Tài liệu 385 Câu Hỏi Hóa Học Và Đời Sống (173 trang)

385 c©u hái vµ ®¸p vÒ hãa häc víi ®êi sèng Nguyễn Thành 0 Tôi Yêu Hóa Học Lêi nãi ®Çu Gi¸o dôc thÕ kØ 21 dùa trªn c¬ së x©y dùng x· héi häc tËp víi 4 trô cét lµ: - Häc ®Ó biÕt (cèt lâi lµ hiÓu) - Häc ®Ó lµm (trªn c¬ së hiÓu) - Häc ®Ó cïng sèng víi nhau (trªn c¬ së hiÓu nhau) - Häc ®Ó lµm ng−êi (trªn c¬ së hiÓu b¶n th©n) MÆt kh¸c tr−íc sù bïng næ th«ng tin vµ sù l·o ho¸ nhanh cña kiÕn thøc con ng−êi muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®Òu ph¶i häc th−êng xuyªn, häc suèt ®êi. Ho¸ häc lµ mét khoa häc nghiªn cøu c¸c chÊt vµ sù biÕn ®æi cña chóng. C¸c chÊt t¹o nªn mäi vËt thÓ cña thÕ giíi v« sinh vµ h÷u sinh, chÝnh chóng t¹o nªn c¶ c¬ thÓ chóng ta. Ho¸ häc chÕ ra nh÷ng chÊt r¾n h¬n kim c−¬ng, bÒn h¬n s¾t thÐp, trong h¬n pha lª, ®Ñp h¬n nhung lôa. Cuèn s¸ch “385 c©u hái vµ ®¸p vÒ ho¸ häc víi ®êi sèng“ gióp c¸c em häc sinh më réng kiÕn thøc ho¸ häc vµ nhÊt lµ tËp vËn dông kiÕn thøc ®Ó gi¶i thÝch c¸c hiÖn t−îng th−êng gÆp trong ®êi sèng, lao ®éng s¶n xuÊt, thiªn nhiªn vµ m«i tr−êng. Cuèi s¸ch gióp cho sù hiÓu biÕt vÒ ho¸ häc cña c¸c em s©u s¾c,h¬n vµ h÷u Ých h¬n. §èi víi c¸c thÇy c« gi¸o, cuèn s¸ch cung cÊp thªm t− liÖu ®Ó cho c¸c bµi d¹y häc trªn líp phong phó, sinh ®éng h¬n vµ hÊp dÉn h¬n. T¸c gi¶ Nguyễn Thành 1 Tôi Yêu Hóa Học 1. PhÌn chua lµ chÊt g× ? PhÌn chua lµ muèi sunfat kÐp cña nh«m vµ kali. ë d¹ng tinh thÓ ngËm 24 ph©n tö H2O nªn cã c«ng thøc ho¸ häc lµ K2SO4.Al2(SO4)3.24H2O. PhÌn chua cßn ®−îc gäi lµ phÌn nh«m, ng−êi ta biÕt phÌn nh«m cßn tr−íc c¶ kim lo¹i nh«m. PhÌn nh«m ®−îc ®iÒu chÕ tõ c¸c nguyªn liÖu lµ ®Êt sÐt (cã thµnh phÇn chÝnh lµ Al2O3), axit sunfuric vµ K2SO4. PhÌn chua kh«ng ®éc, cã vÞ ch¸t chua, Ýt tan trong n−íc l¹nh nh−ng tan rÊt nhiÒu trong n−íc nãng nªn rÊt dÔ tinh chÕ b»ng kÕt tinh l¹i trong n−íc. Còng do t¹o ra kÕt tña Al(OH)3 khi khuÊy phÌn vµo n−íc ®· dÝnh kÕt c¸c h¹t ®Êt nhá l¬ löng trong n−íc ®ôc thµnh h¹t ®Êt to h¬n, nÆng vµ ch×m xuèng lµm trong n−íc. Anh ®õng b¾c bËc lµm cao PhÌn chua em ®¸nh n−íc nµo còng trong PhÌn chua rÊt cÇn cho viÖc xö lÝ n−íc ®ôc ë c¸c vïng lò ®Ó cã n−íc trong dïng cho t¾m, giÆt. V× côc phÌn chua trong vµ s¸ng cho nªn ®«ng y cßn gäi lµ minh phµn (minh lµ trong s¸ng, phµn lµ phÌn). Theo y häc cæ truyÒn th×: PhÌn chua, chua ch¸t, l¹nh lïng Gi¶i ®éc, t¸o thÊp, s¸t trïng ngoµi da D¹ dµy, viªm ruét, thÊp tµ Dïng liÒu thËt Ýt, thuèc ®µ rÊt hay PhÌn chua lµm hÕt ngøa, s¸t trïng v× vËy sau khi c¹o mÆt xong, thî c¾t tãc th−êng lÊy mét miÕng phÌn chua to xoa vµo da mÆt cho kh¸ch. Nguyễn Thành 2 Tôi Yêu Hóa Học PhÌn chua dïng ®Ó bµo chÕ ra c¸c thuèc ch÷a ®au r¨ng, ®au m¾t, cÇm m¸u, ho ra m¸u (c¸c lo¹i xuÊt huyÕt). 2. Hµn the lµ chÊt g× ? Hµn the lµ chÊt natri tetraborat (cßn gäi lµ borac) ®«ng y gäi lµ bµng sa hoÆc nguyÖt th¹ch, ë d¹ng tinh thÓ ngËm 10 ph©n tö H2O (Na2B4O7.10H2O). Tinh thÓ trong suèt, tan nhiÒu trong n−íc nãng, kh«ng tan trong cån 900. Tr−íc ®©y ng−êi ta th−êng dïng hµn the lµm chÊt phô gia cho vµo giß lôa, b¸nh phë, b¸nh cuèn“ ®Ó cho nh÷ng thø nµy khi ¨n sÏ c¶m thÊy dai vµ gißn. Ngay tõ n¨m 1985 tæ chøc thÕ giíi ®· cÊm dïng hµn the lµm chÊt phô gia cho thùc phÈm v× nã ®éc, cã thÓ g©y sèc, trôy tim, co giËt vµ h«n mª. Natri tetraborat t¹o thµnh hîp chÊt mµu víi nhiÒu oxit kim lo¹i khi nãng ch¶y, gäi lµ ngäc borac. Trong tù nhiªn, borac cã ë d¹ng kho¸ng vËt tinkan, cßn kenit chøa Na2B4O7.4H2O. Borac dïng ®Ó s¶n xuÊt men mµu cho gèm sø, thuû tinh mµu vµ thuû tinh quang häc, chÊt lµm s¹ch kim lo¹i khi hµn, chÊt s¸t trïng vµ chÊt b¶o qu¶n, chÊt tÈy tr¾ng v¶i sîi. Hµn the cßn ®−îc dïng ®Ó bµo chÕ d−îc phÈm. Theo ®«ng y, hµn the cã vÞ ngät