng ñeå duy trì caân baèng nhieät, cô theå phaûi tieát nhieàu noà hoâi, coù khi leân tôùi 5-7 lít, laøm giaûm theå troïng. - Keøm theo moà hoâi, cô theå coøn maát moät löôïng muoái aên ñaùng keå, moät soá muoái khoaùng ñaëc bieät laø ion K, Na, Ca, I, Fe vaø moät soá sinh toá C, B1, B2 PP.. - Do maát nhieàu nöôùc, laøm cho khoái löôïng maùu, tyû troïng, ñoä nhôùt cuûa maùu thay ñoåi, tim phaûi laøm vieäc nhieàu hôn ñeå cung caáp naêng löôïng vaø thaûi heát nhieät thöøa cho cô theå. - Do maát nöôùc, phaûi uoáng nöôùc nhieàu laøm cho dòch vò bò loaûng, laøm maát caûm giaùc theøm aên vaø aên maát ngon. - Chöùc naêng dieät truøng cuûa dòch vò bò haïn cheá, laøm cho daï daøy, ruoät bò vieâm nhieãm; chöùc naêng gan cuõng bò aûnh höôûng. - Hoaït ñoäng cuûa heä thaàn kinh trung öông cuõng bò aûnh höôûng, deã gaây tai naïn lao ñoäng. http://www.ebook.edu.vn 8 b- Roái loaïn beänh lyù - Thöôøng gaëp laø chöùng say noùng vaø chöùng co giaät. Chöùng say noùng do maát caân baèng nhieät vôùi caùc trieäu chöùng choùng maët, ñau ñaàu, ñau thaét ngöïc, buoàn noân, nhòp thôû vaø maïch nhanh vôùi traïng thaùi suy nhöôïc roõ reät vv.. . Ñeå caáp cöùu naïn nhaân, trong caû hai tröôøng hôïp caàn ñöa ngay ra nôi thoaùng, cho thuoác trôï hoâ haáp, trôï tim maïch vaø caùc thuoác trôï löïc caáp cöùu khaùc. 2- Aûnh höôûng cuûa vi khí haäu laïnh - Do aûnh höôûng cuûa nhieät ñoä thaáp, da trôû neân xanh laïnh, nhieät ñoä da coøn döôùi 33oC. - Laïnh coøn laøm giaûm nhòp tim vaø nhòp thôû, nhöng möùc tieâu thuï oxi laïi taêng leân nhieàu do cô vaø gan phaûi laøm vieäc nhieàu deå chuyeån hoùa sinh nhieàu nhieät. - Laïnh sinh caûm giaùc teâ coùng khoù vaän ñoäng, maát daàn caûm giaùc, sinh chöùng ñau cô, vieâm cô, vieâm daây thaàn kinh ngoaïi bieân vv.. - Laïnh coøn gaây ra beänh dò öùng hen pheá quaûn, laøm giaûm söùc ñeà khaùng mieån dòch, gaây ra caùc beänh ñöôøng hoâ haáp, beänh thaáp khôùpvv.. 3-Aûnh höôûng cuûa böùc xaï nhieät - Tia hoàng ngoaïi. Tuøy theo cöôøng ñoä böùc xaï hoàng ngoaïi coù theå sinh möùc taùc duïng nhieät. Tia hoàng ngoaïi coù böôùc soùng ngaén coù söùc roïi saâu vaøo döôùi da tôùi 3cm, gaây boûng da, gaây caûm giaùc noùng boûng, gaây say noùng, gaây ñuïc nhaân maét, giaûm thò löïc coù theå bò muø. - Tia töû ngoaïi goàm caùc böùc xaï coù böôùc soùng töø 400- 7,6 nm, chia laøm 3 loaïi: + Tia töû ngoaïi A coù böôùc soùng daøi töø 400-315nm sinh ra töø aùnh naéng maët trôøi, ñeøn daây toùc, ñeøn huyønh quang, tia löõa haøn.. + Tia töû ngoaïi B coù böôùc soùng trung bình töø 315-280nm sinh ra töø ñeøn hôi thuûy ngaân, loø naáu theùp hoà quang. + Tia töû ngoaïi C coù böôùc soùng ngaén döôùi 280nm. Tia töû ngoaïi coù theå gaây ra boûng da. Tia töû ngoaïi coù böôùc soùng daøi gaây ban ñoû sau moät thôøi gian tieàm taøng 6-8 giôø, duy trì töø 24-30 giôø roài maát daàn vaø ñeå laïi moät vuøng xaïm da beàn vöõng. Vôùi tia töû ngoaïi böôùc soùng ngaén, ban ñoû xuaát hieän vaø bieán maát nhanh hôn, coù caûm giaùc ñau hôn vaø ñeå laïi vuøng xaùm da yeáu hôn. Tia töû ngoaïi gaây ra vieâm maøng tieáp hôïp caáp tính, giaûm thò löïc vaø thu heïp thò tröôøng. Neáu taùc duïng nheï vaø laâu ngaøy coù theå gaây moûi meät, suy nhöôïc, ñau ñaàu, choùng maët, keùm aên.. . - Tia lase. Laøm vieäc vôùi tia lase coù theå bò boûng da, boûng maøng voõng maïc. §2-5 Bieän phaùp phoøng choáng taùc haïi cuûa vi khí haäu xaáu 1- Vi khí haäu noùng. a- Bieän phaùp kyõ thuaät. - Cô khí hoùa vaø töï ñoäng hoùa quaù trình saûn xuaát ôû nôi coù nhieät