Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Kinh tế - Quản lý Quản lý nhà nước [123doc] tim hieu van de tu do hoa tai chinh o viet nam doc doc...

Tài liệu [123doc] tim hieu van de tu do hoa tai chinh o viet nam doc doc

.DOC
54
329
93

Mô tả:

Tự do hóa tài chính
C¸c thuËt ng÷ vµ c¸c tõ viÕt t¾t Dcs DNNN Dntn Fdi Htx Khhtt LDCs Nhnn NHTM Nhtmqd NHTW Nsnn Oda Pfi Sxkd Tctc Tctd Tdhtc Tnhh Tttc Ubcknn Ubnd Usd Xhcn C¸c níc ph¸t triÓn Doanh nghiÖp nhµ níc Doanh nghiÖp t nh©n ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi Hîp t¸c x· KÕ ho¹ch hãa tËp trung C¸c níc ®ang ph¸t triÓn Ng©n hµng nhµ níc Ng©n hµng th¬ng m¹i Ng©n hµng th¬ng m¹i quèc doanh Ng©n hµng trung ¬ng Ng©n s¸ch Nhµ níc ViÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc §Çu t gi¸n tiÕp níc ngoµi S¶n xuÊt kinh doanh Tæ chøc tµi chÝnh Tæ chøc tÝn dông Tù do ho¸ tµi chÝnh Tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n Trung t©m t©m tµi chÝnh Uû ban chøng kho¸n nhµ níc Uû ban nh©n d©n §« la MÜ X· héi chñ nghÜa Lêi më ®Çu Trong gÇn ba thËp kû qua, xu híng tù do ho¸ tµi chÝnh víi môc tiªu chÝnh lµ ph¸t triÓn mét hÖ thèng tµi chÝnh dùa trªn c¬ së thÞ trêng, héi nhËp vµo thÕ giíi nh»m huy ®éng tiÕt kiÖm, ph©n bæ c¸c nguån lùc mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµ thóc ®Èy t¨ng trëng ( World bank - 1989), ®· h×nh thµnh vµ ngµy cµng chi phèi s©u s¾c nhiÒu nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi. Trong khi ®ã ë ViÖt Nam, tù do ho¸ tµi chÝnh vÉn cßn lµ mét thuËt ng÷ míi mÎ vµ v× ViÖt Nam kh«ng chÞu ¶nh hëng trùc tiÕp cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ võa qua trong khu vùc, nhiÒu ngêi cho r»ng xu híng trªn vÉn cha ®îc h×nh thµnh ë ®©y. 1 Thùc tÕ lµ ngay tõ khi b¾t ®Çu c«ng cuéc ®æi míi, ViÖt Nam ®· thùc hiÖn rÊt nhiÒu nh÷ng c¶i c¸ch vÒ thÓ chÕ, chÝnh s¸chvµ c¬ chÕ qu¶n lý cã liªn quan ®Õn nÒn kinh tÕ tµi chÝnh mµ vÒ b¶n chÊt lµ ®ang thùc hiÖn tù do ho¸ tµi chÝnh. Qu¸ tr×nh ®ã bíc ®Çu ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh, gãp phÇn vµo sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña níc ta trong nh÷ng n¨m qua, song bªn c¹nh ®ã vÉn cßn nhiÒu tån t¹i, víng m¾c cÇn ®îc nghiªn cøu s©u h¬n vÒ lý luËn vµ ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c thùc tr¹ng ®Ó tõ ®ã ®Ò ra mét lé tr×nh thùc hiÖn tù do ho¸ tµi chÝnh hîp lÝ, cã thÓ khai th¸c ®îc nh÷ng lîi Ých ®ång thêi tr¸nh ®îc nh÷ng rñi ro mµ tù do ho¸ tµi chÝnh cã thÓ mang l¹i. Víi ý nghÜa Êy, em quyÕt ®Þnh chän nghiªn cøu ®Ò tµi "T×m hiÒu vÊn ®Ò Tù do ho¸ tµi chÝnh ë ViÖt Nam" cho kho¸ luËn tèt nghiÖp cña m×nh. Dùa trªn hÖ thèng lý thuyÕt vÒ tù do ho¸ tµi chÝnh, ®Æc biÖt lµ lý thuyÕt cña trêng ph¸i t©n cæ ®iÓn, vµ nh÷ng thùc tÕ vÒ qu¸ tr×nh thùc hiÖn tù do ho¸ tµi chÝnh ë ViÖt Nam tõ n¨m 1989 ®Õn nay, ®Ò tµi cè g¾ng t×m hiÓu b¶n chÊt vµ vai trß cña tù do ho¸ tµi chÝnh ®Ó thÊy ®îc sù cÇn thiÕt cña nã ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña níc ta ®ång thêi ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ®æi míi tµi chÝnh vµ nªu lªn mét sè nhËn xÐt gîi më vÒ ®Þnh híng tù do ho¸ tµi chÝnh ë ViÖt Nam. Phï hîp víi tr×nh tù l«gic ®ã, kÕt cÊu cña ®Ò tµi gåm ba ch¬ng: Ch¬ng 1. Kh¸i luËn vÒ tù do ho¸ tµi chÝnh: ®îc b¾t ®Çu b»ng viÖc nghiªn cøu kh¸i niÖm tù do ho¸ tµi chÝnh vµ néi dung c¸c khÝa c¹nh c¬ b¶n cña tù do ho¸ tµi chÝnh. Sau ®ã, c¸c vÊn ®Ò vÒ tr×nh tù tù do ho¸ tµi chÝnh, nh÷ng lîi Ých vµ mÆt tr¸i cña tù do ho¸ tµi chÝnh tiÕp tôc ®îc tr×nh bµy vµ cuèi cïng lµ tãm t¾t qu¸ tr×nh tù do ho¸ trªn thÕ giíi. Ch¬ng 2. Tù do ho¸ tµi chÝnh ë ViÖt Nam: dùa trªn nh÷ng luËn ®iÓm ph©n tÝch ë ch¬ng 1, kh¼ng ®Þnh sù cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh tù do ho¸ tµi chÝnh t¹i ViÖt Nam, sau ®ã ®i s©u vµo nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh tù do ho¸ tµi chÝnh ë ViÖt Nam tõ sau ®æi míi, ®Æc biÖt lµ tõ n¨m 1989 ®Õn nay. Ch¬ng 3. Mét sè quan ®iÓm c¬ b¶n vµ ®Þnh híng gi¶i ph¸p thùc hiÖn tù do ho¸ tµi chÝnh ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi: ph©n tÝch vµ dù b¸o bèi c¶nh trong níc vµ quèc tÕ t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh tù do ho¸ tµi chÝnh ë ViÖt Nam ®ång thêi nªu lªn nh÷ng quan ®iÓm cÇn qu¸n triÖt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn tù do ho¸ tµi chÝnh. KÕt thóc ch¬ng 3 lµ mét sè kiÕn nghÞ vÒ ®Þnh híng thùc hiÖn vµ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®¶m b¶o cho tù do ho¸ tµi chÝnh ®îc thùc hiÖn thµnh c«ng ë ViÖt Nam. 2 Ch¬ng 1. Kh¸i luËn vÒ tù do ho¸ tµi chÝnh 1.1. Kh¸i niÖm Trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, vèn lµ mét nguån lùc ®ãng vai trß hÕt søc quan träng. Trong khi ®ã, trong nÒn kinh tÕ, cã nh÷ng ngêi thõa vèn, l¹i cã nh÷ng ngêi thiÕu vèn, v× thÕ hÖ thèng tµi chÝnh nh»m môc ®Ých thùc hiÖn viÖc lu©n chuyÓn nguån lùc khan hiÕm nµy tõ n¬i thõa ®Õn n¬i thiÕu. Th«ng qua hÖ thèng tµi chÝnh, vèn ®îc lu©n chuyÓn theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. VÒ tæng thÓ, hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia cã cÊu tróc nh sau (xem h×nh 1.1) Tµi chÝnh gi¸n tiÕp Vèn Trung gian tµi chÝnh Vèn Ngêi thiÕu vèn Ngêi thõa vèn ThÞ trêng tµi chÝnh Vèn Vèn Tµi chÝnh thèng H×nh 1.1. cÊu tróc hÖtrùc tiÕp tµi chÝnh quèc gia. Trong ®ã: - Ngêi thõa vèn: Hé gia ®×nh, doanh nghiÖp, chÝnh phñ, ngêi níc ngoµi. - Ngêi thiÕu vèn: Doanh, nghiÖp, ChÝnh phñ , Hé gia ®×nh, Ngêi níc ngoµi 3 -Trung gian tµi chÝnh bao gåm c¸c Ng©n hµng th¬ng m¹i, c¸c quü tÝn dông, quü b¶o hiÓm, quü ®Çu t, quü hu trÝ, c«ng ty b¶o hiÓm, c«ng ty tµi chÝnh... -ThÞ trêng tµi chÝnh gåm c¸c thÞ trêng tiÒn tÖ, thÞ trêng chøng kho¸n hay thÞ trêng vèn, thÞ trêng ngo¹i hèi. Díi nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia sÏ hoµ vµo c¸c hÖ thèng kh¸c t¹o ra hÖ thèng tµi chÝnh quèc tÕ cã c©ó tróc nh s¬ ®å nµy. VËy tù do ho¸ tµi chÝnh lµ g×? Tù do ho¸ tµi chÝnh lµ gi¶m thiÓu sù can