mÆn, tÝnh m¸t dïng h¹ sèt, tiªu viªm, ch÷a bÖnh viªm häng, viªm h¹nh nh©n h¹ch, s−ng loÐt r¨ng lîi. Hµn the ngät, mÆn, m¸t thay Tiªu viªm, h¹ sèt, l¹i hay ®au ®Çu Viªm häng, viªm lîi ®· l©u Viªm h¹ch, viªm m¾t thuèc ®©u s¸nh b»ng. Nguyễn Thành 3 Tôi Yêu Hóa Học T©y y dïng dung dÞch axit boric lo·ng lµm n−íc röa m¾t, dïng natri tetraborat ®Ó chÕ thuèc ch÷a ®au r¨ng, lîi. 3. M× chÝnh (bét ngät) lµ chÊt g× ? M× chÝnh lµ muèi natri cña axit glutaric, mét amino axit tù nhiªn, quen thuéc vµ quan träng. M× chÝnh cã tªn ho¸ häc lµ monosodium glutamat, viÕt t¾t lµ MSG. MSG cã trong thùc phÈm vµ rau qu¶ t−¬i sèng ë d¹ng tù do hay ë d¹ng liªn kÕt víi protein hoÆc lipÝt. Tuy ë hµm l−îng thÊp, song chøc n¨ng cña nã lµ mét gia vÞ, t¨ng vÞ cho thùc phÈm, lµm næi bËt sù t−¬i sèng, cßn trong chÕ biÕn lµm t¨ng sù ngon miÖng. Ng−êi Hoa (vµ nhiÒu d©n téc Ch©u ¸) ®· lîi dông chøc n¨ng nµy trong kÜ x¶o Èm thùc ®Ó chÕ biÕn c¸c mãn ¨n thªm phÇn ngon miÖng trong c¸c nhµ hµng Trung Quèc. B¶n th©n MSG kh«ng ph¶i lµ mét vi chÊt dinh d−ìng vµ chØ cã MSG tù do d¹ng ®ång ph©n L míi lµ chÊt t¨ng vÞ, cßn ë d¹ng liªn kÕt víi protein vµ lipit th× kh«ng cã chøc n¨ng nµy. Nh÷ng thøc ¨n giµu protein nh− s÷a, thÞt, c¸“ chøa nhiÒu MSG d¹ng liªn kÕt. Ng−îc l¹i ë rau, qu¶, cñ l¹i tån t¹i ë d¹ng tù do nh− nÊm cã 0,18%, cµ chua 0,14%, khoai t©y 0,1%. Ng−êi NhËt lóc ®Çu ph©n lËp MST tõ t¶o biÓn, cßn ngµy nay MSG ®−îc tæng hîp b»ng c«ng nghÖ lªn men. M× chÝnh lµ mét gia vÞ nhµ hµng, ®«i khi hç trî cho mét kÜ thuËt nÊu ¨n tåi, th−êng bÞ l¹m dông vÒ liÒu l−îng. §· cã nh÷ng ph¸t hiÖn vÒ di chøng cña bÖnh ¨n nhiÒu m× chÝnh mµ ng−êi ta gäi lµ “héi chøng hiÖu ¨n Tµu“: NhÑ th× cã c¶m gi¸c ngøa ran nh− kiÕn bß trªn mÆt, ®Çu hoÆc cæ cã c¶m gi¸c c¨ng cøng ë mÆt. NÆng th× nhøc ®Çu, chãng mÆt, buån n«n. Nh− vËy m× chÝnh cã ®éc h¹i kh«ng? §· kh«ng Ýt lÇn MSG ®−îc ®em ra bµn c·i ë c¸c tæ chøc l−¬ng n«ng thÕ giíi (FAO) Y tÕ thÕ giíi Nguyễn Thành 4 Tôi Yêu Hóa Học (WHO). Uû ban chuyªn gia vÒ phô gia thùc phÈm (JECFA). LÇn ®Çu tiªn (1970) ®−îc quy ®Þnh r»ng l−îng MGS sö dông an toµn hµng ngµy lµ 0 →120mg/kg thÓ träng, kh«ng dïng cho trÎ em d−íi 3 th¸ng tuæi. N¨m 1979 l¹i ®−îc quy ®Þnh t¨ng lªn lµ - 150mg/kg thÓ träng. Tíi n¨m 1986 JECFA l¹i xem xÐt l¹i vµ x¸c ®Þnh lµ MSG “kh«ng cã vÊn ®Ò gד. Tãm l¹i, MSG lµ an toµn trong liÒu l−îng cho phÐp. §iÒu ®¸ng l−u ý lµ m× chÝnh kh«ng ph¶i lµ vi chÊt dinh d−ìng mµ chØ lµ chÊt t¨ng vÞ mµ th«i 4. S« ®a lµ chÊt lµ g× ? Ngµy tõ thêi cæ x−a, ng−êi ta ®· biÕt ®Õn thuû tinh vµ xµ phßng. §Ó s¶n xuÊt ra chóng ta, ph¶i dïng natri cacbonat (s«®a) khai th¸c trªn bê cña nh÷ng hå s«®a ë Ch©u Phi vµ ch©u Mü hoÆc thu ®−îc tõ tro cña nh÷ng loµi thùc vËt mäc d−íi biÓn vµ bê biÓn ë ch©u ¢u. Kho¶ng 150 n¨m vÒ tr−íc, s« ®a b¾t ®Çu ®−îc s¶n xuÊt b»ng ph−¬ng ph¸p c«ng nghÖ. Mét ng−êi Ph¸p tªn lµ L¬Blan ®· t×m ra qui tr×nh ®Çu tiªn s¶n xuÊt s« ®a. Nh−ng tõ n¨m 1870, ph−¬ng ph¸p cña ng−êi BØ tªn lµ Solvay cã lîi nhuËn lín h¬n ®· ®Èy lïi ®−îc ph−¬ng ph¸p cña L¬ Blan vµ n¨m 1916; nhµ m¸y cuèi cïng s¶n xuÊt theo ph−¬ng ph¸p nµy ®· bÞ ®ãng cöa. S«®a cã ý nghÜa cùc kú quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nã ®−îc dïng ®Ó s¶n xuÊt c¸c chÊt tÈy röa vµ chÊt lµm s¹ch trong c«ng nghiÖp thuû tinh vµ c«ng nghiÖp dÖt. Trong ngµnh luyÖn kim, ng−êi ta dïng nã ®Ó t¸ch l−u huúnh ra khái s¾t vµ thÐp; s«®a ®−îc dïng trong s¶n xuÊt natri silicat, natri photphat vµ natri aluminat, men sø, s¬n dÇu vµ c«ng nghiÖp d−îc phÈm. C«ng nghiÖp da, cao su, ®−êng; s¶n xuÊt thùc phÈm, vËt liÖu nhiÕp ¶nh còng cÇn ®Õn s«®a. Nã lµ thµnh phÇn kh«ng thÓ thiÕu trong viÖc lµm s¹ch n−íc ! 