Tài liệu Asean-quá trình hình thành và phát triển.

Lêi nãi ®Çu HiÖn nay xu h-íng quèc tÕ ho¸, toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ diÔn ra trªn toµn thÕ giíi. Sù giao thoa gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ trë thµnh mét phÇn kh«ng thÓ t¸ch rêi khái sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ngµy cµng râ rÖt. C¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®Òu nhËn râ ®-îc r»ng sù phån vinh cña mçi d©n téc ph¶i ®Æt trong mèi quan hÖ t-¬ng quan nhÊt thÓ ho¸ nÒn kinh tÕ toµn cÇu. ViÖc hµng lo¹t c¸c khu vùc kinh tÕ vïng do mét sè côm quèc gia thµnh lËp ®· t¹o ra nh÷ng khu vùc kinh tÕ n¨ng ®éng; c¸c quèc gia thµnh viªn d-îc hîp t¸c trao ®æi mËu dÞch víi nhau mét c¸ch thuËn lîi dùa trªn nh÷ng ®iÓm t-¬ng ®ång, trªn thÕ m¹nh cña mçi n-íc ®-îc khai th¸c triÖt ®Ó. Qua ®ã ®Èy m¹nh tèc ®é t¨ng tr-ëng cña c¸c nÒn kinh tÕ quèc d©n. C¸c tæ chøc nh-: liªn minh ch©u ¢u(EU); vïng th-¬ng m¹i tù do B¾c Mü (Nafta); tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ ch©u ¸- Th¸i B×nh D-¬ng (ASEAN) v.v.. ®· phÇn nµo chøng minh ®-îc tÝnh -u viÖt cña sù hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ vµ lµm thay ®æi bé mÆt nÒn kinh tÕ toµn cÇu trong thêi gian qua. ViÖc hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ víi ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt tiªn tiÕn lµm cho khèi l-îng s¶n phÈm ngµy cµng lín, cho nªn ®ßi hái mét chÕ ®é l-u th«ng trao ®æi réng r·i, ®a ph-¬ng. ChÕ ®é b¶o hé mËu dÞch kh«ng cßn ph¸t huy ®-îc thÕ m¹nh cña m×nh trong giai ®o¹n míi. M« h×nh kinh tÕ thÕ giíi ®· thay ®æi. Sù ph¸t triÓn tù do bu«n b¸n, nhu cÇu th-¬ng m¹i ®· toµn cÇu ®· ph¸ vì h×nh thøc b¶o trî vµ chÕ ®é b¶o hé mËu dÞch lçi thêi. Do vËy, viÖc ViÖt Nam gia nhËp ASEAN vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ kh¸c lµ mét h-íng ®i ®óng ®¾n vµ tÊt yÕu. Hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ sÏ më ra nh÷ng triÓn väng, vËn héi míi cho nÒn kinh tÕ n-íc ta lµ mét quyÕt s¸ch ®óng ®¾n, gãp phÇn to lín ®Ó thùc hiÖn con ®-êng c¸ch m¹ng XHCN; lµm cho d©n giµu, n-íc m¹nh. 1 Ch-¬ng I ASEAN-Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. I. Sù ra ®êi cña ASEAN. 1. Nh÷ng tiÒn ®Ò chñ quan - kh¸ch quan: ViÖc hiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ gäi t¾t lµ ASEAN (Association of southeast Asian Nation) ®-îc thµnh lËp ngµy 8-8-1967 lµ kÕt qu¶ cña sù ®Êu tranh néi bé trong khu vùc vµ søc Ðp tõ bªn ngoµi. §©y lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña lÞch sö. ASEAN ®-îc thµnh lËp chÝnh do ®ßi hái mang tÝnh cÊp b¸ch cña thêi ®¹i: ®ã lµ xu h-íng liªn kÕt ®Ó ph¸t triÓn. Tr-íc khi ASEAN ra ®êi, ë §«ng Nam ¸ ®· cã vµi cè g¾ng cña c¸c n-íc trong khu vùc nh»m thµnh lËp mét tæ chøc liªn kÕt §«ng Nam ¸. Mét tæ chøc tiÒn th©n cña ASEAN ®· ra ®êi lµ HiÖp héi §«ng Nam ¸ (Association of southeast Asia - ASA) bao gåm 3 n-íc Malaixia, Thai Lan, Philipin ®-îc thµnh lËp vµo n¨m 1961. Tæ chøc nµy ra ®êi trªn c¬ së ý t-ëng vÒ 1 hiÖp -íc h÷u nghÞ vµ hîp t¸c kinh tÕ §«ng Nam ¸. ý t-ëng nµy do cùu thñ t-íng Malaixia Tuncu Abdul Rakhanan, ®-a ra (1-1954) sau c¸c buæi héi ®µm cña «ng víi tæng thèng Philipin vµ Malaixia cßn cã mét sè n-íc sÏ tham gia ký kÕt lµ Mianma (MiÕn §iÖn); Campuchia; In®«nªxia; Lµo; Th¸i Lan; vµ ViÖt Nam. Tuy nhiªn, c¸c n-íc trung lËp ë §«ng Nam ¸ tá ra thËn träng ®èi víi viÖc thµnh lËp hiÖp héi nµy. MiÕn §iÖn, Campuchia, Lµo vµ In®«nªxia tõ chèi ra nhËp tæ chøc trªn. ViÖc tõ chèi nµy cã thÓ b¾t nguån tõ t×nh h×nh §«ng Nam ¸ lóc ®ã rÊt phøc t¹p. ë §«ng D-¬ng lóc nµy cã hai khèi ®èi ®Çu quyÕt liÖt lµ: 3 n-íc §«ng D-¬ng víi cuéc c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc ®Êu tranh thùc hiÖn c¸ch m¹ng d©n chñ ë nam ViÖt Nam víi bªn kia lµ chÝnh quyÒn bï nh×n cã hËu thuÉn cña Mü víi ®ång minh lµ Philipin vµ Th¸i Lan. C¸c n-íc trung lËp thËn träng kh«ng muèn bÞ l«i kÐo vµo vßng 2 tranh chÊp. ViÖc gia nhËp ASA víi nh÷ng thÕ lùc th©n Mü sÏ t¹o sù nhÇm lÉn vÒ b¶n chÊt cña ASA dÉn tíi ®èi ®Çu v« lý víi c¸c n-íc ®ang tiÕn hµnh c¸c cuéc c¸ch m¹ng. Do vËy, ASA chØ cßn cã 3 thµnh viªn lµ Th¸i Lan, Philipin, Malaixia. ThÓ chÕ cña ASA ®-îc x¸c ®Þnh t¹i héi nghÞ B¨ng Cèc (6-1961) tuyªn bè B¨ng Cèc nªu lªn nh÷ng môc tiªu cña tæ chøc nµy lµ ph¸t triÓn hîp t¸c kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc kü thuËt gi÷a c¸c n-íc héi viªn. Nh-ng chØ mét thêi gian ng¾n sau ®ã ASA bÞ l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng do m©u thuÉn néi bé trong tæ chøc nµy. N¨m 1962 Malaixia vµ Philipin bïng næ tranh chÊp vÒ l·nh thæ ë eo biÓn Xa Ba ®ång thêi khi liªn bang Malaixia thµnh lËp vµo th¸ng 9-1963 ®· bÞ Philipin mét thµnh viªn cña ASA cïng Indonexia tõ chèi c«ng nhËn. ASA lóc nµy bÞ nhËn ch×m trong m©u thuÉn néi bé tæ chøc. MÆt kh¸c, ASA lµ tæ chøc chØ víi 3 thµnh viªn còng víi mèi liªn kÕt láng lÎo kh«ng ®ñ søc m¹nh ddeera t¹o ®-îc uy tÝn trªn tr-êng quèc tÕ, môc ®Ých ®Æt ra cho viÖc thµnh lËp tæ chøc nµy bÞ ph¸ s¶n hoµn toµn. Cïng xuÊt hiÖn víi ý t-ëng thµnh lËp tæ chøc ASA ®Çu n¨m 60 kÕ ho¹ch thµnh lËp nhãm n-íc gåm Malaixia, Philipin vµ Indonexia gäi t¾t lµ Maphilindo còng gÆp thÊt b¹i trong trøng n-íc do mét trong 3 h¹t nh©n cña ý t-ëng