ñoä cao. - Caùch ly nguoàn nhieät ñoái löu vaø böùc xaï ôû nôi laøm vieäc. - Duøng maøn nöôùc haáp thuï caùc tia böùc xaï ôû tröôùc cöõa loø. http://www.ebook.edu.vn 9 - Saép xeáp maët baèng caùc phaân xöôûng hôïp lyù khi thieát keá. b- Bieän phaùp veä sinh y teá. - Caàn quy ñònh cheá ñoä lao ñoäng thích hôïp cho caùc ngaønh ngheà thöïc hieän trong ñieàu kieän vi khí haäu xaáu. - Toå chöùc toát nôi nghæ cho coâng nhaân, phoøng nghæ phaûi ñöôïc caùch ly toát vôùi nguoàn nhieät. - Coù cheá ñoä aên, uoáng hôïp lyù. - Coâng nhaân ñöôïc trang bò duïng cuï, quaàn aùo baûo hoä phuø hôïp vôùi tính chaát coâng vieäc. - Caàn toå chöùc khaùm tuyeån ñònh kyø cho coâng nhaân. 2- Vi khí haäu laïnh. - Muøa ñoâng caàn ñeà phoøng laïnh cho coâng nhaân baèng caùch che chaén toát. - Duøng bieän phaùp thoâng gioù söôûi aám. Coù cheá ñoä aên choáng reùt. - Trang bò quaàn aùo baûo hoä vaø duïng cuï thích hôïp cho coâng nhaân. http://www.ebook.edu.vn 10 Chöông 3 PHOØNG CHOÁNG NHIEÃM ÑOÄC TRONG SAÛN XUAÁT §3-1 Khaùi nieäm veà taùc duïng cuûa chaát ñoäc 1- Khaùi nieäm. Chaát ñoäc coâng nghieäp laø nhöõng chaát duøng trong saûn xuaát, khi xaâm nhaäp vaøo cô theå duø chæ moät löôïng nhoû cuõng gaây neân tình traïng beänh lyù. Beänh do chaát ñoäc gaây ra trong saûn xuaát goïi laø nhieãm ñoäc ngheà nghieäp. Aûnh höôûng cuûa chaát ñoäc ñoái vôùi cô theå ngöôøi lao ñoäng laø do hai yeáu toá quyeát ñònh: - Ngoaïi toá do taùc haïi cuûa chaát ñoäc. - Noäi toá do traïng thaùi cuûa cô theå. Tuøy theo hai yeáu toá naøy maø möùc ñoä taùc duïng coù khaùc nhau. Khi noàng ñoä vöôït quaù giôùi haïn cho pheùp, söùc ñeà khaùng cuûa cô theå yeáu, chaát ñoäc seõ gaây ra nhieãm ñoäc ngheà nghieäp. Noàng ñoä chaát ñoäc cao, tuy thôøi gian tieáp xuùc khoâng laâu vaø cô theå luoân maïnh khoûe vaãn bò nhieãm ñoäc caáp tính, thaäm chí coù theå cheát. 2- Ñöôøng xaâm nhaäp cuûa chaát ñoäc -Theo ñöôøng hoâ haáp : caùc chaát ñoäc ôû theå khí theå hôi, buïi ñeàu coù theå xaâm nhaäp qua ñöôøng hoâ haáp, xaâm nhaäp qua caùc pheá quaûn, pheá baøo ñi thaúng vaøo maùu ñeán khaép cô theå gaây ra nhieãm ñoäc. - Ñöôøng tieâu hoùa : thöôøng do aên uoáng, huùt thuoác trong khi laøm vieäc. ÔÛ ñaây chaát ñoäc qua gan vaø ñöôïc giaûi ñoäc baèng caùc phaûn öùng phöùc taïp neân ít gaây nguy hieåm hôn. - Caùc chaát ñoäc thaám qua da: chuû yeáu laø caùc chaát hoøa tan trong nöôùc, thaám qua da ñi vaøo maùu nhö bezen, röôïu eâtilic. Caùc chaát ñoäc khaùc coù theå qua loã chaân loâng, tuyeán moà hoâi ñi vaøo maùu... 3- Chuyeån hoùa, tích chöùa vaø ñaøo thaûi - Chuyeån hoùa: caùc chaát ñoäc trong cô theå tham gia vaøo caùc quaù trình sinh hoùa phöùc taïp trong caùc toå chöùc cuûa cô theå vaø seõ chòu caùc bieán ñoåi nhö phaûn öùng oxi hoùa khöû, thuûy phaân vv... phaàn lôùn bieán thaønh chaát ít ñoäc hoaëc hoaøn toaøn khoâng ñoäc. Trong quaù trình naøy gan, thaän coù vai troø raát quan troïng, ñoù laø nhöõng cô quan tham gia giaûi ñoäc. - Tích chöùa chaát ñoäc: Coù moät soá chaát ñoäc khoâng gaáy taùc duïng ñoäc ngay khi xaâm nhaäp vaøo cô theå, maø noù tích chöùa ôû moät soá cô quan döôùi daïng caùc hôïp chaát khoâng ñoäc nhö chì, plo taäp trung vaøo trong xöông... hoaëc laéng ñoïng vaøo gan thaän. Ñeán moät luùc naøo ñoù döôùi aûnh höôûng cuûa noäi ngoaïi moâi thay ñoåi, caùc chaát naøy ñöôïc huy ñoäng moät caùch nhanh choùng ñöa vaøo maùu gaây nhieãm ñoäc. http://www.ebook.edu.vn 11 - Ñaøo thaûi chaát ñoäc: Chaát ñoäc hoùa hoïc hoaëc saûn phaåm chuyeån hoùa sinh hoïc cuûa noù