Tài liệu 250 bài thuốc về Đông y cổ truyền chọn lọc: Phần 2

BÌNH TỨC NỘI PHONG Những bài thuốc trị nội phong thường gồm các vị thuốc Thanh nhiệt bình can tức phong như: Linh dương giác, Câu đằng, Thạch quyết minh, Mẫu lệ, Cúc hoa, Tang diệp, Thiên ma, Bạch thược, Đại giả thạch, Long xỉ, Từ thạch và những vị thuốc Dưỡng âm tiềm dương như Sinh địa, A giao, Kê tử hoàng. Những bài thuốc thường dùng có: Linh giác Câu đằng thang. Trấn can tức phong thang. Đại định phong châu. Địa hoàng ẩm tử. BÀI THUỐC BÌNH TỨC NỘI PHONG LINH GIÁC CÂU ĐẰNG THANG (Thông tục thương hàn luận) Thành phần: Linh dương giác (sắc trước) 2g Câu đằng 12g Tang diệp 8 - 12g Xuyên Bối mẫu 8 - 16g Trúc nhự 12 - 20g Sinh địa 12 - 20g Cúc hoa 8 - 12g Bạch thược 8 - 12g Phục thần 8 - 12g Cam thảo 3 - 4g Cách dùng: sắc nước uống. Tác dụng: Bình can tức phong, thanh nhiệt chỉ kinh. Giải thích bài thuốc: Bài thuốc chủ trị chứng can kinh nhiệt thịnh, nhiệt cực sinh phong. Trong bài: Linh dương giác, Câu đằng: thanh nhiệt lương can, tức phong, chỉ kinh là chủ dược. Tang diệp, Cúc hoa tăng thêm tác dụng thanh nhiệt tức phong. Bạch thược, Sinh địa, Cam thảo: dưỡng âm tăng dịch để bình can. Bối mẫu, Trúc nhự để thanh nhiệt hóa đàm để thanh nhiệt hóa đàm ( vì nhiệt đốt tân dịch sinh đàm). Phục thần để định tâm an thần. Cam thảo điều hòa các vị thuốc. Ứng dụng lâm sàng: Bài này trên lâm sàng dùng chữa các bệnh viêm nhiễm, sốt cao, chân tay co giật hoặc chứng sản giật. 1. Trường hợp sốt cao co giật hôn mê phối hợp với các bài Tử tuyết đơn, An cung ngưu hoàng hoàn, Chí bảo đơn để thanh nhiệt khai khiếu. 2. Trường hợp sốt cao tổn thương tân dịch hoặc bệnh nhân vốn Can âm bất túc đều thuộc chứng âm hư dương thịnh, cần gia thêm các vị tư âm tăng dịch như Huyền sâm, Mạch môn, Thạch hộc, A giao. 3. Trường hợp huyết áp cao, đau đầu hoa mắt thuộc chứng âm hư dương thịnh gia Hoài Ngưu tất, Bạch tật lê. Designed by [email protected] BÀI THUỐC BÌNH TỨC NỘI PHONG THIÊN MA CÂU ĐẰNG ẨM (Tạp bệnh chứng trị tân nghĩa) Thành phần: Thiên ma 8 - 12g Câu đằng 12 - 16g Thạch quyết minh (sắc trước) 20 - 30g Chi tử 8 - 12g Hoàng cầm 8 - 12g Xuyên Ngưu tất 12 - 16g Ích mẫu thảo 12 - 16g Tang ký sinh 20 -30g Dạ đằng giao 12 - 20g Bạch linh 12 - 20g Cách dùng: sắc nước uống. Tác dụng: Bình can tức phong, tư âm thanh nhiệt. Trên lâm sàng thường được dùng để chữa chứng huyết cao, đau đầu, ù tai, hoa mắt, mất ngủ hoặc bán thân bất tọa, lưỡi đỏ, mạch huyền sác. Bài này cũng như bài Linh giác câu đằng thang đều có tác dụng bình can tức phong, nhưng bài Thiên ma câu đằng ẩm có tác dụng thanh nhiệt mạnh hơn, đồng thời dưỡng huyết an thần, còn bài Linh giác câu đằng thang thiên về chống co giật đồng thời có tác dụng hóa đàm thông lạc. Designed by [email protected] BÀI THUỐC BÌNH TỨC NỘI PHONG ĐẠI ĐỊNH PHONG CHÂU (Ôn bệnh điều biện) Thành phần: Bạch thược 12 - 24g Sinh Qui bản 12 - 24g Ma nhân 6 - 12g Sinh Mẫu lệ 12 - 16g Chích thảo 8 - 12g Sinh Miết giáp 12 - 16g A giao 8 - 12g Can địa hoàng 12 - 20g Ngũ vị tử 6 - 8g Mạch môn 12 - 24g Kê tử hoàng 2 quả Cách dùng: sắc nước bỏ bã, cho A giao tan đều, cho Kê tử hoàng trộn đều uống nóng. Tác dụng: Tư âm, tăng dịch tức phong. Giải thích bài thuốc: Kê tử hoàng, A giao: tư âm, tăng dịch để trừ nội phong là chủ dược. Địa hoàng, Mạch môn, Bạch thược: tư âm nhuận gan. Qui bản, Miết giáp, Mẫu lệ :dục âm tiềm dương. Chích thảo, Ngũ vị tử: chua ngọt sinh âm. Ma nhân: dưỡng âm nhuận táo. Các vị thuốc hợp lại cùng dùng có tác dụng tư dưỡng âm dịch, nhuận gan tức phong. Ứng dụng lâm sàng: 1. Bài thuốc chữa chứng