Tài liệu Bài cáo cáo- thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả của nghiệp vụ thị trường mở trong quá trình thực thi chính sách tiền tệ tại vn

Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o Tr-êng §¹i häc Ngo¹i Th-¬ng ---------o0o--------- C«ng tr×nh dù thi Cuéc thi “Sinh viªn nghiªn cøu khoa häc §¹i häc Ngo¹i Th­¬ng n¨m 2005” Tªn c«ng tr×nh: Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ cña nghiÖp vô thÞ tr-êng më trong qu¸ tr×nh thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ t¹i ViÖt Nam Thuéc nhãm ngµnh: XH1a Hä vµ tªn sinh viªn: - §Ëu ThÞ Kh¸nh Hoµi N÷ D©n téc: Kinh Líp: Anh 2 Kho¸: 41 Khoa: Kinh tÕ ngo¹i th-¬ng - NguyÔn Trang Nhung N÷ D©n téc: Kinh Líp: Anh 2 Kho¸: 41 Khoa: Kinh tÕ ngo¹i th-¬ng Hä vµ tªn ng-êi h-íng dÉn: C« Vò Ph-îng Hoµng Hµ Néi 2005 Lêi nãi ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ (CSTT) lu«n ®ãng mét vai trß quan träng trong chÝnh s¸ch vÜ m« nh»m æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ cµng trë nªn quan träng vµ nh¹y c¶m khi gi¸ c¶ vµ l·i suÊt cã diÔn biÕn phøc t¹p. §Æc biÖt trong thêi gian gÇn ®©y, do ¶nh h-ëng cña nhiÒu nh©n tè nh- thiªn tai, dÞch bÖnh vµ t¸c ®éng cña gi¸ c¶ trªn thÞ tr-êng thÕ giíi… nªn chØ sè gi¸ c¶ trong n-íc cã nh÷ng biÕn ®éng bÊt th-êng. N¨m 2000, chØ sè l¹m ph¸t lµ -0,6% nh-ng n¨m 2004 lªn tíi 9,5%, con sè nµy lµ cao h¬n nhiÒu vµ cã sù ®ét biÕn so víi 10 n¨m trë l¹i ®©y. Tr-íc t×nh h×nh nh- vËy, viÖc sö dông mét c¸ch thùc sù cã hiÖu qu¶ c¸c c«ng cô cña CSTT ®Ó kiÓm so¸t l¹m ph¸t lµ rÊt quan träng vµ cÊp thiÕt. Trong c¸c c«ng cô chñ yÕu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nh- thÞ tr-êng më, l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu, tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc, h¹n møc tÝn dông,… th× nghiÖp vô thÞ tr-êng më ngµy cµng chøng tá lµ c«ng cô cã vai trß to lín ®Ó æn ®Þnh thÞ tr-êng tiÒn tÖ, kiÒm chÕ l¹m ph¸t, ®iÒu tiÕt vèn kh¶ dông cña c¸c tæ chøc tÝn dông vµ ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n. NghiÖp vô thÞ tr-êng më ®-îc Ng©n hµng Nhµ n-íc ViÖt Nam (NHNNVN) chÝnh thøc thùc hiÖn tõ 7/2000 sau mét giai ®o¹n chuÈn bÞ l©u dµi víi sù tham kh¶o kinh nghiÖm vËn hµnh thÞ tr-êng më cña c¸c n-íc trªn thÕ giíi. Trong 5 n¨m qua, nghiÖp vô thÞ tr-êng më ®· ®-îc tiÕn hµnh th-êng xuyªn vµ ®ãng gãp lín trong viÖc ®iÒu tiÕt l-îng cung tiÒn cho nÒn kinh tÕ. Th«ng qua nghiÖp vô thÞ tr-êng më, NHNNVN ®· cung øng hµng chôc ngh×n tû ®ång cho c¸c tæ chøc tÝn dông vµo nh÷ng lóc c¨ng th¼ng, gãp phÇn æn ®Þnh thÞ tr-êng tiÒn tÖ, gi¶m rñi ro thÞ tr-êng vµ rñi ro thanh kho¶n cña c¸c Ng©n hµng th-¬ng m¹i. Tuy nhiªn, ®Ó nghiÖp vô thÞ tr-êng më thùc sù ph¸t huy hiÖu qu¶, gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, ViÖt Nam cÇn tiÕn hµnh mét sè biÖn ph¸p nh»m th¸o gì nh÷ng khã kh¨n cßn tån t¹i (sè phiªn giao dÞch Ýt, chØ cã mét vµi thµnh viªn tham gia, hµng ho¸ cßn ®¬n ®iÖu vÒ chñng lo¹i vµ thêi h¹n, viÖc chØ ®¹o l·i suÊt vµ khèi l-îng t¹i c¸c phiªn ®Êu thÇu l·i suÊt ch-a thËt sù linh ho¹t, c¬ së ph¸p lý ch-a thùc sù hoµn thiÖn…). V× thÕ, viÖc nghiªn cøu nghiÖp vô thÞ tr-êng http://svnckh.com.vn 2 më ®Ó t×m ra gi¶i ph¸p nh»m ph¸t huy h¬n n÷a hiÖu qu¶ cña c«ng cô nµy lµ cÇn thiÕt, do vËy nhãm nghiªn cøu chóng em ®· chän ®Ò tµi: “Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ cña nghiÖp vô thÞ tr-êng më trong qu¸ tr×nh thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ t¹i ViÖt Nam ”. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu Trªn c¬ së hÖ thèng ho¸ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ nghiÖp vô thÞ tr-êng më vµ vai trß cña nã trong qu¸ tr×nh thùc thi CSTT cña ViÖt Nam, ®Ò tµi tËp trung ph©n tÝch thùc tr¹ng cña c«ng cô nµy trong giai ®o¹n tõ th¸ng 07/2000 ®Õn 07/2005, vµ ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n ë tÇm vÜ m« vµ vi m« nh»m hoµn thiÖn ho¹t ®éng TTM ë ViÖt Nam. 3. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu §èi t-îng nghiªn cøu lµ ho¹t ®éng, tæ chøc cña thÞ tr-êng më ë ViÖt Nam nh- khối lượng giao dịch, định kỳ giao dịch, kỳ hạn giao dịch, thủ tục giao dịch, hµng ho¸ giao dÞch, thành viên tham gia… Ph¹m vi nghiªn cøu: lµ nghiÖp vô thÞ tr-êng më do Ng©n hµng Nhµ n-íc ViÖt Nam thùc hiÖn tõ lóc ra ®êi cho ®Õn nay. 4. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ò tµi sö dông tæng hîp c¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc nh-: duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö, ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch, so s¸nh, tæng hîp tµi liÖu, thèng kª, pháng vÊn chuyªn gia, sö dông sè liÖu thùc tÕ ®Ó luËn gi¶i, chøng minh. 5. KÕt cÊu ®Ò tµi Bªn c¹nh phÇn Më ®Çu vµ KÕt luËn, ®Ò tµi gåm ba ch-¬ng: Ch-¬ng I: Lý luËn chung vÒ thÞ tr-êng më vµ nghiÖp vô thÞ tr-êng më. Ch-¬ng II: Thùc tr¹ng ho¹t ®éng nghiÖp vô thÞ tr-êng më t¹i ViÖt Nam Ch-¬ng III: Gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ cña nghiÖp vô thÞ tr-êng më t¹i ViÖt Nam. http://svnckh.com.vn 3 Ch-¬ng i Lý luËn chung vÒ thÞ tr-êng më vµ nghiÖp vô thÞ tr-êng më I. Tæng