thiÖp cña nhµ níc vµo c¸c quan hÖ vµ giao dÞch tµi chÝnh. C¸c ho¹t ®éng trong hÖ thèng tµi chÝnh nãi trªn ®îc tù do thùc hiÖn theo tÝn hiÖu thÞ trêng. B¶n chÊt cña tù do ho¸ tµi chÝnh lµ ho¹t ®éng tµi chÝnh theo c¬ chÕ néi t¹i vèn cã cña thÞ trêng, lµ chuyÓn vai trß ®iÒu tiÕt tµi chÝnh tõ "bµn tay can thiÖp" hay "bµn tay h÷u h×nh" cña chÝnh phñ sang "bµn tay v« h×nh" cña thÞ trêng, chuyÓn tõ qu¶n lý b»ng hµnh chÝnh sang qui luËt thÞ trêng vµ v× vËy tù do ho¸ tµi chÝnh n»m ë trung t©m vÊn ®Ò mu«n thuë cña nÒn kinh tÕ lµ gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a vai trß cña nhµ níc vµ vai trß cña thÞ trêng, ®Æc biÖt lµ khi vÞ trÝ cña tµi chÝnh ®ang ngµy mét quan träng h¬n kh«ng chØ ®èi víi tõng quèc gia mµ cßn ®èi víi tõng khu vùc vµ toµn cÇu. Tµi chÝnh lµ mét ph¹m trï rÊt réng lín vµ phøc t¹p xuyªn suèt tõ huy ®éng tíi ph©n bæ vµ sö dông c¸c nguån lùc tµi chÝnh - tiÒn tÖ cã h¹n sao cho cã hiÖu qu¶ nhÊt ®Õn toµn bé nÒn kinh tÕ x· héi. Theo Ng©n hµng thÕ giíi (1989), môc tiªu chÝnh cña TDHTC lµ ph¸t triÓn mét hÖ thèng tµi chÝnh dùa trªn c¬ së thÞ trêng, héi nhËp vµo thÕ giíi ®Ó nh»m huy ®éng tiÕt kiÖm, ph©n bæ c¸c nguån lùc cã thÓ ®Çu t trong níc vµ bªn ngoµi mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµ thóc ®Èy t¨ng trëng. KÕt qu¶ cña tù do ho¸ tµi chÝnh thêng ®îc thÓ hiÖn b»ng tû sè gi÷a tiÒn më réng (tiÒn mÆt vµ tiÒn göi trong hÖ thèng NHTM) trªn thu nhËp quèc d©n (tû lÖ nµy cña c¸c níc ch©u ¸ trung b×nh lµ 60%GDP, cña ch©u Phi chØ cã 20%GDP trong thËp kû 90 cña thÕ kû XX). Tù do ho¸ tµi chÝnh bao gåm c¸c khÝa c¹nh c¬ b¶n sau: -Tù do ho¸ l·i suÊt: ®©y ®îc coi lµ h¹t nh©n cña tù do ho¸ tµi chÝnh trong níc, trong ®ã, l·i suÊt ph¶i do thÞ trêng quyÕt ®Þnh tuú thuéc vµo cung cÇu vÒ ®Çu t, vµo møc tiÕt kiÖm vµ thu nhËp trong nÒn kinh tÕ. - Tù do ho¸ ho¹t ®éng ph©n bæ tÝn dông: nguån tÝn dông ®îc ph©n bæ dùa trªn l·i suÊt thÞ trêng vµ møc ®é tin cËy cña ngêi ®i vay chø kh«ng ph¶i b»ng c¸c quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh. - Tù do ho¸ tµi kho¶n vèn: Tµi kho¶n vèn trong c¸n c©n thanh to¸n cña mét quèc gia bao gåm c¸c giao dÞch ®Çu t vµo trong níc vµ ra níc ngoµi, vay vµ cho vay quèc tÕ ng¾n h¹n, trung h¹n vµ dµi h¹n. Tù do ho¸ cho phÐp mét níc tù do xuÊt khÈu hoÆc nhËp khÈu vèn víi níc ngoµi th«ng qua c¸c h×nh thøc FDI, ®Çu t gi¸n tiÕp (vèn cæ phÇn), vay vµ cho vay nî. 4 -Tù do ho¸ c¸c dÞch vô tµi chÝnh: cho phÐp c¸c ng©n hµng, c¸c tæ chøc tµi chÝnh trong vµ ngoµi níc ®îc tù do tham gia cung cÊp c¸c dÞch vô tµi chÝnh trªn thÞ trêng vµ kh«ng ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô tµi chÝnh nµy. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn tù do ho¸ tµi chÝnh, c¸c khÝa c¹nh c¬ b¶n trªn cã thÓ ®îc thùc hiÖn ®ång thêi cïng mét lóc, còng cã thÓ ®îc thùc hiÖn theo tõng bíc kh¸c nhau sao cho phï hîp víi bèi c¶nh quèc tÕ vµ ®Æc diÓm cña tõng quèc gia. C¸ch thøc tiÕn hµnh nh vËy ®îc gäi lµ tr×nh tù tù do ho¸ tµi chÝnh . 1.2. Tr×nh tù tù do ho¸ tµi chÝnh . Thùc tÕ qu¸ tr×nh tù do ho¸ tµi chÝnh trªn thÕ giíi cho thÊy kh«ng cã mét tr×nh tù tù do ho¸ tµi chÝnh chung nµo cho tÊt c¶ c¸c níc. C¸c quèc gia kh¸c nhau thùc hiÖn tù do ho¸ tµi chÝnh theo c¸c tr×nh tù hoµn toµn kh¸c nhau. B¶ng 1.2 cho vÝ dô vÒ tr×nh tù tù do ho¸ tµi chÝnh cña hai níc rÊt gÇn víi ViÖt Nam trong khu vùc lµ Indonesia vµ Malaysia, trong ®ã cho thÊy Indonesia cã xu híng thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p tù do ho¸ tµi chÝnh ®èi néi tríc khi tù do ho¸ tµi kho¶n v·ng lai trong khi Malaysia l¹i thùc hiÖn tù do ho¸ tµi kho¶n v·ng lai tríc. B¶ng 1.2. T×nh h×nh TDHTC ë mét sè níc §«ng Nam ¸ tríc khñng ho¶ng 1997 Indonesia Tù do l·i suÊt Tõ 1983 Ph©n bæ tÝn Tù do ho¸ n¨m 1983, kiÓm so¸t dông l¹i n¨m 1995 TØ lÖ dù tr÷ 3% tõ n¨m 1996, ( kh«ng tÝnh ng©n hµng tiÒn mÆt vµo dù tr÷) FDI PFI Vay nî níc ngoµi. Malaysia Tõ 1991 (trõ khu vùckinh tÕ u tiªn) T¨ng tõ 5.5% (1989) lªn 9.5% (1994) Tõ 1987, doanh nghiÖp 100% vèn Tõ ®Çu 1990, doanh nghiÖp níc ngoµi nÕu xuÊt khÈu 80%. 100% vèn (trõ mét sè lÜnh vùc) Cuèi 1980 cho phÐp c«ng ty chøng kho¸n níc ngoµi ho¹t ®éng. Ngêi níc ngoµi n¾m tèi ®a 30% cæ Së h÷u cæ phÇn níc ngoµi tèi phÇn cña mét c«ng ty ®îc niªm ®a lµ 49% yÕt Tõ cuèi n¨m 1980, vay nî níc Thµnh lËp trung t©m tµi chÝnh h¶i ngoµi ®îc tù do ho¸ ngo¹i n¨m 1990 Nguån: Tæng hîp dùa trªn tµi liÖu tham kh¶o (5) vµ (7) Tr×nh tù tù do ho¸ tµi chÝnh mµ c¸c níc lùa chän phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm riªng cã vµ ®Þnh híng chiÕn lîc cña c¸c nhµ lËp chÝnh s¸ch. Tuy nhiªn, theo Mc Kinnon, víi mét níc cã nh÷ng ®Æc ®iÓm th«ng thêng th× tr×nh tù tèi u ho¸ c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh trong qu¸ tr×nh chuyÓn tõ sù kiÓm so¸t tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Çy ®ñ, héi nhËp vµo thÕ giíi cÇn ®îc tiÕn hµnh theo c¸c bíc nh sau: 5 Tríc khi l¹m ph¸t gi¸ c¶ cã kh¶ n¨ng gi¶m dÇn vµ thÞ trêng vèn ®îc më ra theo híng cho vay tù do, th× yªu cÇu ®Çu tiªn lµ ph¶i ®¹t ®îc sù c©n ®èi tµi chÝnh cña chÝnh phñ trung ¬ng. KiÓm so¸t tµi kho¸ nªn ®i tríc tù do ho¸ tµi chÝnh. T¹i sao vËy? Sù th©m hôt ng©n s¸ch qu¸ lín cña chÝnh phñ trong ®iÒu kiÖn thÞ trêng tµi chÝnh cha ph¸t triÓn (®Ó cã thÓ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ) thêng dÉn ®Õn viÖc Ng©n hµng trung ¬ng ph¸t hµnh néi tÖ qu¸ møc ®Ó tµi trî th©m hôt ng©n s¸ch g©y ra l¹m ph¸t cho nÒn kinh tÕ. Ph©n tÝch bíc thø hai trong qu¸ tr×nh tù do ho¸ tµi chÝnh sÏ cho thÊy ®iÒu nµy ¶nh hëng xÊu ®Õn qu¸ tr×nh tù do ho¸ tµi chÝnh nh thÕ nµo. Bíc thø hai trong tr×nh tù tù do ho¸ tµi chÝnh lµ viÖc më cöa thÞ trêng vèn trong níc sao cho ngêi göi tiÒn nhËn ®îc l·i suÊt thùc d¬ng (tù do ho¸ l·i suÊt). ViÖc vay vµ cho vay kh«ng h¹n chÕ gi÷a c¸c doanh nghiÖp vµ hé gia ®×nh chØ cã thÓ diÔn ra thuËn lîi khi møc gi¸ c¶ ®îc æn ®Þnh vµ c¸c th©m hôt tµi kho¸ ®îc lo¹i trõ. ThËt vËy, trong ®iÒu kiÖn l¹m