nhiệt thịnh thương âm, hư phong nội động. Nếu khí hư có thể gia Nhân sâm. Tự ra mồ hôi gia Long cốt, Nhân sâm, Tiểu mạch. Tim hồi hộp khó ngủ gia Phục thần, Nhân sâm, Tiểu mạch. 2. Trường hợp viêm não sốt kéo dài, bệnh nhân mệt mỏi, mạch khí hư nhược lưỡi đỏ thẫm rêu ít, dùng bài thuốc này điều trị. Nếu có đờm nhiều gia Thiên trúc hoàng, Bối mẫu để thanh hóa nhiệt đờm. Có triệu chứng sốt nhẹ kéo dài dùng Sinh địa thay Can địa hoàng, Bạch vi, Sa sâm, Ngũ vị tử. Designed by [email protected] BÀI THUỐC BÌNH TỨC NỘI PHONG A GIAO KÊ HOÀNG THANG (Thông tục thương hàn luận) Thành phần: A giao 8 - 12g Sinh Bạch thược 12g Thạch quyết minh 16 - 20g Câu đằng 6 - 8g Đại Sinh địa 12 - 16g Chích thảo 3 - 4g Phục thần mộc 12 - 16g Kê tử hoàng 2 quả Lạc thạch đằng 12g Sinh Mẫu lệ 12 - 16g Cách dùng: sắc và uống như bài trên. Tác dụng: nhuận gan tức phong tư âm. Chủ trị: Chứng sốt lâu ngày, chân âm bị tổn thương gây nên huyết hư sinh phong, chân tay run giật, gân cơ co cứng hoặc váng đầu, chóng mặt, chất lưỡi đỏ thẫm, rêu ít, mạch tế sác. Designed by [email protected] BÀI THUỐC BÌNH TỨC NỘI PHONG ĐỊA HOÀNG ẨM TỬ (Tuyên minh luận) Thành phần: Can địa hoàng Ba kích thiên (bỏ tâm) Sơn thù Thạch hộc Nhục thung dung (tẩm rượu sao) Phụ tử chế Ngũ vị tử Nhục quế Bạch phục linh Mạch môn (bỏ tâm) Xương bồ Viễn chí (bỏ tâm) (Các vị lượng bằng nhau). Cách dùng: Tất cả tán bột sắc với nước Sinh khương 5 lát, Đại táo 10 quả, Bạc hà 5 - 7 lá. Uống mỗi lần 8 - 12g (bột), có thể dùng thuốc thang sắc uống tùy chứng bệnh gia giảm. Tác dụng: Tư thận âm, bổ thận dương, an thần khai khiếu. Giải thích bài thuốc: Can địa hoàng, Sơn thù du: bổ ích thận âm là chủ dược. Ba kích, Nhục thung dung, Nhục quế, Phụ tử chế: ôn thận tráng dương, phối hợp với chủ dược làm cho nguyên dương được ôn dưỡng. Nhục quế: dẫn hỏa quy nguyên. Thạch hộc, Mạch môn, Ngũ vị tử: tư bổ âm dịch. Bạch linh, Xương bồ, Viễn chí: giao thông tâm thận, khai khiếu hóa đờm. Bạc hà: lợi yết. Khương, Táo: hòa vinh vệ. Tác dụng chung của bài thuốc là một mặt ôn bổ hạ nguyên nhiếp nạp phù dương, mặt khác có tác dụng khai khiếu hóa đờm, tuyên thông tâm phế khí. Ứng dụng lâm sàng: 1. Bài thuốc này chuyên dùng chữa trúng phong không nói được, hai chân suy yếu. Hiện nay có thể dùng chữa những bệnh như tai biến mạch máu não, xơ cứng động mạch, có hội chứng bệnh lý thận âm, thận dương đều hư. 2. Trường hợp chân yếu thiên về thận âm hư các khớp xương nóng gia Tang chi, Địa cốt bì, Miết giáp để thoái hư nhiệt. Nếu thiên về thận dương hư, lưng gối đều có cảm giác lạnh, gia Dâm dương hoắc, Thỏ ty tử, Tiên mao để làm ấm thận dương. Nếu có khí hư gia Hoàng kỳ, Đảng sâm để bổ khí. 3. Nếu chỉ có chân yếu liệt có thể bỏ Thạch xương bồ, Viễn chí, Bạc hà. 4. Trường hợp chỉ có âm hư đờm hỏa thịnh bỏ các loại thuốc ôn táo như Quế, Phụ gia Bối mẫu, Trúc lịch, Đởm tinh, Thiên trúc hoàng để thanh nhiệt hóa đờm. Designed by [email protected] BÀI THUỐC NHUẬN TÁO THUỐC NHUẬN TÁO Bài thuốc Nhuận táo là những bài thuốc chữa chứng do bên ngoài táo khí gây nên hoặc bên trong âm hư nội nhiệt, sinh chứng khô táo, do chứng táo có nội táo và ngoại táo nên những bài thuốc chia ra hai loại chữa chứng Nội táo và Ngoại táo. Táo khí dễ hóa nhiệt, chứng nhiệt lại dễ làm tổn thương tân dịch nên trong những bài thuốc nhuận táo cần phối hợp các vị thuốc ngọt, hàn thanh nhiệt dưỡng âm, vì thế những bài thuốc nhuận táo dễ ảnh hưởng đến chức năng vận hóa của tỳ vị cho nên không nên dùng đối với chứng đàm thấp ngưng trệ ở trung tiêu hoặc tỳ vị hư hàn, tiêu hóa rối loạn. BÀI THUỐC NHUẬN TÁO