Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9
PhÇn I: Néi dung «n tËp v¨n häc trung ®¹i
B¶ng hÖ thèng c¸c t¸c gi¶, t¸c phÈm v¨n häc trung ®¹i häc ë líp 9
TT
1
2
3
Tªn ®o¹n trÝch
ChuyÖn ng-êi
con g¸i Nam
X-¬ng
16 trong 20
truyÖn truyÒn kú
m¹n lôc. M-în
cèt truyÖn “ Vî
chµng Tr-¬ng”
ChuyÖn cò
trong phñ chóa
TrÞnh
ViÕt kho¶ng ®Çu
®êi NguyÔn (®Çu
TK XIX)
Håi thø 14 cña
Hoµng Lª nhÊt
thèng trÝ
Ph¶n ¸nh giai
®o¹n lÞch sö ®Çy
biÕn ®éng cña
XHPKVN cuèi
TK XVIII
4
TruyÖn KiÒu
§Çu TK XIX.
M-în cèt truyÖn
Kim V©n KiÒu
cña Trung Quèc
a
ChÞ em Thuý
KiÒu
b
C¶nh ngµy xu©n
Tªn t¸c gi¶
NguyÔn D÷
(TK16)
Néi dung chñ yÕu
NghÖ thuËt chñ yÕu
- Kh¼ng ®Þnh vÎ ®Ñp t©m
hån truyÒn thèng cña ng-êi
phô n÷ ViÖt Nam.
- NiÒm c¶m th-¬ng sè phËn
bi kÞch cña hä d-íi chÕ ®é
phong kiÕn.
- TruyÖn truyÒn kú viÕt
b»ng ch÷ H¸n.
- KÕt hîp nh÷ng yÕu tè
hiÖn thùc vµ yÕu tè kú
¶o, hoang ®-êng víi
c¸ch kÓ chuyÖn, x©y
dùng nh©n vËt rÊt thµnh
c«ng.
Ph¹m §×nh Hæ §êi sèng xa hoa v« ®é cña
bän vua chóa, quan l¹i
(TL 18)
phong kiÕn thêi vua Lª,
chóa TrÞnh suy tµn
Tuú bót ch÷ H¸n, ghi
chÐp theo c¶m høng sù
viÖc, c©u chuyÖn con
ng-êi ®-¬ng thêi mét
c¸ch cô thÓ, ch©n thùc,
sinh ®éng.
- H×nh ¶nh anh hïng d©n
téc Quang Trung NguyÔn
HuÖ víi chiÕn c«ng thÇn tèc
vÜ ®¹i ®¹i ph¸ qu©n Thanh
mïa xu©n 1789.
- Sù th¶m h¹i cña qu©n
t-íng T«n SÜ NghÞ vµ sè
phËn bi ®¸t cña vua t«i Lª
Chiªu Thèng ph¶n n-íc h¹i
d©n.
NguyÔn
Du Cuéc ®êi vµ tÝnh c¸ch
NguyÔn Du, vai trß vµ vÞ trÝ
(TK 18 - 19)
cña «ng trong lÞch sö v¨n
häc ViÖt Nam.
- TiÓu thuyÕt lÞch sö
ch-¬ng håi viÕt b»ng ch÷
H¸n.
- C¸ch kÓ chuyÖn
nhanh gän, chän läc sù
viÖc, kh¾c ho¹ nh©n vËt
chñ yÕu qua hµnh ®éng
vµ lêi nãi.
Ng« Gia V¨n
Ph¸i
(Ng« Th× ChÝ,
Ng« Th× Du TK
18)
NguyÔn
Du Tr©n träng ngîi ca vÎ ®Ñp
cña chÞ em Thuý KiÒu. VÎ
(TK 18 - 19)
®Ñp toµn bÝch cña nh÷ng
thiÕu n÷ phong kiÕn. Qua ®ã
dù c¶m vÒ kiÕp ng-êi tµi hoa
b¹c mÖnh.
- ThÓ hiÖn c¶m høng nh©n
v¨n v¨n NguyÔn Du
NguyÔn Du
Bøc tranh thiªn nhiªn, lÔ héi
1
- Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c
phÈm. TruyÖn th¬ N«m,
lôc b¸t.