ñöôïc ñöa ra ngoaøi cô theå baèng ñöôøng phoåi, thaän, ruoät vaø caùc tuyeán noäi tieát. + Caùc chaát kim loaïi naëng nhö chì, thuûy ngaân, mangan thaûi qua ñöôøng ruoät, ñöôøng thaän. + Caùc chaát tan trong môõ nhö thuûy ngaân, chì, broâm... ñöôïc thaûi qua da, qua söõa meï, theo nöôùc boït... + caùc chaát coù tính bay hôi nhö röôïu, ete. Xaêng... theo hôi thôû thaûi ra ngoaøi. §3-2 Taùc haïi cuûa caùc chaát ñoäc vaø nhieãm ñoäc ngheà nghieäp 1- Phaân loaïi. Döïa vaøo taùc duïng chuû yeáu cuûa chaát ñoäc ta chia thaønh caùc nhoùm sau : - Nhoùm moät: Chaát gaây boûng, kích thích da vaø nieâm maïc nhö axít ñaëc, kieàm ñaëc vaø loaûng ( voâi toâi, NH3 ... ). + Gaây boûng da: möùc ñoä naëng nheï tuøy theo noàng ñoä hoùa chaát; Bao goàm moät soá loaïi axít nhö axít sunfuric, axít nitric, axít clohidric, boà taït, amoâniaéc. Neáu boûng naëng coù theå gaây ra choaùng, khoù thôû, noân möõa, hoân meâ, soát cao... + Boûng nieâm maïc: toån thöông maøng tieáp hôïp, gaây muø hoaëc giaûm thò löïc... - Nhoùm hai: Chaát kích thích ñöôøng hoâ haáp, pheá quaûn, pheá baøo... nhö : clo, NH3, SO3, NO, SO2, HCL, hôi flo, hôi broâm, NO3... - Nhoùm ba: Chaát gaây ngaït bao goàm gaây ngaït ñôn thuaàn vaø gaây ngaït hoùa hoïc nhö: CO2, eâtan, meâtan, CO... laøm loaõng döôõng khí, laøm maát khaû naêng vaän chuyeån oxi cuûa hoàng caàu gaây roái loaïn hoâ haáp. - Nhoùm boán: Taùc duïng chuû yeáu leân heä thaàn kinh trung öông gaây meâ, gaây teâ, caùc hôïp chaát nhö hidrocacbua, caùc loaïi röôïu, H2S, CS2, xaêng... 2- Moät soá chaát ñoäc vaø nhieãm ñoäc ngheà nghieäp thöôøng gaëp. a- Chì Pb vaø caùc hôïp chaát cuûa chí nhö Teâtraeâtin chi- Pb(C2H5)4 vaø teâtrameâtin chì- Pb(CH3)4. - Chì coù theå vaøo cô theå qua ñöôøng hoâ haáp, ñöøng tieâu hoùa vaø gaây ñoäc chuû yeáu cho heä thaàn kinh, heä taïo maùu, gaây roái loaïn tieâu hoùa, ung thö vv... gaây nhieãm ñoäc caáp tính va nhieãm ñoäc maõn tính. - Caùc hôïp chaát cuûa chì duøng pha trong xaêng vaø moät soá saûn phaåm coâng nghieäp. Xaâm nhaäp vaøo cô theå chuû yeáu baèng ñöôøng hoâ haáp, ñöôøng da gaây ra nhieãm ñoäc caáp tính cho heä thaàn kinh trung öông: gaây höng phaán maïnh, gaây roái loaïn giaác nguû vôùi aûo giaùc gheâ sôï... vôùi noàng ñoä cao 0,182mg/lít khoâng khí coù theå gaây ra cheát suùc vaät sau 18 giôø. Teâtraeâtin chì ñoäc gaáp 5 laàn so vôùi teâtrameâtin chì. b- Thuûy ngaân (Hg) laø moät kim loaïi naëng, soâi ôû nhieät ñoä 357oC, bay hôi ôû nhieät ñoä thöôøng duøng cheá taïo muoái thuûy ngaân, laøm thuoác tröø saâu, dieät naám... trong noâng nghieäp. Hôi thuûy ngaân coù ñoäc tính cao, xaâm nhaäp vaøo cô theå qua ñöôøng hoâ haáp, ñöôøng da. Thöôøng gaây nhieãm ñoäc maõn tính : toån thöông heä thaàn kinh, giaûm http://www.ebook.edu.vn 12 trí nhôù, roái loaïn tieâu hoùa, vieâm raêng lôïi, roái loaïn chöùc naêng gan. Ñoái vôùi nöõ gaây roái loaïn kinh nguyeät, saåy thai... c-Cacbon oxít (CO) laø thöù khí khoâng maøu, khoâng muøi. Ñöôïc taïo ra do söï chaùy khoâng hoaøn toaøn. Khi hít thôû do coù tính chaát aùi tính vôùi heâmoâgloâbin gaáp 250 laàn so vôùi oxi, noù seõ cöôùp oxi cuûa heâmoâgloâbin vaø taïo thaønh cacboâxiheâmoâgloâbin, laøm maát khaû naêng vaän chuyeån oxi cuûa maùu ñeán caùc toå chöùc vaø gaây ra ngaït. Nhieãm ñoäc caáp thöôøng gaây ra ñau ñaàu, uø tai, choùng maët, buoàn noân, co giaät, meät moõi, hoân meâ... Nhieãm ñoäc maõn tính gaây ñau ñaàu, meät moõi, suït caân... d- Benzen (C6H6). Ñöôïc söû duïng roäng raõi trong kyõ ngheä nhuoäm, laøm nöôùc