5. Sîi ho¸ häc lµ g× ? Nguyễn Thành 5 Tôi Yêu Hóa Học Sîi ho¸ häc lµ sîi t¹o thµnh tõ c¸c chÊt h÷u c¬ thiªn nhiªn vµ c¸c polime tæng hîp. Sîi ho¸ häc chia lµm hai nhãm lín: sîi nh©n t¹o vµ sîi tæng hîp. Sîi nh©n t¹o thu ®−îc khi chÕ biÕn ho¸ häc c¸c polime t¹o sîi, thu ®−îc nhê tæng hîp ho¸ häc. C¸c lo¹i sîi poliamit, polieste, polipropilen vµ nhiÒu sîi kh¸c n÷a nh− capron, nilon, lavsan,v.v“ lµ sîi tæng h¬p. Sîi nh©n t¹o ra ®êi tr−íc sîi tæng hîp. Ngay tõ n¨m 1853, ë Anh ng−êi ta ®· ®Ò xuÊt viÖc t¹o sîi m¶nh dµi v« tËn tõ dung dÞch nitroxenluloza trong hçn hîp r−îu vµ ete. Ng−êi ta ®· s¶n xuÊt c¸c lo¹i sîi nµy trªn quy m« c«ng nghiÖp, c¸ch ®©y kh«ng l©u l¾m vµo cuèi thÕ kû XIX, ®Çu thÕ kû XX. T¬ visco, s¶n xuÊt tõ n¨m 1905, ®Õn nay vÉn ch−a mÊt ý nghÜa. Sîi visco thu ®−îc tõ dung dÞch xenluloza ®Ëm ®Æc trong xót lo·ng. Tõ n¨m 1910 ®Õn 1920, ng−êi ta tiÕn hµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp tõ xenluloz¬ axetat. LÞch sö sîi tæng hîp b¾t ®Çu n¨m 1932. Lóc ®ã, ë §øc b¾t ®Çu s¶n xuÊt c«ng nghiÖp sîi tæng hîp ®Çu tiªn lµ polivinylclorua dïng vµo môc ®Ých kü thuËt. Khi clo ho¸ tiÕp polivinylclorua ta ®−îc nhùa peclovinyl, tõ ®ã cã thÓ s¶n xuÊt ra lo¹i sîi bÒn vÒ mÆt ho¸ häc: sîi clorin. N¨m 1930, ng−êi ta b¾t ®Çu s¶n xuÊt sîi tõ nhùa poliamit, lµ polime tæng hîp t−¬ng tù protein. Trong ph©n tö cña chóng, còng gièng nh− trong protein, cã c¸c nhãm amit- CO-NH- lÆp l¹i nhiÒu lÇn. C¸c sîi poliamit ®Çu tiªn lµ nilon vµ capron, vÒ mét sè tÝnh chÊt cßn tèt h¬n c¶ t¬ thiªn nhiªn. Nh÷ng sîi tæng hîp cã b¶n chÊt ho¸ häc kh¸c nh− polieste, poliolefin (trªn c¬ së trïng hîp etylen),v.v“ còng xuÊt hiÖn. Vª nguyªn lý, c«ng nghÖ s¶n xuÊt sîi tæng hîp lµ ®¬n gi¶n: ®ïn khèi nãng ch¶y hoÆc dung dÞch polime qua nh÷ng lç rÊt nhá cña khu«n kÐo vµo mét buång chøa kh«ng khÝ l¹nh, t¹i ®©y, qu¸ tr×nh ®ãng r¾n x¶y Nguyễn Thành 6 Tôi Yêu Hóa Học ra, biÕn dßng polime thµnh sîi. B»ng c¸ch ®ã, ta thu ®−îc sîi capron vµ nilon. ChØ t¬ h×nh thµnh liªn tôc ®−îc cuèn vµo èng sîi. Nh−ng kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c lo¹i sîi ho¸ häc ®Òu ®−îc s¶n xuÊt ®¬n gi¶n nh− vËy. Qu¸ tr×nh ®ãng r¾n sîi axetat x¶y ra trong m«i tr−êng kh«ng khÝ nãng, ®Ó ®ãng r¾n chØ t¬ cña sî visco vµ mét lo¹i sîi kh¸c l¹i x¶y ra trong c¸c bÓ ®«ng tô chøa c¸c ho¸ chÊt láng ®−îc chän läc ®Æc biÖt. Trong qu¸ tr×nh t¹o sîi, trªn c¸c èng sîi ng−êi ta cßn kÐo c¨ng ®Ó c¸c ph©n tö polime d¹ng chuçi trong sîi cã mét trËt tù s¾p xÕp chÆt chÏ h¬n (s¾p xÕp song song nhau). Khi ®ã, lùc t−¬ng t¸c gi÷a c¸c ph©n tö t¨ng lªn lµm ®é bÒn c¬ häc cña sîi còng t¨ng lªn. Nãi chung, tÝnh chÊt cña sîi chÞu ¶nh h−ëng cña nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau nh− thay ®æi tèc ®é nÐn Ðp, thµnh phÇn vµ nång ®é c¸c chÊt trong bÓ ®«ng tô, nhiÖt ®é cña dung dÞch kÐo sîi vµ cña bÓ ®«ng tô (hoÆc buång kh«ng khÝ), thay ®æi kÝch th−íc lç cña khu«n kÐo. Lç cµng nhá th× sîi cµng m¶nh vµ lùc bÒ mÆt sÏ cµng ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn tÝnh chÊt cña v¶i lµm tõ sîi nµy. §Ó t¨ng nh÷ng lùc ®ã, ng−êi ta th−êng dïng c¸c khu«n kÐo víi lç cã tiÕt diÖn h×nh sao. §èi víi c¸c chuyªn gia dÖt th× ®é dµi kÐo ®øt, do sîi bÞ ®øt d−íi t¸c dông cña träng l−îng chÝnh nã, ®−îc xem nh− mét ®Æc tr−ng quan träng vÒ ®é bÒn cña sîi. Víi sîi b«ng thiªn nhiªn, ®é dµi ®ã thay ®æi tõ 5 ®Õn 10km, t¬ axetat tõ 30 ®Õn 35km, sîi visco tíi 50 km, sîi polieste vµ poliamit cßn dµi h¬n n÷a. Ch¼ng h¹n víi sîi nilon lo¹i cao cÊp, ®é dµi kÐo ®øt lªn tíi 80km. Sîi ho¸ häc ®· thay thÕ mét c¸ch cã kÕt qu¶ c¸c lo¹i sîi thiªn nhiªn lµ t¬, len, b«ng vµ kh«ng Ýt tr−êng hîp v−ît c¸c lo¹i sîi thiªn nhiªn vÒ chÊt l−îng. Nguyễn Thành 7 Tôi Yêu Hóa Học S¶n xuÊt sîi ho¸ häc cã tÇm quan