ph¸t qu¸ cao, ngêi cho vay sÏ bÞ thiÖt do l·i suÊt thùc cã xu híng ©m , ®iÒu nµy sÏ c¶n trë hµnh vi cho vay cña ngêi cã vèn. Song song víi tù do ho¸ l·i suÊt lµ tù do ho¸ ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng vµ viÖc ph©n bæ c¸c nguån tÝn dông. Tuy nhiªn, hÖ thèng ng©n hµng chØ ®îc gi¶i phãng khái c¸c ®ßi hái dù tr÷ phiÒn hµ vµ c¸c chØ dÉn chÝnh thøc trong viÖc ®Þnh l·i suÊt tiªu chuÈn ®èi víi tiÒn göi vµo vµ tiÒn cho vay sau khi viÖc kiÓm so¸t tµi kho¸ chÆt chÏ ®îc b¶o ®¶m, sao cho chÝnh phñ kh«ng cßn cÇn ph¶i ®¸nh thuÕ l¹m ph¸t hoÆc ®¸nh thuÕ vµo kho¶n tiÒn tÝch tr÷ qu¸ møc cña ngêi göi tiÒn ®Ó cã thu nhËp. Nh vËy, mét lÇn n÷a, kiÓm so¸t tµi kho¸ l¹i ph¸t huy vai trß lµ mét bíc ®Öm quan träng trong tr×nh tù tù do ho¸ tµi chÝnh. Sau khi c¸c ng©n hµng ®· quen víi c¸ch thøc ho¹t ®éng ®éc lËp theo c¬ chÕ thÞ trêng, bíc tiÕp theo lµ më réng sù tham gia cña c¸c trung gian tµi chÝnh míi, cho phÐp c¶ c¸c tæ chøc tµi chÝnh níc ngoµi ho¹t ®éng. Tuy nhiªn quy chÕ nµy còng cÇn ®îc níi láng dÇn dÇn bëi nÕu nh hÖ thèng tµi chÝnh ®îc níi láng hoµn toµn vµ bÊt ngê th× c¸c tæ chøc míi tham gia sÏ mêi chµo l·i suÊt cao h¬n c¸c l·i suÊt mµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh hiÖn cã ®ang tr¶ nh»m c¹nh tranh giµnh tiÒn göi vµ do vËy buéc c¸c ng©n hµng ®ang ho¹t ®éng ph¶i tr¶ l·i suÊt thÞ trêng ®èi víi tÊt c¶ c¸c kho¶n tiÒn göi (cò lÉn míi) mÆc dï lÏ ra l·i suÊt ®ã chØ ®¸ng tr¶ ®èi víi c¸c kho¶n vay míi. KÕt qu¶ lµ c¸c ng©n hµng nµy ph¶i chÞu lç vÒ vèn ®¸ng kÓ. Vµ khi c¸c kho¶n vay nµy qu¸ lín so víi gi¸ trÞ tµi s¶n cña ng©n hµng th× ®iÒu nµy cã thÓ sÏ dÉn ®Õn ph¸ s¶n. 6 Cuèi cïng, khi thÞ trêng vèn trong níc ®îc tù do ho¸ hoµn toµn tøc lµ viÖc vay vµ cho vay trong níc diÔn ra tù do theo l·i suÊt c©n b»ng ( kh«ng bÞ h¹n chÕ) vµ tØ lÖ l¹m ph¸t trong níc ®îc kiÒm chÕ ®Õn møc viÖc ph¸ gi¸ ®ång tiÒn theo tØ gi¸ hèi ®o¸i hiÖn hµnh kh«ng cßn cÇn thiÕt th× míi tiÕn hµnh tù do ho¸ tµi kho¶n vèn: cho phÐp c¸c doanh nghiÖp, hé gia ®×nh vay hoÆc göi tiÒn tù do trªn c¸c thÞ trêng vèn quèc tÕ, cho phÐp mua b¸n chøng kho¸n ®Ó huy ®éng vèn tù do, vµ cuèi cïng lµ chuyÓn ®æi ngo¹i tÖ tù do trªn tµi kho¶n vèn. 1.3. Vai trß cña tù do ho¸ tµi chÝnh ®èi víi nÒn kinh tÕ. 1.3.1. Nh÷ng lîi Ých cña tù do ho¸ tµi chÝnh . a) Gãp phÇn huy ®éng ®îc nguån vèn lín h¬n vµ ph©n bæ vèn cã hiÖu qu¶ h¬n. Tríc hÕt, xÐt vÒ nguån vèn trong níc, tù do ho¸ tµi chÝnh cã thÓ n©ng cao tû lÖ tiÕt kiÖm cña t nh©n so víi thu nhËp vµ më ra c¸ch thøc ph©n bæ vèn tèt h¬n th«ng qua viÖc më réng vµ ®a d¹ng ho¸ thÞ trêng tµi chÝnh mµ ë ®ã c¸c c¬ héi ®Çu t c¹nh tranh nhau ®Ó thu hót c¸c dßng tiÕt kiÖm vµ thÞ trêng vµ thËm chÝ cã khuynh híng lµm b×nh ®¼ng ph©n phèi thu nhËp. Theo Mc Kinnon vµ Shaw (1973) viÖc qu¶n lý l·i suÊt chÝnh thøc trong mét m«i trßng l¹m ph¸t cao sÏ lµm cho l·i suÊt thùc cã xu híng ©m. §Õn lît nã l·i suÊt thùc ©m l¹i giíi h¹n sù ph¸t triÓn cña c¸c tµi s¶n nî vµ cã trong hÖ thèng tµi chÝnh. H¬n n÷a l·i suÊt thùc ©m buéc ngêi tiÕt kiÖm ph¶i chuyÓn c¸c kho¶n tiÕt kiÖm cña m×nh tõ c¸c tæ chøc tµi chÝnh ®Õn ®Çu t vµo bÊt ®éng s¶n, vµng, ngo¹i tÖ nh»m chèng l¹i sù mÊt gi¸ tõ l¹m ph¸t. Vµ hËu qu¶ cña viÖc thay ®æi danh môc ®Çu t nµy sÏ lµm cho c¸c ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc trung gian tµi chÝnh phi ng©n hµng thiÕu c¸c nguån vèn vay cho c¸c khu vùc cßn l¹i cña nÒn kinh tÕ. KhuyÕn nghÞ chÝnh s¸ch cho vÊn ®Ò nµy lµ qu¸ tr×nh tù do ho¸ tµi chÝnh b»ng b·i bá l·i suÊt trÇn cÇn ph¶i ®îc thùc hiÖn t¹i nh÷ng níc n¬i mµ hÖ thèng tµi chÝnh ®ang bÞ kiÒm chÕ. Qu¸ tr×nh nµy kh«ng chØ lµm t¨ng tiÕt kiÖm vµ nh÷ng nguån vèn cã thÓ cho vay mµ cßn lµm cho viÖc ph©n bæ nh÷ng nguån vèn ®ã cã hiÖu qu¶ h¬n vµ do ®ã gãp phÇn dÉn ®Õn mét møc t¨ng trëng kinh tÕ cao h¬n. VÒ phÝa níc ngoµi, tù do ho¸ tµi kho¶n vèn t¹o c¬ héi cho c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi ®Çu t vµo trong níc qua c¸c kªnh FDI, PFI ®ãng gãp mét nguån vèn v« cïng quan träng cho nÒn kinh tÕ. MÆt kh¸c, c¸c nhµ ®Çu t v× ®éng c¬ lîi nhuËn nªn lu«n tÝnh to¸n xem sÏ ®Çu t vèn vµo ®©u cho cã hiÖu qu¶ nhÊt. ChÝnh v× vËy mµ nguån vèn cµng ®îc ph©n bæ cã hiÖu qu¶. 7 Nh÷ng ngêi ñng hé sù lu chuyÓn tù do cña vèn cßn chØ ra c¸c lîi Ých vît ra ngoµi lîi Ých tÜnh do qu¸ tr×nh ph©n bæ l¹i nguån vèn vay gi÷a c¸c níc nh sau: Bëi v×, vèn cæ phÇn trong níc b©y giê cã thÓ ®îc kÕt hîp trong mét danh môc ®Çu t réng lín h¬n nhiÒu nªn chóng Ýt rñi ro h¬n. §iÒu nµy lµm t¨ng gi¸ cña chóng vµ gi¶m chi phÝ vèn cho c¸c c«ng ty trong níc. §Õn lît m×nh, ®iÒu nµy l¹i lµm cho c¸c c¬ héi ®Çu t tríc ®©y ®îc coi lµ qu¸ m¹o hiÓm trë nªn kh¶ thi vµ tæng hîp l¹i, nh÷ng c¬ héi nµy cã thÓ ®ãng gãp ®¸ng kÓ cho t¨ng trëng. b) N©ng cao tÝnh c¹nh tranh cña hÖ thèng tµi chÝnh trong níc. Ngµnh dÞch vô tµi chÝnh t¹i bÊt cø quèc gia nµo còng sÏ ph¶i chÞu tæn thÊt do viÖc xo¸ bá c¸c biÖn ph¸p b¶o hé vèn ®· nu«i dìng nh÷ng nhµ cung øng ho¹t ®éng víi chi phÝ vµ lîi nhuËn cao trong nhiÒu n¨m. ViÖc th«ng tin dÔ dµng h¬n vµ viÖc dì bá c¸c h¹n chÕ ®èi víi ho¹t ®éng vay vµ göi tiÒn ë níc ngoµi ®· buéc c¸c ng©n hµng trong níc ph¶i c¾t gi¶m chi phÝ , Ýt nhÊt lµ cho c¸c kh¸ch hµng lín, ®ång thêi Ðp chóng ph¶i n©ng cao chÊt lîng phôc vô nÕu kh«ng muèn mÊt chç ®øng. Trong sù c¹nh tranh khèc liÖt nµy, tÊt yÕu sÏ cã c¸c tæ chøc bÞ lo¹i ra khái cuéc chiÕn do kh«ng ®ñ søc m¹nh hoÆc kh«ng chÞu ®æi míi ®Ó thÝch nghi víi hoµn c¶nh míi. Tuy nhiªn, nh÷ng tæ chøc cßn tån t¹i ®îc sÏ cã mét søc m¹nh míi lín h¬n tríc kia rÊt nhiÒu, kh«ng nh÷ng ®ñ søc c¹nh tranh trong níc mµ cßn cã thÓ v¬n ra thÞ trêng quèc tÕ. Bªn c¹nh ®ã, sù xuÊt hiÖn cña c¸c ng©n hµng níc ngoµi næi tiÕng thêng kÐo theo sù c¶i thiÖn vÒ tÝnh minh b¹ch, nhÊt lµ khi c¸c ng©n hµng nµy mang theo m×nh c¸c th«ng lÖ kÕ to¸n hoµn thiÖn h¬n. Vµ nÕu c¸c ng©n hµng trong níc muèn t¹o lËp sù hiÖn diÖn cña m×nh t¹i c¸c trung t©m tµi chÝnh tiªn tiÕn ®Ó cã thÓ c¹nh tranh ®îc víi c¸c dÞch vô tµi chÝnh quèc tÕ mµ c¸c ng©n hµng níc ngoµi ®ang cung cÊp cho kh¸ch hµng trong níc th× c¸c ng©n hµng nµy sÏ ph¶i t×m c¸ch xin giÊy phÐp ho¹t ®éng t¹i c¸c trung t©m nãi trªn. §Ó lµm ®îc ®iÒu ®ã, thay v× tho¶ m·n víi c¸c quy ®Þnh trong níc t¬ng ®èi láng lÎo, c¸c ng©n hµng nµy sÏ g©y ¸p lùc víi c¸c nhµ ®iÒu tiÕt trong níc ph¶i n©ng cÊp c¸c quy ®Þnh ®ã, nh trêng hîp cña Mªhic« trong bèi c¶nh HiÖp ®Þnh tù do B¾c MÜ. KÕt qu¶ lµ, hÖ thèng tµi chÝnh ®· ®îc n©ng cao tÝnh c¹nh tranh c¶ ë quy chÕ ®iÒu tiÕt lÉn c¸c thµnh phÇn tham gia trong hÖ thèng. c) X· héi ®îc tiÕp cËn víi nh÷ng dÞch vô tèt h¬n vµ gi¸ c¶ rÎ h¬n. Lîi Ých nµy lµ hÖ qu¶ trùc tiÕp cña viÖc më cöa t¹o ra sù c¹nh tranh trªn thÞ trêng dÞch vô tµi chÝnh. Mét nghiªn cøu cña c¸c nhµ kinh tÕ häc thuéc Ban th ký cña WTO (n¨m 1997) ®· kÕt luËn r»ng viÖc më cöa thÞ trêng dÞch vô tµi chÝnh ë 8 c¸c níc theo ®uæi chÝnh s¸ch më cöa ®· cã t¸c dông ®¸ng kÓ trong viÖc thóc ®Èy c¹nh tranh vµ n©ng cao hiÖu qu¶. Do ®ã, chi phÝ dÞch vô gi¶m ®i ®¸ng kÓ, chÊt lîng dÞch vô ®îc n©ng cao, c¸c lo¹i h×nh dÞch vô ®îc ®a d¹ng hãa vµ kh¸ch hµng ®îc tiÕp cËn víi c¸c lo¹i h×nh dÞch vô mét c¸ch nhanh nhÊt. §iÒu nµy kh«ng chØ cã lîi ®èi víi ngêi tiªu dïng mµ cßn gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¶ nÒn kinh tÕ. N¨m 1997, nguyªn Bé trëng ng©n khè Mü - Robert E. Rubin ®a ra kÕ ho¹ch nh»m hiÖn ®¹i hãa hÖ thèng dÞch vô tµi chÝnh ë Mü vµ ph¸c th¶o nh÷ng lîi Ých cña kÕ ho¹ch dùa trªn nh÷ng tÝnh to¸n thùc tÕ nh sau: "Thêi gian tríc ®©y, khi chóng ta cho phÐp c¹nh tranh m¹nh h¬n trong lÜnh vùc dÞch vô tµi chÝnh, ngêi tiªu dïng ®· ®îc hëng nh÷ng lîi Ých ®¸ng kÓ... N¨m 1995 giíi tiªu dïng Mü chi phÝ vµo kho¶ng 300 tû ®«la vµo c¸c ho¹t ®éng b¶o hiÓm, dÞch vô ng©n hµng vµ m«i giíi chøng kho¸n. Gi¶ sö r»ng, do kÕt qu¶ c¹nh tranh cña kÕ ho¹ch hiÖn ®¹i hãa ho¹t ®éng dÞch vô tµi chÝnh mµ chi phÝ dÞch vô ®èi víi ngêi tiªu dïng cã thÓ gi¶m ®i 1% th× còng ®· tiÕt kiÖm ®îc kho¶ng 3 tû ®«la mét n¨m. Tuy nhiªn dùa trªn nh÷ng c¬ së thùc tÕ, tû lÖ tiÕt kiÖm chi phÝ hoµn toµn cã thÓ ®¹t ®Õn møc 5% - tøc lµ vµo kho¶ng 15 tû ®«la mçi n¨m - mét con sè hoµn toµn kh«ng nhá ®èi víi nÒn kinh tÕ. (Robin, 1997). T¬ng tù nh vËy, mét lo¹t c¸c nghiªn cøu thùc hiÖn ë ch©u ¢u vµ Mü còng chØ ra r»ng: ngµnh ng©n hµng cã thÓ gi¶m bít chi phÝ, n©ng cao lîi nhuËn kho¶ng tõ 20 ®Õn 50% th«ng qua viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c lo¹i dÞch vô ®îc cung cÊp. C¸c c¬ quan qu¶n lý vµ kiÓm so¸t ng©n hµng quèc gia còng cã thÓ n©ng cao hiÖu qu¶ víi møc ®é t¬ng tù do ph¸t huy lîi thÕ cña kinh tÕ quy m« trong ho¹t ®éng chi tr¶ vµ thanh to¸n (Berger, Hunter vµ Timme 1993). Cho ®Õn nay nh÷ng nghiªn cøu vÒ hiÖu qu¶ cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh ë nh÷ng thÞ trêng míi næi cha cã nhiÒu. Song, mét sè kÕt qu¶ ®iÒu tra ®· cho thÊy, tiÒm n¨ng n©ng cao hiÖu qu¶ vµ gi¶m thiÓu chi phÝ th«ng qua më réng c¹nh tranh lµ rÊt lín. Kh¶ n¨ng lîi Ých mang l¹i cµng cao nÕu hÖ thèng tµi chÝnh cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cµng lín. d) Thóc ®Èy th¬ng m¹i quèc tÕ. Th¬ng m¹i quèc tÕ, vµo thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh, gióp mét quèc gia cã kh¶ n¨ng tiªu dïng lín h¬n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt. VÒ l©u dµi, th¬ng m¹i quèc tÕ gióp c¸c níc trao ®æi hµng ho¸, nguån lùc, phôc vô cho ph¸t triÓn kinh tÕ. 9 Th¬ng m¹i gi÷a c¸c quèc gia thùc chÊt lµ trao ®æi ngang gi¸. Do vËy, mét giao dÞch th¬ng m¹i lu«n cã hai mÆt: chuyÓn giao hµng ho¸ dÞch vô vµ thanh to¸n. Tù do ho¸ tµi chÝnh thóc ®Èy th¬ng m¹i quèc tÕ b»ng c¸ch t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho mÆt hµng thø hai th«ng qua tù do chuyÓn tiÒn, tù do mua c¸c tµi s¶n ngo¹i tÖ tõ c¸c nguån thu xuÊt khÈu, chñ ®éng b¶o hiÓm tû gi¸... e) Ph©n t¸n rñi ro. Rñi ro lµ hiÖn tîng phæ biÕn trong mäi ho¹t ®éng kinh tÕ. Do vËy, ph©n t¸n rñi ro lµ mét nhu cÇu kh¸ch quan. ViÖc ph©n t¸n ®Çu t ë nhiÒu n¬i kh¸c nhau díi nhiÒu h×nh thøc sÏ cho phÐp b¶o toµn ®îc vèn trong mäi trêng hîp. Díi tù do ho¸ tµi chÝnh, viÖc tù do ho¸ tµi kho¶n vèn kh«ng chØ cã nghÜa lµ ngêi níc ngoµi cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn nguån vèn trong níc mµ còng cã nghÜa lµ c¸c c«ng ty vµ c¸c hé gia ®×nh trong níc cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ trêng thÕ giíi. C¸c nhµ ®Çu t trong níc cã thÓ tËn dông hÕt c¸c c¬ héi ®a d¹ng ho¸ rñi ro do thÞ trêng tµi chÝnh thÕ giíi mang l¹i b»ng c¸ch n¾m gi÷ c¸c tµi s¶n níc ngoµi trong danh môc ®Çu t cña hä. §Æc biÖt, ph©n t¸n rñi ro b»ng c¸ch ®Çu t vµo tµi s¶n tµi chÝnh ë nhiÒu trung t©m kh¸c nhau sÏ rÊt cã hiÖu qu¶ v× nÕu vèn rót ra å ¹t tõ mét trung t©m lµm gi¸ tµi s¶n ë ®©y gi¶m xuèng th× vèn l¹i ®æ vµo n¬i kh¸c lµm gi¸ ë ®ã t¨ng lªn. 1.3.2. Nh÷ng mÆt tr¸i cña tù do ho¸ tµi chÝnh. TiÒm n¨ng lîi Ých cña tù do hãa tµi chÝnh lµ rÊt lín, tuy nhiªn tù do hãa tµi chÝnh còng cã nh÷ng mÆt tr¸i nhÊt thiÕt ph¶i ®îc nghiªn cøu kü lìng, ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn xu thÕ tù do hãa tµi chÝnh míi chØ dõng l¹i ë nh÷ng bíc ®i ban ®Çu. Nh÷ng h¹n chÕ cña tù do hãa tµi chÝnh th«ng thêng ®îc nh×n nhËn trªn hai gi¸c ®é: Thø nhÊt: Tù do hãa tµi chÝnh cã thÓ lµm t¨ng thªm kh¶ n¨ng g©y ra khñng ho¶ng tµi chÝnh nÕu tiÕn tr×nh tù do hãa ®îc thùc hiÖn mét c¸ch n«n nãng, sai tr×nh tù hoÆc thiÕu ®ång bé trong c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý vÜ m« ë c¶ cÊp ®é quèc gia vµ quèc tÕ. Më cöa thÞ trêng tµi chÝnh vµ khñng ho¶ng tµi chÝnh ng©n hµng ®· tõng lµ nçi ¸m ¶nh tëng nh cã mèi quan hÖ nh©n qu¶ ®èi víi c¸c níc thi hµnh chÝnh s¸ch nµy trong kho¶ng thêi gian tríc ®©y. Mét nghiªn cøu ph©n tÝch vÒ c¸c cuéc khñng ho¶ng ng©n hµng trªn thÕ giíi ®· cho thÊy 18 trong 25 trêng hîp ®îc nghiªn cøu, khñng ho¶ng tµi chÝnh ®· diÔn ra theo sau viÖc tù do hãa tµi chÝnh kho¶ng 5 n¨m. Do vËy, nhiÒu ngêi cho r»ng khñng