nµy lµ Indonexia víi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i h-íng vÒ nhãm ¸- Phi thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ®Çu víi Malaixia do v× coi n-íc nµy lµ s¶n phÈm, con ®Î cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ c¬ së hîp t¸c tæ chøc nµy chØ bã hÑp ë c¸c quèc gia chñng téc M· Lai. Do vËy, Maphilindo kh«ng ®-îc sö ñng hé cña c¸c quèc gia thuéc nhãm chñng téc kh¸c. §©y lµ yÕu tè c¬ b¶n cïng víi sù ®èi ®Çu néi bé cña tæ chøc t¹o ra hËu qu¶ lµm kÕ ho¹ch nµy sôp ®æ. MÆc dï viÖc x©y dùng ASA vµ Maphilindo kh«ng thµnh c«ng nh-ng nhu cÇu hîp t¸c ph¸t triÓn trong khu vùc l¹i cµng ®-îc cñng cè vµ ngµy mét bøc xóc sau ®ao chÝnh ë Indonexia, chÝnh quyÒn Xuhacto ®· thùc hiÖn hµng lo¹t ®æi míi trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, tËp trung nhiÒu vµo mèi quan hÖ víi nh÷ng n-íc l¸ng giÒng, huû bá chÝnh s¸ch ®èi ®Çu víi ph-¬ng t©y. Indonexia tiÕn hµnh b×nh th-êng ho¸ quan hÖ víi c¸c n-íc cã cïng chÕ ®é chÝnh trÞ trong khu vùc, thùc hiÖn viÖc chÊm døt ®èi ®Çu víi liªn bang Malaixia, hµnh ®éng nµy cña Indonexia ®· th¸o gì ®-îc mét ngßi næ xung 3 quanh tiÒm Èn trong khu vùc §«ng Nam ¸ (8-1966 hai bªn ®· ký ®-îc hiÖp ®Þnh gi¶ng hoµ). Cïng thêi kú ®ã, quan hÖ ngo¹i giao gi÷a Indonexia vµ Philipin còng ®-îc kh«i phôc l¹i. Nh÷ng biÕn ®æi ®ã ®· thæi vµo ®êi sèng chÝnh trÞ vµ quan hÖ ®èi ngo¹i gi÷a c¸c n-íc trong khu vùc mét luång sinh khÝ míi. Hy väng kh«i phôc l¹i ASA cã ®iÒu kiÖn ®Ó nhen nhãm. T¹i héi nghÞ cña uû ban th-êng trùc cña tæ chøc nµy 3-1966 vµ t¹i cuéc häp cña bé tr-ëng ngo¹i giao c¸c n-íc ASA c¸c thµnh viªn ®· bµn vÒ viÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn dù ¸n hîp t¸c kinh tÕ. MÆc dï kh«ng khÝ hoµ b×nh vµ ®èi tho¹i cã xu h-íng bao trïm, m©u thuÉn trong néi bé tæ chøc d-êng nh- ®· mÊt ®i, ®-êng lèi ®èi ngo¹i xÝch l¹i gÇn ph-¬ng t©y ®-îc mét sè n-îc trong khu vùc thùc hiÖn phÇn nµo ®· t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó cñng cè, t¨ng c-êng ho¹t ®éng cña ASA sau thêi gian dµi khñng ho¶ng. Tuy vËy, Indonexia víi nh÷ng tÝnh to¸n riªng cña m×nh vÉn tõ chèi kh«ng tham gia ASA (Indonexia ®ãng vai trß quan träng ®èi víi sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña ASA víi d©n sè ®«ng nhÊt §«ng Nam ¸ ®¶o quèc mªnh m«ng nµy sÏ ®ãng mét vai trß to lín gãp phÇn t¹o uy tÝn v÷ng ch¾c cho ASA trªn diÔn ®µn quèc tÕ ). Tuy kh«ng gia nhËp ASA, Indonexia vÉn lu«n mong muèn hîp t¸c khu vùc ®Ó ®-a ®Êt n-íc tho¸t khái khã kh¨n. Mong muèn nµy chÝnh lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù h×nh thµnh mét tæ chøc hîp t¸c khu vùc trong t-¬ng lai. Trªn c¬ së t×nh h×nh khu vùc §«ng Nam ¸ thêi gian nµy cã thÓ nhËn ®Þnh r»ng: sù thÊt b¹i cña ASA vµ Maphilindo, viÖc thay ®æi chÝnh quyÒn ë Indonexia sau ®¶o chÝnh qu©n sù 1965 lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn quan thuËn lîi cho sù h×nh thµnh ASEAN. Tuy nhiªn, sù ra ®êi cña tæ chøc hîp t¸c khu vùc nµy cßn dùa trªn mét sè yÕu tè bªn ngoµi còng nh- nh÷ng tÝnh to¸n riªng cña c¸c n-íc héi viªn vµ kh«ng thÓ kh«ng nh¾c tíi mét ®éng lùc quan träng ®ã lµ xu h-íng liªn kÕt ngµy mét thóc b¸ch trong khu vùc. 2. Sù ra ®êi cña hiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ vµ ph¸t triÓn ASEAN. a. Sù ra ®êi cña hiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸. 4 -C¸c quèc gia §«ng Nam ¸ cã sù kh¸c biÖt víi nhau vÒ nhiÒu mÆt nh-: v¨n ho¸, tÝn ng-ìng, chñng téc, tr×nh ®é ph¸t triÓn, kinh tÕ .v.. Nh-ng bªn c¹nh ®ã c¸c n-íc cã nh÷ng ®iÓm t-¬ng ®ång. Trong qu¸ khø hÇu hÕt c¸c n-íc héi viªn ®Òu lµ c¸c thuéc ®Þa cña ®Õ quèc, tinh thÇn ®éc lËp d©n téc ®-îc hun ®óc qua thêi gian, ý thøc vÒ gÝa trÞ ®éc lËp ®-îc g¾n chÆt víi ý chÝ cña nh©n d©n c¸c n-íc (chØ cã Th¸i Lan lµ n-íc tr¸nh ®-îc viÖc trë thµnh thuéc ®Þa). C¸c quèc gia nµy chØ míi giµnh ®-îc ®éc lËp sau thÕ chiÕn thø hai. V× vËy, c¸c n-íc héi viªn ®Òu chèng l¹i c¸c h×nh thøc cña chñ nghÜa ®Õ quèc, thùc hiÖn ®-êng lèi ®èi ngo¹i ®éc lËp coi ®©y lµ mét trong nh÷ng t- t-ëng xuyªn suèt vµ quan träng nhÊt trong ®-êng lèi l·nh ®¹o ®Êt n-íc. Mong muèn cã vÞ trÝ v÷ng vµng trong khu vùc , æn ®Þnh ®Ó x©y dùng quèc gia - d©n téc, cñng cè nÒn ®éc lËp, tËp trung ph¸t triÓn kinh tÕ lµ môc tiªu cña mçi n-íc. ViÖc Mü leo thang chiÕn tranh ë §«ng D-¬ng,tranh giµnh ¶nh h-ëng víi c¸c n-íc lín nh- Liªn X«- Trung Quèc lµm cho c¸c n-íc s¸ng lËp lo ng¹i sÏ cã ®ông ®é gi÷a c¸c c-êng quèc vµ ¶nh h-ëng tíi c¸c môc tiªu cña mçi n-íc. Do vËy, c¸c thµnh viªn nµy cho r»ng biÖn ph¸p ®Ó cøu vÉn t×nh h×nh lµ ®oµn kÕt c¸c n-íc trong khu vùc vµo trong mét tæ chøc nhÊn m¹nh ®Õn hîp t¸c t¨ng c-êng ph¸t triÓn kinh tÕ vµ theo ®uæi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ®éc lËp. Coi ®©y lµ tÊm l¸ ch¾n v÷ng ch¾c ®Ó chèng l¹i sù thèng trÞ cña c¸c c-êng quèc bªn ngoµi. Bªn c¹nh c¸c yÕu tè chñ quan trong khu vùc cßn cã c¸c yÕu tè bªn ngoµi t¸c ®éng vµo viÖc h×nh thµnh tæ chøc ASEAN. Ta cÇn thÊy r»ng c¸c trµo l-u h×nh thµnh chñ nghÜa khu vùc trªn thÕ giíi sau chiÕn tranh thÕ giíi II nh- sù ra ®êi cña céng ®ång kinh tÕ ch©u ¢u (EEC) khu vùc th-îng m¹i tù do Mü- Latinh (LAFTA); thÞ tr-êng chung ch©u Mü (CACM) ®· t¸c ®éng kh«ng nhí tíi viÖc h×nh thµnh ASEAN. Trªn c¬ së c¸c nh©n tè