quan vÒ thÞ tr-êng më 1. Kh¸i niÖm vÒ thÞ tr-êng më vµ nghiÖp vô thÞ tr-êng më §Ó ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia, NHTW1 c¸c n-íc sö dông mét sè c«ng cô nh- tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc, nghiÖp vô t¸i chiÕt khÊu, nghiÖp vô thÞ tr-êng më, vµ nghiÖp vô b×nh æn thÞ tr-êng ngo¹i hèi. Trong c¸c nghiÖp vô ®ã, nghiÖp vô thÞ tr-êng më víi nhiÒu -u ®iÓm nh- tÝnh linh ho¹t, tèc ®é lan truyÒn nhanh, khèi l-îng giao dÞch ®· ®-îc c¸c NHTW sö dông réng r·i, hiÖu qu¶ vµ ®· trë thµnh c«ng cô ®¾c lùc trong viÖc thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. ThÞ tr-êng më lµ thÞ tr-êng diÔn ra ho¹t ®éng tiÒn tÖ gi÷a NHTW víi c¸c tæ chøc tÝn dông vµ phi tÝn dông nh»m t¸c ®éng ®Õn viÖc t¨ng, gi¶m khèi l-îng tiÒn tÖ mét c¸ch trùc tiÕp ®èi víi nÒn kinh tÕ. Ph¹m vi thÞ tr-êng më ë nh÷ng n-íc kh¸c nhau th× kh¸c nhau. Sù kh¸c biÖt ®ã lµ do lo¹i h×nh c«ng cô vµ thêi h¹n cña c¸c c«ng cô ®-îc phÐp giao dÞch trªn thÞ tr-êng më ë tõng n-íc kh«ng gièng nhau. VÝ dô, thÞ tr-êng më ë NhËt B¶n chØ cho phÐp giao dÞch c¸c giÊy tê cã gi¸ mµ thêi h¹n kh«ng qu¸ mét n¨m. Nh- vËy, thÞ tr-êng më ë NhËt B¶n lµ mét bé phËn cña thÞ tr-êng tiÒn tÖ. Ng-îc l¹i, thÞ tr-êng më ë §øc l¹i cho phÐp giao dÞch c¶ giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n vµ dµi h¹n. GiÊy tê cã gi¸ dµi h¹n ®-îc phÐp giao dÞch trªn thÞ tr-êng më cña §øc cã thÓ cã thêi h¹n lªn tíi 5 n¨m (Five-year Federal notes), thËm chÝ tíi 10 hay 30 n¨m nh- tr¸i phiÕu liªn bang (Federal Bonds). XÐt theo thêi h¹n nî cña chøng kho¸n th× thÞ tr-êng më cña §øc bao gåm c¶ mét phÇn cña thÞ tr-êng chøng kho¸n. Chñng lo¹i hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng më còng kh«ng gièng nhau. Ng©n hµng Trung 1 T¹i Mü NHTW lµ Côc Dù Tr÷ Liªn Bang Mü. T¹i Ch©u ¢u lµ Ng©n Hµng Trung ¦¬ng Ch©u ¢u. T¹i NhËt lµ Ng©n Hµng Trung ¦¬ng NhËt. Khi nãi ®Õn ViÖt Nam th× c¸ch gäi Ng©n hµng Trung ¦¬ng sÏ ®-îc thay thÕ b»ng Ng©n hµng Nhµ n-íc ®Ó tiÖn theo dâi. http://svnckh.com.vn 4 ¦¬ng Anh th-êng thùc hiÖn nghiÖp vô thÞ tr-êng më d-íi h×nh thøc mua b¸n tÝn phiÕu chÝnh phñ vµ th-¬ng phiÕu. NHTW NhËt B¶n thùc hiÖn nghiÖp vô thÞ tr-êng më chñ yÕu trªn c¬ së th-¬ng phiÕu, giÊy nî ng¾n h¹n, chøng chØ tiÒn göi. NHTW §øc chñ yÕu mua b¸n hîp ®ång mua l¹i. Do vËy, vÒ mÆt lý thuyÕt, kh«ng cã sù h¹n chÕ thêi h¹n vµ chñng lo¹i hµng ho¸ ®-îc giao dÞch trªn thÞ tr-êng më. NghiÖp vô thÞ tr-êng më (open market operations - OMOs) lµ ho¹t ®éng mua b¸n giÊy tê cã gi¸2 cña NHTW trªn thÞ tr-êng më [TrÇn Träng §é, 2004]. Th«ng qua ho¹t ®éng mua b¸n giÊy tê cã gi¸, NHTW t¸c ®éng trùc tiÕp tíi dù tr÷ cña c¸c ng©n hµng vµ gi¸n tiÕp tíi l·i suÊt thÞ tr-êng, tõ ®ã cã thÓ ¶nh h-ëng ®Õn l-îng tiÒn cung øng th«ng qua t¸c ®éng c¶ vÒ l-îng vµ vÒ gi¸. §iÒu 9, Môc 4, LuËt Ng©n hµng Nhµ n-íc ViÖt Nam n¨m 1997 quy ®Þnh nghiÖp vô thÞ tr-êng më lµ nghiÖp vô mua b¸n c¸c giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n do Ng©n hµng Nhµ n-íc thùc hiÖn trªn thÞ tr-êng tiÒn tÖ nh»m thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. Theo luËt söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu LuËt NHNN ViÖt Nam n¨m 2003, kh¸i niÖm nghiÖp vô thÞ tr-êng më ®-îc ®Þnh nghÜa l¹i lµ nghiÖp vô mua b¸n ng¾n h¹n c¸c giÊy tê cã gi¸ do Ng©n hµng Nhµ n-íc thùc hiÖn trªn thÞ tr-êng tiÒn tÖ nh»m thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. Tuú thuéc vµo môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ mµ NHTW thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô thÞ tr-êng më t-¬ng øng. §Ó thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ níi láng NHTW sÏ mua vµo c¸c giÊy tê cã gi¸ tõ c¸c ®èi t¸c trªn thÞ tr-êng vµ ng-îc l¹i NHTW sÏ b¸n ra c¸c giÊy tê cã gi¸ cho c¸c ®èi t¸c nÕu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ lµ th¾t chÆt, tõ ®ã ¶nh h-ëng tíi kh¶ n¨ng cung tÝn dông cho nÒn kinh tÕ nãi chung vµ tíi ho¹t ®éng cña toµn nÒn kinh tÕ. NghiÖp vô thÞ tr-êng më t¸c ®éng tíi l-îng cung tiÒn vµ l·i suÊt thÞ tr-êng cña nÒn kinh tÕ th«ng qua c¬ chÕ sau: 2 GiÊy tê cã gi¸ ®-îc hiÓu lµ c¸c gi¸ trÞ cã thÓ ®-îc giao dÞch vµ cã gi¸ trÞ nh- tiÒn theo mét nghÜa nµo ®ã vµ ®-îc quy ®Þnh bëi luËt ®Þnh cña mçi quèc gia. T¹i ViÖt Nam, giÊy tê cã gi¸ cã thÓ lµ tr¸i phiÕu kho b¹c, tr¸i phiÕu chÝnh phñ, c«ng tr¸i nhµ n-íc, tÝn phiÕu kho b¹c, tÝn phiÕu ng©n hµng, vµ c¸c giÊy tê cã gi¸ kh¸c theo LuËt Ng©n Hµng Nhµ n-íc vµ LuËt Tæ Chøc TÝn Dông. http://svnckh.com.vn 5 Thø nhÊt, t¸c ®éng tíi dù tr÷ cña c¸c ng©n hµng. ViÖc NHTW b¸n/mua c¸c giÊy tê cã gi¸ trªn thÞ tr-êng më sÏ lµm gi¶m/t¨ng ngay lËp tøc dù tr÷ cña c¸c NHTM. B»ng viÖc b¸n/mua giÊy tê cã gi¸ cho c¸c NHTM, NHTW cã thÓ gi¶m/t¨ng mét khèi l-îng dù tr÷ t-¬ng øng khi tiÒn thanh to¸n cho l-îng giÊy tê cã gi¸ nµy ®-îc ghi Nî/Cã vµo tµi kho¶n cña NHTM t¹i NHTW. Trong tr-êng hîp ng-êi mua/b¸n lµ kh¸ch hµng cña NHTM th× sè tiÒn mua giÊy tê cã gi¸ sÏ lµm gi¶m/t¨ng sè d- tiÒn göi cña kh¸ch hµng ®ã t¹i NHTM. Sù gi¶m/t¨ng cña dù tr÷ sÏ dÊn ®Õn gi¶m/t¨ng kh¶ n¨ng cho vay cña hÖ thèng ng©n hµng vµ v× thÕ mµ gi¶m/t¨ng khèi l-îng cung tiÒn. Thø hai, t¸c ®éng tíi l·i suÊt. Khi vèn kh¶ dông cña tõng ng©n hµng gi¶m/t¨ng do t¸c ®éng cña nghiÖp vô thÞ tr-êng më, møc cung vèn trªn thÞ tr-êng tiÒn tÖ liªn ng©n hµng gi¶m/t¨ng. Trong ®iÒu kiÖn c¸c yÕu tè liªn quan kh«ng thay ®æi, l·i suÊt thÞ tr-êng liªn ng©n hµng sÏ t¨ng/gi¶m. Th«ng qua ho¹t ®éng arbitrage3 vÒ l·i suÊt, ¶nh h-ëng nµy ®-îc truyÒn ®Õn c¸c møc l·i suÊt kh¸c trªn thÞ tr-êng tµi chÝnh nãi chung. NghiÖp vô thÞ tr-êng më cßn ¶nh h-ëng ®Õn cung cÇu vµ do ®ã ®Õn gi¸ c¶ c¸c giÊy tê cã gi¸ mµ NHTW sö dông trong nghiÖp vô thÞ tr-êng më. Nh÷ng thay ®æi vÒ gi¸ c¶ nµy sÏ t¹o ra nh÷ng thay ®æi vÒ møc sinh lêi cña c¸c giÊy tê cã gi¸ (l·i suÊt cña chóng sÏ bÞ t¨ng lªn hoÆc gi¶m xuèng). NÕu c¸c giÊy tê cã gi¸ chiÕm tû träng lín trong giao dÞch trªn thÞ tr-êng më th× sù thay ®æi møc sinh lêi ®ã sÏ ¶nh h-ëng tíi l·i suÊt thÞ tr-êng. Ch¼ng h¹n, khi NHTW b¸n chøng kho¸n lµm cung chøng kho¸n t¨ng, gi¸ c¶ cña c¸c chøng kho¸n gi¶m xuèng lµm møc sinh lêi (hay l·i suÊt) cña chóng t¨ng lªn. L·i suÊt t¨ng lªn buéc c¸c NHTM ph¶i t¨ng l·i suÊt tiÒn göi lªn ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng ng-êi 3 Arbitrage (§¶o hèi): ViÖc mua vµ b¸n mét tµi s¶n ë hai hay nhiÒu thÞ tr-êng nh»m kiÕm ®-îc lîi nhuËn nhê sù chªnh lÖch gi¸ gi÷a c¸c thÞ tr-êng nµy. Th«ng qua viÖc ®ång thêi mua ë mét thÞ tr-êng cã gi¸ thÊp vµ b¸n ë thÞ tr-êng kh¸c cã gi¸ cao h¬n, ng-êi ®¶o hèi kiÕm ®-îc lîi nhuËn nhê sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c thÞ tr-êng, nh-ng chÝnh qu¸ tr×nh nµy lµm thay ®æi cung cÇu trªn hai thÞ tr-êng theo h-íng lµm gi¶m sù kh¸c biÖt vÒ gi¸ c¶. V× vËy, hµnh vi nµy cã t¸c dông lµm cho sù kh¸c biÖt gi¸ c¶ gi÷a c¸c thÞ tr-êng kh«ng v-ît qu¸ møc chi phÝ giao dÞch. (Tõ ®iÓn kinh tÕ häc, NguyÔn V¨n Ngäc, Nhµ xuÊt b¶n Thèng Kª, 2001) http://svnckh.com.vn 6 d©n vµ c¸c nhµ ®Çu t- rót tiÒn ra khái ng©n hµng ®em ®Çu t- vµo chøng kho¸n. Víi ®óng nghÜa cña thÞ tr-êng, viÖc mua b¸n c¸c giÊy tê cã gi¸ trªn thÞ tr-êng më th«ng qua gi¸ c¶ lµ l·i suÊt giao dÞch. Th«ng qua c¸c kªnh l-u chuyÓn tiÒn tÖ, l·i suÊt vµ khèi l-îng giÊy tê cã gi¸ giao dÞch trªn thÞ tr-êng më sÏ t¸c ®éng tíi l·i suÊt thÞ tr-êng4 vµ do ®ã t¸c ®éng tíi ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ5. Trªn thùc tÕ, NHTW ®-îc quyÒn mua vµ b¸n c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ kh¸c nhau. Khèi l-îng giao dÞch vµ thêi gian thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô nµy hoµn toµn do NHTW quyÕt ®Þnh. Trªn c¬ së ¶nh h-ëng mong muèn tíi dù tr÷ ng©n hµng, c¬ sè tiÒn tÖ, tæng l-îng tiÒn, l·i suÊt vµ c¸c kh¶ n¨ng tÝn dông kh¸c, NHTW sÏ tiÕn hµnh c¸c nghiÖp vô mua b¸n trªn thÞ tr-êng më. NghiÖp vô thÞ tr-êng më lµ c«ng cô ra ®êi sau so víi c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ kh¸c nh-ng l¹i cho thÊy nã lµ c«ng cô h÷u hiÖu nhÊt trong viÖc thùc hiÖn CSTT. Sù h÷u hiÖu ®ã cµng trë nªn râ rµng h¬n trong mèi quan hÖ gi÷a nghiÖp vô thÞ tr-êng më vµ c¸c c«ng cô cßn l¹i. C«ng cô t¸i chiÕt khÊu vµ nghiÖp vô thÞ tr-êng më ®Òu nh»m môc ®Ých t¸i cÊp vèn cho c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i. C«ng cô t¸i chiÕt khÊu cho phÐp cÊp vèn kh¶ dông cho c¸c NHTW d-íi h×nh thøc t¸i chiÕt khÊu c¸c giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n. Nã chØ cã hiÖu qu¶ khi NHTM phô thuéc NHTW vÒ vèn kh¶ dông. Trong ®iÒu kiÖn thÞ tr-êng tµi chÝnh ngµy cµng ph¸t triÓn th× c¸c NHTM cã thÓ t×m ®-îc cho m×nh nhiÒu nguån tµi trî kh¸c nhau mµ kh«ng cÇn qu¸ phô thuéc vµo NHTW ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vèn kh¶ dông. NghiÖp vô thÞ tr-êng më cã thÓ lµm t¨ng hoÆc gi¶m vèn kh¶ dông nh-ng t¸c ®éng th«ng qua c¬ chÕ thÞ tr-êng nªn c¸c ®èi t-îng chÞu sù t¸c ®éng th-êng khã chèng ®ì hoÆc ®¶o chiÒu h-íng ®iÒu chØnh cña NHTW. NghiÖp vô thÞ tr-êng më vµ c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc ®Òu cho phÐp NHTW chñ ®éng ®iÒu tiÕt dù tr÷ cña hÖ thèng ng©n hµng. Tuy nhiªn, dù tr÷ b¾t buéc cã 4 Th-êng l·i suÊt trªn thÞ tr-êng më sÏ t¸c ®éng tr-íc tíi l·i suÊt trªn thÞ tr-êng liªn ng©n hµng, sau ®ã míi t¸c ®éng lªn l·i suÊt cña nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn thêi gian ®Ó cã ®-îc t¸c ®éng nµy lµ kh¸c nhau víi c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c nhau. 5 Th-êng theo c¸c lý thuyÕt kinh tÕ häc, viÖc t¸c ®éng nµy lµ ng¾n h¹n vµ cã ý nghÜa b×nh æn nhiÒu h¬n lµ t¨ng tr-ëng. Còng cã mét sè nghiªn cøu cho r»ng cã nh÷ng t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ lªn t¨ng tr-ëng kinh tÕ dµi h¹n. Trong bµi nghiªn cøu kh«ng ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò nµy mµ chØ tËp trung vµo viÖc tr¶ lêi c©u hái lµm thÕ nµo ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ thÞ tr-êng më t¹i ViÖt Nam. http://svnckh.com.vn 7 ¶nh h-ëng rÊt m¹nh ®Õn l-îng tiÒn cung øng, chØ mét thay ®æi nhá trong dù tr÷ b¾t buéc sÏ dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi rÊt lín trong l-îng tiÒn cung øng th«ng qua hÖ sè t¹o tiÒn. Ngoµi ra, viÖc thay ®æi liªn tôc dù tr÷ b¾t buéc sÏ g©y ra t×nh tr¹ng kh«ng æn ®Þnh cho ho¹t ®éng cña c¸c NHTM, lµm cho viÖc qu¶n lý kh¶ n¨ng thanh kho¶n khã kh¨n vµ tèn kÐm. ChÝnh ®iÒu nµy ®· lµm cho c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc trë nªn kÐm linh ho¹t. Trong khi ®ã, nghiÖp vô thÞ tr-êng më cã thÓ sö dông ®Ó t¹o ra sù thay ®æi nhá trong møc dù tr÷ vµ c¬ sè tiÒn b»ng c¸ch mua hoÆc b¸n Ýt giÊy tê cã gi¸. Ng-îc l¹i, nÕu sù thay ®æi vÒ dù tr÷ mµ NHTW mong muèn lín th× nghiÖp vô thÞ tr-êng më ®ñ søc thùc hiÖn th«ng qua viÖc mua hoÆc b¸n giÊy tê cã gi¸ víi sè l-îng lín. Ngoµi ra, c«ng cô nghiÖp vô thÞ tr-êng më ®-îc ®¸nh gi¸ lµ c«ng cô h÷u hiÖu nhÊt ®Ó thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cßn v× nh÷ng lý do sau ®©y: Thø nhÊt, nghiÖp vô thÞ tr-êng më do NHTW chñ ®éng thùc hiÖn. NHTW cã thÓ kiÓm so¸t hoµn toµn khèi l-îng cña nghiÖp vô thÞ tr-êng më mµ kh«ng chÞu ¶nh h-ëng cña bÊt kú nh©n tè nµo kh¸c. Thø hai, nghiÖp vô thÞ tr-êng më rÊt linh ho¹t. NHTW tham gia vµo thÞ tr-êng më hµng ngµy, mua b¸n víi sè l-îng lín c¸c giÊy tê cã gi¸. V× vËy, NHTW dÔ dµng thay ®æi ®iÒu chØnh khi cã mét sai lÇm nµo ®ã x¶y ra trong khi tiÕn hµnh nghiÖp vô thÞ tr-êng më. VÝ dô, khi NHTW thÊy r»ng cung øng tiÒn tÖ t¨ng qu¸ nhanh do mua chøng kho¸n trªn thÞ tr-êng më qu¸ nhiÒu th× ngay lËp tøc NHTW cã thÓ tiÕn hµnh nghiÖp vô b¸n chøng kho¸n trªn thÞ tr-êng vµo thêi gian sau ®ã. Thø ba, nghiÖp vô thÞ tr-êng më cã thÓ kiÓm so¸t ®-îc khèi l-îng mµ nã thùc hiÖn. VÝ dô, nÕu NHTW muèn t¨ng l-îng dù tr÷ cña hÖ thèng ng©n hµng lªn 200 tû ®ång th× nã chØ cÇn mua ®óng 200 tû ®ång chøng kho¸n chÝnh phñ. Hµnh vi kiÓm so¸t nµy kh«ng thÓ cã ®-îc víi c¸c c«ng cô kh¸c. C«ng cô dù tr÷ b¾t buéc tù nã kh«ng ph¶n ¸nh ®-îc toµn bé dù tr÷ thùc cña hÖ thèng ng©n hµng vµ do ®ã, khã kiÓm so¸t l-îng tiÒn cung øng. Cßn l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu cã thÓ ®-îc NHTW sö dông ®Ó ®iÒu tiÕt hay khuyÕn khÝch c¸c NHTM vay vèn nh-ng trªn thùc tÕ nã kh«ng thÓ trùc tiÕp kiÓm so¸t ®-îc khèi l-îng chiÕt khÊu. Cuèi cïng, nghiÖp vô thÞ tr-êng më cã thÓ thùc hiÖn mét c¸ch nhanh chãng kh«ng vÊp ph¶i sù chËm trÔ cña c¸c thñ tôc hµnh chÝnh. Khi NHTW quyÕt ®Þnh muèn thay ®æi dù tr÷ hoÆc c¬ së tiÒn tÖ, NHTW chØ cÇn ®-a ra yªu cÇu cho c¸c http://svnckh.com.vn 8 nhµ giao dÞch chøng kho¸n (trªn thÞ tr-êng tiÒn tÖ) vµ sau ®ã viÖc mua b¸n sÏ ®-îc thùc thi ngay. 2. Sù ra ®êi cña thÞ tr-êng më trªn thÕ giíi NghiÖp vô thÞ tr-êng më ®-îc Ng©n hµng Anh ¸p dông ®Çu tiªn vµo nh÷ng n¨m 1930 cña thÕ kû XIX. Vµo thêi gian nµy, l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu cña Ng©n hµng Anh ®-îc sö dông nh- c«ng cô chñ yÕu ®Ó kiÓm so¸t cung tiÒn. Tuy nhiªn, c«ng cô nµy tá ra kÐm hiÖu lùc khi l·i suÊt thÞ tr-êng tiÒn tÖ gi¶m liªn tôc v-ît ra ngoµi kh¶ n¨ng chi phèi cña l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu. §iÒu nµy thóc ®Èy Ng©n hµng Anh t×m kiÕm c«ng cô cã hiÖu qu¶ h¬n ®Ó ®iÒu chØnh l·i suÊt thÞ tr-êng theo h-íng mong muèn. C¸ch thøc ®Çu tiªn ®-îc ¸p dông nh»m lµm t¨ng l·i suÊt thÞ tr-êng lµ: (i) b¸n chøng kho¸n chÝnh phñ, ®ång thêi høa mua l¹i vµo mét ngµy x¸c ®Þnh trong t-¬ng lai; (ii) vay trªn thÞ tr-êng - thùc chÊt lµ mét kho¶n vay tõ nhµ chiÕt khÊu, hoÆc tõ ng-êi m«i giíi víi ®¶m b¶o b»ng chøng kho¸n chÝnh phñ. Ngoµi ra c¸c ph-¬ng ph¸p kh¸c cã cïng ¶nh h-ëng còng ®-îc ¸p dông nh-: (iii) b¸n h¼n c¸c chøng kho¸n chÝnh phñ; (iv) vay tiÒn tõ c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i; (v) vay tõ nh÷ng ng-êi göi tiÒn ®Æc biÖt. B»ng c¸ch ®ã, l-îng tiÒn c¬ së (base money) gi¶m ®i t-¬ng øng víi khèi l-îng vay hoÆc b¸n chøng kho¸n, kÐo theo cung tiÒn gi¶m vµ v× vËy l·i suÊt thÞ tr-êng t¨ng lªn. Cïng thêi gian nay, Ng©n hµng Trung ¦¬ng Thuþ Sü còng sö dông nghiÖp vô b¸n c¸c chøng kho¸n chÝnh phñ nh»m thu hót l-îng vèn kh¶ dông d- thõa. §-îc thµnh lËp vµo n¨m 1913, lóc ®Çu Côc Dù tr÷ Liªn bang Mü còng sö dông nghiÖp vô thÞ tr-êng më nh- mét c«ng cô bæ sung cho chÝnh s¸ch t¸i chiÕt khÊu. Tuy nhiªn, trong vµ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, nghiÖp vô thÞ tr-êng më ë nh÷ng nhiÒu n-íc ®-îc sö dông nh- c«ng cô ®Ó tµi trî cho c¸c chi phÝ chiÕn tranh vµ c¸c ho¹t ®éng ®iÒu chØnh kinh tÕ sau chiÕn tranh. Cïng víi c¸c ho¹t ®éng nµy, l-îng chøng kho¸n chÝnh phñ n»m trong tay c¸c NHTW t¨ng lªn. http://svnckh.com.vn 9 Nh- vËy, khi hiÖu qu¶ vµ tÇm quan träng cña nghiÖp vô thÞ tr-êng më ngµy cµng t¨ng lªn, nã ®-îc sö dông nh- c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®éc lËp ë Anh, Thuþ Sü, Mü vµ sau ®ã hÇu hÕt NHTW kh¸c ®Òu sö dông th-êng xuyªn. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ: (i) h¹n chÕ cña chÝnh s¸ch t¸i chiÕt khÊu; (ii) sù më réng vµ hoµn thiÖn cña hÖ thèng thÞ tr-êng tµi chÝnh; (iii) sù t¨ng lªn nhanh chãng l-îng chøng kho¸n chÝnh phñ vµ c¸c chøng kho¸n cã tÝnh thanh kho¶n cao. Ngµy nay, nghiÖp vô thÞ tr-êng më ®-îc sö dông nh- mét c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ hiÖu qu¶ nhÊt ë hÇu hÕt NHTW c¸c n-íc tõ nh÷ng n-íc ph¸t triÓn cho ®Õn nh÷ng n-íc ®ang ph¸t triÓn. II. Tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña thÞ tr-êng më 1. Chñ thÓ tham gia thÞ tr-êng më 1.1. §iÒu kiÖn tham gia Tuú theo ®Æc ®iÓm kinh tÕ - x· héi cña tõng n-íc mµ c¸c chñ thÓ tham gia thÞ tr-êng nµy rÊt ®«ng ®¶o, phong phó víi nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau. VÒ nguyªn t¾c, thÞ tr-êng më lµ thÞ tr-êng kh«ng giíi h¹n ng-êi tham gia, mäi ng-êi ®Çu t- ®Òu cã thÓ lµ ®èi t¸c víi NHTW trong nghiÖp vô thÞ tr-êng më nÕu tho¶ m·n nh÷ng tiªu chuÈn cô thÓ cña NHTW. C¸c tiªu chuÈn nµy th-êng nh»m hai môc ®Ých: c¸c ®èi t¸c ph¶i ®¶m b¶o ®é tin cËy nhÊt ®Þnh vµ viÖc giao dÞch víi c¸c ®èi t¸c ®ã mang l¹i hiÖu qu¶ chÝnh s¸ch xÐt ë khÝa c¹nh mong muèn cña NHTW. 1.2. C¸c chñ thÓ 1.2.1. Ng©n hµng Trung ¦¬ng Ng©n hàng Trung ¦¬ng tham gia thị trường mở với tư c¸ch là người chỉ đạo thị trường th«ng qua việc mua b¸n c¸c giÊy tê cã gi¸ nhằm ®iÒu chØnh cung tiÒn th«ng qua hÖ thèng tµi chÝnh trung gian (ch¼ng h¹n nh- hệ thống ng©n hàng th-¬ng m¹i), t¸c ®éng trùc tiÕp lªn kh¶ n¨ng thanh kho¶n vµ cung cÊp tÝn dông cho nÒn kinh tÕ qua hÖ thèng nµy. NHTW tham gia thị trường më để quản lý, ®iÒu tiÕt thị trường, làm cho CSTT lu«n ®-îc thùc hiÖn theo ®óng nh÷ng môc tiªu chung cña nÒn kinh tÕ. NHTW kh«ng v× môc tiªu lîi nhuËn khi tham gia thÞ tr-êng nµy. http://svnckh.com.vn 10 1.2.2. Ng©n hµng th-¬ng m¹i vµ tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng C¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i víi sè thµnh viªn ®«ng ®¶o lµ ®èi t¸c quan träng trong nghiệp vụ thị trường mở của NHTW. §iÒu nµy lµ do NHTM là trung gian tài chÝnh lớn ®¶m nhËn trung chuyÓn một số lượng vèn khổng lồ d-íi d¹ng tiền gửi vµ cho vay l¹i d-íi d¹ng c¸c kho¶n tÝn dông. ViÖc t¸c ®éng trùc tiÕp lªn l-îng tiÒn mÆt t¹i c¸c NHTM sÏ nhanh chãng t¸c ®éng lªn thÞ tr-êng tiÒn tÖ nãi chung vµ thÞ tr-êng tÝn dông nãi riªng. C¸c c«ng ty b¶o hiÓm, c«ng ty tài chÝnh, quỹ đầu tư, c¸c hội tiết kiệm nhà ở và c¸c định chế tài chÝnh kh¸c coi thị trường mở là nơi t×m kiếm thu nhập qua việc sử dụng vốn nhàn rỗi để mua, b¸n c¸c giÊy tê cã gi¸. Mục đÝch tham gia thị trường më của c¸c tổ chức tài chÝnh phi ng©n hàng cũng giống như NHTM, ®ã lµ: (i) gi¶m thiÓu rñi ro do viÖc giao dÞch víi ®èi t¸c lµ NHTW vµ víi c¸c c«ng cô cã ®é rñi ro thÊp nh- TÝn phiÕu Kho b¹c, TÝn phiÕu NHTW … sÏ mang l¹i sù an toµn gÇn nh- tuyÖt ®èi cho c¸c NHTM vµ c¸c tæ chøc phi ng©n hµng; (ii) ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n khi cÇn thiÕt do c¸c NHTM cã thÓ c¬ cÊu kho¶n dù tr÷ ®¶m b¶o thanh to¸n cña m×nh bao gåm mét tû lÖ nhÊt ®Þnh c¸c giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n cã ®é thanh kho¶n cao, cã thÓ giao dÞch trªn thÞ tr-êng. Nh- vËy, c¸c NHTM võa ®-îc h-ëng l·i suÊt ®Çu t- tõ c¸c giÊy tê cã gi¸ ®ång thêi vÉn cã thÓ chuyÓn ra tiÒn bÊt kú lóc nµo th«ng qua giao dÞch trªn thÞ tr-êng më; (iii) ®a d¹ng ho¸ nghiÖp vô kinh doanh do ngoµi c¸c nghiÖp vô truyÒn thèng nh- cho vay, b¶o l·nh…cßn cã thªm nghiÖp vô kinh doanh míi lµ mua b¸n giÊy tê cã gi¸. 1.2.3. C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh lín C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh lín còng cã thÓ tham gia thÞ tr-êng më. §èi t¸c nµy thường sở hữu c¸c thương phiếu, tÝn phiếu, tr¸i phiếu chÝnh phủ hoặc là ngoại tệ. Họ tham gia thÞ tr-êng më nÕu hä cã nhu cầu b¸n c¸c chứng kho¸n (b¸n hẳn hoặc tạm thời) để đổi ra tiền mặt hoặc để kiếm lời trong thời gian ngắn hoÆc còng cã thÓ mua c¸c lo¹i chøng http://svnckh.com.vn 11 kho¸n nh- tÝn phiÕu NHTW. Nh÷ng ho¹t ®éng mua b¸n trªn ®©y cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt - kinh doanh cã thÓ do hä trùc tiÕp thùc hiÖn hoÆc cã thÓ tiÕn hµnh qua nh÷ng ng-êi m«i giíi chuyªn nghiÖp hay qua m«i giíi cña c¸c NHTM. 1.2.4. C¸c tÇng líp d©n cC¸c tÇng líp d©n c- tham gia thÞ tr-êng më xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®éng c¬ nh- cÇn tiÒn mÆt ®Ó thanh to¸n mua hµng, phßng ngõa rñi ro, kiÕm lêi qua chªnh lÖch l·i suÊt. Sù tham gia cña c¸c tÇng líp d©n c- nµy lµ h¹n chÕ do ®é tin cËy thÊp. Th«ng th-êng, hä tham gia thÞ tr-êng më qua c¸c c«ng ty m«i giíi. 1.2.5. C¸c nhµ giao dÞch chuyªn nghiÖp (dealers) Họ tham gia vào nghiệp vụ thị trường mở với tư c¸ch là người trung gian trong việc mua b¸n c¸c giấy tờ cã gi¸ giữa NHTW và c¸c ®èi t¸c kh¸c. Qua nghiệp vụ này, họ hưởng chªnh lÖch do mua b¸n. C¸c nhµ giao dÞch nµy còng tham gia nghiệp vụ thị trường mở cho quỹ chứng kho¸n cña b¶n th©n hä. Th«ng th-êng, c¸c nhµ giao dÞch chuyªn nghiÖp lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n hay c¸c c«ng ty m«i giíi chuyªn nghiÖp. 1.2.6. Kho b¹c Nhµ n-íc Kho bạc Nhà nước t¸c ®éng tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr-êng më th«ng qua viÖc cung cÊp hµng ho¸ vµ kÕt hîp víi NHTW trong c¸c ho¹t ®éng cña thÞ tr-êng më. §Æc biÖt, t×nh h×nh thu chi ng©n s¸ch cã ¶nh h-ëng trùc tiÕp tíi ho¹t ®éng cña Kho b¹c Nhµ n-íc tõ ®ã cã ¶nh h-ëng tíi chiÒu h-íng t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nãi chung vµ thÞ tr-êng më nãi riªng. 2. Hµng hãa trªn thÞ tr-êng më 2.1. Tiªu chuÈn ®Ó trë thµnh hµng hãa TÝnh thanh kho¶n ®-îc coi lµ tiªu chÝ hµng ®Çu ®Ó mét lo¹i giÊy tê cã gi¸ trë thµnh hµng ho¸ trªn thÞ tr-ëng më. TÝnh thanh kho¶n cµng cao th× kh¶ n¨ng trë thµnh hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng nµy cµng lín. TÝnh thanh kho¶n http://svnckh.com.vn 12 giÊy tê cã gi¸ sÏ gióp c¸c ®èi t¸c tham gia thÞ tr-êng nµy võa ®¶m b¶o ®-îc rñi ro thanh kho¶n võa ®¶m b¶o ®-îc viÖc sinh lêi trong giao dÞch víi NHTW. C¸c giÊy tê cã gi¸ cã tÝnh thanh kho¶n cao trªn thÞ tr-êng më cã thÓ kÓ ®Õn lµ TÝn phiÕu NHTW, TÝn phiÕu Kho b¹c, Tr¸i phiÕu ChÝnh phñ… Rñi ro tÝn dông cña giÊy tê cã gi¸ còng lµ mét trong nh÷ng tiªu chÝ quyÕt ®Þnh xem lo¹i giÊy tê cã gi¸ ®ã cã thÓ trë thµnh hµng hãa trªn thÞ tr-êng më hay kh«ng. C¸c giÊy tê cã gi¸ víi møc rñi ro cao sÏ khã ®-îc chÊp nhËn giao dÞch trªn thÞ tr-êng nµy. Trªn thùc tÕ, rñi ro thanh to¸n cña hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng më lµ rÊt thÊp v× c¸c giÊy tê nµy cã gi¸ trÞ nh- tiÒn vµ chÝnh NHTW ®· dïng quyÒn kiÓm so¸t tiÒn tÖ cña m×nh ®Ó ®¶m b¶o cho c¸c giÊy tê nµy ®-îc giao dÞch. Thêi h¹n cña giÊy tê cã gi¸ còng lµ mét ®Æc tÝnh cÇn xÐt ®Õn ®Ó c¸c giÊy tê cã gi¸ trë thµnh hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng më. Cã nh÷ng thÞ tr-êng më chØ chÊp nhËn hµng ho¸ lµ giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n hoÆc thêi h¹n cßn l¹i cña giÊy tê cã gi¸ n»m trong kho¶ng thêi gian nµo ®ã. ViÖc quy ®Þnh thêi h¹n cña giÊy tê cã gi¸ trong giao dÞch trªn thÞ tr-êng më phÇn lín nh»m kiÓm so¸t chÝnh s¸ch tiÒn tÖ tèt h¬n trong thêi gian ng¾n, ®Æc biÖt lµ ë c¸c nÒn kinh tÕ nhá, më cöa. 2.2. C¸c lo¹i hµng ho¸ c¬ b¶n Hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng më ngµy cµng cã xu h-íng ®a d¹ng ho¸ do mét sè nguyªn nh©n sau: Thø nhÊt, do sù c¹nh tranh m¹nh mÏ gi÷a c¸c tæ chøc tµi chÝnh trong xu h-íng toµn cÇu ho¸ c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh. ViÖc nµy buéc c¸c tæ chøc tµi chÝnh ph¶i t×m kiÕm vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c hµng ho¸ cña hä trªn c¸c khÝa c¹nh: thêi gian, møc ®é rñi ro, møc sinh lêi vµ c¸ch thøc thanh to¸n. KÐo theo ®ã lµ ¶nh h-ëng tíi c¸c hµng ho¸ ®-îc phÐp giao dÞch trªn thÞ tr-êng më. Thø hai, do sù tiÕn bé nhanh chãng cña c«ng nghÖ ng©n hµng ®¸p øng ngµy cµng tèt h¬n nhu cÇu cña kh¸ch hµng, rót ng¾n thêi gian giao dÞch http://svnckh.com.vn 13 ng©n hµng. ViÖc nµy cho phÐp ®a d¹ng ho¸ c¸c mÆt hµng theo kú h¹n kh¸c nhau trªn thÞ tr-êng më vµ còng cho phÐp më réng c¸c bªn tham gia thÞ tr-êng më. Hµng ho¸ cña thÞ tr-êng më do vËy sÏ ngµy cµng ®-îc ®a d¹ng ho¸. D-íi ®©y lµ mét sè hµng ho¸ c¬ b¶n vµ phæ biÕn trªn thÞ tr-êng më cña ®a sè c¸c n-íc. 2.2.1. TÝn phiÕu Ng©n hµng Trung ¦¬ng (Central Bank Bills) TÝn phiÕu do Ng©n Hµng Trung ¦¬ng ph¸t hµnh lµ mét trong nh÷ng hµng ho¸ phæ biÕn trªn thÞ tr-êng më. NHTW trùc tiÕp ph¸t hµnh tÝn phiÕu, x¸c ®Þnh h×nh thøc ®Êu thÇu, l·i suÊt tróng thÇu trªn thÞ tr-êng më. Th-êng tÝn phiÕu NHTW cã thêi gian ng¾n (cã thÓ tõ 1 tuÇn tíi d-íi 12 th¸ng), l·i suÊt c¹nh tranh, rñi ro gÇn nh- b»ng kh«ng, vµ cã tÝnh thanh kho¶n rÊt cao. Trªn thÞ tr-êng më, NHTW còng cã thÓ b¸n hoÆc mua c¸c tÝn phiÕu nµy. 2.2.2. TÝn phiÕu Kho b¹c (Treasury Bills) TÝn phiÕu Kho b¹c lµ giÊy nhËn nî do chÝnh phñ ph¸t hµnh ®Ó phôc vô cho chÝnh s¸ch tµi kho¸ vµ c©n b»ng ng©n s¸ch trong n¨m tµi chÝnh. Thêi h¹n cña TÝn PhiÕu Kho B¹c th-êng d-íi 12 th¸ng. Víi tÝnh thanh kho¶n cao, rñi ro tÝn dông hÇu nh- b»ng kh«ng, khèi l-îng ph¸t hµnh lín, kú h¹n thuËn lîi cho chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, TPKB lµ mét trong nh÷ng giÊy tê cã gi¸ ®-îc giao dÞch chñ yÕu trªn thÞ tr-êng më. Bé Tµi ChÝnh lµ ng-êi cã vai trß quan träng trong viÖc x¸c ®Þnh khèi l-îng ph¸t hµnh vµ kú h¹n cho tõng ®ît ph¸t hµnh, thanh to¸n gèc vµ l·i víi TÝn PhiÕu Kho B¹c. T¹i mét sè n-íc, viÖc ph¸t hµnh TPKB cã thÓ diÔn ra trªn thÞ tr-êng chøng kho¸n hoÆc trùc tiÕp ®Êu thÇu t¹i Kho b¹c, hoÆc uû nhiÖm cho mét tæ chøc tµi chÝnh trung gian thùc hiÖn (cã khi lµ chÝnh NHTW)6. Sau ®ã, NHTW cã thÓ thùc hiÖn ®Êu thÇu víi c¸c tæ chøc tÝn dông së h÷u TPKB trªn thÞ tr-êng më ®Ó gia t¨ng l-îng cung tiÒn nÕu thÊy cÇn thiÕt - b-íc thø hai nµy chÝnh lµ CSTT. Sù kÕt hîp gi÷a chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ chÝnh s¸ch tµi chÝnh trong 6 VÒ b¶n chÊt, viÖc ph¸t hµnh TPKB nh»m phôc vô cho chi tiªu cña ChÝnh phñ vµ do vËy ®-îc coi lµ chÝnh s¸ch tµi kho¸. http://svnckh.com.vn 14 chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« ®· lµm cho TPKB lµ lo¹i hµng ho¸ ®-îc giao dÞch phæ biÕn trªn thÞ tr-êng më. 2.2.3. Chøng chØ tiÒn göi cã kh¶ n¨ng chuyÓn nh-îng (Negotiable Certificates Of Deposit) Chøng chØ tiÒn göi lµ giÊy chøng nhËn nî cña ng©n hµng hay c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh phi ng©n hµng ph¸t hµnh cho ng-êi göi tiÒn vµ x¸c nhËn cho kho¶n tiÒn ®· ®-îc göi víi thêi h¹n vµ l·i suÊt nhÊt ®Þnh. Thêi h¹n cña chøng chØ tiÒn göi th-êng lµ ng¾n h¹n vµ trung h¹n (d-íi 5 n¨m). ViÖc chøng chØ tiÒn göi ra ®êi vµ ®-îc phÐp giao dÞch nh- lµ hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng më cho phÐp c¸c tæ chøc tÝn dông t¨ng thªm kªnh huy ®éng vèn (b¸n chøng chØ tiÒn göi cho NHTW) mµ kh«ng bÞ phô thuéc chØ vµo tiÒn göi cña kh¸ch hµng. Trong tr-êng hîp muèn t¨ng cung tiÒn cho nÒn kinh tÕ, NHTW cã thÓ mua c¸c chøng chØ tiÒn göi cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi nµy tõ ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh kh¸c. 2.2.4. Th-¬ng phiÕu (Commercial Papers) Thương phiếu là chứng chỉ cã gi¸ ghi nhận lệnh yªu cÇu thanh to¸n hoÆc cam kÕt thanh to¸n mét sè tiÒn x¸c ®Þnh trong mét thêi gian x¸c ®Þnh. §©y lµ giÊy nhËn nî ®-îc ph¸t hµnh bëi c¸c doanh nghiÖp trong qu¸ tr×nh thanh to¸n hµng ho¸ nh»m gi¶i quyÕt nhu cÇu vèn ng¾n h¹n. LuËt vµ Ph¸p lÖnh th-¬ng phiÕu ë c¸c n-íc ®¶m b¶o tÝnh chÊt an toµn cho lo¹i giÊy tê nµy b»ng c¸c quy ®Þnh vÒ ®iÒu kiÖn ®-îc ph¸t hµnh th-¬ng phiÕu. Th-¬ng phiÕu lµ tµi s¶n Cã ®èi víi ng-êi së h÷u. V× vËy, viÖc giao dÞch th-¬ng phiÕu víi NHTW sÏ ¶nh h-ëng m¹nh ®Õn vèn tiÒn mÆt t¹i ng©n hµng hoÆc tµi kho¶n cña kh¸ch hµng t¹i NHTM. 2.2.5. Tr¸i phiÕu ChÝnh phñ (Government Bonds) Tr¸i phiÕu ChÝnh phñ lµ giÊy tê cã gi¸ dµi h¹n do ChÝnh Phñ ph¸t hµnh nh»m huy ®éng vèn cho c¸c dù ¸n dµi h¹n vµ ®«i khi cßn ®Ó bï ®¾p thiÕu hôt ng©n s¸ch Nhµ n-íc. Còng t-¬ng tù nh- TPKB, TPCP ®-îc sö dông réng r·i trªn thÞ tr-êng më t¹i mét sè quèc gia ®Æc biÖt khi NHTW muèn t¨ng l-îng cung tiÒn b»ng c¸ch mua vµo c¸c TPCP nµy. Do thêi h¹n cña http://svnckh.com.vn 15 TPCP lµ dµi trong khi thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ diÔn ra trong thêi gian ng¾n nªn ®a phÇn c¸c TPCP lµ hµng ho¸ ®-îc thùc hiÖn víi giao dÞch cã kú h¹n7. 2.2.6. Tr¸i phiÕu chÝnh quyÒn ®Þa ph-¬ng (Municipal Bonds) T-¬ng tù nh- TPCP nh-ng do ChÝnh quyÒn ®Þa ph-¬ng ph¸t hµnh. Lo¹i tr¸i phiÕu nµy cã mét sè -u ®·i nhÊt ®Þnh vµ ®-îc c¸c nhµ ®Çu t- -a chuéng. C¸c ng©n hµng cã thÓ b¸n lo¹i tr¸i phiÕu nµy trªn thÞ tr-êng më khi NHTW cã nhu cÇu mua vµ më réng cung tiÒn. 2.2.7. C¸c hîp ®ång mua l¹i (Repos) §©y lµ c¸c kho¶n thÕ chÊp ng¾n h¹n trong ®ã TPKB ®-îc dïng lµm vËt ®¶m b¶o cho tµi s¶n cã mµ ng-êi cho vay nhËn ®-îc nÕu ng-êi ®i vay kh«ng thanh to¸n ®-îc nî. PhÇn lín c¸c hîp ®ång mua l¹i lµ do ng-êi kinh doanh thùc hiÖn víi c¸c tæ chøc tÝn dông. C¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng th-êng dïng hîp ®ång mua l¹i ®Ó giao dÞch trªn thÞ tr-êng më nh»m gi¶i quyÕt thanh kho¶n trong thêi gian ng¾n. 3. Ph-¬ng thøc ho¹t ®éng cña thÞ tr-êng më 3.1. Ph-¬ng thøc mua b¸n trªn thÞ tr-êng më 3.1.1. Mua h¼n - B¸n h¼n Theo h×nh thøc mua b¸n nµy, quyÒn së h÷u giÊy tê ®-îc mua b¸n kÓ tõ thêi ®iÓm viÖc mua b¸n cã hiÖu lùc cho ®Õn khi hÕt kú h¹n cña giÊy tê cã gi¸, kh«ng cã h×nh thøc cam kÕt mua b¸n l¹i sau nµy. Ch¼ng h¹n, ng-êi mua TÝn phiÕu Ng©n hµng Trung ¦¬ng cña NHTW kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i b¸n l¹i cho NHTW sau nµy mµ cã thÓ gi÷ TÝn phiÕu cho ®Õn khi ®¸o h¹n hoÆc b¸n cho mét ai kh¸c ngoµi NHTW. NghiÖp vô nµy ®-îc ¸p dông khi NHTW cÇn can thiÖp vµo cung tiÒn trong mét thêi gian dµi. 3.1.2. Mua vµ b¸n cã kú h¹n Mua b¸n cã kú h¹n lµ h×nh thøc chuyÓn quyÒn së h÷u cña giÊy tê cã gi¸ trong kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh gi÷a NHTW vµ c¸c ®èi t¸c tham gia thÞ 7 Kh¸i niÖm giao dÞch kú h¹n trªn thÞ tr-êng më sÏ ®-îc ®Ò cËp cô thÓ ë phÇn sau. http://svnckh.com.vn 16 tr-êng më. Sau kho¶ng thêi gian ®ã giÊy tê cã gi¸ l¹i ®-îc cam kÕt mua b¸n l¹i vµ chñ së h÷u kh«ng thay ®æi so víi ban ®Çu. Trong mua b¸n cã kú h¹n cã mét sè lo¹i sau: - Mua b¸n cã kú h¹n theo tho¶ thuËn RPs §©y lµ h×nh thøc mua b¸n cã kú h¹n cùc ng¾n cã thÓ lµ mét ngµy cho tíi ba ngµy. H×nh thøc giao dÞch nµy kh¸ phæ biÕn víi c¸c c«ng ty chøng kho¸n, NHTM vµ c¸c c«ng ty tµi chÝnh kh¸c mçi khi cÇn tiÒn mÆt (®Æc biÖt cho ®¶m b¶o thanh kho¶n vµ dù tr÷ b¾t buéc cuèi ngµy). Trong ho¹t ®éng nµy, NHTW chÊp nhËn mua cã kú h¹n víi ®èi t¸c vµ ®ång ý b¸n l¹i cho ®èi t¸c ngµy h«m sau. C¸c ®èi t¸c ®ång ý b¸n giÊy tê cã gi¸ cho NHTW vµ cam kÕt mua l¹i vµo ngµy h«m sau. RPs còng cã thÓ thùc hiÖn mua b¸n cã kú h¹n trong hai hoÆc ba ngµy. Ho¹t ®éng cña giao dÞch nµy kh«ng lµm t¨ng thªm l-îng cung tiÒn trong l-u th«ng mµ chØ gi¶m thiÓu c¸c rñi ro thanh kho¶n vµ rñi ro toµn hÖ thèng tµi chÝnh, gióp cho thÞ tr-êng tµi chÝnh tiÒn tÖ trë nªn linh ho¹t vµ vËn hµnh tr¬n tru. Bªn c¹nh ®ã NHTW thu ®-îc lîi nhuËn kh«ng nhá tõ h×nh thøc mua b¸n nµy. - Mua b¸n theo tho¶ thuËn chuyÓn dÞch t-¬ng ®-¬ng hay mua b¸n l¹i (Reserve RPs) NHTW mua/b¸n giÊy tê cã gi¸ cho c¸c ®èi t¸c trªn thÞ tr-êng më víi l·i suÊt nhÊt ®Þnh vµ tho¶ thuËn sÏ b¸n/mua l¹i vµo mét ngµy x¸c ®Þnh nµo ®ã trong t-¬ng lai. Nãi c¸ch kh¸c, ®ã lµ mét hîp ®ång vay tiÒn. Ch¼ng h¹n, theo h×nh thøc nµy khi NHTW b¸n vµ c¸c ng©n hµng trung gian vµ c«ng ty tµi chÝnh mua giÊy tê cã gi¸ sÏ lµm gi¶m tiÒn mÆt t¹i quü cña c¸c ®èi t¸c tµi chÝnh, dÉn tíi gi¶m møc ®é s½n sµng cung tÝn dông vµo nÒn kinh tÕ vµ gi¶m cung tiÒn. Khi NHTW mua l¹i giÊy tê cã gi¸, thanh to¸n tiÒn l¹i cho c¸c chñ thÓ nãi trªn, c¸c ng©n hµng trung gian, c«ng ty tµi chÝnh t¨ng l-¬ng tiÒn mÆt l¹i quü vµ t¨ng kh¶ n¨ng cung tÝn dông vµ kÕt qu¶ lµ cung tiÒn t¨ng. Mua b¸n theo h×nh thøc nµy cã thÓ kÐo dµi tõ 7 ngµy tíi 1 n¨m. Khi tiÕn hµnh nghiÖp vô nµy NHTW ®ang thùc hiÖn ®iÒu chØnh nhiÖt ®é cho thÞ tr-êng tµi chÝnh. http://svnckh.com.vn 17 3.2. Ph-¬ng thøc ®Êu thÇu trªn thÞ tr-êng më 3.2.1. §Êu thÇu khèi l-îng - L·i suÊt cè ®Þnh Lµ viÖc NHTW mua/b¸n giÊy tê cã gi¸ víi c¸c ®èi t¸c tham gia trªn thÞ tr-êng víi møc l·i suÊt cè ®Þnh tr-íc. ViÖc x¸c ®Þnh khèi l-îng tróng thÇu cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh-tÝn dông tham gia nghiÖp vô thÞ tr-êng më trªn c¬ së khèi l-îng dù thÇu cña c¸c tæ chøc tÝn dông, khèi l-îng giÊy tê cã gi¸ mua hoÆc b¸n vµ l·i suÊt do NHTW th«ng b¸o. Quy tr×nh ®-îc tiÕn hµnh nh- sau: NHTW th«ng b¸o cho c¸c tæ chøc tÝn dông møc l·i suÊt, khèi l-îng vµ chñng lo¹i giÊy tê cÇn mua hoÆc b¸n (NHTW cã thÓ kh«ng th«ng b¸o khèi l-îng cÇn mua hoÆc b¸n). C¸c ®¬n vÞ thµnh viªn tham gia dù thÇu khèi l-îng c¸c lo¹i giÊy tê cÇn mua hoÆc cÇn b¸n theo møc l·i suÊt NHTW c«ng bè. Sau khi më thÇu, NHTW x¸c ®Þnh khèi l-îng tróng thÇu cña c¸c ®¬n vÞ tham gia dù thÇu theo nguyªn t¾c sau: - NÕu tæng khèi l-îng dù thÇu cña c¸c tæ chøc tÝn dông b»ng hoÆc thÊp h¬n khèi l-îng NHTW cÇn mua hoÆc cÇn b¸n th× khèi l-îng tróng thÇu cña ®¬n vÞ chÝnh lµ khèi l-îng dù thÇu. - NÕu khèi l-îng dù thÇu cña c¸c tæ chøc tÝn dông lín h¬n khèi l-îng NHTW cÇn mua hoÆc cÇn b¸n th× khèi l-îng tróng thÇu cña c¸c tæ chøc tÝn dông sÏ ®-îc ph©n bæ tû lÖ thuËn víi khèi l-îng dù thÇu theo c«ng thøc sau: TTi* TTi D , trong ®ã TTi * , TTi t-¬ng øng lµ khèi l-îng tróng thÇu vµ n TT j j 1 khèi l-îng dù thÇu cña ®¬n vÞ ®Êu thÇu i, D lµ khèi l-îng NHTW cÇn n mua/b¸n, vµ TT j lµ tæng khèi l-îng tham gia dù thÇu cña c¸c ®¬n vÞ ®Êu j 1 thÇu. 3.2.2. §Êu thÇu l·i suÊt Lµ viÖc x¸c ®Þnh l·i suÊt tróng thÇu, sau ®ã míi ®Õn khèi l-îng tróng thÇu cña c¸c tæ chøc tÝn dông tham gia nghiÖp vô thÞ tr-êng më trªn c¬ së http://svnckh.com.vn 18 khèi l-îng dù thÇu cña c¸c tæ chøc tÝn dông vµ khèi l-îng giÊy tê cã gi¸ mµ NHTW cÇn mua hay b¸n. T¹i thêi ®iÓm xÐt thÇu (hoÆc khíp lÖnh), quy tr×nh xÐt thÇu ®-îc tiÕn hµnh nh- sau: - NHTW cã thÓ c«ng bè hoÆc kh«ng c«ng bè tr-íc khèi l-îng c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ cÇn mua hoÆc cÇn b¸n. X¸c ®Þnh møc l·i suÊt sÏ tróng thÇu t¹i thêi ®iÓm xÐt thÇu (l·i suÊt thÊp nhÊt nÕu NHTW b¸n giÊy tê cã gi¸ vµ møc l·i suÊt cao nhÊt nÕu NHTW mua giÊy tê cã gi¸). NHTW còng ®ång thêi x¸c ®Þnh khèi l-îng mong muèn mua/b¸n giÊy tê cã gi¸. - C¸c ®¬n vÞ thµnh viªn dù thÇu theo møc l·i suÊt vµ khèi l-îng giÊy tê cã gi¸ cÇn mua hoÆc cÇn b¸n t-¬ng øng. L·i suÊt dù thÇu ®-îc tÝnh theo tû lÖ phÇn tr¨m vµ ®-îc lµm trßn ®Õn hai ch÷ sè sau dÊu phÈy. L·i suÊt sÏ ®-îc s¾p xÕp theo thø tù l·i suÊt dù thÇu gi¶m dÇn nÕu NHTW lµ ng-êi mua vµ ng-îc l¹i l·i suÊt sÏ ®-îc s¾p xÕp theo thø tù t¨ng dÇn nÕu NHTW lµ ng-êi b¸n. - NHTW sÏ x¸c ®Þnh møc l·i suÊt tróng thÇu thÊp nhÊt (nÕu NHTW mua giÊy tê cã gi¸) hoÆc cao nhÊt (nÕu NHTW b¸n giÊy tê cã gi¸) sau ®ã ph©n chia khèi l-îng tróng thÇu gi÷a c¸c ®èi t¸c tham gia theo møc -u tiªn l·i suÊt. NÕu kh«ng cã khèi l-îng tham gia dù thÇu ®¹t tíi møc l·i suÊt nµy th× sÏ kh«ng mét ®¬n vÞ nµo tróng thÇu. - Tuú t×nh h×nh cô thÓ ®Ó ¸p dông ph-¬ng thøc xÐt thÇu theo l·i suÊt thèng nhÊt hoÆc theo l·i suÊt riªng lÎ ®Ó tÝnh to¸n sè tiÒn ph¶i thanh to¸n cho khèi l-îng giÊy tê cã gi¸ tróng thÇu:  L·i suÊt thèng nhÊt: Toµn bé khèi l-îng tróng thÇu ®-îc tÝnh theo mét møc l·i suÊt tróng thÇu ®Ó tÝnh sè tiÒn ph¶i thanh to¸n.  L·i suÊt riªng lÎ: Khèi l-îng tróng thÇu ®-îc tÝnh t-¬ng øng víi tõng møc l·i suÊt dù thÇu ®-îc c«ng bè tróng thÇu ®Ó tÝnh sè tiÒn thanh to¸n. NÕu v-ît møc khèi l-îng mong muèn, l·i suÊt sÏ ®-îc -u tiªn tr-íc. http://svnckh.com.vn 19 3.3. X¸c ®Þnh gi¸ mua/b¸n giÊy tê cã gi¸ trªn thÞ tr-êng më 3.3.1. Mua/ b¸n h¼n giÊy tê cã gi¸8 Gi¸ mua/b¸n ®-îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: Gd GT L T 1 365 Trong ®ã: Gd: gi¸ b¸n (mua) giÊy tê cã gi¸ t¹i thêi ®iÓm hiÖn t¹i GT: gi¸ trÞ cña giÊy tê cã gi¸ ®Õn khi ®Õn h¹n thanh to¸n T: sè ngµy cßn l¹i cña giÊy tê cã gi¸ 365: sè ngµy quy -íc cña mét n¨m9 L: l·i suÊt tróng thÇu thèng nhÊt hoÆc riªng lÎ (tr-êng hîp ®Êu thÇu l·i suÊt) hoÆc l·i suÊt th«ng b¸o (tr-êng hîp ®Êu thÇu khèi l-îng) vµ tÝnh theo %/n¨m t¹i phiªn ®Êu thÇu. 3.3.2. Mua/ b¸n cã kú h¹n giÊy tê cã gi¸10 Gi¸ b¸n vµ gi¸ mua t¹i thêi ®iÓm kÕt thóc hîp ®ång ®Òu ph¶i ®-îc tÝnh. Gi¸ b¸n vÉn ®-îc tÝnh theo c«ng thøc nh- trong mua/b¸n h¼n. Gi¸ mua ®-îc tÝnh theo c«ng thøc: Gv Gd 1 L Tb 365 Trong ®ã: Gv vµ Gd t-¬ng øng lµ gi¸ mua l¹i giÊy tê cã gi¸ vµ gi¸ b¸n t¹i thêi ®iÓm hiÖn t¹i. L: l·i suÊt ®-îc x¸c ®Þnh gièng nh- trong mua/b¸n h¼n vµ ®Òu ®-îc tÝnh theo %/n¨m. 365: sè ngµy quy -íc cña mét n¨m11. 8 Hoµng Xu©n QuÕ, 2002 Tuú thuéc vµo tõng n-íc mµ sè ngµy quy -íc cña mét n¨m cã thÓ lµ 360 hoÆc 365. 10 Hoµng Xu©n QuÕ, 2002 11 Tuú thuéc vµo tõng n-íc mµ sè ngµy quy -íc cña mét n¨m cã thÓ lµ 360 hoÆc 365 9 http://svnckh.com.vn 20