- Tãm t¾t néi dung cèt
chuyÖn, s¬ l-îc gi¸ trÞ
néi dung vµ nghÖ thuËt
(SGK)
NghÖ thuËt -íc lÖ cæ
®iÓn lÊy thiªn nhiªn lµm
chuÈn mùc ®Ó t¶ vÎ ®Ñp
con ng-êi. Kh¾c ho¹ râ
nÐt ch©n dung chÞ em
Thuý KiÒu.
T¶ c¶nh thiªn nhiªn b»ng
Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9
(TK 18 - 19)
c
KiÒu ë lÇu
Ng-ng BÝch
NguyÔn Du
(TK 18 - 19)
d
M· Gi¸m Sinh
mua KiÒu
NguyÔn Du
(TK 18 - 19)
5
Lôc V©n Tiªn
cøu KiÒu
NguyÖt Nga
NguyÔn §×nh
ChiÓu (TK19)
Lôc V©n Tiªn
gÆp n¹n
NguyÔn §×nh
ChiÓu (TK 19)
mïa xu©n t-¬i ®Ñp, trong
s¸ng.
C¶nh ngé c« ®¬n buån tñi vµ
tÊm lßng thuû chung, hiÕu
th¶o rÊt ®¸ng th-¬ng, ®¸ng
tr©n träng cña Thuý KiÒu
- Bãc trÇn b¶n chÊt con
bu«n xÊu xa, ®ª tiÖn cña M·
Gi¸m Sinh.
- Hoµn c¶nh ®¸ng th-¬ng
cña Thuý KiÒu trong c¬n gia
biÕn.
- Tè c¸o x· héi phong kiÕn,
chµ ®¹p lªn s¾c tµi, nh©n
phÈm cña ng-êi phô n÷.
- Vµi nÐt vÒ cuéc ®êi, sù
nghiÖp, vai trß cña NguyÔn
§×nh ChiÓu trong lÞch sö v¨n
häc VN.
- Tãm t¾t cèt chuyÖn LVT.
- Kh¸t väng hµnh ®¹o gióp
®êi sèng cña t¸c gi¶, kh¾c
ho¹ nh÷ng phÈm chÊt ®Ñp ®Ï
cña hai nh©n vËt : LVT tµi
ba, dòng c¶m, träng nghÜa,
khinh tµi ; KNN hiÒn hËu,
nÕt na, ©n t×nh.
- Sù ®èi lËp gi÷a thiÖn vµ
¸c, gi÷a nh©n c¸ch cao c¶ vµ
nh÷ng toan tÝnh thÊp hÌn.
- Th¸i ®é, t×nh c¶m vµ lßng
tin cña t¸c gi¶ ®èi víi nh©n
d©n lao ®éng.
2
nh÷ng tõ ng÷, h×nh ¶nh
giµu chÊt t¹o h×nh.
- Miªu t¶ néi t©m nh©n
vËt thµnh c«ng nhÊt.
- Bót ph¸p t¶ c¶nh ngô
t×nh tuyÖt bót.
NghÖ thuËt kÓ chuyÖn
kÕt hîp víi miªu t¶
ngo¹i h×nh, cö chØ vµ
ng«n ng÷ ®èi tho¹i ®Ó
kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch nh©n
vËt (M· Gi¸m Sinh).
- Lµ truyÒn th¬ N«m,
mét trong nh÷ng t¸c
phÈm xuÊt s¾c cña N§C
®-îc l-u truyÒn réng r·i
trong nh©n d©n.
- NghÖ thuËt kÓ chuyÖn,
miªu t¶ rÊt gi¶n dÞ, méc
m¹c, giµu mµu s¾c Nam
Bé.
- NghÖ thuËt kÓ chuyÖn
kÕt hîp víi t¶ nh©n vËt
qua hµnh ®éng, ng«n
ng÷, lêi th¬ giµu c¶m
xóc, b×nh dÞ, d©n d·,
giµu mµu s¾c Nam Bé.
Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9
ChuyÖn ng-êi con g¸i Nam X-¬ng
(TrÝch “ TruyÒn kú m¹n lôc” - NguyÔn D÷)
A. KiÕn thøc c¬ b¶n
I. T¸c gi¶:
- NguyÔn D÷ (ch-a râ n¨m sinh, n¨m mÊt), quª ë H¶i D-¬ng.
- NguyÔn D÷ sèng vµo nöa ®Çu thÕ kû XVI, lµ thêi kú TriÒu ®×nh nhµ Lª ®· b¾t ®Çu
khñng ho¶ng, c¸c tËp ®oµn phong kiÕn Lª, M¹c, TrÞnh tranh giµnh quyÒn lùc, g©y ra
nh÷ng cuéc néi chiÕn kÐo dµi.
- ¤ng häc réng, tµi cao nh-ng chØ lµm quan mét n¨m råi c¸o vÒ, sèng Èn dËt ë
vïng nói Thanh Ho¸. §ã lµ c¸ch ph¶n kh¸ng cña nhiÒu tri thøc t©m huyÕt ®-¬ng thêi.
II. T¸c phÈm:
1. XuÊt xø: “ ChuyÖn ng-êi con g¸i Nam X-¬ng” lµ truyÖn thø 16 trong sè 20
truyÖn n»m trong t¸c phÈm næi tiÕng nhÊt cña NguyÔn D÷ “ TruyÒn kú m¹n lôc” . TruyÖn
cã nguån gèc tõ mét truyÖn cæ d©n gian trong kho tµng cæ tÝch ViÖt Nam “ Vî chµng
Tr-¬ng” .
2. ThÓ lo¹i: TruyÖn truyÒn kú m¹n lôc (ghi chÐp t¶n m¹n nh÷ng truyÖn kú l¹ vÉn
®-îc l-u truyÒn). ViÕt b»ng ch÷ H¸n.
3. Chñ ®Ò: Qua c©u chuyÖn vÒ cuéc ®êi vµ c¸i chÕt th-¬ng t©m cña Vò N-¬ng,
“ ChuyÖn ng-êi con g¸i Nam X-¬ng” thÓ hiÖn niÒm th-¬ng c¶m ®èi víi sè phËn oan
nghiÖt, ®ång thêi ca ngîi vÎ ®Ñp truyÒn thèng cña nh÷ng phô n÷ ViÖt Nam d-íi chÕ ®é
phong kiÕn.
4. Tãm t¾t: Vò ThÞ ThiÕt (Vò N-¬ng) lµ ng-êi phô n÷ nhan s¾c, ®øc h¹nh. Chång
nµng lµ Tr-¬ng Sinh ph¶i ®i lÝnh sau khi c-íi Ýt l©u. Nµng ë nhµ, mét m×nh võa nu«i
con nhá võa ch¨m sãc mÑ chång ®au èm råi lµm ma chu ®¸o khi bµ mÊt. Tr-¬ng Sinh
trë vÒ, nghe lêi con, nghi vî thÊt tiÕt nªn ®¸nh ®uæi ®i. Vò N-¬ng uÊt øc gieo m×nh
xuèng s«ng Hoµng Giang tù vÉn, ®-îc thÇn Rïa Linh Phi vµ c¸c tiªn n÷ cøu. Sau ®ã
Tr-¬ng Sinh míi biÕt vî bÞ oan. Ýt l©u sau, Vò N-¬ng gÆp Phan Lang, ng-êi cïng lµng
chÕt ®uèi ®-îc Linh Phi cøu. Khi Lang trë vÒ, Vò N-¬ng nhê göi chiÕc hoa vµng nh¾n
chµng Tr-¬ng lËp ®µn gi¶i oan cho nµng. Tr-¬ng Sinh nghe theo, Vò N-¬ng Èn hiÖn
gi÷a dßng, nãi väng vµo bê lêi t¹ tõ råi biÕn mÊt.
5. Bè côc: 3 ®o¹n
- §o¹n 1:… cña m×nh: Cuéc h«n nh©n gi÷a Tr-¬ng Sinh vµ Vò N-¬ng, sù xa c¸ch
v× chiÕn tranh vµ phÈm h¹nh cña nµng trong thêi gian xa c¸ch.
- §o¹n 2: … qua råi: Nçi oan khuÊt vµ c¸i chÕt bi th¶m cña Vò N-¬ng.
- §o¹n 3: Cßn l¹i: Cuéc gÆp gì gi÷a Vò N-¬ng vµ Phan Lang trong ®éi Linh Phi.
Vò N-¬ng ®-îc gi¶i oan.