chñ quan vµ kh¸ch quan ®ã c¸c n-íc §«ng Nam ¸ ®Òu nhËn thÊy r»ng viÖc h×nh thµnh mét tæ chøc khu vùc sÏ thóc ®Èy sù t»ng tr-ëng kinh tÕ th«ng qua hîp t¸c kinh tÕ,bu«n b¸n, ph©n c«ng lao ®éng, cñng cè t×nh ®oµn kÕt khu vùc, n©ng cao ®-îc uy tÝn cña c¸c n-íc nhá, võa trong khu vùc vµ trªn tr-êng quèc tÕ, trªn c¬ së hîp t¸c khu vùc sÏ t¹o ra ®-îc c¸c biÖn ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò x· héi mµ c¸c n-íc thµnh viªn gÆp ph¶i cã hiÖu qu¶ nhÊt. 5 Víi mong muèn ®ã cuèi n¨m 1966 Thanat Khoman, nguyªn bé tr-ëng ngo¹i giao Th¸i Lan ®· b¾t ®Çu chuyÓn ®Ò ¸n lËp tæ chøc §«ng Nam ¸ vÒ hîp t¸c khu vùc tíi bé tr-ëng ngo¹i giao c¸c n-íc §«ng Nam ¸. Tuy nhiªn tõ dù th¶o tíi hiÖn thùc ph¶i tr¶i c¸c cuéc ®µm ph¸n kÐo dµi ®Ó gi¶i quyÕt kh¸ nhiÒu bÊt ®ång gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn. Cuèi cïng quan ®iÓm cña Indonexia ®· ®-îc c¸c n-íc chÊp nhËn ®Ó cã thÓ thµnh lËp ®-îc tæ chøc ASEAN. Sau nhiÒu cuéc th¶o luËn th¸ng 8-1967 bé tr-ëng ngo¹i giao 5 n-íc: Th¸i Lan, Malaixia, Philipin,Indonexia,Xinhgapo ®· häp t¹i B¨ng Cèc vµo ngµy 8-8-1967 vµ ra tuyªn bè B¨ng Cèc vÒ viÖc thµnh lËp hiÖp héi c¸c n-íc §«ng Nam ¸ (ASEAN) b. C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña ASEAN - Thêi kú 1967-1971: ASEAN ra ®êi vµo thêi kú ®-îc coi lµ khñng ho¶ng cña khu vùc §«ng Nam ¸. T¹i ViÖt Nam, Mü ®· dÊn s©u vµo cuéc chiÕn tranh x©m l-îc vµ ngµy cµng trë nªn thÊt b¹i nÆng nÒ, ph¶i ¸p dông häc thuyÕt Nichson tõng b-íc leo thang chiÕn tranh. C¸ch m¹ng §«ng D-¬ng ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ nhËn ®-îc sù ñng hé cña nh©n lo¹i yªu chuéng hoµ b×nh. Anh ph¶i rót qu©n khái kªnh Xuy-ª vµ rót c¸c c¨n cø qu©n sù ë Malaixia. Trong khi ®ã Liªn X« vµ Trung Quèc tÝch cùc t¨ng c-êng ¶nh h-ëng cña m×nh ë khu vùc §«ng Nam ¸. ë mét gãc ®é nhÊt ®Þnh cã thÓ nãi ASEAN ra ®êi nh»m ®èi phã víi nh÷ng khã kh¨n néi bé vµ nh»m ng¨n chÆn lµn sãng x· héi chñ nghÜa tõ phÝa ®«ng vµ phÝa b¾c, chèng l¹i sù bµnh tr-íng cña n-íc lín. - Thêi kú 1971-1976: Trªn thùc tÕ cho tíi ®Çu nh÷ng n¨m 70, ASEAN vÉn ch-a cã biÓu hiÖn lµ thùc hiÖn ®-îc môc tiªu ®· ®Ò ra. Ngµy 27-11-1971, ASEAN ra tuyªn bè Ruala L¨mpo vÒ khu vùc hoµ b×nh, tù do, trung lËp(Tuyªn bè Zopfan). §Õ quèc Mü ph¶i ký hiÖp ®Þnh Paris chÊp nhËn thÊt b¹i ë ViÖt Nam. Nçi lo sî hiÖu øng §«-mi-no sÏ lan réng tõ ViÖt Nam sang toµn khu vùc sau chiÕn th¾ng §«ng D-¬ng. Héi nghÞ cÊp cao lÇn thø nhÊt ASEAN ®-îc tæ chøc t¹i Ba-li (Indonexia 1976) t¹i ®ã hiÖp -íc th©n thiÖn vµ hîp t¸c ë §«ng Nam ¸ (TAC) ®-îc ký kÕt vµ trë thµnh v¨n kiÖn mang tÝnh nÒn t¶ng cho ASEAN vµ cã ý nghÜa quan träng ®èi víi viÖc duy 6 tr× hoµ b×nh æn ®Þnh trong khu vùc. Víi tªn gäi hiÖp -íc Ba-li hiÖn nay kh«ng chØ cã c¸c n-íc §«ng Nam ¸ lµ thµnh viªn hiÖp -íc mµ nhiÒu n-íc ë Trung, Nam ¸; ch©u ¢u còng ®-îc ®Ò ra triÓn väng tham gia. Thêi kú nµy còng lµ thêi ®iÓm c¸c n-íc ASEAN lÇn l-ît thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi ViÖt Nam. - Thêi kú 1976-1978: Sau cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng vµ thèng nhÊt ®Êt n-íc cña ViÖt Nam, 2 n¨m lµ mét giai ®o¹n ng¾n ngñi nh-ng nã ®ãng vai trß quan träng trong lÞch sö ASEAN. Trong thêi kú nµy ASEAN “r¶nh rang” ®Ó dÇn thÓ chÕ ho¸ c¬ cÊu tæ chøc cña m×nh, ®Þnh ra c¬ chÕ héi nghÞ bé tr-ëng ngo¹i giao (AHM); lËp ban th- ký ASEAN ®Æt t¹i JakartaIndonexia, thµnh lËp 5 uû ban hîp t¸c kinh tÕ vµ 4 uû ban hîp t¸c chuyªn ngµnh. Hîp t¸c kinh tÕ b¾t ®Çu ®-îc chó träng cïng víi viÖc tæ thÓ chÕ ho¸ mèi quan hÖ víi c¸c ®èi t¸c hîp t¸c th«ng qua c¬ chÕ ®èi tho¹i gi÷a ASEAN víi c¸c n-íc Mü, liªn minh ch©u ¢u, óc New zealand, NhËt, Canada vµ sau nµy lµ Hµn Quèc, Ên §é. - Thêi kú 1979-1990 :Trong suèt mét thËp kû, Campuchia trë thµnh chñ ®Ò chÝnh mang tÝnh chi phèi trong hÇu hÕt c¸c ho¹t ®éng cña ASEAN. §©y còng lµ thêi kú ASEAN ®øng vÒ phÝa Trung Quèc vµ ph-¬ng t©y chèng l¹i ViÖt Nam, hµnh ®éng nµy tiÕp diÔn tíi cuèi thËp kû 80 khi vÊn ®Ò Campuchia ®-îc gi¶i quyÕt. N¨m 1984 Brun©y Danexalam lµ thµnh viªn thø 6 cña ASEAN. Thêi kú nµy ph¸t triÓn kinh tÕ m¹nh mÏ cña c¸c n-íc thµnh viªn ASEAN. Tèc ®é t¨ng tr-¬ngr kinh tÕ trong nhiÒu n¨m liÒn cña Sinhgapo, Malayxia,Thai Lan ®¹t møc 2 con sè. ASEAN ®· ®-a ra hµng lo¹t ch-¬ng tr×nh hîp t¸c kinh tÕ trong giai ®o¹n nµy nh-: ch-¬ng tr×nh liªn doanh c«ng nghiÖp (AIJV), ch-¬ng tr×nh -u ®·i thuÕ quan(PAT). VÞ trÝ cña ASEAN trªn tr-êng quèc tÕ ®-îc n©ng cao. - Thêi kú 1990 tíi nay: Sau mét lo¹t nh÷ng biÕn ®éng chÝnh trÞ trªn thÕ giíi nh-: Liªn X« sôp ®æ, §«ng ¢u tan r·, thêi kú hËu chiÕn tranh l¹nh ®· b¾t ®Çu. Trong khu vùc Mü rót qu©n khái Philipin, hiÖp ®Þnh vÒ Campuchia ®-îc ký kÕt, ViÖt Nam vµ Trung Quèc b×nh th-êng ho¸ quan hÖ, lÞch sö ASEAN còng ®-îc lËt sang mét trang míi. ASEAN t¨ng c-êng 7 hîp t¸c víi c¸c n-íc §«ng D-¬ng, t¹o m«i tr-êng æn ®Þnh ®Ó ph¸t triÓn, qua ®ã më réng thÞ tr-êng, t¨ng søc ®èi phã víi c¸c n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Träng t©m c¸c ho¹t ®éng cña ASEAN lµ hîp t¸c kinh tÕ. Héi nghÞ cÊp cao ASEAN lÇn thø 4 häp t¹i Singapo ®· quyÕt ®Þnh hoµn thµnh tiÕn tr×nh thiÕt lËp khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) vµo n¨m 2006. B»ng viÖc t¹o, ViÖt Nam ký hiÖp -íc Bali, trë thµnh