ho¶ng ng©n hµng lµ sù kiÖn kÐo theo cña c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh theo híng më cöa. ThËm chÝ, nhiÒu 10 chÝnh phñ cho r»ng ®ã lµ c¸i gi¸ ph¶i tr¶ cña tù do hãa tµi chÝnh. Trí trªu thay, nhËn ®Þnh nµy dêng nh ®îc minh chøng bëi c¸c cuéc khñng ho¶ng ng©n hµng diÔn ra ë Argentina, Brazil, Chile trong nh÷ng n¨m 70, khñng ho¶ng tiÒn tÖ ë Mexico n¨m 1994-1995 vµ Thailand n¨m 1997. Nh÷ng cuéc khñng ho¶ng nh vËy ®· lµm cho chÝnh phñ cña c¸c níc §«ng Nam ¸ tá ra thËn träng khi c©n nh¾c vÊn ®Ò c¶i c¸ch, më cöa vµ tù do hãa tµi kho¶n vèn. Tuy nhiªn, theo nhiÒu nhµ nghiªn cøu, viÖc më cöa thÞ trêng tµi chÝnh, b¶n th©n nã thùc chÊt kh«ng ph¶i lµ nguyªn nh©n s©u xa dÉn ®Õn khñng ho¶ng tµi chÝnh - ng©n hµng. ViÖc c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh vµ tù do hãa cã ch¨ng chØ lËt tÈy vµ lµm trÇm träng thªm nh÷ng yÕu kÐm trong thÓ chÕ vµ c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh vÜ m« vèn dÜ ®· tiÒm Èn, vµ do ®ã lµm t¨ng thªm rñi ro cña viÖc dÉn ®Õn khñng ho¶ng tµi chÝnh. Nh÷ng c¶i c¸ch tµi chÝnh theo híng më cöa ®· diÔn ra ë nh÷ng níc nµy thùc chÊt kh«ng g©y c¶n trë hoÆc lµm ph¬ng h¹i ®Õn lîi Ých thùc thô, mµ chØ gãp phÇn ph¬i bµy nh÷ng ®iÓm yÕu cña hÖ thèng tµi chÝnh néi ®Þa tríc nh÷ng ®iÒu kiÖn cña hÖ thèng tµi chÝnh quèc tÕ mµ th«i. N¨m 1995, hai nhµ nghiªn cøu Kamisky vµ Reinhart vµ mét sè nhµ nghiªn cøu kh¸c ®· x¸c ®Þnh mét lo¹t c¸c nh©n tè ®»ng sau nh÷ng vô ®æ vì ng©n hµng trªn thÕ giíi. Nh÷ng nh©n tè nµy gåm: sù kh«ng æn ®Þnh cã tÝnh vÜ m« nh sù thÊt thêng cña ho¹t ®éng th¬ng m¹i; tÝnh ¸p ®Æt trong chÝnh s¸ch tû gi¸ vµ l·i suÊt; sù bïng næ cña ho¹t ®éng cho vay; sù sôt gi¸ tµi s¶n, sù du nhËp vèn mét c¸ch å ¹t; sù chuÈn bÞ cha kü lìng ®Ó s½n sµng tiÕn hµnh më cöa, vµ sù kh«ng tu©n thñ tÝnh logic vµ tr×nh tù cña nh÷ng c¶i c¸ch tµi chÝnh. Nãi c¸ch kh¸c, nguyªn nh©n chÝnh cña c¸c cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh l¹i chÝnh lµ nh÷ng yÕu kÐm tiÒm Èn cña hÖ thèng ng©n hµng, sù thiÕu lµnh m¹nh cña hÖ thèng chÝnh s¸ch qu¶n lý vÜ m«, sù thiÕu v¾ng cña mét chÕ ®é gi¸m s¸t kiÓm tra cã hiÖu qu¶ vµ sù sai lÖch trong ®êng lèi c¶i c¸ch, chø kh«ng ph¶i xuÊt ph¸t tõ b¶n th©n qu¸ tr×nh tù do hãa tµi chÝnh. Thø hai: Tµi chÝnh thêng ®îc coi lµ c«ng cô qu¶n lý chiÕn lîc vµ lµ lÜnh vùc ®Æc biÖt cÇn ®îc n¾m gi÷ bëi nhµ níc ®Ó tËp trung thùc hiÖn nh÷ng môc ®Ých quan träng cña mét quèc gia. ViÖc më cöa thÞ trêng tµi chÝnh cã thÓ cã nguy c¬ lµm xao nh·ng hoÆc thiÕu tËp trung trong viÖc ®iÒu hµnh ®Ó thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu ®ã v× c¸c tæ chøc, doanh nghiÖp níc ngoµi sÏ kh«ng quan t©m ®Õn mét môc ®Ých nµo kh¸c h¬n lµ môc ®Ých lîi nhuËn. §Æc biÖt, trong ®iÒu kiÖn hÖ thèng tµi chÝnh néi ®Þa cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh kÐm, nÒn tµi chÝnh cã nguy c¬ bÞ thèng trÞ bëi c¸c tæ chøc, doanh nghiÖp tµi chÝnh níc ngoµi th× quyÒn lùc kiÓm so¸t, khèng 11 chÕ vµ ®iÒu khiÓn thÞ trêng tµi chÝnh cña nhµ níc sÏ dÇn bÞ thu hÑp l¹i, vµ do ®ã cã thÓ ph¬ng h¹i ®Õn môc tiªu chiÕn lîc cña quèc gia. H¬n n÷a, viÖc më cöa thÞ trêng tµi chÝnh nÕu kh«ng ®îc chuÈn bÞ kü lìng cã thÓ sÏ dÉn ®Õn nhiÒu hiÖn tîng tiªu cùc, thiÕu lµnh m¹nh nh lõa ®¶o, ph¸ s¶n, ®æ vì... g©y thiÖt h¹i ®Õn lîi Ých cña ngêi tiªu dïng. Tuy nhiªn, theo lËp luËn cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu, sù th©m nhËp cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh níc ngoµi cã thÓ ®a ®Õn nh÷ng lîi Ých ®¸ng kÓ (nh ®· ®Ò cËp ë trªn). H¬n n÷a, nh÷ng mÆt tr¸i cña viÖc më cöa thÞ trêng tµi chÝnh cã thÓ ®îc khèng chÕ hoÆc h¹n chÕ ë møc thÊp nhÊt nÕu n¨ng lùc c¹nh tranh cña hÖ thèng tµi chÝnh néi ®Þa ®îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ tríc khi tiÕn hµnh më cöa. Kh¶ n¨ng ®ã lµ hiÖn thùc nÕu nã ®îc trî gióp bëi mét chÕ ®é gi¸m s¸t kiÓm tra thËn träng cã hiÖu qu¶ vµ mét tr×nh tù më cöa hîp lý. Nãi c¸ch kh¸c, viÖc cã tËn dông ®îc nh÷ng lîi Ých tiÒm n¨ng ®ã víi mét chi phÝ thÊp nhÊt hay kh«ng, hoµn toµn phô thuéc vµo ®êng lèi c¶i tæ cña chÝnh c¸c níc theo ®uæi chÝnh s¸ch më cöa ®ã. Trªn thùc tÕ, cã rÊt Ýt nh÷ng b»ng chøng chøng minh r»ng sù cã mÆt cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh níc ngoµi lµm ph¬ng h¹i vµ ph¸ huû sù an toµn cña hÖ thèng tµi chÝnh cña mét níc. "Sù cã mÆt cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh níc ngoµi thùc chÊt l¹i lµm t¨ng thªm sù ®a n¨ng cña hÖ thèng tµi chÝnh, vµ do ®ã lµm t¨ng thªm tÝnh æn ®Þnh cÇn cã. H¬n n÷a, sù hiÖu qu¶ cña chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ phô thuéc phÇn lín vµo chÝnh s¸ch tû gi¸ vµ chÝnh s¸ch di chuyÓn vèn cña níc chñ nhµ chø kh«ng phô thuéc vµo sù cã mÆt hay kh«ng cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh níc ngoµi" (Dobson & Jaquet, 1998). 1.4. Qu¸ tr×nh tù do ho¸ tµi chÝnh trªn thÕ giíi. Cuèi chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai, n¨m 1944, hÖ thèng tiÒn tÖ Bretton Wooods ra ®êi. Víi môc tiªu tù do ho¸ th¬ng m¹i, qui chÕ Bretton Woods ®ßi hái c¸c ®ång tiÒn ph¶i ®îc chuyÓn ®æi tù do trong giao dÞch tµi kho¶n v·ng lai. Bªn c¹nh ®ã, trong giao dÞch vèn, ®ång USD vµ ®« la Canada ®îc chuyÓn ®æi tõ n¨m 1945, ®ång B¶ng Anh tõ n¨m 1947, ®ång tiÒn c¸c níc ch©u ¢u kh¸c (trong ®ã cã M¸c §øc) tõ n¨m 1958 vµ ®ång Yªn NhËt tõ n¨m 1964 (6, 438). Ngoµi viÖc chuyÓn ®æi tù do ®ång tiÒn ®èi víi c¸c giao dÞch cña tµi kho¶n v·ng lai, c¸c níc thµnh viªn cña hÖ thèng Bretton Wooods vÉn kiÓm so¸t giao dÞch tµi kho¶n vèn mét c¸ch chÆt chÏ. Quan niÖm kinh tÕ chÝnh thèng lóc ®ã cho r»ng: lu chuyÓn vèn lµ kh«ng cÇn thiÕt. Tuy nhiªn, trong hÖ thèng ®· xuÊt hiÖn sù di chuyÓn vèn tr¸ h×nh. Râ nhÊt lµ ho¹t ®éng tÝn dông gi÷a c¸c nhµ xuÊt nhËp khÈu. 12 §Çu thËp kû 60, ho¹t ®éng giao dÞch kho¶n tiÒn göi c¸c ®ång tiÒn ch©u ¢u, tøc lµ c¸c kho¶n tiÒn göi ®Þnh danh b»ng ngo¹i tÖ ®èi víi n¬i ph¸t hµnh ra tµi s¶n nµy, ®· xuÊt hiÖn. HiÖn tîng nµy