hoa, laøm dung moâi hoøa tan daàu môõ, sôn, cao su... Benzen vaøo cô theå qua ñöôøng hoâ haáp vaø gaây ra hoäi chöùng thieáu maùu naëng, gaây suy tuûy, nhieãm truøng huyeát coù theå daãn ñeán töû vong. Nhieãm ñoäc caáp tính gaây ra say, kích thích maïnh heä thaàn kinh trung öông. e- Thuoác tröø saâu höõu cô nhö : 666, DDT, Toxaphen (C10H10Cl8) do caáu truùc chuùng beàn vöõng, tích luõy laâu daøi trong cô theå vaø khoù phaân giaûi trong moâi tröôøng. Hôïp chaát höõu cô hay duøng nhö parathion (C8H10NO5PS), wofatox, diptex, DDVP (ñimeâtyl ñiclorovinyl photphat), TEEP (teâtraeâtyl piroâphoâtphat)... thöôøng gaây nhieãm ñoäc caáp tính do chaát ñoäc thaám qua da, ñöôøng hoâ haáp, suy nhöôïc thaàn kinh lieät cô... §3-3 Bieän phaùp phoøng choáng nhieãm ñoäc ngheà nghieäp 1- Bieän phaùp kyõ thuaät - Loaïi tröø nguyeân lieäu ñoäc trong saûn xuaát hoaëc duøng chaát ít ñoäc ñeå thay theá. - Cô khí hoùa vaø töï ñoäng quaù trình saûn xuaát . - Boïc kín maùy moùc, thöôøng xuyeân kieåm tra söõa chöõa maùy moùc thieát bò. - Toå chöùc hôïp lyù quaù trình saûn xuaát. - Toå chöùc thoâng gioù huùt buïi toát. - Xaây döïng cheá ñoä coâng taùc an toaøn lao ñoäng. 2- Bieän phaùp caù nhaân - Trang bò maët naï phoøng ñoäc. - Quaàn aùo baûo veä choáng hôi ñoäc, buïi, chaát loûng ñoäc; uûng cao su, gaêng tay... 3- Bieän phaùp y teá - Phaûi ñöôïc khaùm tuyeån theo ñònh kyø. - Coù cheá ñoä boài döôõng thích hôïp. 4- Caáp cöùu. - Ñöa ngay naïn nhaân ra khoûi nôi nhieãm ñoäc, thay boû quaàn aùo, uû aám cho naïn nhaân. - Cho ngay thuoác trôï tim, trôï hoâ haáp hoaëc hoâ haáp nhaân taïo. - Röûa da baèng nöôùc xaø phoøng nôi bò thaám chaát ñoäc. http://www.ebook.edu.vn 13 Chöông 4 PHOØNG CHOÁNG BUÏI TRONG SAÛN XUAÁT §4-1 Ñònh nghóa, phaân loaïi vaø tính chaát lyù hoùa cuûa buïi 1- Ñònh nghóa. Buïi laø moät taäp hôïp nhieàu haït, coù kích thöôùc nhoû beù, toàn taïi laâu trong khoâng khí döôùi daïng buïi bay, buïi laéng vaø caùc heä khí dung nhieàu pha goàm hôi, khoùi, muø. - Buïi bay coù kích thöôùc töø 0,001-10μm bao goàm tro, muoäi, khoùi vaø nhöõng haït chaát raén ñöôïc nghieàn nhoû. Buïi naøy thöôøng gaây toån thaát naëng cho ñöôøng hoâ haáp, nhaát laø beänh phoåi nhieãm buïi thaïch anh... - Buïi laéng coù kích thöôùc lôùn hôn 10μm, thöôøng rôi nhanh xuoáng ñaát. Buïi naøy thöôøng gaây taùc haïi cho da vaø maét, gaây nhieãm truøng, gaây dò öùng vv... 2- Phaân loaïi buïi. a- Theo nguoàn goác ñöôïc phaân ra: Buïi höõu cô nhö buïi töï nhieân, buïi thöïc vaät (goã, boâng); buïi ñoäng vaät (loâng, len, toùc...); buïi nhaân taïo (nhöïa hoùa hoïc, cao su vv...); buïi voâ cô nhö buïi khoaùng chaát (thaïch anh... ); buïi kim loaïi (saét, ñoàng, chì...). b- Theo kích thöôùc haït buïi phaân ra: Buïi lôùn hôn 10μm laø buïi thöïc söï; buïi töø 10-0,1 μm nhö söông muø; döôùi 0,1μm nhö buïi khoùi. c- Theo taùc haïi cuûa buïi phaân ra: Buïi gaây nhieãm ñoäc chung (chì, thuûy ngaân, benzen); buïi gaây dò öùng vieâm muõi, hen, noåi ban vv... (buïi boâng gai, phaân hoùa hoïc, moät soá tinh daàu goã vv...); Buïi gaây nhieãm truøng (loâng, len, toùc, xöông...); buïi gaây xô hoùa phoåi (thaïch anh, buïi amiaêng...). 