quan s¸t viªn cña ASEAN ý t-ëng mét §«ng Nam ¸ ®· ®-îc x©y dùng nÒn mãng. N¨m 1995 ViÖt nam trë thµnh thµnh viªn thø 7 cña ASEAN, Lµo, Mianma ®-îc kÕt n¹p n¨m 1997 ®· ®-a ASEAN lªn 9 thµnh viªn vµ tiÕn tíi ASEAN 10 vµo n¨m 1999 khi CamPuChia ®-îc kÕt n¹p. VÒ mÆt an ninh chÝnh trÞ 7 - 1993 ASEAN quyÕt ®Þnh thµnh lËp diÔn ®µn khu vùc ASEAN (ARF) gåm 18 n-íc trong vµ ngoµi khu vùc (6 n-íc ASEAN, Mü, NhËt, Trung Quèc, Hµn Quèc, Nga, Canada, Liªn minh Ch©u ¢u, óc, NewZeaLand, ViÖt Nam, Lµo, Papua New Guinea). Cã thÓ nãi ASEAN ®· dÇn chuyÓn ho¸ tõ mét tæ chøc chÝnh trÞ thµnh mét tæ chøc chÝnh trÞ - kinh tÕ khu vùc. TiÕng nãi cña ASEAN trong c¸c diÔn ®µn quèc tÕ ngµy cµng ®¸ng kÓ. ViÖc c¸c c-êng quèc tham gia c¬ chÕ héi nghÞ sau héi nghÞ Bé tr-ëng ngo¹i giao ASEAN (PNC) còng phÇn nµo nãi lªn ®iÒu ®ã. 3. Vµi nhËn xÐt vÒ HiÖp Héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ vµ ý nghÜa cña ho¹t ®éng nghiªn cøu nµy víi thùc tiÔn ViÖt Nam. + Khi ASEAN ra ®êi cã nhiÒu tranh c·i vµ nghi ngê vÒ tÝnh chÊt vµ môc ®Ých cña ASEAN. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ c¬ cÊu cña 5 n-íc thµnh viªn ASEAN, trong 5 thµnh viªn nµy cã 2 n-íc héi viªn cña tæ chøc qu©n sù hiÖp -íc §«ng Nam ¸ (SEATO) (Philippin vµ Th¸i Lan). SEATO lµ mét tæ chøc chèng céng. N-íc nµy ®Òu ký víi Mü hiÖp -íc phßng thñ chung vµ cã vai trß trong c¸c ho¹t ®éng x©m l-îc cña Mü t¹i §«ng D-¬ng. Bèn trong n¨m n-íc ASEAN cã c¨n cø qu©n sù Mü vµ n-íc ngoµi trªn l·nh thæ cña m×nh. Do vËy c¸c häc gi¶ ASEAN ®· cho r»ng: “Nh©n tè quan träng ban ®Çu ®-a ®Õn sù h×nh thµnh ASEAN kh«ng ph¶i lµ nh©n tè kinh tÕ mµ lµ 8 nh÷ng tÝnh to¸n vÒ chÝnh trÞ vµ an ninh. Tuy nhiªn, ch-a thÓ ®ång nhÊt ASEAN víi SEATO. Sù ra ®êi vµ tån t¹i cña ASEAN chÝnh lµ s¶n phÈm ®-îc t¹o ra tõ c¸c mong muèn vµ xu thÕ vËn ®éng th-êng trùc trong khu vùc. C¸c n-íc thµnh viªn ASEAN ph¶i ®èi phã víi c¸c phong trµo trong n-íc vµ cã cïng môc tiªu lµ mong muèn æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. C¸c nh©n tè ®ã kÕt hîp víi sù th¸ch thøc míi cña t×nh h×nh khu vùc quèc tÕ lµm cho ASEAN lµ mét yªu cÇu cÇn thiÕt xuÊt phÊt tõ nguyÖn väng cña c¸c n-íc khu vùc hîp t¸c trªn c¬ së b×nh ®¼ng vµ cïng cã lîi. Tæ chøc nµy thóc ®Èy quan hÖ h÷u nghÞ, gi¶i quyÕt æn tho¶ hoÆc gi¶m nhÑ c¸c m©u thuÉn vµ tranh chÊp gi÷a c¸c héi viªn ®Ó cã thÓ tËp trung vµo ®èi phã víi c¸c th¸ch thøc ®èi néi vµ ®èi ngo¹i, thùc hiÖn tèt nhiÖm vô kinh tÕ, x· héi trong tõng quèc gia. Tuy viÖc thµnh lËp ASEAN nh»m mét môc ®Ých lín lµ chèng sù bµnh tr-íng cña ®Õ quèc nh-ng ASEAN vÉn tranh thñ sù gióp ®ì phßng thñ cña Mü - Anh, dïng chÝnh s¸ch hoµ b×nh - hîp t¸c cña m×nhh cïng víi viÖc lîi dông m©u thuÉn gi÷a c¸c n-íc lín ®Ó cñng cè vµ n©ng cao tiÕng nãi cña tæ chøc. + Trªn c¬ së nh÷ng ph©n tÝch vÒ tÝnh chÊt, ®-êng lèi cña tæ chøc ASEAN cho thÊy -u tiªn hµng ®Çu cña c¸c n-íc khi tham gia tæ chøc nµy lµ mong muèn ®¹t ®-îc sù æn ®Þnh vµ an ninh chÝnh trÞ, vµ muèn cã sù tin cËy, b¶o ®¶m an ninh tõ c¸c n-íc l¸ng giÒng, lÊy hîp t¸c kinh tÕ th-¬ng m¹i nÒn t¶ng cña hîp t¸c khu vùc ®Ó ®¶m b¶o sù æn ®Þnh ®ã. MÆt kh¸c qua vai trß cña ASEAN - mét tæ chøc khu vùc, thÕ vµ lùc cña c¸c n-íc héi viªn ®-îc n©ng lªn trong quan hÖ víi c¸c n-íc lín, t¹o ®µ ph¸t huy tèi ®a søc m¹nh cña m×nh. Tuy nhiªn c¸c n-íc thµnh viªn cã quy m« kh¸c nhau víi ®-êng lèi ph¸t triÓn ®Êt n-íc cã nh÷ng ®iÓm kh«ng gièng nhau víi ¶nh h-ëng cña m©u thuÉn qu¸ khø nªn cã thÓ cã nh÷ng hoµi nghi vÒ sù thµnh c«ng cña ASEAN. Nh÷ng sù hîp t¸c ngµy cµng thµnh c«ng cña ASEAN ®· chøng tá hîp t¸c ®em l¹i lîi Ých lín h¬n c¸c m©u thuÉn d©n téc vµ thµnh qu¶, ®em l¹i tõ qu¸ tr×nh hîp t¸c ®· th¸o gì dÇn nh÷ng trë ng¹i vµ m©u thuÉn ®ã. Víi tiªu chÝ lµ nh»m x©y dùng mét ASEAN æn ®Þnh, an ninh vµ ph¸t triÓn. C¸c n-íc §«ng Nam ¸ g¾n bã víi nhau trong ASEAN phÊn ®Êu ®¶m 9 b¶o cho nh©n d©n vµ c¸c thÕ hÖ sau cã hoµ b×nh tù do vµ thÞnh v-îng. Hîp t¸c ASEAN ®-îc nªu trong tuyªn bè ASEAN kh«ng bao gåm ®iÒu kho¶n hç trî quèc phßng mµ chØ ®Ò cao hîp t¸c chÝnh trÞ kinh tÕ. (§©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt c¬ b¶n cña ASEAN so víi SEATO). Do vËy, ASEAN kh«ng thÓ lµ mèi ®e do¹ cho an ninh khu vùc vµ hoµ b×nh thÕ giíi. * ý nghÜa cña ho¹t ®éng nghiªn cøu ASEAN: - ViÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu vÒ sù ra ®êi, tån t¹i cña ASEAN ®em l¹i lîi Ých cho viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cëi më, mong muèn lµm b¹n víi tÊt c¶ cña chóng ta. §Ó cã thÓ t×m kiÕm ®èi t¸c hîp t¸c trªn c¬ së t«n träng ®éc lËp chñ quyÒn, toµn vÑn l·nh thæ kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nhau vµ cung cã lîi theo tinh thÇn cña chñ tr-¬ng, ®-êng lèi cña §¶ng th× viÖc t×m nh÷ng quèc gia, tæ chøc cã cïng môc ®Ých, ®-êng lèi, môc tiªu víi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña ta lµ rÊt cÇn thiÕt. Nghiªn cøu ASEAN gióp t×m ra ®-îc ®-êng lèi, môc tiªu ho¹t ®éng vµ b¶n chÊt cña tæ chøc. Tõ ®ã cã thÓ tiÕn hµnh c«ng t¸c trªn nh÷ng lÜnh vùc ®-îc hai phÝa quan t©m. ViÖc t×m hiÓu vÒ tæ chøc ASEAN gióp nh©n d©n ViÖt nam thªm hiÓu biÕt vÒ nh÷ng quèc gia l¸ng giÒng, gãp phÇn kh«ng nhá gi¸o dôc tinh thÇn ®oµn kÕt khu vùc cho quÇn chóng nh©n d©n. Khi cã sù hiÓu biÕt vÒ ASEAN, ViÖt Nam cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong phèi hîp ho¹t ®éng chung víi ASEAN, thóc ®Èy sù thµnh c«ng cña môc ®Ých v× mét ASEAN hoµ b×nh, ®oµn kÕt, h-ng thÞnh vµ uy tÝn ngµy mét ®-îc n©ng cao, trong ®ã ViÖt Nam còng sÏ cïng nhÞp ph¸t triÓn víi khu vùc nh»m ®¹t ®-îc môc tiªu d©n giÇu, n-íc m¹nh. II - Môc tiªu, nguyªn t¾c ho¹t ®éng, c¬ cÊu tæ chøc cña ASEAN. 1, Môc tiªu cña hiÖp héi quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN) (1967 tíi nay) + Lóc míi thµnh lËp môc tiªu mµ ASEAN ®Æt lªn hµng ®Çu lµ môc ®Ých chÝnh trÞ, chó träng hîp t¸c tay ®«i gi÷a c¸c n-íc trong khu vùc, c¶i thiÖn kh«ng khÝ chÝnh trÞ gi÷a c¸c quèc gia. Cµng vÒ sau do cã sù thay ®æi 10 vÒ t-¬ng quan lùc l-îng ë khu vùc cïng víi sù biÕn ®æi chiÕn l-îc cña c¸c n-íc lín, xuÊt hiÖn míi ®e do¹ ®èi víi an ninh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ASEAN trë nªn g¾n bã víi nhau h¬n. ý t-ëng hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ lµ mét môc tiªu quan träng cña ASEAN. Sau hai thËp kû vÊn ®Ò kinh tÕ bÞ ®Æt xuèng hµng thø yÕu tíi héi nghÞ cÊp cao ASEAN IV t¹i Singapor th¸ng 1 1992 vÊn ®Ò hîp t¸c ph¸t triÓn kinh tÕ ®-îc ®Æt ë vÞ trÝ -u tiªn cao. T¹i héi nghÞ nµy ASEAN vµ hiÖp ®Þnh -u ®·i thuÕ quan cã hiÖu lùc chung (Cept) ®Ó thµnh lËp khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (gäi t¾t lµ AFTA) trong vßng 15 n¨m tõ 1993 ®Õn 2008. Héi nghÞ cÊp cao ASEAN häp t¹i B¨ng Cèc ®· thóc ®Èy viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò t¨ng c-êng hîp t¸c kinh tÕ gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn. (Tho¶ thuËn rót ng¾n thêi gian thùc hiÖn AFTA tõ 15 n¨m xuèng cßn 10 n¨m vµ thËm chÝ cã thÓ hoµn thµnh tr-íc thêi h¹n 2003, më réng hîp t¸c ASEAN sang lÜnh vùc míi nhê dÞch vô, së h÷u trÝ tuÖ, lËp khu vùc ®Çu tASEAN. Héi nghÞ cÊp cao ASEAN 6 t¹i Hµ Néi mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh chÝnh s¸ch hîp t¸c kinh tÕ, thóc ®Èy qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt nh÷ng hËu qu¶ cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ, cñng cè c¸c chÕ ®é tµi chÝnh, thÞ tr-êng vèn, t¨ng c-êng gi¸m s¸t dßng vèn... Kiªn ®Þnh thùc hiÖn ®-êng lèi hîp t¸c h÷u nghÞ, t«n träng ®éc lËp chñ quyÒn cña c¸c quèc gia. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch v× mét §«ng Nam ¸ hoµ b×nh æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn ®ång ®Òu. Tõ nh÷ng ho¹t ®éng vµ t«n chØ cña ASEAN trong thêi gian qua ta cã thÓ x¸c ®Þnh môc tiªu c¬ b¶n cña ASEAN lµ: - Thóc ®Èy t¨ng tr-ëng kinh tÕ, tiÕn bé x· héi vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸ trong khu vùc, b»ng nç lùc cña m×nh liªn kÕt l¹i trªn tinh thÇn b×nh ®¼ng hîp t¸c nh»m t¨ng c-êng c¬ së cho mét céng ®ång c¸c n-íc §«ng Nam ¸ hoµ b×nh vµ thÞnh v-îng. - Thóc ®Èy hoµ b×nh vµ æn ®Þnh khu vùc trªn tinh thÇn nhÊt qu¸n t«n träng c«ng b»ng vµ tu©n thñ ph¸p luËt trong quan hÖ gi÷a c¸c n-íc thuéc khu vùc vµ nguyªn t¾c cña hiÕn ch-¬ng liªn hiÖp quèc. - Xóc tiÕn hîp t¸c tÝch cùc vµ gióp ®ì lÉn nhau trong c¸ch thøc ®µo t¹o vµ nghiªn cøu trong lÜnh vùc gi¸o dôc, nghÒ nghiÖp, kü thuËt vµ hµnh chÝnh. 11 - Hîp t¸c h÷u hiÖu h¬n ®Ó sö dông nÒn n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp cña m×nh ph¸t triÓn mËu dÞch kÓ c¶ nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò vÒ bu«n b¸n quèc tÕ; c¸c s¶n phÈm s¬ chÕ, c¶i tiÕn c¬ së vËn t¶i vµ liªn l¹c n©ng cao møc sèng cña nh©n d©n c¸c n-íc trong khu vùc. - Thóc ®Èy viÖc nghiªn cøu tæng thÓ mäi mÆt cña c¸c n-íc §«ng Nam ¸, nh»m t¨ng c-êng sù hiÓu biÕt lÉn nhau gi÷a c¸c n-íc trong khu vùc. - Duy tr× hîp t¸c chÆt chÏ vµ cïng cã lîi víi c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc cã cïng môc ®Ých víi ASEAN vµ th¨m dß mäi con ®-êng ®Ó t¨ng c-êng hîp t¸c gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn víi nhau. + Ngoµi nh÷ng môc tiªu trªn cßn cã nh÷ng môc tiªu kh¸c lµ: - X©y dùng §«ng Nam ¸ thµnh khu vùc hoµ b×nh, tù do vµ trung lËp. - QuyÕt t©m xóc tiÕn nh÷ng cè g¾ng cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o sù c«ng nhËn vµ t«n träng §«ng Nam ¸ nh- mét khu vùc hoµ b×nh, tù do, trung lËp kh«ng cã sù can thiÖp tõ bªn ngoµi cña c¸c c-êng quèc d-íi bÊt kú h×nh thøc nµo. 2. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña ASEAN. + §Ó cã thÓ thùc hiÖn ®-îc nh÷ng môc tiªu mµ tæ chøc ASEAN h-íng tíi cÇn ph¶i cã c¸c nguyªn t¾c ho¹t ®éng lµm chøc n¨ng ®Þnh h-íng cho ho¹t ®éng cña khèi nãi chung vµ víi tõng quèc gia thµnh viªn nãi riªng. C¸c nguyªn t¾c cña tæ chøc hiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ ®· thÓ hiÖn mong muèn thóc ®Èy t×nh h÷u nghÞ, hoµ b×nh vÜnh viÔn, sù hîp t¸c l©u bÒn gi÷a nh©n d©n c¸c n-íc tham gia tæ chøc. Néi dung c¬ b¶n cña c¸c nguyªn t¾c nµy ®-îc ghi nhËn trong hiÖp -íc th©n thiÖn vµ hîp t¸c ë §«ng Nam ¸, phï hîp víi hiÕn ch-¬ng Liªn HiÖp Quèc, tuyªn bè cuèi cïng cña Héi nghÞ ¸ - Phi ë B¨ng §ung (25 - 04 - 1955) tuyªn bè B¨ng Cèc 8 - 8 1967 vµ tuyªn bè ký t¹i CuaLaL¨mp¬ 27 - 11 1971. Trong ch-¬ng I, ®iÒu 2 cña hiÖp -íc th©n thiÖn vµ hîp t¸c ë §«ng Nam ¸ (HiÖp -íc BaLi 24 - 02 1976) ghi nh©n c¸c nguyªn t¾c. 12 a. Cïng t«n träng ®éc lËp, chñ quyÒn, b×nh ®¼ng toµn vÑn l·nh thæ vµ b¶n s¾c d©n téc cña tÊt c¶ c¸c n-íc. b. QuyÒn cña c¸c d©n téc, quèc gia ®-îc tån t¹i mµ kh«ng cã sù c¹n thiÖp, lËt ®æ hay søc Ðp tõ bªn ngoµi. c. Kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nhau. d. Gi¶i quyÕt tranh chÊp hoÆc bÊt ®ång b»ng biÖn ph¸p hoµ b×nh e. Kh«ng ®e do¹, sö dông vò lùc. f. Hîp t¸c cã hiÖu qu¶ gi÷a c¸c n-íc. Nh- vËy chøng tá ASEAN lµ mét liªn minh hîp t¸c vÒ chÝnh trÞ, qu©n sù, kh«ng ph¶i lµ mét liªn minh qu©n sù. 3. C¬ cÊu tæ chøc cña ASEAN Theo ®iÒu 2 tuyªn bè B¨ng Cèc 1967, ®-îc bæ sung vµ cô thÓ ho¸ b»ng c¸c v¨n kiÖn kh¸c, bé m¸y c¬ cÊu tæ chøc cña ASEAN bao gåm: + C¬ quan cao nhÊt lµ héi nghÞ cÊp cao c¸c nhµ l·nh ®¹o cña c¸c quèc gia thµnh viªn (l·nh ®¹o chÝnh phñ) cã chøc n¨ng v¹ch ra ®-êng lèi cho tõng thêi kú. + Héi nghÞ bé tr-ëng c¸c ngµnh chuyªn m«n. + C¸c uû ban th-êng trùc ASEAN do Bé tr-ëng ngo¹i giao c¸c n-íc ®¨ng cai lµm chñ tÞch vµ ®¹i sø c¸c n-íc thµnh viªn kh¸c, cã nhiÖm vô chuÈn bÞ cho c¸c cuéc häp hµng n¨m vµ héi nghÞ bÊt th-êng cña Héi nghÞ cÊp Bé tr-ëng nãi trªn. + C¸c uû ban chuyªn m«n (gåm viªn chøc vµ chuyªn gia cña c¸c n-íc thµnh viªn). + ASEAN cã 5 uû ban kinh tÕ: Th-¬ng m¹i vµ du lÞch c«ng nghiÖp n¨ng l-îng vµ tµi nguyªn, l-¬ng thùc vµ n«ng nghiÖp. Liªn l¹c vµ giao th«ng vËn t¶i, tµi chÝnh vµ ng©n hµng. Cã 4 uû ban vÒ v¨n ho¸ lµ: - Khoa häc kü thuËt - V¨n ho¸ vµ th«ng tin - Ph¸t triÓn x· héi. - Ng©n quü 13 + Ban th- ký: §-îc thµnh lËp n¨m 1978 (theo ch-¬ng tr×nh ho¹t ®éng 1976); trô së ®Æt t¹i Giacacta, cã nhiÖm vô phèi hîp theo dâi vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng cña ASEAN. * Tõ c¬ cÊu tæ chøc cña ASEAN ta cã thÓ nhËn thÊy tæ chøc nµy kh«ng ph¶i lµ mét tæ chøc siªu quèc gia chØ ®¹o c¸c n-íc thµnh viªn mµ lµ c¬ quan phèi hîp c¸c ho¹t ®éng cña c¸c n-íc héi viªn, dung hoµ quyÒn lîi d©n téc cña mçi n-íc víi quyÒn lîi cña tÊt c¶ c¸c n-íc thµnh viªn. III - Vai trß cña ASEAN víi sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña khu vùc §«ng Nam ¸ vµ sù æn ®Þnh cña thÕ giíi. 1. Trong lÜnh vùc chÝnh trÞ: + Víi t- c¸ch lµ tæ chøc cña c¸c quèc gia §«ng Nam ¸. ASEAN ®ãng vai trß quan träng ®èi víi sù æn ®Þnh, tån t¹i cña khu vùc vµ thÕ giíi. Víi ®-êng lèi ®èi ngo¹i hoµ b×nh, t¹o lËp mèi ®oµn kÕt gi÷a c¸c n-íc trong khu vùc, t¨ng c-êng tiÕp xóc víi c¸c n-íc vµ tæ chøc quèc tÕ, tÊt c¶ c¸c n-íc §«ng Nam ¸ giê ®©y ®Òu tÝch cùc tham gia vµo qu¸ tr×nh hîp t¸c v× hoµ b×nh æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. Víi chÝnh s¸ch ®èi tho¹i, hîp t¸c cïng nhau gi¶i quyÕt m©u thuÉn b»ng con ®-êng chÝnh trÞ ASEAN ®· biÕn khu vùc §«ng Nam ¸ tõ mét ®iÓm nãng trë thµnh mét trong nh÷ng khu vùc cã nÒn an ninh - chÝnh trÞ - æn ®Þnh nhÊt trªn thÕ giíi, mèi xung ®ét gi÷a c¸c quèc gia th«ng qua vai trß cña ASEAN ®· ®-îc gi¶i quyÕt ªm thÊm b»ng con ®-êng ®èi tho¹i. Th«ng qua ASEAN, c¸c n-íc §«ng Nam ¸ ®· cã tiÕng nãi, quan träng trªn tr-êng quèc tÕ, víi tinh thÇn ®oµn kÕt khu vùc, b»ng hµnh ®éng cña m×nh ASEAN trë thµnh mét lùc l-îng ®ñ m¹nh ®Ó ng¨n chÆn m-u ®å thèng trÞ cña c¸c thÕ lùc bªn ngoµi, gi÷ g×n ®-îc b¶n s¾c cña khu vùc, b¶o vÖ ®-îc nÒn ®éc lËp, tù chñ cña c¸c quèc gia thµnh viªn. 2. Trong lÜnh vùc kinh tÕ: + C¸c quèc gia §«ng Nam ¸ trong ASEAN lµ nh÷ng n-íc võa vµ nhá. NÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp lµ chñ yÕu. Søc m¹nh kinh tÕ cña hÇu hÕt c¸c n-íc thµnh viªn ch-a ®ñ ®Ó cã thÓ cã tiÕng nãi quyÕt ®Þnh trong nÒn kinh tÕ 14 thÕ giíi. Víi c¬ chÕ hîp t¸c, ASEAN ®· trë thµnh mét thÞ tr-êng to lín ®Çy høa hÑn ®èi víi mçi n-íc thµnh viªn. Hîp t¸c kinh tÕ khu vùc gãp phÇn thóc ®Èy sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ cña mçi n-íc, ®ång thêi ASEAN víi søc m¹nh cña sù tËp trung cña nhiÒu nÒn kinh tÕ trë thµnh c¸nh cöa ®Ó c¸c n-íc thµnh viªn b-íc ra bªn ngoµi hîp t¸c víi c¸c khèi, tæ chøc kinh tÕ lín trªn thÕ giíi. Víi tiÒm n¨ng to lín vÒ nhiÒu mÆt, ngµy nay ASEAN víi t- c¸ch lµ khu vùc kinh tÕ n¨ng ®éng vµ cã tèc ®é t¨ng tr-ëng kinh tÕ cao nhÊt thÕ giíi ®ang trë thµnh mét khu vùc cã søc hÊp dÉn ®Çu t- cña n-íc ngoµi. Qua ®ã sù v÷ng m¹nh vÒ kinh tÕ cña c¸c n-íc thµnh viªn cµng ®-îc cñng cè, søc m¹nh kinh tÕ cña khu vùc t¨ng lªn gãp phÇn ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh liªn kÕt kinh tÕ cña ASEAN víi c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c. ASEAN trë thµnh mét m¾t xÝch quan träng, kh«ng thÓ thiÕu trong chuèi liªn kÕt kinh tÕ thÕ giíi vµ cã vai trß quan träng ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña khu vùc. 3. Trong mét sè lÜnh vùc kh¸c: - ASEAN lµ cÇu nèi hîp t¸c gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn trong c¸c lÜnh vùc v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ, khoa häc kü thuËt. Sù giao l-u, hîp t¸c, trao ®æi cña c¸c n-íc trong ASEAN cñng cè thªm t×nh ®oµn kÕt khu vùc, ®-a sù tiÕn bé cña khèi lªn ngang tÇm thÕ giíi, gãp phÇn kh«ng nhá vµo sù ph¸t triÓn vµ tiÕn bé cña nh©n lo¹i. 15 Ch-¬ng II Hîp t¸c kinh tÕ ASEAN - ViÖt Nam. I - ViÖt Nam gia nhËp ASEAN. Cïng n»m trong khu vùc §«ng Nam ¸. Qua tõng thêi kú quan hÖ ViÖt nam - ASEAN cã sù th¨ng trÇm kh¸c nhau, tuú t×nh h×nh vµ hoµn c¶nh quèc tÕ trong chiÕn tranh l¹nh vµ sau chiÕn tranh l¹nh ASEAN lu«n cã nh÷ng vÞ trÝ kh¸c nhau, quan träng trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña n-íc ta. 1. Quan ®iÓm cña chÝnh phñ ViÖt Nam vÒ tæ chøc ASEAN vµ møc ®é quan hÖ cña chóng ta víi tæ chøc nµy. a. Giai ®o¹n 1967 - 1978. - Vµo cuèi nh÷ng n¨m 1960 t×nh h×nh §«ng D-¬ng cã sù diÔn biÕn phøc t¹p. Cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n §«ng D-¬ng chèng can thiÖp Mü vµ tay sai ®ang ngµy mét lín m¹nh. HiÖp héi c¸c n-íc §«ng Nam ¸ ra ®êi n¨m 1967 trong bèi c¶nh §«ng Nam ¸ ®ang cã sù ®èi ®Çu gi÷a c¸c thÕ lùc kh¸c nhau. C¸c n-íc trong ASEAN ®Òu Ýt nhiÒu cã sù dÝnh lÝu tíi cuéc chiÕn tranh ViÖt Nam. Philippin vµ Th¸i Lan lµ hai n-íc cã qu©n tham gia lùc l-îng Mü t¹i ViÖt Nam. C¸c c¨n cø ë hai n-íc nµy lµ ®Þa ®iÓm xuÊt ph¸t cña lùc l-îng Mü ®¸nh ph¸ ViÖt Nam. Do vËy, cho tíi khi cã sù biÕn chuyÓn vÒ chiÕn tranh, th¾ng lîi vÒ mÆt chiÕn l-îc cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam diÔn ra kh«ng ngõng (Tæng tiÕn c«ng 1968, ®¸nh b¹i chiÕn tranh ph¸ ho¹i ë miÒn B¾c cña kh«ng qu©n Mü v.v...) lµm cho thÕ lùc cña Mü ngµy cµng gi¶m sót, ¶nh h-ëng cña Trung Quèc vµ Liªn X« t¨ng lªn ë khu vùc. T×nh h×nh ®ã lµm cho ASEAN ph¶i xem xÐt, ®æi míi, tÝnh to¸n l¹i chiÕn l-îc cña m×nh. Sù can thiÖp ngµy cµng lín cña Trung Quèc cïng víi viÖc Mü rót dÇn qu©n khái Th¸i Lan v.v... lµm cho h¬n lóc nµo hÕt chÝnh quyÒn c¸c n-íc ASEAN bÞ g©y ¸p lùc, ®e do¹ tíi sù æn ®Þnh cña ®Êt n-íc. Th¸ng 11 - 1971 tuyªn bè ZOPFAN ®-îc ký kÕt, tuyªn bè nµy chÝnh lµ sù thay ®æi vÒ ®-êng lèi ®èi ngo¹i cña c¸c n-íc 16 ASEAN. Mong muèn ®¹t môc ®Ých t¸ch c¸c n-íc ASEAN khái sù can thiÖp cña c¸c n-íc lín, ®Æt ASEAN ®øng ngoµi cuéc tranh chÊp gi÷a c¸c thÕ lùc kh¸c. BiÕn ASEAN thµnh khu vùc tù do vµ trung lËp, kh«ng liªn kÕt. MÆt kh¸c tuyªn bè ZOPFAN cßn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c n-íc ASEAN th¨m dß kh¶ n¨ng quan hÖ víi ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa. Tr-íc chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ngµy mét tiÕn bé cña c¸c n-íc ASEAN cïng víi ho¹t ®éng gi¶m bít sù can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña ViÖt Nam. ChÝnh phñ n-íc ta ®· tá th¸i ®é hoan nghªnh vµ khuyÕn khÝch chóng ta ®· tiÕn hµnh thiÕt lËp mét sè chÝnh s¸ch víi c¸c n-íc thuéc ASEAN (N¨m 1970 - Malaixia ®×nh chØ viÖc ®µo t¹o c¶nh s¸t vµ cè vÊn cho chÝnh quyÒn Sµi Gßn, tõ chèi yªu cÇu cña Sµi Gßn lªn ¸n cuéc tÊn c«ng cña qu©n d©n ViÖt Nam ë Nam ViÖt Nam. Singapor chÊp nhËn ®Ó ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ®Æt c¬ quan Tæng C«ng ty xuÊt nhËp khÈu (7 - 1971), 1969, 1970 hai n-íc Philippin vµ Th¸i Lan c«ng bè vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch rót qu©n vµ nh©n viªn ra khái miÒn Nam ViÖt Nam chóng ta còng tiÕn hµnh thay ®æi th¸i ®é víi Philippin v.v... Tuy nhiªn quan hÖ gi÷a hai bªn vÉn ch-a cã ph¸t triÓn g× ®¸ng kÓ). + §Çu n¨m 1973 ë khu vùc t×nh h×nh cã sù thay ®æi. Mü ®· ph¶i ký hiÖp ®Þnh Pari chÊm døt ho¹t ®éng qu©n sù ë §«ng D-¬ng xu thÕ hoµ b×nh trung lËp ë khu vùc ph¸t triÓn m¹nh, chÝnh quyÒn ®éc tµi th©n Mü Thanon ë Th¸i Lan sôp ®æ, søc Ðp ®ßi rót qu©n Mü khái Th¸i Lan ngµy mét t¨ng. V× vËy, c¸c n-íc ASEAN ph¶i ®iÒu chØnh m¹nh mÏ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña m×nh. ë b×nh diÖn quèc tÕ ASEAN t¨ng c-êng quan hÖ víi Liªn X« vµ Trung Quèc, thùc hiÖn chÝnh s¸ch c©n b»ng, gi÷a c¸c n-íc lín. (thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao ë cÊp ®¹i sø, b×nh th-êng ho¸ quan hÖ th-¬ng m¹i, thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao gi÷a c¸c n-íc ASEAN víi Liªn X« vµ Trung Quèc) c¸c n-íc. - Trªn khu vùc ASEAN thùc hiÖn nhiÒu hµnh ®éng, cö chØ th©n thiÖn nh»m t¹o c¬ së cho viÖc ®Æt quan hÖ víi ViÖt Nam (3 - 1973; Philippin Th¸i Lan rót hÕt qu©n ®éi khái Nam ViÖt nam, Th¸i Lan h¹n chÕ Mü sö dông c¸c c¨n cø qu©n sù ë Th¸i Lan h¹n chÕ Mü sö dông c¸c c¨n cø qu©n sù ë Th¸i 17 Lan chèng l¹i c¸c n-íc §«ng D-¬ng 7 - 1974; kªu gäi viÖn trî kinh tÕ cho c¸c n-íc §«ng D-¬ng v.v... Sau khi ký hiÖp ®Þnh Pari chóng ta còng tÝch cùc triÓn khai chÝnh s¸ch khu vùc ®Èy m¹nh quan hÖ song ph-¬ng víi c¸c n-íc thuéc ASEAN (thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi Malaixia vµ Singapor (1973) tæ chøc cho c¸c n-íc ASEAN th¨m viÕng ViÖt Nam, xóc tiÕn ®µm ph¸n lËp quan hÖ ngo¹i giao víi Philippin). Víi chÝnh s¸ch 4 ®iÓm phï hîp víi c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña luËt quèc tÕ, ViÖt Nam ®· nhËn ®-îc sù ñng hé réng r·i cña c¸c n-íc §«ng Nam ¸. B»ng viÖc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi Th¸i Lan (8 - 1976) chóng ta ®· thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao ®Çy ®ñ víi tÊt c¶ c¸c n-íc thµnh viªn ASEAN. Quan hÖ song ph-¬ng ViÖt Nam víi tõng n-íc ASEAN ngµy cµng ph¸t triÓn ë c¸c lÜnh vùc. C¸c bªn tiÕn hµnh lËp sø qu¸n ë ViÖt nam vµ c¸c n-íc ASEAN. §©y lµ thêi kú quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN cã sù ph¸t triÓn nh¶y vät t¹o nÒn mãng v÷ng ch¾c cho quan hÖ gi÷a ViÖt nam víi tæ chøc ASEAN. (giai ®o¹n nµy chóng ta ch-a cã quan hÖ hîp t¸c víi tæ chøc ASEAN. b. Giai ®o¹n 1979 - 1988. + Khi ViÖt Nam thùc hiÖn quyÒn tù vÖ chÝnh ®¸ng vµ theo yªu cÇu cña nh©n d©n Campuchia ®-a qu©n vµo Campuchia quÐt s¹ch bÌ lò P«n Pèt. Quan hÖ ViÖt Nam víi c¸c n-íc ASEAN chuyÓn sang ®èi ®Çu. Chóng ta vÉn kiªn ®Þnh thùc hiÖn ®-êng lèi ®èi ngo¹i hoµ b×nh t«n träng ®èi víi c¸c n-íc ASEAN v× mét §«ng Nam ¸ hoµ b×nh vµ æn ®Þnh. (TÝch cùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Campuchia trªn nguyªn t¾c hîp t¸c, tÝch cùc gi¶i quyÕt m©u thuÉn khu vùc; kªu gäi hîp t¸c ®Î x©y dùng §«ng Nam ¸ ) Tuy nhiªn thiÖn chÝ cña ViÖt nam ®· bÞ mét sè n-íc ASEAN kh«ng ñng hé. Sau khi t×nh h×nh Campuchia cã biÕn chuyÓn tÝch cùc mét sè n-íc nh- Indonexia vµ Malaixia ®· v-ît lªn vÊn ®Ò Campuchia ®Ó ®i tíi viÖc thùc hiÖn ZOPFAN. Tõ nh÷ng biÕn ®æi quan träng ®ã xu thÕ ®èi tho¹i gi÷a c¸c n-íc §«ng Nam ¸ ®-îc ph¸t triÓn theo mét b-íc ngoÆt míi. c. Giai ®o¹n 1988 - 1991. 