III. Gi¸ trÞ néi dung cña t¸c phÈm: (Gi¸ trÞ hiÖn thùc vµ gi¸ trÞ nh©n ®¹o s©u s¾c)
3
Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9
1. Gi¸ trÞ hiÖn thùc:
- ChuyÖn ph¶n ¸nh hiÖn thùc x· héi phong kiÕn bÊt c«ng víi chÕ ®é nam quyÒn,
chµ ®¹p sè phËn ng-êi phô n÷ (§¹i diÖn lµ nh©n vËt Tr-¬ng Sinh).
- Ph¶n ¸nh sè phËn con ng-êi chñ yÕu qua sè phËn phô n÷: chÞu nhiÒu oan khuÊt vµ
bÕ t¾c.
- Ph¶n ¸nh x· héi phong kiÕn víi nh÷ng cuéc chiÕn tranh phi nghÜa lµm cho cuéc
sèng cña ng-êi d©n cµng r¬i vµo bÕ t¾c.
2. Gi¸ trÞ nh©n ®¹o:
a. Ca ngîi nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp cña ng-êi phô n÷ ViÖt Nam th«ng qua nh©n vËt
Vò N-¬ng
T¸c gi¶ ®Æt nh©n vËt Vò N-¬ng vµo nh÷ng hoµn c¶nh kh¸c nhau ®Ó béc lé ®êi sèng
vµ tÝnh c¸ch nh©n vËt.
Ngay tõ ®Çu, nµng ®· ®-îc giíi thiÖu lµ “ tÝnh ®· thuú mÞ, nÕt na, l¹i thªm t- dung tèt
®Ñp” . Chµng Tr-¬ng còng bëi mÕn c¸i dung h¹nh Êy, nªn míi xin víi mÑ tr¨m l¹ng
vµng c-íi vÒ.
C¶nh 1: Trong cuéc sèng vî chång b×nh th-êng, nµng lu«n gi÷ g×n khu«n phÐp
nªn dï chång nµng ®a nghi, ®èi víi vî phßng ngõa qu¸ søc nh-ng gia ®×nh ch-a tõng
ph¶i bÊt hoµ.
C¶nh 2: Khi tiÔn chång ®i, Vò N-¬ng rãt chÐn r-îu ®Çy, dÆn dß chång nh÷ng lêi
t×nh nghÜa ®»m th¾m. Nµng “ ch¼ng d¸m mong” vinh hiÓn mµ chØ cÇu cho chång “ khi vÒ
mang theo ®-îc hai ch÷ b×nh yªn, thÕ lµ ®ñ råi” . Vò N-¬ng còng th«ng c¶m cho nh÷ng
nçi gian lao, vÊt v¶ mµ chång sÏ ph¶i chÞu ®ùng. Vµ xóc ®éng nhÊt lµ nh÷ng lêi t©m
t×nh vÒ nçi nhí nhung, tr«ng chê kh¾c kho¶i cña m×nh khi xa chång. Nh÷ng lêi v¨n
tõng nhÞp, tõng nhÞp biÒn ngÉu nh- nhÞp ®Ëp tr¸i tim nµng - tr¸i tim cña ng-êi vî trÎ
kh¸t khao yªu th-¬ng ®ang thæn thøc lo ©u cho chång. Nh÷ng lêi ®so thÊm vµo lßng
ng-êi, khiÕn ai ai còng xóc ®éng øa hai hµng lÖ.