cã 3 nguyªn nh©n. Thø nhÊt lµ sù t¨ng trëng cña th¬ng m¹i quèc tÕ. Thø hai lµ nh©n tè chÝnh trÞ víi mong muèn n¾m gi÷ c¸c ®ång tiÒn n»m ngoµi quyÒn tµi ph¸n cña nh÷ng níc ph¸t hµnh ra chóng. Thø ba chÝnh lµ sù nÐ tr¸nh c¸c qui chÕ ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng tµi chÝnh ®èi néi cña chÝnh phñ b»ng c¸ch chuyÓn mét sè ho¹t ®éng ng©n hµng ra níc ngoµi vµ vµo ngo¹i tÖ. Trong thêi gian nµy, qui m« giao dÞch c¸c ®ång tiÒn Ch©u ¢u cßn nhá bÐ, kho¶ng 7 tû USD (sè liÖu 1963). Tuy nhiªn, ®©y lµ nh÷ng dÊu hiÖu ®Çu tiªn cña thÞ trêng vèn quèc tÕ hiÖn ®¹i. Sau khi hÖ thèng Bretton Wooods sôp ®æ (1973), kiÓm so¸t vèn ë c¸c níc ph¸t triÓn (DCs) ®· dÇn ®îc b·i bá vµ tiÕn tr×nh nµy kÐo dµi ®Õn thËp kû 90. §øc, Anh vµ Singapore thùc hiÖn TDHTC tõ cuèi nh÷ng n¨m 70; Australia vµ New Zealand vµo cuèi nh÷ng n¨m 80; Ph¸p, Italia vµo ®Çu thËp kû 90. TiÕn tr×nh TDHTC ë nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn (LDCs) b¾t ®Çu muén h¬n, vµo gi÷a thËp kû 80. N¨m 1989, mét phÇn ba trong 130 níc ®ang ph¸t triÓn ®· thùc hiÖn TDHTC ë nh÷ng møc ®é nhÊt ®Þnh (20,1). Nh vËy, qu¸ tr×nh TDHTC trªn thÕ giíi ®· b¾t ®Çu chñ yÕu tõ n¨m 1973. Qu¸ tr×nh TDHTC ë c¸c quèc gia lµm cho vèn cã kh¶ n¨ng di chuyÓn trªn ®Þa bµn toµn cÇu. §ång thêi trªn ®Þa bµn nµy, mét hÖ thèng tµi chÝnh toµn cÇu ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. §Þa bµn ho¹t ®éng cña vèn cã c¸c trung t©m quan träng lµ: B¾c Mü (Mü, Canada, Mªhic«); Mü la tinh (®iÓn h×nh lµ Brazil, Argentina vµ Chi Lª; Liªn minh Ch©u ¢u; c¸c níc §«ng ¢u; §«ng B¾c ¸ ( NhËt B¶n, Hµn Quèc); Trung Quèc vµ Hång K«ng; §«ng Nam ¸, Nam ¸; Trung §«ng vµ australia. Nh vËy, ®Þa bµn toµn cÇu cña vèn bao gåm hai nhãm níc: nhãm níc ph¸t triÓn vµ nhãm níc ®ang ph¸t triÓn. Trong c¶ hai nhãm nµy ®Òu cã hiÖn tîng ®Çu t sang nhau. Nhng gi÷a hai nhãm, c¸c níc ph¸t triÓn thêng ®ãng vai trß ngêi cho vay hay ngêi ®Çu t. Cã thÓ nãi, vµo ®Çu thËp kû 90, hÖ thèng tµi chÝnh toµn cÇu ®· ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kh¸ râ nÐt. VÒ qui m« ®Þa lý, tuy cßn nhiÒu níc cha g¾n trùc tiÕp vµo hÖ thèng tµi chÝnh toµn cÇu, song hÖ thèng ®· ph¸t triÓn ra kh¾p Ch©u lôc, bao gåm nh÷ng nÒn kinh tÕ quan träng nhÊt thÕ giíi. VÒ cÊu tróc, hÖ thèng tµi chÝnh toµn cÇu còng bao gåm c¸c trung gian tµi chÝnh vµ thÞ trêng tµi chÝnh. Trung gian tµi chÝnh bao gåm c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i (commercial bank), quÜ b¶o hiÓm (hedge fund), quÜ hu trÝ (pension fund), 13 quü ®Çu t (mutual fund). Bªn c¹nh ®ã thÞ trêng tµi chÝnh ph¸t triÓn 3 bé phËn: thÞ trêng chøng kho¸n, thÞ trêng tiÒn tÖ vµ thÞ trêng ngo¹i hèi. Nãi chung, trong hÖ thèng tµi chÝnh toµn cÇu, chñng lo¹i c«ng cô tµi chÝnh ph¸t triÓn rÊt ®a d¹ng. Ngoµi ra, hÖ thèng nµy ho¹t ®éng suèt ngµy ®em do chªnh lÖch vÒ mói giê, díi sù hç trî ®¾c lùc cña c«ng nghÖ th«ng tin hiÖn ®¹i. Cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung vµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh TDHTC nãi riªng (nÕu trªn), sù vËn ®éng cña vèn cã thay ®æi lín c¶ vÒ chÊt vµ l îng. VÒ mÆt chÊt, luång vèn ®îc di chuyÓn qua rÊt nhiÒu kªnh: FDI, FPI, ODA, tÝn dông th¬ng m¹i quèc tÕ... Trong ®ã, FDI vµ ®Æc biÖt FPI chiÕm tû träng rÊt lín. HiÖn nay, c¸c c«ng ty ®a quèc gia, chñ yÕu xuÊt ph¸t tõ DCs, lµ chñ thÓ chÝnh cña ho¹t ®éng FDI. Ho¹t ®éng FDI kh«ng chØ mang l¹i vèn, mµ c¶ c«ng nghÖ, kinh nghiÖm qu¶n lý cho c¸c níc nhËn ®Çu t. §iÒu nµy ®· gãp phÇn vµo nh÷ng thµnh tùu ph¸t triÓn kinh tÕ ë nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, TNCs thêng chuyÓn nh÷ng c«ng nghÖ l¹c hËu ra ngoµi vµ gi÷ l¹i nh÷ng c«ng nghÖ cao, gi÷ l¹i nh÷ng kh©u s¶n xuÊt chñ yÕu. Do vËy, hiÖn nay vÉn tiÕp tôc diÔn ra sù ph©n bè l¹i c«ng nghÖ trªn ph¹m vi toµn cÇu. Sù ph©n bè nµy cã xu híng chuyÓn c«ng nghÖ sö dông nhiÒu lao ®éng sang LDCs vµ khiÕn cho c¸c níc nµy phô thuéc h¬n n÷a vµo DCs. Nh vËy, vèn t nh©n ngµy cµng chiÕm u thÕ trong lu©n chuyÓn vèn quèc tÕ. VÒ mÆt lîng, quy m« lu©n chuyÓn vèn lín h¬n hµng ho¸ nhiÒu lÇn. Tõ n¨m 1990 ®Õn 1993, lu chuyÓn vèn quèc tÕ t¨ng gÇn gÊp ®«i, tõ 439,9 lªn 811 tû USD [17, 68]. Trong giai ®o¹n 1985 - 1989, FDI trªn toµn thÕ giíi t¨ng 15% [72, 69]. N¨m 1996, c¸c kho¶n nî th«ng qua tÝn dông vµ tr¸i kho¸n ®¹t 350 tû USD. N¨m 1997, doanh sè giao dÞch ngo¹i hèi b×nh qu©n hµng ngµy trªn thÞ trêng ngo¹i hèi toµn cÇu vît qu¸ con sè 1,5 ngh×n tû USD [19,9]. Th¸ng 3/1998, qui m« thÞ trêng ®ång tiÒn Ch©u ¢u ®¹t 4,5 ngh×n tû USD (trong ®ã cã 3 ngh×n tû ®« la Ch©u ¢u) so víi 7 tû USD vµo n¨m 1963 (5 tû ®« la Ch©u ¢u). Sù ph¸t triÓn nµy cña hÖ thèng tµi chÝnh chøng minh cho tÝnh kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh TDHTC. Trong thËp niªn 90, qu¸ tr×nh nhÊt thÓ ho¸ tµi chÝnh diÔn ra rÊt m¹nh mÏ mµ ®Ønh cao lµ sù ra ®êi cña ®ång euro- ®ång tiÒn chung ch©u ¢u. Tõ ngµy 1/1/2002, h¬n 300 triÖu d©n cña 12 níc thuéc khu vùc ®ång tiÒn chung ch©u ®· chÝnh thøc sö dông thèng nhÊt mét ®ång tiÒn chung-®ång euro- b»ng tiÒn mÆt. Sù kiÖn nµy ®· ®¸nh dÊu sù liªn kÕt kinh tÕ quèc tÕ ë møc ®é cao nhÊt trong khu vùc Liªn minh ch©u ¢u ®ã lµ liªn kÕt vÒ tµi chÝnh vµ nhÊt thÓ ho¸ ®ång tiÒn trong khu vùc. Tuy vËy, hÖ thèng tµi chÝnh toµn cÇu cha ®¹t sù thèng nhÊt. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ nÐt qua sù kh¸c biÖt vÒ l·i suÊt cña c¸c tr¸i phiÕu cã cïng kú h¹n. VÝ dô 14 nh tr¸i phiÕu b»ng ®« la MÜ do Côc dù tr÷ Liªn bang Mü ph¸t hµnh thêng cã l·i suÊt thÊp h¬n tr¸i phiÕu chÝnh phñ b»ng ®« la MÜ cña c¸c níc kh¸c v× cã ®é rñi ro thÊp h¬n. VÊn ®Ò ®ã trùc tiÕp b¾t nguån tõ kh¶ n¨ng thay thÕ tµi s¶n kh«ng hoµn h¶o, ®Æc biÖt lµ sù kh¸c nhau vÒ ®é rñi ro. §Õn lît nã, kh¶ n¨ng thay thÕ tµi s¶n kh«ng hoµn h¶o l¹i b¾t nguån tõ nhiÒu yÕu tè kinh tÕ, chÝnh trÞ phøc t¹p, kh«ng thÓ lêng tríc. Do vËy tiÕn tr×nh nhÊt thÓ ho¸ tµi chÝnh sÏ lµ mét con ®êng rÊt dµi. 15 Ch¬ng 2. Tù do ho¸ tµi chÝnh ë ViÖt Nam 2.1. Sù cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh tù do ho¸ tµi chÝnh t¹i ViÖt Nam. TÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®Òu híng tíi viÖc n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng vËt chÊt, tinh thÇn cña con ngêi th«ng qua c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, chÝnh trÞ, t tëng, v¨n ho¸...,trong ®ã, ho¹t ®éng kinh tÕ ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. ChÝnh v× vËy, môc tiªu chÝnh cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn hiÖn nay lµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Tuy nhiªn, còng gièng nh c¸c níc ®ang ph¸t triÓn kh¸c, ®Ó lµm ®îc ®iÒu ®ã, ViÖt Nam kh«ng thÓ chØ sö dông nguån lùc trong níc mµ cÇn ph¶i huy ®éng tèi ®a c¸c nguån lùc bªn ngoµi b»ng c¸ch më cöa nÒn kinh tÕ, thùc hiÖn tù do ho¸ kinh tÕ nãi chung vµ tù do ho¸ tµi chÝnh nãi riªng. Nh ®· ph©n tÝch ë ch¬ng 1, tuy cßn cã nh÷ng tranh luËn vÒ lîi Ých vµ t¸c h¹i cña tù do ho¸ tµi chÝnh nhng ch¾c ch¾n r»ng, nh÷ng lîi Ých mµ tù do ho¸ tµi chÝnh mang l¹i sÏ lín h¬n nhiÒu so víi nh÷ng nguy c¬ mµ nã cã thÓ g©y ra, ®ång thêi, nh÷ng nguy c¬ Êy lµ hoµn toµn cã thÓ phßng tr¸nh ®îc nÕu chóng ta cã mét lé tr×nh thùc hiÖn ®óng ®¾n, mét c¬ chÕ gi¸m s¸t chÆt chÏ cã hiÖu qu¶ vµ sù chuÈn bÞ tèt cho n¨ng lùc cña c¸c tæ chøc trung gian trong níc. 2.2. Qu¸ tr×nh tù do ho¸ tµi chÝnh ë ViÖt Nam. ý thøc ®îc tÇm quan träng cña khu vùc tµi chÝnh trong nÒn kinh tÕ, ngay tõ khi b¾t ®Çu c«ng cuéc ®æi míi, ViÖt Nam ®· cã rÊt nhiÒu nh÷ng c¶i c¸ch liªn quan ®Õn khu vùc nµy theo híng níi láng dÇn c¬ chÕ qu¶n lý ®èi víi hÖ thèng tµi chÝnh, tõng bíc n©ng cao vai trß cña thÞ trêng trong sù vËn hµnh cña ®ång vèn. PhÇn viÕt díi ®©y tËp trung ph©n tÝch nh÷ng kÕt qu¶ còng nh tån t¹i cña qu¸ tr×nh tù do ho¸ tµi chÝnh ë ViÖt Nam theo c¸c khÝa c¹nh: l·i suÊt, thÞ trêng tÝn dông, c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh, dÞch vô tµi chÝnh vµ bíc ®Çu ®¸nh gi¸ mét sè t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh ®ã tíi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam 2.2.1. Tù do ho¸ l·i suÊt ChÝnh s¸ch l·i suÊt lu«n cã t¸c ®éng rÊt lín tíi tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ. C¬ cÊu vµ c¸c møc l·i suÊt trong mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng nh»m ®Ó hç trî cho ba môc tiªu sau ®©y: - KhuyÕn khÝch tiÕt kiÖm vµ trung gian tµi chÝnh. - Híng c¸c nguån lùc tµi chÝnh vµo c¸c ho¹t ®éng cã tû suÊt lîi nhuËn cao nhÊt, còng nh ®iÒu chØnh co cÊu kú h¹n cña c¸c luång vèn tµi chÝnh, tøc lµ ng¾n h¹n víi dµi h¹n. 16 - Mang l¹i møc chªnh lÖch ®ñ ®Ó c¸c tæ chøc tµi chÝnh trang tr¶i chi phÝ ho¹t déng, chi phÝ vèn, chi phÝ chÊp nhËn rñi ro vµ lîi nhuËn trªn vèn tù cã. §Ó ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu trªn, l·i suÊt thùc ph¶i d¬ng vµ thèng nhÊt víi nh÷ng giao dÞch tµi chÝnh. ChÝnh s¸ch l·i suÊt cña ViÖt Nam còng kh«ng ®i chÖch nh÷ng môc tiªu nµy. a) KÕt qu¶ ®¹t ®îc Tõ khi b¾t ®Çu ch¬ng tr×nh ®æi míi, NHNN ®· chuyÓn tõ c¸ch ®iÒu hµnh can thiÖp s©u tríc ®ã sang t¹o møc chñ ®éng cao h¬n cho c¸c ng©n hµng trong viÖc Ên ®Þnh tõng lo¹i l·i suÊt cô thÓ vµ gi¶m bít nh÷ng lÖch l¹c. C¸c mèc cô thÓ lµ: - Th¸ng 3/1989, NHNN qu¸n triÖt mét møc l·i suÊt d¬ng, tuy nhiªn do kh«ng kiÒm chÕ ®îc l¹m ph¸t ( n¨m 1990 ®Õn n¨m 1992 ) nªn l·i suÊt ©m vÉn xuÊt hiÖn. - Th¸ng 10/1993, NHNN ®· h¹n chÕ ®îc tÝnh bao cÊp hµnh chÝnh vµ phøc t¹p trong chÝnh s¸ch l·i suÊt b»ng viÖc lo¹i bá c¸c l·i suÊt cho vay cô thÓ theo ngµnh, thay b»ng l·i suÊt ph©n biÖt theo c¬ cÊu kú h¹n kho¶n vay ( c¬ chÕ l·i suÊt trÇn tÝn dông ) vµ ®ång thêi thi hµnh c¬ chÕ l·i suÊt tho¶ thuËn ®èi víi nh÷ng trêng hîp cho vay tõ nguån ph¸t hµnh kú phiÕu. Thªm vµo ®ã, NHNN ®· Ên ®Þnh l·i suÊt danh nghÜa ë møc lµm cho l·i suÊt thùc chñ yÕu lµ d¬ng, ®iÒu nµy cho thÊy sù kiÒm chÕ vÒ tµi chÝnh ®· ®îc gi¶m thiÓu. - Th¸ng 1/1996, NHNN ¸p dông c¬ chÕ mét trÇn l·i suÊt tÝn dông, khèng chÕ chªnh lÖch l·i suÊt ®Çu vµo - ®Çu ra, tù do ho¸ l·i suÊt ®Çu vµo , trÇn l·i suÊt tÝn dông trung - dµi h¹n ®îc qui ®Þnh cao h¬n trÇn l·i suÊt tÝn dông ng¾n h¹n. Tíi thêi ®iÓm nµy, c¸c ng©n hµng míi thùc sù cã tÝnh tù chñ trong c¸c ho¹t ®éng cña m×nh. ViÖc ¸p dông møc chªnh lÖch l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay ë møc 0,35%/ th¸ng kh«ng ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ g©y khã kh¨n phøc t¹p trong viÖc tÝnh to¸n vµ kiÓm so¸t cña NHNN. - Th¸ng 1/1998, NHNN chØ tËp trung vµo ®iÒu hµnh trÇn l·i suÊt tÝn dông ( bá møc chªnh lÖch khèng chÕ), tiÕp tôc n©ng cao mét bíc tÝnh tù chñ cña c¸c ng©n hµng. - Th¸ng 8/2000, NHNN ®· tiÕn mét bíc quan träng trong viÖc chuyÓn ®æi l·i suÊt sang c¬ chÕ thÞ trêng qua viÖc thùc hiÖn c¬ chÕ l·i suÊt c¬ b¶n. Theo ®ã, NHNN tham kh¶o l·i suÊt cña c¸c NHTM chñ chèt ®Ó ®a ra l·i suÊt c¬ b¶n vµ cho phÐp c¸c NHTM ®îc tù quyÕt ®Þnh l¸i suÊt cho vay trªn c¬ së kh«ng vît qu¸ biªn ®é mµ NHNN khèng chÕ. Tuy nhiªn, thùc chÊt c¬ chÕ nµy vÊn cßn lµ mét h×nh thøc l·i suÊt trÇn. 17 - Ngµy 30/5/2002, Thèng ®èc NHNN ViÖt Nam ®· ban hµnh quyÕt ®Þnh sè 546/2002/Q§-NHNN vÒ viÖc thùc hiÖn c¬ chÕ l·i suÊt tho¶ thuËn trong ho¹t ®éng tÝn dông th¬ng m¹i b»ng ®ång ViÖt Nam cña TCTD ®èi víi kh¸ch hµng. C¬ chÕ l·i suÊt tho¶ thuËn lµ c¬ chÕ l·i suÊt thÞ trêng theo ®ã, l·i suÊt ®îc h×nh thµnh vµ biÕn ®éng chñ yÕu do quan hÖ cung - cÇu vèn thÞ trêng, sù kiÓm so¸t l·i suÊt cña NHNN ®îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc ®iÒu hµnh c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ t¸c ®éng lªn cung - cÇu vèn ®Ó híng l·i suÊt thÞ trêng biÕn ®éng phï hîp víi môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Râ rµng ®©y lµ mét bíc chuyÓn ®æi quan träng, m¹nh mÏ vµ cÇn thiÕt trong chÝnh s¸ch tÝn dông, phï hîp víi nguyªn t¾c thÞ trêng, nh»m ®¶m b¶o nguån lùc tµi chÝnh ®îc ph©n bæ mét c¸ch hiÖu qu¶ h¬n. b) T¸c ®éng tÝch cùc cña viÖc thay ®æi c¬ chÕ l·i