3- Tính chaát hoùa lyù cuûa buïi. a- Ñoä phaân taùn: laø traïng thaùi cuûa buïi trong khoâng khí phuï thuoäc vaøo troïng löôïng haït buïi vaø söùc caûn khoâng khí. Haït buïi caøng lôùn caøng deã rôi töï do, haït caøng mòn rôi chaäm vaø haït nhoû hôn 0,1 μm thì chuyeån ñoäng Brao trong khoâng khí. Nhöõng haït buïi mòn gaây haïi cho phoåi nhieàu hôn. b- Söï nhieãm ñieän cuûa buïi: Döôùi taùc duïng cuûa moät ñieän tröôøng maïnh caùc haït buïi bò nhieãm ñieän vaø seõ bò cöïc cuûa ñieän tröôøng huùt vôùi nhöõng vaän toác khaùc nhau tuøy thuoäc kích thöôùc haït buïi. Tính chaát naøy cuûa buïi ñöôïc öùng duïng ñeå loïc buïi baèng ñieän. c- Tính chaùy noå cuûa buïi: Caùc haït buïi caøng nhoû mòn dieän tích tieáp xuùc vôùi oxi caøng lôùn, hoaït tính hoùa hoïc caøng maïnh, deã boác chaùy trong khoâng khí. Ví duï nhö boät saét, boät cacbon, boät coâban,... boâng vaûi coù theå töï boác chaùy trong khoâng khí. Neáu coù moài löõa nhö tia löõa ñieän, caùc loaïi ñeøn khoâng coù baûo veä laïi caøng nguy hieåm hôn. http://www.ebook.edu.vn 14 d- Tính laéng traàm nhieät cuûa buïi: Cho moät luoàng khoùi ñi qua moät oáng daãn töø vuøng noùng sang vuøng laïnh hôn, phaàn lôùn khoùi bò laéng treân beà maët oáng laïnh, hieän töôïng naøy laø do caùc phaàn töû khí giaûm vaän toác töø vuøng noùng sang vuøng laïnh. Söï laéng traàm cuûa buïi ñöôïc öùng duïng ñeå loïc buïi. §4-2 Taùc haïi cuûa buïi Buïi gaây nhieàu taùc haïi cho con ngöôøi vaø tröôùc heát laø ñöôøng hoâ haáp, beänh ngoaøi da, beänh treân ñöôøng tieâu hoùa vv... Khi chuùng ta thôû nhôø coù loâng muõi vaø maøng nieâm dòch cuûa ñöôøng hoâ haáp maø nhöõng haït buïi coù kích thöôùc lôùn hôn 5 μm bò giöõ laïi ôû hoùc muõi tôi 90%. Caùc haït buïi nhoû hôn theo khoâng khí vaøo taän pheá nang, ôû ñaây buïi ñöôïc caùc lôùp thöïc baøo vaây vaø tieâu dieät khoaûng 90%, soá coøn laïi ñoïng ôû phoåi gaây ra moät soá beänh buïi phoåi vaø caùc beänh khaùc. 1- Beänh phoåi nhieãm buïi thöôøng gaëp ôû nhöõng coâng nhaân khai thaùc, cheá bieán, vaän chuyeån quaëng, kim loaïi, than vv... 2- Beänh silicose laø beänh do phoåi bò nhieãm buïi silic ôû thôï khoan ñaù, thôï moû, thôï laøm goám söù vv... . Beänh naøy chieám 40-70% trong toång soá beänh veà phoåi. 3- Beänh ñöôøng hoâ haáp: Vieâm muõi, hoïng, pheá quaûn, vieâm teo muõi do buïi crom, asen. 4- Beänh ngoaøi da: buïi gaây kích thích da, beänh muïn nhoït, lôû loeùt nhö buïi voâi, thieác, thuoác tröø saâu. Buïi ñoàng gaây nhieãm truøng da raát khoù chöõa, buïi nhöïa than gaây söng taáy. 5- Chaán thöông maét: buïi vaøo maét gaây kích thích maøng tieáp hôïp, vieâm mi maét, moäng thòt. Buïi axit hoaëc kieàm gaây boûng maét vaø coù theå daãn tôùi muø maét. 6- Beänh ôû ñöôøng tieâu hoùa: buïi ñöôøng, boät ñoïng laïi ôû raêng gaây saâu raêng, kim loaïi saéc nhoïn vaøo daï daøy gaây toån thöông nieâm maïc, roái loaïn tieâu hoùa. §4-3 Caùc bieän phaùp phoøng choáng buïi 1- Bieän phaùp kyõ thuaät - Cô khí hoùa vaø töï ñoäng hoùa quaù trình saûn xuaát ñoù laø khaâu quan troïng nhaát nhaèm caùch ly coâng nhaân ra khoûi nôi phaùt sinh ra buïi nhö töï ñoäng hoùa quaù trình ñoùng goùi bao xi maêng. Aùp duïng nhöõng bieän phaùp vaän chuyeån baèng hôi, maùy huùt vv... - Thay ñoài phöông phaùp coâng ngheä nhö trong xöôûng ñuùc laøm saïch baèng nöôùc thay laøm saïch baèng caùt, duøng phöông phaùp öôùt thay cho phöông phaùp khoâ trong coâng nghieäp saûn xuaát xi maêng. - Thay vaät lieäu coù nhieàu buïi ñoäc baèng vaät lieäu ít ñoäc. - Thoâng gioù vaø huùt buïi trong caùc xöôûng coù nhieàu buïi. - Theo doõi noàng ñoä buïi ôû giôùi haïn noå, ñaëc bieät chuù yù tôùi caùc oáng daãn vaø maùy loïc buïi, chuù yù caùch ly moài löõa. http://www.ebook.edu.vn 15 2-Bieän phaùp y teá vaø veä sinh caù nhaân - Khaùm tuyeån ñònh kyø cho coâng nhaân laøm vieäc trong moâi tröôøng nhieàu buïi. - Trang bò aùo