träng lín lao ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n, gãp phÇn n©ng cao phóc lîi vËt chÊt cho con ng−êi vµ cã kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña nh©n d©n vÒ c¸c mÆt hµng th«ng dông: v¶i, c¸c s¶n phÈm dÖt kim vµ t¬ l«ng nh©n t¹o. 6. Saccarin lµ chÊt g× ? Lµ chÊt tinh thÓ kh«ng mµu cã vÞ ngät, Ýt tan trong n−íc. §−îc ®iÒu chÕ tõ toluen. Saccarin th−¬ng m¹i lµ tinh thÓ muèi natri ngËm n−íc cña saccarin, ngät h¬n ®−êng 500 lÇn. Dïng thay cho ®−êng khi cã bÖnh tiÓu ®−êng. C¬ thÓ kh«ng hÊp thô ®−îc saccarin. CO NH C6 H 4 SO2 7. ThÇn sa lµ chÊt g× ? Lµ kho¸ng vËt thuû ng©n sunfua HgS, nguyªn liÖu chñ yÕu ®Ó s¶n xuÊt thuû ng©n. 8. Cholesterol lµ chÊt g×? Lµ mét sterol chÝnh cã phæ biÕn trong m« ng−êi, ®éng vËt vµ mét sè thùc vËt, d−íi d¹ng tù do hay este víi axit bÐo m¹ch dµi lµ chÊt cÇn thiÕt cho c¬ thÓ (thµnh phÇn cña protein, huyÕt thanh, mµng tÕ bµo, chÊt t¹o homon giíi tÝnh, axit mËt“) nh−ng nÕu cã nhiÒu cholesterol trong m¸u sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho chÊt bÐo giµu axit bÐo no b¸m vµo thµnh trong cña ®éng m¹ch ®Õn møc cã thÓ ng¨n m¸u kh«ng l−u th«ng. 9. ADN lµ chÊt g× ? Lµ nh÷ng axit nucleic vµ cã ph©n tö khèi lªn tíi hµng chôc triÖu ®vc (hay u). Nguyễn Thành 8 Tôi Yêu Hóa Học ADN lµ thµnh phÇn chñ yÕu cña nhiÔm s¾c thÓ trong nh©n tÕ bµo cña phÇn lín sinh vËt, cã vai trß quyÕt ®Þnh nh÷ng ®Æc tr−ng di truyÒn b»ng c¸ch ®iÒu chØnh sù tæng hîp protein trong tÕ bµo. 10. Qu¶ ít vµ h¹t tiªu chøa chÊt cay lµ chÊt g× ? Chóng cã nh÷ng lo¹i ancaloit kh¸c nhau. Ancaloit lµ lo¹i hîp chÊt h÷u c¬ cã chøa nit¬ cã tÝnh baz¬, th−êng cã nguån gèc thùc vËt, ®a sè cã cÊu tróc phøc t¹p, th−êng lµ c¸c chÊt dÞ vßng. Ancaloit trong ít cã tªn lµ capsicain. ChÊt nµy pha lo·ng 10 v¹n lÇn vÉn cßn rÊt cay. Ancaloit trong h¹t tiªu lµ hai chÊt cã tªn lµ chavixin vµ piperin. ChÊt chavixin t¹o ra vÞ cay h¾c cña h¹t tiªu. 11. Cån kh« lµ chÊt g× ? ë c¸c nhµ hµng th−êng dïng lo¹i cån kh« ®Ó ®èt thay cho bÕp ga khi ¨n c¸c mãn lÈu. §ã chÝnh lµ cån ®−îc cho vµo mét chÊt hót dÞch thÓ, lo¹i bét nµy hiÖn ®−îc s¶n xuÊt v× nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau: cho vµo t· lãt, cho vµo ®Êt chèng tr¹ng th¸i h¹n h¸n kÐo dµi, cho vµo cån“ thÝ dô chÊt norsocryl cña h·ng Snow Business cã thÓ biÕn mét l−îng dung dÞch cã träng l−îng lín h¬n chÊt nµy tíi 500 lÇn thµnh chÊt kh«. 12. Cloramin lµ chÊt g× mµ s¸t trïng ®−îc nguån n−íc ? Lµ chÊt NH2Cl vµ NHCl2. Khi hoµ tan cloramin vµo n−íc sÏ gi¶i phãng ra clo. Clo t¸c dông víi n−íc t¹o ra HOCl. Cl2 + H2O → HOCl + HCl HOCl cã phÇn tö rÊt nhá, dÔ hÊp thô trªn mµng sinh häc cña vi sinh vËt, ph¸ huû protein cña mµng, c¶n trë tÝnh b¸n th©m cña mµng, thay ®æi ¸p suÊt thÈm thÊu cña tÕ bµo vµ lµm chÕt vi khuÈn, nÊm. HOCl cã tÝnh oxi ho¸ rÊt m¹nh nªn ph¸ ho¹i ho¹t tÝnh mét sè enzim trong vi sinh vËt, g©y chÕt cho vi sinh vËt. Nguyễn Thành 9 Tôi Yêu Hóa Học Cloramin kh«ng g©y ®éc h¹i cho ng−êi dïng n−íc ®· ®−îc khö trïng b»ng chÊt nµy. 13. Bét giÆt gåm nh÷ng chÊt g× ? Bét giÆt lµ hçn hîp d¹ng bét, xèp bao gåm chÊt tÈy röa tæng hîp, chÊt ho¹t ®éng bÒ mÆt cao (thÝ dô natri ®o®exylbenzen sunfunat) s« ®a, c¸c phô gia (tripoliphotphat, cacboximetyl xenluloz¬) chÊt tÈy tr¾ng, chÊt th¬m... 14. Bét tÈy lµ chÊt g× ? Lµ clorua v«i Ca(OCl)2.CaCl2.8H2O, hoÆc biÓu diÔn thµnh phÇn chÝnh lµ CaOCl2. ChÊt bét tr¾ng, mïi clo, ph©n huû trong n−íc vµ trong axit, ®iÒu chÕ b»ng c¸ch cho clo t¸c dông víi v«i t«i. 2Ca(OH)2+ 2Cl2 → Ca(OCl)2+ CaCl2+ 2H2O 15. N−íc Booc®o lµ g× ? Lµ hån hîp dung dÞch ®ång sunfat vµ s÷a v«i, dïng lµm chÊt diÖt nÊm cho c©y trång, nhÊt lµ cho cµ chua, nho (ch÷a bÖnh xo¨n l¸ do nÊm) 16. N−íc