suÊt theo híng thÞ trêng. §èi víi c¸c níc, viÖc thùc hiÖn c¬ chÕ l·i suÊt thÞ trêng lµ yÕu tè cã tÝnh "h¹t nh©n" ®Ó thóc ®Èy thÞ trêng tµi chÝnh ph¸t triÓn theo chiÒu s©u, lµm t¨ng tÝnh c¹nh tranh, thóc ®Èy c¸c dÞch vô tµi chÝnh ph¸t triÓn, gãp phÇn æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ vÜ m«, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ (thÓ hiÖn ë chØ tiªu M 2/GDP- ph¶n ¸nh møc ®é huy ®éng vèn trong níc cña khu vùc tµi chÝnh chÝnh thøc t¨ng lªn, nh Th¸i Lan t¨ng tõ 52% lªn 80% n¨m 1994, Singapore t¨ng tõ 58% lªn 84,4% so s¸nh gi÷a tríc vµ sau thêi ®iÓm tù do ho¸ l·i suÊt...). §èi víi ViÖt Nam, qu¸ tr×nh thay ®æi c¬ chÕ l·i suÊt theo thÞ trêng cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi kinh tÕ vÜ m« vµ thÞ trêng tµi chÝnh - tiÒn tÖ, biÓu hiÖn nh sau: Mét lµ: viÖc "níi láng" c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt theo híng thÞ trêng ®· t¹o kh¶ n¨ng cho thÞ trêng tµi chÝnh ph¸t triÓn theo chiÒu s©u, thÓ hiÖn trong biÓu ®å biÕn ®éng t¨ng chØ tiªu M2/GDP ( xem biÓu ®å 1) 70 Ngo¹i tÖ/M2 60 M2/GDP 50 40 M0/M2 30 Tæng d nî tÝn dông/GDP 20 10 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 18 Nguån: T¹p chÝ ng©n hµng sè 7 n¨m 2002 Hai lµ: sù thay ®æi cña chÝnh s¸ch l·i suÊt lµ phï hîp víi diÔn biÕn kinh tÕ vÜ m«, nhng còng chÝnh yªu cÇu ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ, tiÒn tÖ ho¸ c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ vµ sù h×nh thµnh c¸c nh©n tè kinh tÕ thÞ trêng ®· buéc chÝnh s¸ch l·i suÊt ph¶i cã sù "níi láng" ®Ó chuyÓn dÇn sang c¬ chÕ l·i suÊt tho¶ thuËn nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc huy ®éng tèi ®a nguån lùc trong níc phôc vô cho ®Çu t ph¸t triÓn vµ ®ång bé víi tæng thÓ chÝnh s¸ch kinh tÕ - tµi chÝnh -®èi ngo¹i (vèn huy ®éng vµ tÝn dông ®èi víi nÒn kinh tÕ t¨ng trëng trªn 20%/n¨m; vèn tÝn dông cung øng cho nÒn kinh tÕ tuy t¨ng trëng møc cao, n¨m 1991 t¬ng ®¬ng 21% GDP, n¨m 2001 lµ 40%) (xem biÓu ®å 2) 80 L¹m ph¸t 60 L·i xuÊt tiÒn göi L·i xuÊt cho vay ng¾n h¹n 40 GDP 20 T¨ng d©n sè 0 Béi chi ng©n s¸ch so víi GDP 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 C¸n c©n v·ng lai so víi GDP -20 Chªnh lÖch l·i suÊt tiÒn göi vµ l¹m ph¸t -40 Nguån: T¹p chÝ ng©n hµng sè 7 n¨m 2002 Ba lµ: viÖc "níi láng" c¬ chÕ l·i suÊt lµm cho l·i suÊt tù ®iÒu chØnh linh ho¹t vµ phï hîp h¬n víi quan hÖ cung - cÇu vèn thÞ trêng, c¸c luång vèn ®îc lu chuyÓn ®Õn n¬i cã lîi nhuËn cao víi møc rñi ro thÊp, n©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t thóc ®Èy viÖc c¸c NHTM ph¸t triÓn nhanh chãng m¹ng líi chi nh¸nh ë thµnh thÞ, n«ng th«n, ®a ra c¸c møc l·i suÊt, s¶n phÈm dÞch vô thÝch hîp cho c¸c kh¸ch hµng. Thùc tÕ nh÷ng n¨m 1991 - 1995 cho thÊy khi NHNN khèng chÕ chÆt chÏ møc trÇn l·i suÊt cho vay ë møc thÊp ®· khuyÕn khÝch sù vay mîn lßng vßng trªn thÞ trêng kh«ng chÝnh thøc, trèn tr¸nh sù kiÓm so¸t, l·i suÊt tiÒn göi t¨ng, nhng l·i suÊt cho vay l¹i kh«ng t¨ng ®îc vµ chªnh lÖch l·i suÊt chØ ®ñ bï ®¾p chi phÝ kinh doanh, lîi nhuËn rÊt thÊp, kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña c¸c NHTM bÞ yÕu ®i, dÔ g©y x¸o trén, tæn th¬ng cho thÞ trêng tµi chÝnh. 19 Bèn lµ: qu¸ tr×nh chuyÓn dÇn sang c¬ chÕ l·i suÊt tho¶ thuËn ®i liÒn víi qu¸ tr×nh "níi láng" kiÓm so¸t ngo¹i hèi vµ thùc hiÖn chÕ ®é tû gi¸ linh ho¹t lµm cho l·i suÊt trong níc b¸m s¸t h¬n l·i suÊt quèc tÕ, viÖc huy ®éng vèn ë trong níc vµ tõ níc ngoµi t¨ng lªn ®Ó tµi trî cho nhu cÇu tÝn dông trong nãc. N¨m lµ: qu¸ tr×nh chuyÓn dÇn sang c¬ chÕ l·i suÊt tho¶ thuËn lµm cho møc biÕn ®éng ngµy cµng t¨ng cña c¸c luång vèn ®Çu t, NHNN ph¶i sö dông vµ ph¸t huy nhiÒu h¬n c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp ®Ó ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, t¨ng cêng kiÓm so¸t rñi ro tÝn dông vµ ph¸t triÓn ®ång ®Òu c¸c bé phËn cña thÞ trêng tiÒn tÖ. S¸u lµ: sau mçi giai ®o¹n "níi láng" c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt, viÖc huy ®éng vèn vµ më réng cho vay cña TCTD ®îc thuËn lîi h¬n, ngêi s¶n xuÊt vµ tæ chøc kinh tÕ ë n«ng th«n ®îc vay vèn nhiÒu h¬n do khèi lîng vèn chuyÓn vÒ khu vùc n«ng th«n t¨ng lªn (tÝn dông ®èi víi khu vùc n«ng th«n 5 n¨m gÇn ®©y t¨ng b×nh qu©n 23 - 25%/n¨m, lín h¬n møc b×nh qu©n chung). B¶y lµ: ng©n s¸ch Nhµ níc cã ®iÒu kiÖn huy ®éng ®îc tèi ®a nguån lùc trong níc ®Ó bï ®¾p th©m hôt, thay v× ®i vay níc ngoµi qu¸ lín hoÆc sö dông tiÒn ph¸t hµnh. Nh vËy, víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi vµ thÞ trêng tµi chÝnh - tiÒn tÖ trong nh÷ng n¨m qua, viÖc ¸p dông c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt theo híng thÞ trêng lµ bíc ®i thÝch hîp. Tuy nhiªn, nh×n l¹i c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n thêi gian qua cã mét sè tån t¹i. c) C¸c tån t¹i. - VÒ thùc chÊt, c¬ chÕ l·i suÊt c¬ b¶n vÉn cßn sù can thiÖp hµnh chÝnh cña Nhµ níc, thÓ hiÖn ë viÖc khèng chÕ biªn ®é. Trªn thùc tÕ, l·i suÊt cho vay vµ huy ®éng cña TCTD cña ®Þa bµn thµnh thÞ vÒ c¬ b¶n ®· thùc hiÖn theo c¬ chÕ l·i suÊt tho¶ thuËn; ®èi víi ®Þa bµn n«ng th«n l·i suÊt cho vay ®· s¸t biªn ®é, lµm cho l·i suÊt nhiÒu khi kh«ng ph¶n ¸nh ®óng cung - cÇu vèn thÞ trêng, c¸c TCTD gÆp trë ng¹i trong viÖc huy ®éng vµ cho vay vèn. - Do viÖc khèng chÕ biªn ®é lµm cho c¸c TCTD kh«ng thÓ ph¶n øng kÞp thêi ®Ó phßng tr¸nh rñi ro vÒ l·i suÊtvµ thanh kho¶n khi l·i suÊt thÞ trêng tiÒn tÖ trong vµ ngoµi níc biÕn ®éng theo híng t¨ng, chªnh lÖch l·i suÊt cho vay vµ huy ®éng bÞ thu hÑp do l·i suÊt huy ®éng t¨ng nhng l·i suÊt cho vay kh«ng t¨ng. - C¬ chÕ l·i suÊt cã sù kiÓm so¸t b»ng c«ng cô hµnh chÝnh kh«ng phï hîp víi yªu cÇu cña viÖc ph¸t huy vµ khai th¸c nguån vèn néi lùc ®¸p øng yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, v× víi t c¸ch lµ "hµng ho¸", nã vËn hµnh theo quan hÖ cung - cÇu, nÕu l·i suÊt thÊp viÖc huy ®éng vèn sÏ khã kh¨n. 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan