Tài liệu 1 (38)

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Lêi nãi ®Çu §Êt níc ta, ngay sau khi giµnh ®îc ®éc lËp, ®· bíc vµo c«ng cuéc x©y dùng x· héi chñ nghÜa. Nhng cho ®Õn tríc thêi kú ®æi míi, dï cã ®¹t ®îc mét sè thµnh tùu nhÊt ®Þnh, song nÒn kinh tÕ níc ta nãi chóng cha huy ®éng ®îc mäi tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt nh nh÷ng tiÒm n¨ng vÒ vèn, kü thuËt, tµi nguyªn thiªn nhiªn, nguån lao ®éng, tr×nh ®é qu¶n lý... Nguyªn nh©n th× cã nhiÒu, trong ®ã cã nguyªn nh©n liªn quan ®Õn vÊn ®Ò sö dông c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Chóng ta lóc ®Çu cho r»ng, së h÷u c«ng cäng c¸c t liÖu s¶n xuÊt lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó tranh sù bãc lét ngêi lao ®éng, ®Ó x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi, nhng thùc tÕ ®· cho thÊy kh«ng ph¶i nh vËy. ViÖc xo¸ bá c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nh thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ, biÓu chñ... ®· khiÕn cho níc ta cã mét nÒn kinh tÕ tr× trÖ, l¹c hËu. Trong nhiÒu n¨m trë l¹i ®©y, nhËn thÊy thiÕu sãt nµy, §¶ng Nhµ níc ®· khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ níc ta ®· b¾t ®Çu cã nh÷ng khëi s¾c râ rÖt. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ sù tån t¹i cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë níc ta cã ph¶i lµ tÊt yÕu kh¸ch quan kh«ng? Níc ta cã nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ nµo, ®Æc ®iÓm, thùc tr¹ng cña chóng rasao? Nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng ®ã? Ph¬ng híng sö dông c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy trong thêi gian tíi?... ViÖc tr¶ lêi nh÷ng c©u hái nµy cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn sù nghiÖp ®æi míi ë níc ta. ChÝnh v× vËy, t¸c gi¶ cña bµi tiÓu luËn nµy ®· chän nã lµm ®Ò tµi nghiªn cøu cho m×nh. Hy väng nã sÏ gióp c¸c b¹n hiÓu h¬n vÒ thùc tr¹ng vµ t¬ng lai ph¸t triÓn cña "C¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cña níc ta". 1 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Ch¬ng I C¬ së lý luËn - tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn 1.1. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong thêi kú qu¸ ®é ë níc ta. 1.1.1. Mét sè kh¸i niÖm. Thµnh phÇn kinh tÕ bao gåm nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ mµ ®îc ®Æc trng bëi mét h×nh thøc së h÷u nhÊt ®Þnh vÒ t liÖu s¶n xuÊt do ®ã cã quan hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi t¬ng øng víi nã. Së h÷u lµ quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong viÖc chiÕm ®o¹t, chiÕm h÷u cña c¶i vËt chÊ cña x· héi. Trong mçi chÕ ®é x· héi chÕ ®é së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Nã lµ ph¹m trï kinh tÕ kh¸ch quan ph¶n ¸nh sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a së h÷u víi t c¸ch lµ ®iÒu kiÖn cña s¶n xuÊt víi së h÷u ®îc thùc hiÖn vÒ mÆt kinh tÕ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Nh vËy, c¬ së ®Ó ph©n biÖt c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau chÝnh lµ quan hÖ së h÷u ®Æc trng vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ mçi thµnh phÇn kinh tÕ t¬ng øng víi mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. Sè lîng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ tû träng cña chóng trong nÒn kinh tÕ cña mét níc phô thuéc vµo tÝnh chÊt, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ c¬ cÊu cô thÓ cña nÒn kinh tÕ níc ®ã. C¬ cÊu kinh tÕ lµ mét cÊu tróc phøc t¹p cña nÒn kinh tÕ, trong ®ã tån t¹i c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c ngµnh kinh tÕ vµ c¸c vïng kinh tÕ trong mèi liªn hÖ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau. Khi nãi tíi c¬ cÊu kinh tÕ lµ nãi tíi cÊu tróc cña nÒn kinh tÕ trªn ba ph¬ng diÖn: kinh tÕ - x· héi, kinh tÕ - kü thuËt vµ kh«ng gian. C¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi lµ tæng thÓ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cïng tån t¹i trong m«i trêng hîp t¸c vµ c¹nh tranh. T¬ng øng víi mçi thµnh phÇn kinh tÕ, cã lo¹i h×nh s¶n xuÊt víi qui m« vµ tr×nh ®é c«ng nghÖ nhÊt ®Þnh, chÞu sù chi phèi cña c¸c qui luËt kinh tÕ kh¸c nhau, cã c¬ chÕ qu¶n lý vµ c¬ chÕ ph©n phèi thÝch hîp. §Ó cËp c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ ®Ò cËp ®Õn cÊu tróc cña nÒn kinh tÕ vÒ ph¬ng diÖn kinh tÕ - x· héi, mµ tríc hÕt lµ vÒ ph¬ng diÖn 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 quan hÖ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt. Nh vËy kh¸i niÖm c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn hÑp h¬n kh¸i niÖm c¬ cÊu kinh tÕ. Trong ph¹m vi bµi tiÓu luËn nµy, chóng ta chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. 1.1.2. C¬ së lý luËn - TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Sù tån t¹i cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy cña c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong thêi k× qu¸ ®é ë níc ta. Tríc hÕt, b¾t nguån tõ quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l îng s¶n xuÊt. Ph¶i cã sù phï hîp ®ã th× s¶n xuÊt míi ph¸t triÓn ®îc. Nõu nh trong nÒn kinh tÕ, lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn víi nhiÒu tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é kh¸c nhau, tøc lµ tån t¹i nhiÒu quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ do ®ã, tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau. Trong ®ã lu«n cã nh÷ng quan hÖ së h÷u, thµnh phÇn kinh tÕ gi÷ vai trß chñ ®¹o cña nÒn kinh tÕ cña mét níc. ë níc ta, khi bíc vµo thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, ®iÓm xuÊt ph¸t vÒ lùc lîng s¶n xuÊt, vÒ ph©n c«ng lao ®éng x· héi, vÒ n¨ng suÊt lao ®éng vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cßn thÊp vµ kh«ng ®Òu gi÷a c¸c xÝ nghiÖp, c¸c ngµnh, c¸c vïng... trong nÒn kinh tÕ, c«ng cô lao ®éng cßn tån t¹i nhiÒu tr×nh ®é kh¸c nhau, cã c¶ thñ c«ng th« s¬, m¸y mãc, c¬ khÝ, tù ®éng ho¸; n lao ®éng cã ngêi kh«ng lµnh nghÒ, cha qua ®µo t¹o, cã ngêi lµnh nghÒ, ®îc ®µo t¹o mét c¸ch cã hÖ thèng... Do ®ã, tÊt yÕu tån t¹i nhiÒu c¸ch thøc kÕt hîp t liÖu s¶n xuÊt víi søc lao ®éng, nhiÒu qui m« tr×nh ®é s¶n xuÊt kh¸c nhau, nhiÒu quan hÖ s¶n xuÊt kh¸c nhau vµ nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau. LÞch sö ®· cho thÊy, hÇu nh kh«ng níc nµo cã mét nÒn kinh tÕ thuÇn nhÊt, tøc chØ tån t¹i duy nhËt mét thµnh phÇn kinh tÕ. VÒ mÆt lý luËn, c¶ M¸c vµ lªnin ®Òu cho r»ng: kh«ng cã chñ nghÜa t b¶n thuÇn tuý vµ kh«ng cã chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn thuÇn tuý, mµ ë ®ã chØ cã duy nhÊt mét quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, mét thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n. Cho ®Õn nay, nhËn ®Þnh nµy vÉn cßn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ, bªn c¹nh thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ, cßn tån t¹i vµ ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nh: kinh tÕ t b¶n Nhµ níc, kinh tÕ s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá... Vµ lªnin còng ®· chØ ra ®Æc ®iÓm kinh tÕ mang tÝnh phæ biÕn trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi lµ nÒn kinh tÕ tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn, mÆc dï ë 3 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 mçi níc, mçi thêi kú kh¸c nhau, sè lîng thµnh phÇn kinh tÕ cã thÓ nhiÒu Ýt kh¸c nhau. NÒn kinh tÕ níc ta do lÞch sö ®Ó l¹i vèn ®· lµ mét nÒn kinh tÕ cã c¬ cÊu nhiÒu thµnh phÇn. §Ó c¶i biÕn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ã, c¶i biÕn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cò thµnh quan hÖ s¶n xuÊt míi cao h¬n, ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi, chÝnh trÞ, vËt chÊt - kü thuËt, tr×nh ®é qu¶n lý vµ mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh mµ ®Êt níc ta cha thÓ ®¸p øng ngay ®îc. H¬n n÷a, sau nhiÒu n¨m c¶i t¹o vµ x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi, níc ta xuÊt hiÖn thªm mét sè thµnh phÇn kinh tÕ míi nh kinh tÕ quèc doanh, kinh tÕ tËp thÓ... C¸c thµnh phÇn kinh tÕ cò vµ míi tån t¹i ®an xen vµo nhau, xo¾n xuýt víi nhau, t¹o thµnh ®Æc ®iÓm kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë níc ta. Sù tån t¹i cña c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cßn ®îc b¾t nguån tõ yªu cÇu cña c¸c quy luËt kinh tÕ cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸. S¶n xuÊt hµng ho¸, dï vÉn cßn nh÷ng khuyÕt tËt, song cã nhiÒu u thÕ vît tréi so víi s¶n xuÊt tù cung, tù cÊp. Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, díi t¸c ®éng cña c¸c qui luËt kinh tÕ nh quy luËt gi¸ trÞ, qui luËt c¹nh tranh, qui luËt cung - cÇu th× s¶n phÈm ®îc t¹o ra ngµy cµng rÎ h¬n, ®Ñp h¬n, nhanh h¬n... Nhng ®Ó thóc ®Èy s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn th× tríc hÕt ph¶i ph«i phôc c¬ së tån t¹i cña nã - ®ã lµ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Nh vËy nÕu s¶n xuÊt hµng ho¸ tån t¹i lµ tÊt yÕu th× sù tån t¹i cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ còng lµ tÊt yÕu vµ cÇn thiÕt. H¬n n÷a, trong thêi kú ®æi míi, ®Êt níc ta cã nhiÒu nhiÖm vô ®Æt ra cÇn gi¶i quyÕt nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, x©y dùng c¬ së vËt chÊt cho chñ nghÜa x· héi, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµm viÖc, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi... §Ó thùc hiÖn ®îc ®iÒu ®ã th× kh«ng thÓ chØ dùa vµo nÒn kinh tÕ chØ cã thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh mµ cÇn ph¶i ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng vÒ vèn, vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn, tr×nh ®é qu¶n lý, kü thuËt, c«ng nghÖ, kh«ng chØ ë trong níc mµ c¶ cña níc ngoµi. Môc ®Ých ®ã chØ cã thÓ thùc hiÖn khi sö dông ®îc søc m¹nh tæng hîp cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. ChÝnh sù tån t¹i cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®· gãp phÇn ph¸t huy tèt h¬n mäi tiÒm n¨ng cña ®Êt níc ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh vËy, sù tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é ë níc ta lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. ChÝnh v× vËy, §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI ®· chØ ra: "Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh 4 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 híng x· héi chñ nghÜa trªn c¬ së cñng cè vµ gi÷ v÷ng vai trß chñ ®¹o cña thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh, víi sù ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lý cña Nhµ níc lµ ®êng lèi chiÕn lîc l©u dµi cña níc ta" 5 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Ch¬ng II C¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ vÊn ®Ò sö dông ë níc ta 1.1. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ë níc ta 1.1.1. Thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ níc Thµnh phÇn kinh tÕ nµy dùa trªn h×nh thøc së h÷u Nhµ níc vÒ t liÖu s¶n xuÊt. ë níc ta, kinh tÕ Nhµ níc lµ thµnh phÇn kinh tÕ c¬ b¶n bao gåm c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc, c¸c tµi s¶n thuéc së h÷u cña Nhµ níc nh ®Êt ®ai, ng©n s¸ch tµi nguyªn thiªn nhiªn... PhÇn gãp vèn cña Nhµ níc vµo c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn hay liªn doanh víi c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c trong vµ ngoµi níc. Kinh tÕ Nhµ níc lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ cã nhiÒu bé phËn hîp thµnh trong ®ã, doanh nghiÖp Nhµ níc lµ bé phËn nßng cèt. ë níc ta, kinh tÕ Nhµ níc ®îc h×nh thµnh chñ yÕu b»ng hai con ®êng: quèc h÷u ho¸ nh÷ng c¬ së kinh tÕ cña chÝnh quyÒn cò vµ mét sè c¬ së kinh tÕ cña t b¶n t nh©n, hoÆc Nhµ níc ®Çu t x©y dùng míi tõ nguån vèn ng©n s¸ch tù cã, vèn vay hoÆc nhËn viÖn trî cña níc ngoµi. Trong nÕn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, kinh tÕ Nhµ níc kh«ng ngõng lín m¹nh vµ ®ãng vai trß chñ ®¹o. nã n¾m nh÷ng lÜnh vùc then chét trong nÒn kinh tÕ, nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc cã t¸c ®éng ®Õn toµn bé c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi hoÆc cã ý nghÜa quan träng ®èi víi sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, chÝnh trÞ cña ®Êt níc nh ngµnh ®iÖn, níc, giao th«ng, th«ng tin liªn l¹c, c«ng nghiÖp quèc phßng... Nã lµ mét c«ng cô cã søc m¹nh vËt chÊt mang tÝnh quyÕt ®Þnh ®Ó nhµ níc ®iÒu tiÕt vµ híng dÉn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phµan ph¸t triÓn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Theo sè liÖu thèng kª "tÝnh ®Õn cuèi n¨m 1989 ë níc ta cã 12.084 ®¬n vÞ kinh tÕ quèc doanh, chiÕm trªn 2/3 tµi s¶n quèc gia, 80 - 90% lao ®éng lµnh nghÒ (lao ®éng kü thuËt, c¸n bé khoa häc, c¸n bé qu¶n lý ®· qua ®µo t¹o). Tuy nhiªn, hµng n¨m kinh tÕ quèc doanh chØ cung cÊp 30 - 40% tæng s¶n phÈm x· héi, 20 - 30% thu nhËp quèc d©n, hao phÝ nguyªn, nhiªn vËt liÖu cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm cao gÊp 2 - 3 lÇn møc trung b×nh cña thÕ giíi. VÊn ®Ò cèt yÕu cña kinh tÕ hµng ho¸ lµ chÊt lîng s¶n phÈm l¹i Ýt ®îc chó ý. Nh×n chung tõ n¨m 1990 trë vÒ tríc, tû lÖ gi÷a møc ®ãng gãp cñakv 6 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 kinh tÕ quèc doanh so víi møc chi cña ng©n s¸ch Nhµ níc cho khu vùc nµy lµ 1:3". Nh vËy, vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ quèc doanh cha ®îc ®¶m b¶o. Nguyªn nh©n lµ do ý thøc chñ quan, duy ý chÝ, coi c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ quèc doanh cµng nhiÒu th× cµng mau chãng x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi mµ kh«ng chó ý ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Tõ nhËn thøc sai lÇm ®ã, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ quèc doanh chØ cã sè lîng mµ kh«ng cã chÊt lîng hÇu nh kh«ng cã søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng. H¬n n÷a, c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp ®îc duy tr× trong mét thêi gian dµi còng lµ mét nguyªn nh©n lµm cho thµnh phÇn kinh tÕ nµy kh«ng lµm trßn chøc n¨ng cña m×nh. Hµng n¨m ng©n s¸ch Nhµ níc chi bao cÊp hµng ngh×n tû ®ång cho c¸c ®¬n vÞ ho¹t ®éng s¶n xuÊt nhng viÖc thu håi th× rÊt lµ nhá. ViÖc bï lç, bï tiÒn l¬ng... cµng lµm gi¶m sù kÝch thÝch n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng. VÊn ®Ò qu¶n lý cßn chång chÐo gi÷a qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ níc víi qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ còng lµ mét vÊn ®Ò nan gi¶i. Khi quyÒn h¹n, nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm vµ lî Ých kh«ng g¾n liÒn víi nhau th× kh«ng thÓ cã ®éng lùc cho viÖc n©ng cao n¨ng suÊt, mµ cßn ®em l¹i nhiÒu tiªu cùc nh tham nhòng, lµm thÊt tho¸t tµi s¶n... Tr×nh ®é kü thuËt, c«ng nghÖ l¹c hËu, tr×nh ®é qu¶n lý h¹n chÕ... tÊt c¶ t¹o nªn mét bøc tranh ¶m ®¹m cña nÒn kinh tÕ mµ kinh tÕ quèc doanh gi÷ vai trß chñ ®¹o. Sau ®¹i héi §¶ng lÇn thø VI, níc ta b¾t xo¸ bá dÇn nÒn kinh tÕ quan liªu bao cÊp, bíc vµo nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Nhµ níc chuyÓn sang chÕ ®é h¹ch to¸n kinh tÕ vµ kinh doanh, ®Ò ra nhiÒu ®æi míi vµ s¾p xÕ. ChØ trong vµi n¨m sè doanh nghiÖp Nhµ níc gi¶m m¹nh, chñ yÕi lµ c¸c c¬ së lµm ¨n thua lç, kh«ng ®øng v÷ng ®îc trong c¹nh tranh. §iÒu nµy ®· lµm gi¶m g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch Nhµ níc, gióp Nhµ níc cã thÓ ®Çu t h¬n nµo c¸c lÜnh vùc träng yÕu. Sau mét thêi gian ®Çy biÕn ®éng do viÖc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý, c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc ®· dÇn dÇn ®i vµo æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. GÇn ®©y sau khi thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh ®æi tªn thµnh thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ níc th× môc ®Ých, ph¬ng híng, nh÷ng u - khuyÕt ®iÓm cña nã ®îc x¸c ®Þnh râ rµng h¬n. §Ó cã thÓ kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n, víng m¾c nh c«ng nghÖ cßn l¹c hËu, tr×nh ®é qu¶n lý kÐm... vµ ®Ó thùc hiÖn tèt vai trß chñ ®¹o cña m×nh, thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ níc cÇn thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p sau: 7 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 - TiÕp tôc ®æi míi, tæ chøc, s¾p xÕp l¹i c¸c thµnh phÇn, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt lîng vµ hiÖu qu¶. - "TËp trung ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ níc trong nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh tÕ nh hÖ thèng tµi chÝnh, ng©n hµng, b¶o hiÓm, c¬ së h¹ tÇng...; c¸c c¬ së, doanh nghiÖp träng yÕu, ®Æc biÖt lµ ccs doanh nghiÖp cã liªn quan ®Õn an ninh quèc phßng. Chñ yÕu lµ ot víi qui m« lín vµ võa". - Tõng c¬ së, ®¬n vÞ ho¹t ®éng kinh tÕ cÇn gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò sau: + §æi míi c«ng nghÖ vµ c¸ch thøc tæ chøc qu¶n lý, ®µo t¹o, n©ng cao tay nghÒ, tr×nh ®é cña c«ng nh©n, c¸n bé qu¶n lý. + §Æt m×nh trong m«i trêng tù do c¹nh tranh, hîp t¸c vµ b×nh ®¼ng víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. + §i vµo ho¹t ®éng ë nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc cã l·i Ýt, thu håi vèn chËm, nhiÒu rñi ro mµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c kh«ng ®Çu t nh c¬ së h¹ tÇng, ho¹t ®éng ë vïng s©u, vïng xa... (Nhµ níc sÏ cã nh÷ng u ®·i ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nµy). + H¹n chÕ ®i ®Õn xo¸ bá c¸c hµnh vi tiªu cùc nh tham nhòng, hçi lé, l¹m dông chøc quyÒn... + C¸c ®¬n vÞ x¸c ®Þnh râ môc ®Þch ho¹t ®éng cña m×nh. NÕu ho¹t ®éng v× lîi nhuËn ph¶i thùc hiÖn tèt chÕ ®é h¹ch to¸n kinh tÕ, h¬n n÷a c¸c ®¬n vÞ cÇn më réng quyÒn tù chñ, tù bï ®¾p chi phÝ s¶n xuÊt, cã tr¸ch nhiÖm, quyÒn lîi vµ nghÜa vô cô thÓ, ®îc khuyÕn khÝch b»ng lîi Ých vËt chÊt... Mét h×nh thøc doanh nghiÖp ®ang ®îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn ®ã lµ cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc. Môc ®Ých cña viÖc lµm nµy lµ nh»m thu hót nguån vèn tõ ngêi lao ®éng, h¹n chÕ tiªu cùc, n©ng cao tinh thÇn lao ®éng. §Æc biÖt Nhµ níc cã chÝnh s¸ch ®éng viªn chÝnh c¸c c¸n bé, c«ng nh©n cña doanh nghiÖp mua cæ phÇn. Trong c¸c doanh nghiÖp ®ã, Nhµ níc n¾m phÇn lín cæ phÇn hoÆc cæ phÇn khèng chÕ. ViÖc thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ ®· ®îc tiÕn hµnh thÝ ®iÓm ë thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ ®ang ®îc nh©n réng. VÊn ®Ò cßn víng m¾c lµ Nhµ níc cÇn hoµn chØnh quy chÕ vµ tiªu chuÈn lùa chän héi ®ång qu¶n lý, gi¸m ®èc ®iÒu hµnh vµ tuyªn truyÒn cho mäi ngêi thÊy lîi Ých to lín cña viÖc cæ phÇn ho¸. 8 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 1.1.2. Thµnh phÇn kinh tÕ hîp t¸c. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy dùa trªn h×nh thøc së h÷u tËp thÓ vÒ t liÖu s¶n xuÊt, trõ ruéng ®Êt trong n«ng nghiÖp thuéc së h÷u cña Nhµ níc. §©y lµ h×nh thøc liªn kÕt tù nguyÖn cña nh÷ng ngêi lao ®éng nh»m kÕt hîp søc m¹nh cña tõng thµnh viªn víi søc m¹nh tËp thÓ ®Ó gi¶i quyÕt cã hiÖu qu¶ h¬n nh÷ng vÊn ®Ò cña s¶n xuÊt, kinh doanh... Thµnh phÇn kinh tÕ nµy tån t¹i trong mäi ngµnh nghÒ kinh tÕ vµ díi nhiÒu h×nh thøc. ë níc ta nã tån t¹i chñ yÕu díi d¹ng tËp ®oµn s¶n xuÊt vµ hîp tac x· (hîp t¸c x· n«ng nghiÖp, hîp t¸c x· tiÓu thñ c«ng nghiÖp, hîp t¸c x· mua b¸n, tÝn dông...) Thµnh phÇn kinh tÕ hîp t¸c ë níc t¨ ®îc h×nh thµnh chñ yÕu tõ khi tiÕn hµnh hîp t¸c ho¸ ®èi víi nh÷ng ngêi s¶n xuÊt nhá, c¸ thÓ. Cïng víi inh tÕ Nhµ níc, kinh tÕ hîp t¸c còng lµ mét bé phËn cña h×nh thøc kinh tÕ x· héi chñ nghÜa. §Ó nã cã thÓ ho¹t ®éng víi hiÖu qu¶ cao cÇn tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh hîp t¸c ho¸ mµ V.I. lªnin ®· ®Ò ra. §ã lµ tù nguyÖn, d©n chñ, cïng cã lî díi sù l·nh ®¹p cña §¶ng. Trong ®ã, nguyªn t¾c tù nguyÖn lµ nguyªn t¾c ®Çu tiªn, c¬ b¶n nhÊt. Ngoµi ra cßn cã nh÷ng nguyªn t¾c kh¸c nh: ph¶i sö dông c¸c h×nh thøc ®a d¹ng, tõ lÜnh vùc lu th«ng, dÞch vô, ®Õn lÜnh vùc s¶n xuÊt, ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ tæ nhãm hîp t¸c ®Õn hîp t¸c x·, qu¶n lý d©n chñ... TÊt c¶ c¸c nguyªn t¾c trªn cã liªn quan mËt thiÕt víi nhau. Ch¼ng h¹n, kh«ng thÓ ®¶m b¶o nguyªn t¾c tù nguyÖn, nÕu nh gia nhËp hîp t¸c x· mµ kh«ng mang l¹i lîi Ých cho ngêi lao ®éng, trø¬c hÕt lµ lîi Ých kinh tÕ vµ ®Ó c¸c tæ chøc kinh tÕ ®ã cã thÓ mang l¹i lîi Ých cho ngêi lao ®éng, th× nã ph¶i s¶n xuÊt - kinh doanh cã hiÖu qu¶. ë níc ta, quan träng hîp t¸c ho¸ ®èi víi nh÷ng ngêi s¶n xuÊt nhá diÔn ra tõ sau khi hoµ b×nh lËp l¹i ë miÒn B¾c (1954). "N¨m 1958, ë miÒn B¾c cã tõ 65 - 67% sè hé n«ng d©n ®· vµo kinh tÕ tËp thÓ díi h×nh thøc tæ ®éi c«ng. §Õn n¨m 1960 ®a sè hé n«ng d©n (85,8%) ®· vµo hîp t¸c x· (chñ yÕu lµ bËc thÊp)". TiÕp sau ®ã lµ q chuyÓn tõ hîp t¸c x· bËp thÊp lªn hîp t¸c x· bËc cao, c¸c t liÖu s¶n xuÊt ®îc tËp thÓ ho¸ ë møc ®é cao vµ më réng quy m« s¶n xuÊt. ë miÒn Nam sau khi gi¶i phãng, c¸c tæ chøc kinh tÕ hîp t¸c còng ®îc thµnh lËp. Trong tiÓu, thñ c«ng nghiÖp, th¬ng nghiÖp vµ dÞch vô, qu¸ tr×nh hîp t¸c ho¸ còng diÔn ra nh vËy, tuy møc ®é cã thÊp h¬n. 9 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Nh×n chung kinh tÕ tËp thÓ ®· cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng trong c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc. Nhng khi c¶ níc cïng bíc vµo c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ chñ nghÜa x· héi, ®Æc biÖt lµ sau khi bíc vµo c¬ chÕ thÞ trêng nã ®· béc lé c¸c khuyÕt tËt cña m×nh, lµm cho s¶n xuÊt tr× trÖ, nhiÒu hîp t¸c x· kh«ng cßnhd, ®êi sèng cña ngêi lao ®éng chËm ®îc c¶i thiÖn... Nguyªn nh©n chñ yÕu cña t×nh tr¹ng nµy lµ: - Tríc ®©y chóng ta cho r»ng cã cµng nhiÒu hîp t¸c x· víi quy m« cµng lín th× tÝnh chÊt x· héi chñ nghÜa cµng cao. - Chóng ta ®· vi ph¹m nguyªn t¾c c¬ b¶n cña quan träng hîp t¸c ho¸, tríc hÕt lµ nguyªn t¾c tù nguyÖn. - C¬ së vËt chÊt - kü thuËt cña c¸c hîp t¸c x· cßn rÊt thÊp. VÝ dô: "Trong nh÷ng n¨m 80, quy m« trung b×nh cña mét hîp t¸c x· lµ 640 ngêi, víi diÖn tÝch ®Êt canh t¸c lµ 214 ha, nhng chØ cã 0,51 m¸y kÐo". Do ®ã, n¨ng suÊt lao ®éng cña c¸c hîp t¸c x· kh«ng cao, ®iÒu ®ã cã nghÜa la nh÷ng hîp t¸c x· bËc cao mµ chóng ta thiÕt lËp, kh«ng ph¶i do tÝnh tÊt yÕu kü thuËt quy ®Þnh. - Tr×nh ®é c¸n bé qu¶n lý kÐm, cßn nhiÒu h¹n chÕ, phÇn lín cha qua ®µo t¹o mét c¸ch chÝnh qui. TÊt c¶ níc nguyªn nh©n ®ã ®· lµm biÕn d¹ng Ö hîp t¸c ho¸ ë níc ta, nã biÕn thµnh qu¸ tr×nh tËp thÓ ho¸ t liÖu s¶n xuÊt. Tõ sau §¹i héi §¶ng VI, thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®· cã nh÷ng thay ®æi râ rÖt. Ch¼ng h¹n, trong n«ng nghiÖp: "Tõ 18.631 hîp t¸c x· n¨m 1989 gi¶m xuèng cßn gÇn 12.000 hîp t¸c x· n¨m 1991, trong ®ã 15% ®æi míi cã kÕt qu¶, kho¶ng 30% sè hîp t¸c x· ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, sè cßn l¹i chØ tån t¹i mét c¸ch h×nh thøc, tiÕn tíi xo¸ bá". §ång thêi víi nã lµ sù ra ®êi cña mét sè hîp t¸c x· kiÓu míi tuy vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ nhng ®· cã nh÷ng ®ãng gãp nhÊt ®Þnh cho nÒn kinh tÕ. §Ó cñng cè vµ ph¸t huy h¬n n÷a thµnh phÇn kinh tÕ nµy cÇn cã mét sè biÖn ph¸p nh sau: - CÇn ph¶i ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh hîp t¸c ®a d¹ng, ®Æc biÖt lµ h×nh thøc hîp t¸c x· cæ phÇn "®îc tæ chøc trªn c¬ së ®ãng gãp cæ phÇn vµ sù tham gia lao ®éng trùc tiÕp cña x· viªn, ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng theo cæ phÇn, mçi x· viªn cã quyÒn nh nhau ®èi víi c«ng viÖc chung ra ®êi 10 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 vµ ph¸t triÓn do yªu cÇu kh¸ch quan cña s¶n xuÊt - kinh doanh, do nh÷ng ngêi x· viªn tù ®éng gãp vèn, gãp søc, tù chÞu tr¸ch nhiÖm, cã t c¸ch ph¸p nh©n,...". CÇn ph©n biÖt kinh tÕ hîp t¸c víi vai trß lµ mét trong hai thµnh phÇn kinh tÕ chñ ®¹o víi vai trß kinh tÕ cña nã. Cã nh vËy míi ph¸t huy ®îc cao ®é thµnh phÇn kinh tÕ nµy theo ®óng môc ®Ých tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nã. Trong giai ®o¹n hiÖn nay thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®îc h×nh thµnh chñ yÕu trong c¸c kh©u nh: thuû lîi, cung øngvËt t, dÞch vô kü thuËt, phßng trõ s©u bÖnh... mµ tõng hé x· viªn kh«ng lµm ®îc hoÆc lµm kh«ng cã hiÖu qu¶ b»ng hîp t¸c x·. - Ngoµi ra ®Ó ph¸t triÓn tèt thµnh phÇn kinh tÕ hîp t¸c cÇn gi¶i quyÕt mét lo¹t c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch hç trî, ®Çu t, thuÕ, tÝn dông, ¸p dông khoa häc - kü thuËt,... Ph¶i ®æi míi c¨n b¶n vÓ quan hÖ së h÷u t liÖu s¶n xuÊt, quan hÖ tæ chøc qu¶n lý, quan hÖ ph©n phèi, gi¶i quyÕt tèt nh÷ng vÊn ®Ò ®ã sÏ lµm cho qu¸ tr×nh hîp t¸c ho¸ diÔn ra phï hîp víi qui luËt kh¸ch quan, ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Trong tiÓu thñ c«ng nghiÖp, th¬ng nghiÖp vµ dÞch vô, thµnh phÇn kinh tÕ nµy còng cÇn ph¶i ®îc ®æi míi theo xu híng trªn t¹o ra sù ®ång bé víi c¸c hîp t¸c x· n«ng nghiÖp. Cã nh vËy thµnh phÇn kinh tÕ hîp t¸c míi thùc hiÖn ®îc toµn vÑn chøc n¨ng cña m×nh. 1.1.3. Thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy dùa trªn h×nh thøc së h÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ chÕ ®é bãc lét lao ®éng lµm thuª. Nã bao gåm nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ mµ 100% vèn cña t b¶n t nh©n, hoÆc sè vèn cña hä chiÕm tû lÖ khèng chÕ. Kinh tÕ t b¶n t nh©n gåm c¶ kinh tÕ t b¶n trong níc vµ t b¶n ngoµi níc, mét bé phËn tån t¹i s½n trong nÒn kinh tÕ do lÞch sö ®Ó l¹i, cßn ®a sè ®îc h×nh thµnh trong thêi gian gÇn ®©y §¶ng ta ®· chØ râ "khuyÕn khÝch t b¶n t nh©n ®Çu t vµo s¶n xuÊt, yªn t©m lµm ¨n l©u dµi, b¶o hé quyÒn së h÷u vµ lîi Ých hîp ph¸p, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®i ®«i víi t¨ng cêng qu¶n lý, híng dÉn lµm ¨n ®óng ph¸p luËt, cã lîi cho quèc kÕ d©n sinh". Thµnh phÇn kinh tÕ nµy n¾m tiÒm n¨ng kh¸ lín vÒ vèn, kü thuËt, c«ng nghÖ, kinh nghiÖm vµ tr×nh ®é qu¶n lý, do ®ã, nã cã vai trß to lín trong viÖc ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, gi¶i quyÕt lµm viÖc, t¨ng thu nhËp 11 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 quèc d©n, n©ng cao ®êi sèng. Tuy vËy, ®èi víi níc ta, kinh tÕ t b¶n t nh©n cha ph¸t triÓn m¹nh mÏ v×: - Chóng ta cßn cã quan niÖm gi¶n ®¬n, cho r»ng chñ nghÜa x· héi lµ nÒn s¶n xuÊt phi hµng ho¸, lµ sù kÕ ho¹ch ho¸, tËp trung... v× thÕ, chóng ta ®· n«n nãng xo¸ bá c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cò, xo¸ bá nÒn kinh tÕ hµng ho¸... kh«ng thÊy ®îc sù tån t¹i cña nã lµ tÊt yÕu kh¸ch quan mµ chØ muèn xo¸ bá nã cµng nhanh cµng tèt. §©y lµ quan niÖm kh«ng biÖn chøng, x· héi míi ra ®êi ph¶i trªn c¬ së x· héi cò, ph¸t huy nh÷ng tÝch cùc cña x· héi cò, chØ thñ tiªu nh÷ng g× lµ tiªu cùc mµ th«i. Tõ khi cã nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ vÊn ®Ò nµy, Nhµ níc ®· cã nh÷ng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n ph¸t triÓn trong c¸c lÜnh vùc nh giao th«ng vËn t¶i, may mÆc, xuÊt khÈu, kh¸ch s¹n, du lÞch,.. Nã gãp phÇn kh«ng nhá vµo viÖc ®¸p øng nhu cÇu x· héi, huy ®éng ®îc nguån vèn lín cña c¸c nhµ t b¶n, ®Æc biÖt lµ c¸c c«ng ty níc ngoµi ®Çu t vµo níc ta, gãp phÇn vµo sù t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn, sù ph¸t triÓn cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy míi tËp trung ë nh÷ng lÜnh vùc th¬ng nghiÖp, dÞch vô, du lÞch, kh¸ch s¹n... víi qui m« vµ dù ¸n nhá chø cha ph¸t triÓn m¹nh trong lÜnh vùc s¶n xuÊt - kinh doanh. C¸c khu c«ng nghiÖp (IZS) vµ khu chÕ xuÊt (EPZs) ho¹t ®éng thiÕu hËu qu¶. Së dÜ vËy lµ v×: - Chóng ta cha t¹o ®îc niÒm tin v÷ng ch¾c, nhÊt qu¸n vµ l©u dµi trong chÝnh s¸ch ®èi víi kinh tÕ t b¶n t nh©n, do ®ã hä thiªn vÒ nh÷ng ho¹t ®éng dÔ sinh lîi vµ cã thÓ thu håi vèn ®Çu t nhanh khi ®iÒu kiÖn thay ®æi. - M«i trêng ®Çu t kinh doanh cha thuËn lîi. + luËt ®Çu t cha ®ång bé, cßn nhiÒu thñ tôc phiÕn hµ, tèn thêi gian, tiÒn cña, thËm chÝ lµ lì c¬ héi ®Çu t. + l¹m ph¸t tuy ®· ®îc kiÒm chÕ song kh¶ n¨ng béc ph¸t l¹i cßn rÊt cao, dÔ dÉn tíi rñi ro. + C¬ së h¹ tÇng vËt chÊt x· héi cßn thÊp kÐm.. + §ång tiÒn ViÖt Nam cã gi¸ trÞ qu¸ thÊp so víi c¸c ®ång ngo¹i tÖ. - NÒn kinh tÕ níc ta cßn nhiÒu yÕu kÐm, tÝch luü nãi chung vµ tÝch luü cña d©n c cßn nhá. 12 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 §Ó cã thÓ khai th¸c ®îc mäi tiÒm n¨ng cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy chóng ta cÇn thùc hiÖn. - KhuyÕn khÝch thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n ph¸t triÓn kh«ng h¹n chÕ vÒ quy m«, ph¹m vi ho¹t ®éng trong c¸c ngµnh nghÒ ph¸p luËt cho phÐp. - Hoµn chØnh luËt ®Çu t, t¹o niÒm tin cho c¸c nhµ t b¶n ®Çu t vµo níc ta. - Hoµn thiÖn hÖ thèng c¸c v¨n b¶n ph¸p quy, c¶i c¸ch hÖ thèng hµnh chÝnh, gi¶m bít thñ tôc phiÒn hµ... VÝ dô: hoµn thiÖn chÕ ®é ®¨ng ký kinh doanh, thuÕ, hîp ®ång kinh tÕ. - Nhµ níc ®Èy m¹nh liªn doanh víi c¸c t b¶n t nh©n trong vµ ngoµi níc ®Ó h×nh thµnh lo¹i h×nh kinh tÕ t b¶n Nhµ níc. 1.1.4. Thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n Nhµ níc. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy dùa trªn h×nh thøc së h÷u hçn hîp vÒ vèn gi÷a kinh tÕ Nhµ níc víi kinh tÕ t b¶n t nh©na trong níc vµ níc ngoµi b»ng nhiÒu ph¬ng ph¸p gãp vèn hîp t¸c liªn doanh. Kinh tÕ Nhµ níc cã vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ kÕt hîp víi nh÷ng tiÒm n¨ng to lín vÒ vèn, c«ng nghÖ, kh¶ n¨ng tæ chøc qu¶n lý... cña c¸c nhµ t b¶n ®· lµm cho thµnh phÇn kinh tÕ nµy cã nhiÒu lîi thÕ to lín. C¸c doanh nghiÖp nµy cã søc c¹nh tranh lín, ®iÒu kiÖn hîp t¸c réng, ho¹t ®éng v× lîi Ých cña b¶n th©n c¸c nhµ t b¶n còng nh cña c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt níc. HiÖn nay chóng ®· ®ãng gãp vµo sù t¨ng trëng kinh tÕ, t¨ng thªm kim ngh¹ch xuÊt khÈu, t¹o c¸c chç lµm nhiÒu h¬n... Tuy nhiªn, viÖc ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ nµy cßn nhiÒu khã kh¨n nh: - C¬ së vËt chÊt kü thuËt cßn yÕu kÐm - Tr×nh ®é tay nghÒ, kinh nghiÖm, kh¶ n¨ng giao tiÕp, vèn ngo¹i ng÷... cña ngêi lao ®éng cßn thÊp, cha ®¸p øng ®îc so víi nhu cÇu cña thêi kú hiÖn nay. - Níc ta cha cã thÞ trêng chøng kho¸n, viÖc huy ®éng vèn vµo ®Çu t cßn cha nhanh vµ gÆp nhiÒu khã kh¨n. H¬n n÷a thµnh phÇn kinh tÕ nµy cã liªn quan ®Õn nhiÒu lÜnh vùc nh an ninh, quèc phßng, lÞch sö, v¨n ho¸, x· héi... 13 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 §iÒu ®ã gi¶i thÝch t¹i sao gÇn ®©y, kinh tÕ t b¶n Nhµ níc míi ®îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn. Díi cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh khu vùc nÒn kinh tÕ níc ta tuy lµ nÒn kinh tÕ khÐp kÝn song ®· b¾t ®Çu chÞu ¶nh hëng. Sè vèn ®Çu t vµo níc ta phÇn lín lµ tõ c¸c níc ch©u ¸, khi c¸c níc bÞ t¸c ®éng, lÏ tÊt nhiªn, níc ta còng bÞ t¸c ®éng. §· cã nhiÒu nhµ m¸y, c¬ së bÞ ph¸ s¶n, sè ngêi thÊt nghiÖp gia t¨ng, gi¸ c¶ biÕn ®éng thÊt thêng... §Ó ph¸t triÓn h¬n n÷a thµnh phÇn kinh tÕ nµy chóng ta cÇn cã mét sè biÖn ph¸p nh: - "C¶i thiÖn m«i trêng ®Çu t vµ n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý ®Ó thu hót cã hiÖu qu¶ vèn ®Çu t trùc tiÕp cña níc ngoµi. B¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ngêi lao ®éng trong c¸c xÝ nghiÖp hîp t¸c, liªn doanh". - N©ng cÊp vµ më réng c¬ së h¹ tÇng - Thµnh lËp thÞ trêng chøng kho¸n, ®µo t¹o c¸c nh©n viªn vµ c¸n bé cã ®ñ n¨ng lùc ®iÒu hµnh ®Ó sím ®a vµo ho¹t ®éng. - KhuyÕn khÝch c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i, c¸ c«ng ty tµi chÝnh vµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc hïn vèn vµ huy ®éng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cïng gãp vèn thùc hiÖn c¸c dù ¸n, hoÆc ®Ó t¨ng tû lÖ gãp vèn cña phÝa ViÖt Nam trong c¸c c«ng tr×nh hîp t¸c liªn doanh. - Mét sè vÊn ®Ò lín hiÖn nay lµ mÆc dï ngêi ViÖt Nam cã tØ lÖ biÕt ch÷ cao song tr×nh ®é ngo¹i ng÷ th× kÐm, kÓ c¶ phÇn lín sinh viªn sau khi tèt nghiÖp. NÕu gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò nµy a sÏ t¹o niÒm tin cho c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi. Nh×n vµo kÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc nh: "tèc ®é thu hót vèn ®Çu t trùc tiÕp cña níc ngoµi trong 5 n¨m qua t¨ng b×nh qu©n 50% hµng n¨m; phÇn vèn ®i vµo ho¹t ®éng kho¶ng 1/3 tæng sè vèn ®¨ng ký theo dù ¸n" chóng ta thÊy r»ng víi sù gãp mÆt cña kinh tÕ t b¶n t nh©n vµ t b¶n Nhµ níc nÒn kinh tÕ níc ta ®· cã nhiÒu bíc tiÕn lªn ®¸ng kÓ. §ã lµ minh chøng cho ®êng lèi l·nh ®¹o s¸ng suèt cña §¶ng vµ Nhµ níc ta. 1.1.5. Thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu thñ. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy dùa trªn h×nh thøc së h÷u c¸ thÓ vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ lao ®éng cña b¶n th©n hä. 14 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Nã tån t¹i ë ph¹m vi t¬ng ®èi lín, chñ yÕu lµ díi d¹ng c¸c c¬ së s¶n xuÊt - kinh doanh cña nh÷ng hé n«ng d©n, thî thñ c«ng, nh÷ng ngêi bu«n b¸n nhá,.. nã ®îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn trong rÊt nhiÒu ngµnh nghÒ vµ ë hÇu hÕt c¸c vïng cña nÌn kinh tÕ. ¦u ®iÓm cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy lµ linh ho¹t, nh¹y bÐn, ph¸t huy nhanh vµ hiÖu qu¶ sö dông vèn lín. Nã cã thÓ lµ mét m¾c xÝch cña s¶n xuÊt, hç trî cho c¸c c¬ së lín, l¹i cã thÓ lµ mét c¬ së ®éc lËp, tù s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. Trong suèt thêi kú qu¸ ®é, ®Æc biÖt lµ trong chÆng ®êng ®Çu, thµnh phÇn kinh tÕ nµy còng cã vai trß quan träng trong viÖc ®¸p øng nhu cÇu cho s¶n xuÊt còng nh cho tiªu dïng vµ hµng xuÊt khÈu. Ch¼ng h¹n, cung cÊp nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp nhÑ, c«ng nghiÖp chÕ biÕn (mÝa - ®êng), hµng may mÆc cho tiªu dïng vµ xuÊt khÈu... Mét ý nghÜa to lín cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy lµ nã kh«ng chØ ®em l¹i lîi Ých vÒ mÆt kinh tÕ mµ cßn duy tr× vµ ph¸t triÓn nh÷ng di s¶n v¨n ho¸ d©n téc, nhÊt lµ ë c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng. Nhng hiÖn nay rÊt nhiÒu ®å thñ c«ng mü nghÖ kh«ng cßn duy tr× ®îc vµ ®ang bÞ mai mét. Nguyªn nh©n lµ do nÒn kinh tÕ thÞ trêng, khi hµng ho¸ kh«ng b¸n ®îc trong khi c¸c c«ng viÖc kh¸c kiÕm ®îc nhiÒu tiÒn h¬n th× ngêi lao ®éng sÏ chuyÓn híng s¶n xuÊt. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy ®ßi hái Nhµ níc ph¶i cã c¸c chÝnh s¸ch u ®·i vµ gióp ®ì ngêi s¶n xuÊt tiªu thô s¶n phÈm ra c¶ thÞ trêng bªn ngoµi. Níc ta bíc vµo thêi kú qu¸ ®é víi s¶n xuÊt nhá lµ chñ yÕu, v× thÓ thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu thñ chiÕm tû träng lín trong nÒn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ bu«n b¸n nhá vµ kinh doanh dÞch vô. N«ng nghiÖp lµ lÜnh vùc cã phong trµo hîp t¸c ho¸ m¹nh nhÊt nhng vÉn lu«n tån t¹i nh÷ng ngêi s¶n xuÊt nhá, c¸ thÓ. Trong nh÷ng n¨m 80, hé n«ng d©n c¸ thÓ chiÕm 10% tæng sè hé n«ng d©n vµ ®Êt ®ai canh t¸c. HiÖn nay, do sù tan r· cña nhiÒu hîp t¸c x·, s« hé s¶n xuÊt c¸ thÓ cã t¨ng lªn, Nhµ níc ta ®· ®Ò ra nhiÒu chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®Ó hä ®i vµo c¸c lo¹i h×nh hîp t¸c. vµ tÊt yÕu con ®êng hîp t¸c cña hä ph¶i ®îc thùc hiÖn trªn c¸c nguyªn t¾c tù nguyÖn, kh«ng gß Ðp vµ cïng cã lîi. Trong mét thêi gian dµi, chóng ta cha ph¸t huy ®îc hÕt vai trß cña kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu thñ v×: - Chóng ta ®· vËn dông m¸y mãc quan ®iÓm chØ cã s¶n xuÊt lín lµ tiÕn bé, cßn s¶n xuÊt nhá lµ c¬ së lµm chñ nghÜa t b¶n. Do ®ã chóng ta ®· 15 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ®Ò ra nh÷ng chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p nh c¶i t¹o, tËp thÓ ho¸ kh«ng tù nguyÖn... nh»m xo¸ bá s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá. Trong khi thùc tÕ cho thÊy, c¸c níc lín tiªn tiÕn vÉn ph¶i tån t¹i s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá, kh«ng thÓ xo¸ bá ®îc. Nã còng cã nh÷ng tiÒm n¨ng vÒ vèn, kü thuËt, c«ng nghÖ... nã gióp ®ì cho sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt lín v× thÕ sù ph¸t triÓn cña nã còng lµ tÊt yÕu. Trong thêi gian gÇn ®©y, nhËn thøc ®îc ®óng ®¾n vÒ vÊn ®Ò nµy, chóng ta ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó ph¸t huy vai trß cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy lµ: - KhuyÕn khÝch nã ph¸t triÓn trong c¸c thµnh thÞ, n«ng th«n ë nhiÒu ngµnh nghÒ kh¸c nhau. Kinh tÕ c¸ thÓ kh«ng bÞ h¹n chÕ vÒ vèn, ph¹m vi kinh doanh, cã thÓ tån t¹i ®éc lËp hay tham gia vµo hîp t¸c x· hoÆc cã thÓ liªn kÕt víi c¸c doanh nghiÖp trong vµ ngoµi níc. - Nhµ níc cã c¸c chÝnh s¸ch gióp ®ì, hç trî ®Ó nã ph¸t triÓn mét c¸ch cã hiÖu qu¶, ch¼ng h¹n hç trî vÒ vèn, c«ng nghÖ, kü thuËt, th«ng tin... - T«n träng c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh hîp t¸c ho¸ khi thu hót c¸c hé kinh tÕ c¸ thÓ vµo hîp t¸c x·. Chóng ta cÇn ph©n biÑt kinh tÕ c¸ thÓ víi kinh tÕ gia ®×nh. Kinh tÕ gia ®×nh dùa trªn së h÷u c¸ nh©n ®Æc biÖt cã trong tay mét Ýt t liÖu s¶n xuÊt vµ thêi gian lao ®éng ngoµi thêi gian mµ c«ng nh©n lµm viÖc ë nhµ m¸y hay c«ng chøc lµm viÖc ë c«ng së... ë níc ta kinh tÕ gia ®×nh kh«ng ph¶i lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ ®éc lËp nhng kh¸ quan träng vµ ®îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn m¹nh. Nã t¹o thªm nguån thu nhËp cã tû träng kh«ng nhá trong tæng thu nhËp cña ngêi lao ®éng, gióp hä cã thÓ lµm giµu chÝnh ®¸ng. Nh vËy, cïng víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ còng ®ang vµ xÏ gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ níc ta. 1.2. Môc ®Ých sö dông vµ ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ë níc ta. - Gi¶i phãng mäi lùc lîng s¶n xuÊt, mäi tiÒm n¨ng vÒ vèn, kü thuËt, søc lao ®éng.. ®· bÞ k×m h·m tríc ®©y cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Tõ ®ã ®a chóng vµo khai th¸c, sö dông mét c¸ch hîp lý ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao. 16 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 - T¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸, sù æn ®änh cña ®Êt níc vµ tõng bíc c¶i thiÖn cuéc sèng cña nh©n d©n trªn kh¾p mäi miÒn ®Êt níc. - Kinh tÕ Nhµ níc ph¶i ®îc cñng cè, ®i vµo n¾m ngµnh, nh÷ng kh©u, nh÷ng doanh nghiÖp then chèt ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn tèt vai trß chñ ®¹o, mét c«ng cô ®iÒu hµnh vÜ m« cña Nhµ níc, híng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ còng nh toµn bé nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. 17 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 1.3. lîi Ých cña viÖc ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn kh«ng chØ lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan mµ cßn ®em l¹i nhiÒu lîi Ých to lín. §ã lµ: - lµm cho nÒn kinh tÕ níc ta cã tèc ®é t¨ng trëng nhanh. V× nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ cã nghÜa lµ tån t¹i nhiÒu h×nh thøc quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp vãi c¸c tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau cña lùc lîng s¶n xuÊt. sù phï hîp nµy, theo quy luËt cña nã sÏ t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng cao trong s¶n xuÊt. §iÒu nµy rÊt quan träng v× lªnin ®· chØ ra r»ng: c¬ së ®Ó xem xÐt sù th¾ng lîi cña chÕ ®é x· héi nµy víi chÕ ®é x· héi kh¸c chÝnh lµ ë n¨ng suÊt lao ®éng. - Gãp phÇn kh«i phôc c¬ së kinh tÕ cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ mµ tríc ®©y chóng ta ®· n«n nãng xo¸ bá ®i. S¶n xuÊt hµng ho¸ tuy vÉn cßn nhiÒu mÆt h¹n chÕ, song nã cã nh÷ng u ®iÓm vît tréi so víi s¶n xuÊt hµng ho¸ tù cung, tù c¸p. Thùc tÕ cho thÊy bÊt kú mét níc ph¸t triÓn nµo còng ®Òu ph¶i cã nÒn kinh tÕ hµng ho¸. - Huy ®éng ®îc nhiÒu n¨ng lùc vÒ kü thuËt, vèn... c¶ trong vµ ngoµi níc vµo viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ. - DÇn dÇn kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng biÖt lËp cña nÒn kinh tÕ níc ta víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Bëi v× sù ®Çu t vµ hîp t¸c quèc tÕ thêng g¾n víi c«ng nghÖ vµ kü thuËt tiªn tiÕn, do ®ã khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã cã kinh tÕ t b¶n t nh©n vµ t b¶n nhµ níc, sÏ gióp níc ta tiÕp cËn víi kü thuËt, c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña thÕ giíi. Tõ ®ã, t¹o ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó ®a níc ta tõ s¶n xuÊt nhá lªn chñ nghÜa x· héi, bá qua chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa. 18 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Ch¬ng III TÝnh thèng nhÊt vµ m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ C¸c thµnh phÇn kinh tÕ cïng tån t¹i trong mét hÖ thèng, cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. Mèi quan hÖ ®ã võa mang tÝnh thèng nhÊt, l¹i võa mang tÝnh m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. 1.1. Sù thèng nhÊt gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. §îc biÓu hiÖn. - C¸c thµnh phÇn kinh tÕ cïng tån t¹i trong mét hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng x· héi, cïng tån t¹i trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ nªn chóng ®Òu ho¹t ®éng híng vµo viÖc t×m hiÓu vµ ®¸p øng nhu cÇu cña x· héi. - Mçi thµnh phÇn kinh tÕ lµ mét bé phËn t¹o nªn nÒn kinh tÕ quèc d©n trong thêi k× qu¸ ®é, ho¹t ®éng cña chóng t¹o nªn sù giµu cã cña x· héi nãi chung. - TÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu vËn ®éng theo sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc b»ng luËt ph¸p, b»ng c¸c chÝnh s¸ch t¬ng øng víi mçi thêi k×... - C¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®· cã sù liªn kÕt hîp t¸c víi nhau rÊt ®a d¹ng. Tõ ®ã n¶y sinh nhiÒu c¬ së kinh tÕ cã sù ®an xen vÒ h×nh thøc së h÷u. 1.2. Sù m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. - Mçi thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu vËn ®éng theo nh÷ng quy luËt néi t¹i cña nã, tÊt nhiªn lµ bªn c¹nh nh÷ng quy luËt chung, tõ ®ã sÏ ph¸t sinh nhiÒu qui luËt ®èi lËp nhau gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. - Do mçi thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn nh÷ng h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt, nªn vÒ l©u dµi c¸c lîi Ých kinh tÕ c¬ b¶n cña mçi thµnh phÇn sÏ kh«ng hoµn toµn thèng nhÊt víi nhau vµ sÏ dÉn tíi m©u thuÉn. §Æc biÖt, níc ta míi xo¸ bá ®îc c¬ chÕ quan liªu bao cÊp ®Ó chuyÓn sang c¬ khÝ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc, v× vËy hÖ thèng ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch cßn nhiÒu khe hë cïng víi nh÷ng khã kh¨n kh¸c ®· lµm cho nh÷ng m©u thuÉn cµng béc lé râ nÐt. Nã biÓu hiÖn ë sù thiÕu hiÖu qu¶ trong 19 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 kinh doanh, ë viÖc ph¸t sinh nhiÒu tiªu cùc, ë nh÷ng hµnh vi trèn thuÕ, lõa ®¶o.. 20