c−êng toan lµ g× ? Lµ hçn hîp gåm mét thÓ tÝch dung dÞch axit nitric ®Æc vµ 3 thÓ tÝch dung dÞch axit clohidric ®Æc. Cã tÝnh oxi ho¸ m¹nh, hoµ tan ®−îc vµng, b¹ch kim vµ hîp kim kh«ng tan trong c¸c dung dÞch axit v« c¬ th«ng th−êng. 17. N−íc ®¸ kh« lµ g× ? Lµ cacbon ®ioxit CO2ë d¹ng r¾n, khi bay h¬i thu nhiÖt rÊt lín, lµm h¹ nhiÖt ®é cña m«i tr−êng xung quanh. Dïng b¶o qu¶n thùc phÈm khi chuyÓn ®i xa. 18. DÇu chuèi lµ chÊt g× ? DÇu chuèi lµ este cña axit axetic vµ r−îu amylic. DÇu chuèi cã c«ng thøc lµ CH3COOC5H11 Nguyễn Thành 10 Tôi Yêu Hóa Học 19. Th¹ch aga - aga lµ chÊt g× ? Aga - aga (ch÷ Malaixia nghÜa lµ rong) lµ hçn hîp chÊt t¸ch ra tõ mét sè lo¹i rong biÓn, thµnh phÇn chñ yÕu lµ polisaccarit (70%). Dung dÞch 0,5 - 1,5% trong n−íc s«i, khi nguéi ®«ng tô l¹i thµnh th¹ch aga aga ®−îc dïng trong ho¸ häc, vi sinh häc, c«ng nghiÖp thùc phÈm (lµm møt, kÑo viªn“) 20. Ami¨ng lµ chÊt g× ? §ã lµ kho¸ng chÊt d¹ng sái, cã thµnh phÇn ho¸ häc lµ silicat cña magic, canxi vµ mét sè kim lo¹i kh¸c. Ami¨ng bÒn víi axit, chÞu nhiÖt, cã thÓ kÐo thµnh sîi, dÖt v¶i may quÇn ¸o chèng ch¸y, dïng lµm vËt liÖu c¸ch nhiÖt, c¸ch ®iÖn, vËt liÖu x©y dùng nh− xi m¨ng ami¨ng. HiÖn nay nhiÒu n−íc cÊm dïng v× chÊt nµy cã thÓ g©y bÖnh ung th− vµ bÖnh phæi. 21. Apatit lµ chÊt g× ? Apatit lµ kho¸ng chÊt chøa photpho cã c«ng thøc chung lµ Ca5X (PO4)3 (X lµ F, Cl hay OH) phæ biÕn nhÊt lµ floapatit. ë tØnh Lµo Cai n−íc ta tr÷ l−îng apatit lªn tíi hµng tØ tÊn, Apatit lµ nguyªn liÖu chÝnh ®Ó s¶n xuÊt ph©n l©n, phot pho (dïng trong quèc phßng, lµm diªm, thuèc trõ s©u), axit photphoric 22.Cao su lµ g× ? Cao su lµ vËt liÖu cã tÝnh ®µn håi (®Æc tÝnh cã thÓ biÕn d¹ng khi chÞu lùc bªn ngoµi t¸c dông nh−ng l¹i trë l¹i h×nh d¹ng ban ®Çu khi lùc t¸c dông kh«ng cßn). Cao su cã thÓ bÞ kÐo d·n gÊp 10 lÇn chiÒu dµi ban ®Çu. TÝnh ®µn håi cña cao su lµ do tÝnh linh ho¹t cña c¸c ph©n tö trong m¹ch polime. Tuy nhiªn trong thùc tÕ, cao su lµ hçn hîp c¸c polime, nªn nÕu lùc ngoµi t¸c ®éng qu¸ m¹nh th× cao su mÊt hoµn toµn tÝnh ®µn håi. Vµo n¨m 1839, nhµ ho¸ häc MÜ Charles Goodyear ®· ph¸t minh ra kÜ Nguyễn Thành 11 Tôi Yêu Hóa Học thuËt l−u ho¸ cao su cã t¸c dông lµm t¨ng ®Æc tÝnh c¬ lÝ cña cao su, do ®ã më réng rÊt nhiÒu kh¶ n¨ng øng dông cña nã. Cao su thiªn nhiªn lµ poli-cis-isopren ®−îc lÊy chñ yÕu tõ c©y cao su (Hevea barasiliensis) ®−îc trång nhiÒu ë Nam MÜ. C©y cao su ®−îc trång ë n−íc ta tõ n¨m 1887 vµ hiÖn nay ®−îc trång tËp trung ë c¸c tØnh miÒn §«ng Nam Bé. Cao su tæng hîp (Cao su Buna, cao su Buna-S, “) ®−îc ph¸t triÓn m¹nh tõ chiÕn tranh thÕ giíi lÇn II do sù khan hiÕm cao su thiªn nhiªn. HÇu hÕt c¸c cao su tæng hîp ®Òu lµ s¶n phÈm cña c«ng nghiÖp dÇu má. 23. Teflon lµ chÊt g× ? Teflon cã tªn khoa häc lµ politetrafloetilen (-CF2-CF2-)n.§ã lµ lo¹i polime nhiÖt dÎo, cã tÝnh bÒn cao víi c¸c dung m«i vµ ho¸ chÊt. Nã bÒn trong kho¶ng nhiÖt ®é réng tõ - 1900C ®Õn + 3000C, cã ®é bÒn kÐo cao (245 - 315kg/cm3) vµ ®Æc biÖt cã hÖ sè ma s¸t rÊt nhá vµ ®é bÒn nhiÖt cao, tíi 4000C míi b¾t ®Çu th¨ng hoa, kh«ng nãng ch¶y, ph©n huû chËm. Teflon bÒn víi m«i tr−êng h¬n c¶ vµng vµ platin, kh«ng dÉn ®iÖn. Do cã c¸c ®Æc tÝnh quÝ ®ã, teflon ®−îc dïng ®Ó chÕ t¹o nh÷ng chi tiÕt m¸y dÔ bÞ mµi mßn mµ kh«ng ph¶i b«i mìi (v× ®é ma s¸t nhá), vá c¸ch ®iÖn, tr¸ng phñ lªn ch¶o, nåi“ ®Ó chèng dÝnh. 24. ChÊt mµu azo lµ chÊt g× ? Tõ phenyl amin (anilin) vµ c¸c arylamin kh¸c, ng−êi ta tæng hîp ®−îc mét lo¹t (hµng tr¨m ngh×n) chÊt mµu azo lµm phÇn nhuém kh¸c nhau cã c«ng thøc chung lµ : Ar - N = N-Ar Tuú theo cÊu tróc cña c¸c gèc aryl (phenyl, naphtyl...) nèi víi nhãm azo - N = N - mµ cã ®−îc c¸c chÊt mµu azo cã mµu s¾c ®á, xanh, tÝm hay vµng kh¸c nhau... ®Ñp, bÒn. Nguyễn Thành 12 Tôi Yêu Hóa Học §Ó tæng hîp chÊt mµu azo, ng−êi ta cho mét arylamin ph¶n øng víi HNO2HCl ë 0 - 50C thµnh arylamonihalogenua, råi ph¶n øng tiÕp víi mét aren ho¹t ®éng (aren cã nhãm thÕ lo¹i mét). Ngoµi hîp chÊt mµu monoazo (cã mét nhãm azo) cßn cã thÓ tæng hîp c¸c chÊt mµu ®i azo (cã hai nhãm azo), tri azo (cã ba nhãm azo)... 