quaàn baûo hoä lao ñoäng, maët naï, khaåu trang theo yeâu caàu veä sinh. - Coù cheá ñoä aên uoáng, nghæ ngôi ñuùng möùc cho coâng nhaân... http://www.ebook.edu.vn 16 Chöông 5 TIEÁNG OÀN VAØ CHAÁN ÑOÄNG TRONG XAÛN XUAÁT §5-1 Khaùi nieäm veà tieáng oàn vaø chaán ñoäng 1- Tieáng oàn Tieáng oàn laø moät danh töø chung, duøng ñeå chæ nhöõng aâm thanh gaây khoù chuïi, quaáy roái ñieàu kieän laøm vieäc vaø nghæ ngôi cuûa con ngöôøi. Veà maët vaät lyù, aâm thanh laø dao ñoäng soùng lan truyeàn trong caùc moâi tröôøng ñaøn hoài (chaát khí, chaát loûng, chaát raén) do caùc vaät theå dao ñoäng gaây ra. Caùc vaät theå dao ñoäng naøy ñöôïc goïi laø nguoàn aâm. Khoâng gian trong ñoù coù soùng aâm lan truyeàn thì ñöôïc goïi laø tröôøng aâm. Aùp suaát dö trong tröôøng aâm ñöôïc goïi laø aùp suaát aâm P, ñôn vò tính laø ñyn/cm2 hay laø bar. Cöôøng ñoä aâm I laø soá naêng löôïng soùng truyeân qua dieän tích beà maët 1 cm2 vuoâng goùc vôùi phöông truyeàn soùng trong 1 giaây (erg/cm2.s hoaëc w/cm2). Cöôøng ñoä aâm vaø aùp suaát lieân heä vôùi nhau theo bieåu thöùc: I= P2 (erg/cm2) ρc 3 ρ - laø maät ñoä cuûa moâi tröôøng (g/cm ) Trong khoâng gian töï do, cöôøng ñoä aâm tyû leä nghòch vôùi bình phöông khoaûng caùch r ñeán nguoàn aâm. I= Ir 4πr 2 Ir laø cöôøng ñoä aâm ôû caùch nguoàn ñieåm moät khoaûng r. Tai chuùng ta tieáp nhaän aâm nhôø dao ñoäng cuûa aùp suaát aâm. Aùp suaát aâm tyû leä vôùi bieán ñoåi cöôøng ñoä aâm nhöng trong khi cöôøng ñoä aâm bieán ñoåi n laàn thì aùp suaát aâm bieán ñoåi n laàn. Ñeå ñaùnh giaù caûm giaùc nghe, chæ nhöõng ñaëc tröng vaät lyù cuûa aâm laø chöa ñuû vì tai chuùng ta phaân bieät caûm giaùc nghe khoâng theo söï taêng tuyeät ñoái cuûa cöôøng ñoä aâm hay aùp suaát aâm maø theo söï taêng töông ñoái cuûa noù. Cuõng vì theá ngöôøi ta khoâng ñaùnh giaù cöôûng ñoä aâm vaø aùp suaát aâm theo ñôn vò tuyeät ñoái maø theo ñôn vò töông ñoái vaø duøng thang logarit thay cho thang thaäp phaân ñeå thu heïp phaïm vi trò soá ño. Khi ñoù ta coù möùc cöôøng ñoä aâm do baèng ñeâxiben (dB) Lt = 10 lg I (dB) I0 Trong ñoù : I – Cöôøng ñoä aâm Io – Cöôøng ñoä aâm ôû ngöôõng nghe ñöôïc hay coøn goïi laø möùc khoâng. Möùc khoâng (Io) laø möùc ño cöôøng ñoä aâm toái thieåu maø tai ngöôøi coù khaû naêng caûm nhaän ñöôïc, tuy nhieân ngöôõng nghe ñöôïc thay ñoåi theo taàn soá. Töông töï ta coù möùc aùp suaát aâm: http://www.ebook.edu.vn 17 L p = 20 lg P (dB) Po Po- ngöôõng quy öôùc 2.10-5 (N/m2) Möùc coâng suaát aâm: Lw = 10 lg W (dB) Wo Trong ñoù : Wo – ngöôõng khoâng hay ngöôõng quy öôùc Wo = 10-12 Nhö vaäy khi aâm thanh coù aùp löïc baèng 2.10-5 (N/cm2) hay cöôøng ñoä Io = 10-12 (W/m2) thì noù coù möùc aâm baèng 0 (dB). Dao ñoäng aâm maø tai nghe ñöôïc coù taàn soá töø 16 ÷ 20 HZ. Giôùi haïn naøy ôû moãi ngöôøi khoâng gioáng nhau, tuøy theo löùa tuoåi vaø cô quan thính giaùc. Dao ñoäng aâm coù taàn soá döôùi 16 ÷ 20 HZ tai ngöôùi khoâng theå nghe ñöôïc goïi laø haï aâm, coøn dao ñoäng aâm coù taàn soá treân 16 ÷ 20 kHZ cuõng khoâng nghe ñöôïc goïi laø sieâu aâm. 2-Caùc loaïi tieáng oàn Trong saûn xuaát coâng nghieäp, nguoàn aâm laø caùc vaät theå raén, loûng vaø hôi dao ñoäng. Toå hôïp hoãn loaïn caùc aâm khaùc nhau veà cöôøng ñoä vaø taàn soá trong phaïm vi töø 16 ñeán 20.000 HZ goïi laø tieáng oàn thoáng keâ. Tieáng oàn coù aâm saéc roõ reät goïi laø tieáng oàn coù aâm saéc. A-Theo ñaëc tính cuûa nguoàn oàn coù theå phaân ra: a- Tieáng oàn cô hoïc: sinh ra do söï chuyeån ñoäng cuûa caùc chi tieát hoaëc boä phaän maùy moùc coù khoái löôïng khoâng caân baèng... b- Tieáng oàn va chaïm: sinh ra do moät quaù trình coâng ngheä nhö reøn, daäp, taùn... c- Tieáng oàn khí ñoäng: sinh ra khi hôi chuyeån ñoäng vôùi vaän toác cao nhö maùy neùn khí, ñoäng cô phaûn löïc... d- Tieáng noå hoaëc xung: sinh ra khi ñoäng cô ñoát trong, ñoäng cô diezen laøm vieäc... B-Theo daûi taàn soá phaân ra: a- Tieáng oàn taàn soá cao khi f > 1000 HZ . b- Tieáng oàn taàn soá trung bình khi f = 300 ÷ 1000 HZ. c- Tieáng oàn taàn soá thaáp khi f < 300 HZ. Trong caùc phaân xöôûng coù nhieàu nguoàn oàn thì möùc oàn khoâng phaûi laø toång soá möùc oàn töøng nguoàn laïi . Möùc oàn toång coäng ôû moät ñieåm caùch ñeàu nhieàu nguoàn coù theå xaùc ñònh theo coâng thöùc sau: Neáu coù n nguoàn oàn coù cöôøng ñoä nhö nhau(Li) thì möùc oàn toång coäng seõ laø: LΣ = Li + 10 lg n (dB) http://www.ebook.edu.vn 18 §5-2 Aûnh höôûng cuûa tieáng oàn vaø chaán ñoäng ñeán cô theå con ngöôøi 1- Tieáng oàn. a- Aûnh höôûng cuûa tieáng oàn noùi chung: Tieáng oàn tröôùc heát aûnh höôûng ñeán heä thaàn kinh trung öông, sau ñoù ñeán heä thoáng tim maïch vaø nhieàu cô quan khaùc, coøn söï thay ñoåi trong cô quan thính giaùc phaùt trieån muoän hôn nhieàu. Taùc duïng gaây khoù chuïi cuûa tieáng oàn phuï thuoäc vaøo caùc tính chaát vaät lyù cuûa noù. Tuy nhieân taàn soá laëp laïi cuûa tieáng oàn, ñaëc ñieåm cuûa noù cuõng aûnh höôûng lôùn. Tieùng oàn phoå lieân tuïc gaây taùc duïng khoù chòu ít hôn tieáng oàn giaùn ñoaïn. Tieáng oàn coù caùc thaønh phaàn taàn soá cao khoù chòu hôn tieáng oàn coù taàn soá thaâp. Khoù chòu nhaát laø tieáng oàn thay ñoåi caû veà taàn soá vaø cöôøng ñoä. Aûnh höôûng cuûa tieáng oàn ñoái vôùi cô theå coøn phuï thuoäc vaøo höôùng cuûa naêng löôïng aâm tôùi, thôøi gian taùc duïng cuûa noù trong moät ngaøy laøm vieäc, vaøo quaù trình laâu daøi ngöôøi coâng nhaân laøm vieäc trong phaân xöôûng oàn, vaøo ñoä nhaïy caûm rieâng cuûa töøng ngöôøi cuõng nhö vaøo löùa tuoåi, nam hay nöõ vaø traïng thaùi cô theå cuûa ngöôøi coâng nhaân. b- Aûnh höôûng cuûa tieáng oàn ñeán cô quan thính giaùc: Khi chòu taùc duïng cuûa tieáng oàn, ñoä nhaïy caûm thính giaùc giaûm xuoáng, ngöôõng nghe taêng leân. Hieän töôïng ñoù goïi laø söï thích nghi cuûa thính giaùc.Nhöng söï thích nghi cuûa thính giaùc chæ coù moät giôùi haïn nhaát ñònh. Döôùi taùc duïng keùo daøi cuûa tieáng oàn, thính löïc giaûm suùt, ñoä nhaïy caûm thính giaùc giaûm ñi roõ reät, nhaát laø ôû taàn soá cao (giaûm quaù 15 dB, coù khi tôùi 30 ÷ 50 dB); sau khi rôøi khoûi nôi oàn phaûi moät thôøi gian daøi (vaøi giôø hoaëc vaøi ngaøy) thính giaùc môùi phuïc hoài ñöôïc, ñoàng thôøi coù caûm giaùc meät moûi ôû cô quan thính giaùc. Neáu taùc duïng cuûa tieáng oàn laëp laïi nhieàu laàn, hieän töôïng meät moûi thính giaùc khoâng coù khaû naêng hoài phuïc hoaøn toaøn veà traïng thaùi bình thöôøng. Sau moät thôøi gian daøi seõ phaùt trieån thaønh nhöõng bieán ñoåi cío tính chaát beänh lyù, daãn tôùi caùc bieán ñoåi thoaùi hoùa trong tai, gaây caùc beänh naëng tai vaø ñieác. Ñoái vôùi aâm taàn soá 2000 ÷ 4000 HZ, taùc duïng meät moûi seõ baét ñaàu töø 80 dB, ñoái vôùi aâm 5000 ÷ 6000 HZ töø 60 dB. Ñoä giaûm thính cuûa tai tyû leä thuaän vôùi thôøi gian laøm vieäc trong tieáng oàn. Möùc oàn caøng cao toác ñoä giaûm thính caøng nhanh. Tuy nhieân ñieàu naøy coøn phuï thuoäc ñoä nhaïy caûm rieâng töøng ngöôøi. c- Tieáng oàn aûnh höôûng ñeán caùc cô quan khaùc: - Döôùi taùc duïng cuûa tieáng cuûa tieáng oàn trong cô theå con