18 - VÊn ®Ò Campuchia ®-îc dÇn th¸o gì ViÖt Nam ®¬n ph-¬ng rót qu©n khái Campuchia. Quan hÖ song ph-¬ng ViÖt Nam - c¸c n-íc ASEAN ph¸t triÓn chÝnh s¸ch hîp t¸c khu vùc ®-îc t¨ng c-êng. C¸c n-íc ASEAN thÓ hiÖn mong muèn hîp t¸c vµ thóc ®Èy sù héi nhËp cña ViÖt Nam vµo ASEAN. §©y lµ thêi kú cã tÝnh chÊt b-íc ®Öm, lµ ®µ ph¸t triÓn cho quan hÖ ViÖt Nam - ASEAN b-íc sang mét thêi kú míi: thêi kú hîp t¸c vµ ph¸t triÓn. d. Giai ®o¹n 1992 - tr-íc khi ViÖt Nam lµ thµnh viªn ASEAN. Tr-íc vËn héi míi cho ph¸t triÓn vµ hîp t¸c cïng víi sù cÇn thiÕt vÒ an ninh khu vùc c¶ ViÖt Nam vµ c¸c n-íc ASEAN ®· thùc hiÖn ®-êng lèi xÝch l¹i gÇn nhau. Quan hÖ hîp t¸c ViÖt Nam - ASEAN trë thµnh chÝnh s¸ch quan träng ®èi víi c¶ hai phÝa tõ 1992 - tíi khi ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña ASEAN chóng ta ®· tham gia vµo rÊt nhiÒu ho¹t ®éng chung cña tæ chøc nh»m chuÈn bÞ cho sù tham gia vµo ASEAN. Qua c¸c héi nghÞ cña tæ chøc viÖc ViÖt Nam gia nhËp ASEAN ®· ®-îc sù ®ång t×nh vµ nhÊt trÝ cao. ASEAN trë thµnh ®èi t¸c quan träng cho sù ph¸t triÓn cña ViÖt Nam. 2. ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn ASEAN (28 - 7 - 1995). Sau mét thêi gian dµi chuÈn bÞ. Víi thiÖn chÝ lµm b¹n víi tÊt c¶ v× hoµ b×nh æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn nh»m x©y dùng §«ng Nam ¸ hoµ b×nh h÷u nghÞ vµ hîp t¸c. Ngµy 28 - 7 - 1995 t¹i thñ ®« Brunay. Héi nghÞ Bé tr-ëng ngo¹i giao ASEAN lÇn thø 28 vµ ARF lÇn thø 2 ViÖt Nam ®· chÝnh thøc trë thµnh thµnh viªn thø 7 cña ASEAN ®ång thêi ViÖt Nam còng tuyªn bè gia nhËp khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA); ViÖt Nam còng tiÕn hµnh hoµ nhËp vµo c¸c ho¹t ®éng chung kh¸c cña ASEAN. ViÖc ViÖt Nam víi thÕ m¹nh vÒ l·nh thæ, d©n c- gia nhËp ASEAN ®· thùc sù lµm cho ASEAN trë thµnh tæ chøc hîp t¸c ®a v¨n ho¸, chÝnh trÞ, kinh tÕ. T¨ng c-êng sù æn ®Þnh khu vùc, gãp phÇn x©y dùng §«ng Nam ¸ hoµ b×nh vµ phån vinh. II - Quan hÖ ph¸p lý ViÖt Nam - ASEAN. Mèi quan hÖ ph¸p lý ®-îc thiÕt lËp gi÷a c¸c n-íc trong ASEAN nh»m x¸c ®Þnh mét hµnh lang ph¸p lý cho quan hÖ gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, an ninh v.v... ViÖt Nam víi t- c¸ch lµ 19 thµnh viªn cña ASEAN, viÖc tham gia c¸c mèi liªn kÕt ph¸p lý nµy lµ rÊt cÇn thiÕt vµ tÊt yÕu. Mèi quan hÖ ph¸p lý nµy ®-îc thÓ hiÖn ë c¸c v¨n b¶n hiÖp ®Þnh, hiÖp -íc vµ c¸c v¨n b¶n kh¸c. Trong ®ã quy ®Þnh vÒ quy t¾c xö sù gi÷a c¸c n-íc trong quan hÖ song ph-¬ng vµ ®a ph-¬ng víi môc tiªu lµ x©y dùng mét §«ng Nam ¸ nh- tiªu chÝ thµnh lËp cña tæ chøc. 1. Trong lÜnh vùc chÝnh trÞ. Trong lÜnh vùc chÝnh trÞ vµ an ninh khu vùc c¸c n-íc thµnh viªn ASEAN ®· tho¶ thuËn vµ ký kÕt, tham gia hiÖp -íc th©n thiÖn vµ hîp t¸c ë §«ng Nam ¸ (HiÖp -íc Bali 24 - 2 - 1976) ViÖt Nam ®· tham gia hiÖp -íc nµy vµo n¨m 1992 thÓ hiÖn cam kÕt cña m×nh trong viÖc thùc hiÖn ®-êng lèi ®èi ngo¹i hoµ b×nh, ®¶m b¶o sù tu©n thñ cña ViÖt Nam ®èi víi nh÷ng môc tiªu cña tæ chøc ASEAN. Ngoµi ra ViÖt Nam cßn thõa nhËn c¸c môc ®Ých nh-: X©y dùng khu vùc hoµ b×nh, tù do, trung lËp (tuyªn bè Kualal¨mpua 1971) c¸c môc tiªu trong tuyªn bè thµnh lËp ASEAN coi ®ã lµ môc ®Ých cña ViÖt Nam. Ngoµi c¸c v¨n b¶n ph¸p lý cã tÝnh chÊt ®a ph-¬ng ViÖt Nam cßn ký nh÷ng v¨n b¶n song ph-¬ng ®Ò ra nh÷ng quy ®Þnh trong quan hÖ gi÷a ViÖt Nam vµ n-íc thµnh viªn ASEAN. 2. Trong lÜnh vùc kinh tÕ: §Ó ®¶m b¶o sù c«ng b»ng vµ cïng cã lîi trong quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ gi÷a c¸c n-íc, ASEAN ®· h×nh thµnh mét sè v¨n b¶n mang tÝnh chÊt ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ nµy trªn c¬ së hîp t¸c, kh«ng ph-¬ng h¹i ®Õn lîi Ých cña nhau. MÆt kh¸c cßn t¹o ra khung ph¸p lý ®Ó ph¸t triÓn mèi quan hÖ, hîp t¸c kinh tÕ, x©y dùng c¸c ch-¬ng tr×nh kinh tÕ lín cña tæ chøc, lµm c¬ së ph¸p lý ®Ó ®iÒu chØnh quan hÖ kinh tÕ gi÷a hai n-íc thµnh viªn. HiÖn nay, v¨n b¶n quy ®Þnh ch-¬ng tr×nh kinh tÕ lín nhÊt cña ASEAN lµ tho¶ thuËn vÒ x©y dùng khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) víi ch-¬ng tr×nh -u ®·i thuÕ quan cã hiÖu lùc chung (CEPT) lµ thµnh viªn ®Çy ®ñ cña ASEAN ViÖt Nam ®· tham gia AFTA vµ tu©n thñ chÆt chÏ, nghiªm tóc c¸c ch-¬ng tr×nh hµnh ®éng b¾t buéc ®èi víi thµnh viªn (VD c¾t gi¶m thuÕ tiÕn tíi ®¸nh thuÕ tõ 0 5% c¸c mÆt hµng theo danh môc vµo n¨m 2003. MÆc dï ch-¬ng tr×nh nµy g©y thiÖt h¹i kh¸ lín cho s¶n xuÊt trong n-íc v.v.... HiÖp ®Þnh tho¶ thuËn -u ®·i th-¬ng m¹i (PTA - 1977) ®· ®-îc ViÖt Nam tham gia vµ thùc hiÖn. Chóng ta ®· x©y dùng chÝnh s¸ch cho h-íng tèi huÖ 20