25. Sîi thuû tinh vµ sîi quang lµ g× ? a- Khi kÐo thuû tinh nãng ch¶y qua mét thiÕt bÞ cã nhiÒu lç nhá, ta ®−îc nh÷ng sîi cã ®−êng kÝnh tõ 2 ®Õn 10 µm (1 micromet = 10-6m) gäi lµ sîi thuû tinh. B»ng ph−¬ng ph¸p li t©m hoÆc thæi kh«ng khÝ nÐn vµo dßng thuû tinh nãng ch¶y, ta thu ®−îc nh÷ng sîi ng¾n gäi lµ b«ng thuû tinh. Sîi thuû tinh kh«ng gißn vµ rÊt dai, cã ®é chÞu nhiÖt, ®é bÒn ho¸ häc vµ ®é c¸ch ®iÖn cao, ®é dÉn ®iÖn thÊp. Nguyªn liÖu ®Ó s¶n xuÊt sîi thuû tinh dÔ kiÕm, rÎ tiÒn, viÖc s¶n xuÊt kh¸ ®¬n gi¶n, nªn hiÖn nay ®−îc dïng réng r·i trong c¸c lÜnh vùc kÜ thuËt kh¸c nhau: s¶n xuÊt chÊt dÎo thñy tinh: lµm vËt liÖu läc; chÕ t¹o vËt liÖu c¸ch ®iÖn: may ¸o b¶o hé lao ®éng chèng ch¸y, chèng axit; lãt c¸ch nhiÖt cho c¸c cét ch−ng cÊt: lµm vËt liÖu liªn kÕt trong chÕ t¹o m¸y, x©y dùng; chÕ t¹o sîi quang v.v.. b- Sîi quang, cßn gäi lµ sîi dÉn quang, lµ lo¹i sîi b»ng thuû tinh th¹ch anh ®−îc chÕ t¹o ®Æc biÖt, cã ®é tinh khiÕt cao, cã ®−êng kÝnh tõ vµi micromet ®Õn vµi chôc micromet. Do cã cÊu t¹o ®Æc biÖt, nªn sîi quang truyÒn ®−îc xung ¸nh s¸ng mµ c−êng ®é bÞ suy gi¶m rÊt Ýt. Sîi quang ®−îc dïng ®Ó t¶i th«ng tin ®· ®−îc m· ho¸ d−íi d¹ng tÝn hiÖu xung laze. Mét cÆp sîi quang nhá nh− sîi tãc còng cã thÓ truyÒn ®−îc 10000 cuéc trao ®æi ®iÖn tho¹i cïng mét lóc. HiÖn nay, sîi quang lµ c¬ së Nguyễn Thành 13 Tôi Yêu Hóa Học cho ph−¬ng tiÖn truyÒn tin hiÖn ®¹i, ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin, m¹ng internet ®iÒu khiÓn tù ®éng, m¸y ®o quang häc v.v“ C¸p quang lµ c¸c sîi quang ®−îc bäc c¸c líp ®ång, thÐp vµ nhùa. 26. Thuèc chuét lµ chÊt g× ? T¹i sao nh÷ng con chuét sau khi ¨n thuèc chuét l¹i ®i t×m n−íc uèng. VËy thuèc chuét lµ g× ? C¸i g× ®· lµm chuét chÕt ? NÕu sau khi ¨n thuèc mµ kh«ng cã n−íc uèng nã chÕt mau h¬n hay l©u h¬n ? Thuèc chuét lµ Zn3P2 sau khi ¨n Zn3 P2 bÞ thuû ph©n rÊt m¹nh, hµm l−îng n−íc trong c¬ thÓ chuét gi¶m, nã kh¸t vµ ®i t×m n−íc: Zn3P2 + 6H2O → 3Zn(OH)2+ 2PH3↑ ChÝnh PH3 ®· giÕt chÕt chuét. Cµng nhiÒu n−íc ®−a vµo → PH3 tho¸t ra cµng nhiÒu → chuét cµng nhanh chÕt. NÕu kh«ng cã n−íc chuét chÕt l©u h¬n. 27. 2,4-D, 2,4,5-T vµ §ioxin lµ nh÷ng chÊt g× ? Vµo kho¶ng nh÷ng n¨m 1940 - 1948 ng−êi ta ph¸t hiÖn thÊy r»ng axit 2,4 - ®iclophenoxiaxetic (2,4-D) , axit 2,4,5 -triclophenoxiaxetic (2,4,5T) ë nång ®é cì phÇn triÖu cã t¸c dông kÝch thÝch sù sinh tr−ëng thùc vËt nh−ng ë nång ®é cao h¬n chóng cã t¸c dông tiªu diÖt c©y cá. Tõ ®ã chóng ®−îc s¶n xuÊt ë quy m« c«ng nghiÖp dïng lµm chÊt diÖt cá ph¸t quang rõng rËm. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt 2,4-D vµ 2,4,5-T lu«n t¹o ra mét l−îng nhá t¹p chÊt lµ ®ioxin. §ã lµ mét chÊt cùc ®éc, t¸c dông ngay ë nång ®é cùc nhá (cì phÇn tØ) , g©y ra nh÷ng tai ho¹ cùc k× nguy hiÓm (ung th−, qu¸i thai, dÞ tËt“). OCH2COOH OCH2COOH Cl Cl Cl Cl Cl 2,4-D Nguyễn Thành Cl Cl O Cl O Cl §ioxin 2,4,5-T 14 Tôi Yêu Hóa Học Trong cuéc chiÕn tranh ë ViÖt Nam , §Õ quèc MÜ r¶i xuèng MiÒn Nam n−íc ta hµng v¹n tÊn chÊt ®éc mµu da cam trong ®ã chøa 2,4-D , 2,4,5-T vµ ®ioxin mµ hËu qu¶ cña nã vÉn cßn cho ®Õn ngµy ngay. 28. §en ailin lµ chÊt g× ? Trang phôc mµu ®en ®−îc nhiÒu ng−êi −a chuéng. ChÊt mµu ®en ®Ó nhuém v¶i cã nhiÒu lo¹i, trong ®ã cã “®en anilin“. “§en anilin“ ®−îc ®iÒu chÕ trùc tiÕp trong thïng nhuém v¶i hoÆc sîi, v× nã kh«ng tan trong n−íc. §Ó ®iÒu chÕ “®en anilin“, ng−êi ta cho anilin t¸c dông víi chÊt oxi ho¸ m¹nh nh− KClO3, K2Cr2O7 víi chÊt xóc t¸c lµ muèi s¾t hay ®ång. N¨m 1834, F.F Runge ®· x¸c ®Þnh cÊu t¹o cña “®en anilin“ thuéc lo¹i para - quinonimit: N = = N 29. Thñy tinh h÷u c¬ plexiglas lµ chÊt g× ? Polimetyl CH3 CH2 lµ lo¹i chÊt dÎo nhiÖt, rÊt bÒn, C CH 3OCO n cøng, trong suèt. Do ®ã ®−îc gäi lµ thuû tinh h÷u c¬ hay plexiglas. Plexiglas kh«ng bÞ vì vôn khi va ch¹m vµ bÒn víi nhiÖt. Nã còng bÒn víi n−íc, axit, baz¬, x¨ng, ancol, nh−ng bÞ hoµ tan trong benzen, ®ång ®¼ng cña benzen, este vµ xeton. Ph©n tö khèi cña plexiglas cã thÓ tíi 5.106. Plexiglas cã khèi l−îng riªng nhá h¬n thuû tinh silicat, dÔ pha mµu vµ dÔ t¹o d¸ng ë nhiÖt ®é cao. Víi nh÷ng tÝnh chÊt −u viÖt nh− vËy plexiglas ®−îc dïng lµm kÝnh m¸y bay, « t«, kÝnh trong c¸c m¸y mãc nghiªn cøu, kÝnh x©y dùng, ®å Nguyễn Thành 15 Tôi Yêu Hóa Học dïng gia ®×nh, trong y häc dïng lµm r¨ng gi¶, x−¬ng gi¶, kÝnh b¶o hiÓm“ NhiÒu c¬ së vËt liÖu x©y dùng coi thuû tinh h÷u c¬ lµ thuû tinh kim lo¹i. NhiÒu n−íc s¶n xuÊt thuû tinh h÷u c¬ víi nh÷ng tªn kh¸c nhau: acripet (NhËt), ®iakon (Anh), impelex(MÜ) ve®ril (ý) 30. TuyÕt nh©n t¹o lµm tõ chÊt g× ? Khi gi¶ lµm tuyÕt r¬i ë r¹p h¸t hay phim tr−êng, giíi kÜ x¶o ®Òu dïng tuyÕt nh©n t¹o b»ng chÊt dÎo. Tuy nhiªn, khi xong viÖc, hä kh«ng thÓ thu gom hÕt chóng, nhÊt lµ trªn c¸c bËu cöa, dÉn ®Õn « nhiÔm m«i tr−êng. C¸c nhµ ho¸ häc §øc ®· t¹o ra mét lo¹i tuyÕt míi, rÊt dÔ ph©n huû, v× lµm tõ“tinh bét khoai t©y. S¶n phÈm nµy lµ cña Frithjof Baumann vµ céng sù ë ViÖn c«ng nghÖ Ho¸ häc Fraunhofer ë Karlsruhe (§øc). §Ó lµm ra nã, ng−êi ta cã thÓ dïng tinh bét khoai t©y, ng«, thËm chÝ t¶o biÓn. Khi ®−îc phun vµo trong kh«ng khÝ, lo¹i tinh bét nµy ho¸ thµnh mét d¹ng bät xèp, tr«ng gièng nh− tuyÕt. Tuy nhiªn ®Õn lóc nµy, Baumann vÉn ch−a thÓ lµm cho tuyÕt gi¶ r¬i d−íi d¹ng b«ng, mµ chØ cã thÓ m« pháng c¸ch r¬i cña c¸c côm tuyÕt lín. v× thÕ nhãm nghiªn cøu vÉn ®ang tiÕp tôc c¶i tiÕn nã. Khi ®−îc dÊp Èm võa ph¶i, tuyÕt khoai t©y sÏ dÝnh kÕt víi nhau võa ®ñ ®Ó ®¾p ng−êi tuyÕt hay t¹o ra c¸c cét b¨ng, cßn khi phun ®Ém n−íc, chóng sÏ tan ra. Trong kh«ng khÝ lo¹i tuyÕt nµy r¬i rÊt ®Ñp, nh−ng nã kh«ng hiÖn ra trªn mÆt ®Êt, v× qu¸ nhÑ. C¸c nhµ nghiªn cøu cña viÖn Fraunhofe ®· thö nghiÖm chóng trong nhµ h¸t quèc gia ë Karlsruhe, vµ cung cÊp 5 tÊn tuyÕt cho mét ch−¬ng tr×nh khoa häc gi¶ t−ëng trªn ti vi, cã tªn gäi lµ hµnh tinh b¨ng gi¸. 31. ChÊt g©y nghiÖn lµ nh÷ng chÊt g× ? Nguyễn Thành 16 Tôi Yêu Hóa Học Ma tuý dï ë d¹ng nµo khi ®−a vµo c¬ thÓ con ng−êi cã thÓ lµm thay ®æi mét hay nhiÒu chøc n¨ng sinh lÝ. Ho¸ häc ®· nghiªn cøu lµm râ thµnh phÇn ho¸ häc cña nh÷ng chÊt ma tuý tù nhiªn, ma tuý nh©n t¹o vµ t¸c dông sinh lÝ cña chóng. Tõ ®ã sö dông chóng nh− lµ mét lo¹i thuèc ch÷a bÖnh hoÆc ng¨n chÆn t¸c h¹i cña c¸c chÊt g©y nghiÖn. Ma tuý gåm nh÷ng chÊt bÞ cÊm nh− thuèc phiÖn, cÇn sa, heroin, cocain, mét sè thuèc ®−îc dïng theo chØ dÉn cña thÇy thuèc nh− moocphin, seduxen, nh÷ng chÊt hiÖn nay ch−a bÞ cÊm sö dông nh− thuèc l¸, r−îu“ Ma tuý cã t¸c dông øc chÕ, gi¶m ®au, kÝch thÝch m¹nh mÏ hoÆc g©y ¶o gi¸c. Ma tuý ®−îc ph©n lo¹i theo nguån gèc tù nhiªn hay nh©n t¹o hoÆc theo møc ®é g©y nghiÖn. Sau ®©y xin giíi thiÖu mét sè chÊt g©y nghiÖn phæ biÕn. • R−îu:Tuú thuéc nång ®é vµ c¸ch sö dông, r−îu cã thÓ t¸c dông tèt hoÆc lµm suy yÕu nghiªm träng søc khoÎ con ng−êi. Víi nhiÒu ng−êi, uèng mét l−îng nhá r−îu còng dÉn ®Õn ph¶n øng chËm ch¹p, xö trÝ kÐm linh ho¹t, thÇn kinh dÔ bÞ kÝch ®éng g©y ra nh÷ng tr−êng hîp ®¸ng tiÕc nh− tai n¹n, hµnh ®éng b¹o ng−îc“Trong r−îu th−êng chøa mét chÊt ®éc h¹i lµ etanal CH3-CHO, g©y n«n nao khã chÞu, nÕu nång ®é cao cã thÓ dÉn ®Õn tö vong. • Nicotin:( C10H14N2) cã nhiÒu trong c©y thuèc l¸. Nã lµ chÊt láng s¸nh nh− dÇu, kh«ng mµu, cã mïi thuèc l¸, tan ®−îc trong n−íc. Khi hót thuèc l¸, nicotin thÊm vµo m¸u vµ theo dßng m¸u ®i vµo phæi. Nicotin lµ mét trong nh÷ng chÊt ®éc m¹nh (tõ 1 ®Õn 2 giät nicotin cã thÓ giÕt chÕt mét con chã), tÝnh ®éc cña nã cã thÓ s¸nh víi axÝt xianhi®ric HCN. Nguyễn Thành 17 Tôi Yêu Hóa Học Nicotin chØ lµ mét trong sè c¸c chÊt ho¸ häc ®éc h¹i cã trong khãi thuèc l¸ (trong khãi thuèc l¸ cã chøa tíi 1400 hîp chÊt ho¸ häc kh¸c nhau). Dung dÞch nicotin trong n−íc ®−îc dïng lµm thuèc trõ s©u cho c©y trång. Nh÷ng ng−êi nghiÖn thuèc l¸ th−êng m¾c bÖnh ung th− phæi vµ nh÷ng bÖnh ung th− kh¸c. • Cafein :( C8H10N4O2) cã nhiÒu trong h¹t cµ phª, l¸ chÌ. Cafein lµ chÊt kÕt tinh kh«ng mµu, vÞ ®¾ng, tan trong n−íc vµ r−îu. Cafein dïng trong y häc víi l−îng nhá cã t¸c dông g©y kÝch thÝch thÇn kinh. NÕu dïng cafein qu¸ møc sÏ g©y bÖnh mÊt ngñ vµ g©y nghiÖn. • Moocphin: Cã trong c©y thuèc phiÖn, cßn gäi lµ c©y anh tóc. Moocphin cã t¸c dông lµm gi¶m hoÆc mÊt c¶m gi¸c ®au ®ín. Tõ moocphin l¹i tinh chÕ ®−îc heroin cã t¸c dông h¬n moocphin nhiÒu lÇn, ®éc vµ rÊt dÔ g©y nghiÖn. • Hassish:lµ ho¹t chÊt cã trong c©y cÇn sa cßn gäi lµ bå ®µ cã t¸c dông chèng co giËt, chèng n«n möa nh−ng cã t¸c dông kÝch thÝch m¹nh vµ g©y ¶o gi¸c. • Thuèc an thÇn nh− lµ seduxen, meprobamat“ cã t¸c dông ch÷a bªnh, g©y mÊt ngñ, dÞu c¬n ®au nh−ng cã t¸c dông g©y nghiÖn. • Amphetamin : ChÊt kÝch thÝch hÖ thÇn kinh dÔ g©y nghiÖn, g©y cho¸ng, rèi lo¹n thÇn kinh nÕu dïng th−êng xuyªn. NghiÖn ma tuý sÏ dÉn ®Õn rèi lo¹n t©m, sinh lÝ. ThÝ dô nh−: rèi lo¹n tiªu ho¸, rèi lo¹n chøc n¨ng thÇn kinh, rèi lo¹n tuÇn hoµn, h« hÊp. Tiªm chÝch ma tuý g©y truþ tim m¹ch dÔ dÉn ®Õn tö vong. Do ®ã, ®Ó phßng chèng ma tuý, kh«ng ®−îc dïng mét sè thuèc ch÷a bÖnh qu¸ liÒu chØ ®Þnh cña b¸c sÜ, kh«ng sö dông thuèc khi kh«ng biÕt tÝnh n¨ng t¸c dông vµ lu«n nãi kh«ng víi ma tuý. 32. Nham th¹ch do nói löa phun ra lµ chÊt g× ? Nguyễn Thành 18 Tôi Yêu Hóa Học Bªn d−íi vá tr¸i ®Êt lµ líp dung nham gäi lµ macma, ë ®é s©u tõ 75 km ®Õn kho¶ng gÇn 3000 km. NhiÖt ®é cña líp dung nham nµy rÊt cao (2000 - 25000C) vµ ¸p suÊt rÊt lín (tíi 1,4 triÖu atmotphe). Khi vá tr¸i ®Êt vËn ®éng m¹nh ë nh÷ng n¬i cã cÊu t¹o máng, cã vÕt ®øt g·y th× líp dung nham nµy phun ra ngoµi sau mét tiÕng næ lín. Macma cÊu t¹o ë d¹ng b¸n láng gåm silicat cña s¾t, cña magiª. Dung nham tho¸t ra ngoµi sÏ nguéi dÇn vµ r¾n l¹i t¹o thµnh nham th¹ch. 33. Nguyªn tè ®Êt hiÕm lµ g× ? §ã lµ 14 nguyªn tè ho¸ häc xÕp ë phÝa d−íi cña b¶ng tuÇn hoµn. Gäi lµ ®Êt hiÕm v× c¸c oxit cña chóng rÊt gièng víi c¸c oxit kh¸c trong ®Êt, ®ång thêi chØ cã mét sè Ýt c¸c n−íc cã nguån nguyªn liÖu chøa c¸c nguyªn tè nµy. H¬p chÊt cña c¸c nguyªn tè ®Êt hiÕm ngµy cµng ®−îc øng dông réng r·i trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp thuû tinh, gèm sø, ®iÖn tö, vËt liÖu quang häc, vËt liÖu tõ“ ViÖt Nam, Trung Quèc, Ên §é, Mü, Australia“ cã nhiÒu nguyªn liÖu ®Êt hiÕm, trong khi ®ã Anh, Ph¸p, NhËt l¹i ch−a t×m thÊy. 34. V× sao than ®¸ chÊt thµnh ®èng lín cã thÓ tù bèc ch¸y? Do than t¸c dông víi O2 trong kh«ng khÝ t¹o ra CO2, ph¶n øng to¶ nhiÖt. NhiÖt to¶ ra ®−îc tÝch gãp dÇn, khi ®¹t tíi nhiÖt ®é ch¸y cña than th× than sÏ tù bèc ch¸y. 35. V× sao khi ®èt, khÝ CO ch¸y cßn khÝ CO2 l¹i kh«ng ch¸y? Do trong CO2, nguyªn tö C ®· cã sè oxi ho¸ cao nhÊt lµ +4 råi. Trong CO nguyªn tö C míi cã sè oxi ho¸ +2, khi t¸c dông víi O2 nã t¨ng lªn +4. +2 +4 2 C O + O2 → 2 C O2 36. V× sao kh«ng thÓ dËp t¾t ®¸m ch¸y cña c¸c kim lo¹i K, Na, Mg,... b»ng khÝ CO2? Nguyễn Thành 19 Tôi Yêu Hóa Học