ngöôøi xaåy ra moät loaït caùc thay ñoåi, bieåu hieän qua söï roái loaïn traïng thaùi bình thöôøng cuûa heä thaàn kinh. - Tieáng oàn ngay caû khi möùc khoâng ñaùng keå (ôû möùc 50 ÷ 70 dB) cuõng taïo ra moät taûi troïng ñaùng keå leân heä thoáng thaàn kinh, ñaëc bieät ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng trí oùc. http://www.ebook.edu.vn 19 - Tieáng oàn cuõng gaây ra nhöõng thay ñoåi trong heä thoáng tim maïch keøm theo söï roái loaïn tröông löïc bình thöôøng cuûa maïch maùu vaø roái loaïn tim. Nhöõng ngöôøi laøm vieäc trong moâi tröôøng oàn thöôøng bò ñau daï giaøy vaø cao huyeát aùp. 2- Chaán ñoäng. Phaïm vi dao ñoäng maø ta thu nhaän nhö chaán ñoäng aâm naèm trong giôùi haïn töø 12 ÷ 8000 HZ. Theo hình thöùc taùc ñoäng, ngöôøi ta chia ra chaán ñoäng chung vaø chaán ñoäng cuïc boä. Chaán ñoäng chung gaây ra dao ñoäng cuûa caû cô theå, coøn chaán ñoäng cuïc boä chæ laøm cho töøng boä phaän cuûa cô theå dao ñoäng. Aûnh höôûng cuûa chaán ñoäng cuïc boä khoâng chæ giôùi haïn trong phaïm vi taùc ñoäng cuûa noù, maø aûnh höoûng ñeán heä thoáng thaàn kinh trung öông vaø coù theå laøm thay ñoåi chöùc naêng cuûa caùc cô quan vaø boä phaän khaùc, gaây ra phaûn öùng beänh lyù töông öùng. Taùc duïng cuûa chaán ñoäng cuïc boä leân cô theå khaùc taùc duïng cuûa chaán ñoäng chung veà maët ñònh löôïng vaø ñònh tính. Ñaëc bieät aûnh höôûng tôùi cô theå khi taàn soá rung ñoäng xaáp xæ taàn soá dao ñoäng rieâng cuûa cô theå vaø caùc cô quan beân trong. Ngöôøi ta thaáy raèng hieän töôïng coäng höôõng xaåy ra maïnh ôû tö theá ñöùng thaúng cuûa ngöôøi coâng nhaân, luùc ñoù dao ñoäng cuûa maùy moùc deã truyeàn vaøo cô theå vaø laøm cho coâng nhaân choáng meät moûi. Traùi laïi neáu ñöùng hôi cong ñaàu goái caùc dao ñoäng cuûa maùy moùc bò caét nhieàu ôû baøn chaân vaø khôùp xöông neân deã chòu hôn. Khi xaåy ra hieän töôïng coäng höôõng cuûa dao ñoäng vôùi caùc boä phaän cô theå, ngöôøi ta coù caûm giaùc ngöùa ngaùy, teâ chaân, teâ vuøng thaét löng... Rung ñoäng cuõng aûnh höôûng ñeán heä thoáng tim maïch, roái loaïn chöùc naêng tuyeán giaùp traïng, tuyeán sinh duïc nam, nöõ. Rung ñoäng coøn gaây vieâm khôùp, voâi hoùa caùc khôùp... §5-3 Caùc bieän phaùp phoøng choáng tieáng oàn vaø rung ñoäng Coâng taùc choáng tieáng oàn vaø rung ñoäng phaûi ñöôïc nghieân cöùu kyû töø khi laäp quy hoaïch toång maët baèng nhaø maùy tôùi khi xaây döïng caùc xöôûng saûn xuaát, töø khi thieát keá quaù trình coâng ngheä maùy ñeán cheá taïo caùc maùy moùc cuï theå, ñoàng thôøi phaûi thöïc hieän ngay caû trong quaù trình saûn xuaát cuûa nhaø maùy. 1- Bieän phaùp chung. Töø luùc laäp toång maët baèng nhaø maùy ñaõ phaûi baét ñaàu nghieân cöùu caùc bieän phaùp quy hoaïch – xaây döïng choáng tieáng oàn vaø chaán ñoäng. Chính nhôø giai ñoaïn ñaàu tieân naøy môùi taïo ñöôïc caùc tieàn ñeà cô baûn ñeå caùc böôùc tieáp theo thu ñöôïc keát quaû. Caàn haïn cheá söï lan truyeàn tieáng oàn ngay trong phaïm vi cuûa xí nghieäp vaø ngaên chaën tieáng oàn ra caùc vuøng xung quanh, giöõa caùc khu nhaø ôû vaø khu saûn xuaát coù tieáng oàn phai troàng caùc daûi caây xanh baûo veä ñeå choáng oàn vaø laøm saïch moâi tröôøng, giöõa xí nghieäp vaø caùc khu nhaø coù khoaûng caùch toái thieåu ñeå tieáng oàn khoâng vöôït möùc cho pheùp. 2- Giaûm tieáng oàn vaø chaán ñoäng nôi saûn xuaát. - Töï ñoäng hoùa quaù trình coâng ngheä vaø aùp duïng heä thoáng ñieàu khieån töø xa - Laép raùp caùc maùy moùc thieát bò coù chaát löôïng cao. http://www.ebook.edu.vn 20