C¶nh 3: Råi ®Õn khi xa chång, nµng cµng chøng tá vµ béc lé nhiÒu phÈm chÊt ®¸ng
quý. Tr-íc hÕt, nµng lµ ng-êi vî hÕt mùc chung thuû víi chång. Nçi buån nhí chång
vß vâ, kÐo dµi qua n¨m th¸ng. Mçi khi thÊy “ b-ím l-în ®Çy v-ên” - c¶nh vui mïa
xu©n hay “ m©y che kÝn nói” - c¶nh buån mïa ®«ng, nµng l¹i chÆn “ nçi buån gãc bÓ
ch©n trêi nhí ng-êi ®i xa. §ång thêi, nµng lµ ng-êi mÑ hiÒn, hÕt lßng nu«i d¹y, ch¨m
sãc, bï ®¾p cho ®øa con trai nhá sù thiÕu v¾ng t×nh cha. B»ng chøng chÝnh lµ chiÕc
bãng ë phÇn sau c©u chuyÖn mµ nµng vÉn b¶o ®ã lµ cha §¶n. Cuèi cïng, Vò N-¬ng
cßn béc lé ®øc tÝnh hiÕu th¶o cña ng-êi con d©u, tËn t×nh ch¨m sãc mÑ chång giµ yÕu,
èm ®au. Nµng lo ch¹y ch÷a thuèc thang cho mÑ qua khái, thµnh t©m lÔ b¸i thÇn phËt,
bëi yÕu tè t©m linh ®èi víi ng-êi x-a lµ rÊt quan träng. Nµng lóc nµo còng dÞu dµng,
“ lÊy lêi ngät ngµo kh«n khÐo, khuyªn l¬n” . Lêi tr¨ng trèi cuèi cïng cña bµ mÑ chång ®·
®¸nh gi¸ cao c«ng lao cña Vò N-¬ng ®èi víi gia ®×nh: “ Xanh kia quyÕt ch¼ng phô con,
còng nh- con ®· ch¼ng phô mÑ” . Th«ng th-êng, nhÊt lµ trong x· héi cò, mèi quan hÖ
4
Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9
mÑ chång - con d©u lµ mèi quan hÖ c¨ng th¼ng, phøc t¹p. Nh-ng tr-íc ng-êi con d©u
hÕt mùc hiÒn th¶o nh- Vò N-¬ng th× bµ mÑ Tr-¬ng Sinh kh«ng thÓ kh«ng yªu mÕn.
Khi bµ mÊt, Vò N-¬ng ®· “ hÕt lêi th-¬ng xãt, phµm viÖc ma chay tÕ lÔ, lo liÖu nh- ®èi
víi cha mÑ ®Î m×nh” . Cã thÓ nãi, cuéc ®êi Vò N-¬ng tuy ng¾n ngñi nh-ng nµng ®· lµm
trßn bæn phËn cña ng-êi phô n÷: mét ng-êi vî thuû chung, mét ng-êi mÑ th-¬ng con,
mét ng-êi d©u hiÕu th¶o. ë bÊt kú mét c-¬ng vÞ nµo, nµng còng lµm rÊt hoµn h¶o.
C¶nh 4: Khi bÞ chång nghi oan, nµng ®· t×m mäi c¸ch ®Ó xo¸ bá ngê vùc trong
lßng Tr-¬ng Sinh.
+ ë lêi nãi ®Çu tiªn, nµng nãi ®Õn th©n phËn m×nh, t×nh nghÜa vî chång vµ kh¼ng
®Þnh tÊm lßng chung thuû trong tr¾ng cña m×nh. CÇu xin chång ®õng nghi oan, nghÜa lµ
nµng ®· cè g¾ng hµn g¾n, cøu v·n h¹nh phóc gia ®×nh ®ang cã nguy c¬ tan vì.
+ ë lêi nãi thø hai trong t©m tr¹ng “ bÊt ®¾c dÜ” , Vò N-¬ng bµy tá nçi thÊt väng khi
kh«ng hiÓu v× sao bÞ ®èi xö tµn nhÉn, bÊt c«ng, kh«ng cã quyÒn tù b¶o vÖ m×nh, thËm
chÝ kh«ng cã quyÒn ®-îc b¶o vÖ bëi nh÷ng lêi biÖn b¹ch, thanh minh cña hµng xãm
l¸ng giÒng. Ng-êi phô n÷ cña gia ®×nh ®· mÊt ®i h¹nh phóc gia ®×nh, “ thó vui nghi gia
nghi thÊt” . T×nh c¶m ®¬n chiÕc thuû chung nµng dµnh cho chång ®· bÞ phñ nhËn kh«ng
th-¬ng tiÕc. Giê ®©y “ b×nh r¬i tr©m g·y, m©y t¹nh m-a tan, sen rò trong ao, liÔu tµn
tr-íc giã, khãc tuyÕt b«ng hoa rông cuèng, kªu xu©n c¸i Ðn l×a ®µn, n-íc th¼m buån
xa” , c¶ nçi nhí chê chång mµ ho¸ ®¸ tr-íc ®©y còng kh«ng cßn. VËy th× cuéc ®êi cßn
g× ý nghÜa n÷a ®èi víi ng-êi vî trÎ khao kh¸t yªu th-¬ng Êy?
+ Ch¼ng cßn g× c¶, chØ cã nçi thÊt väng tét cïng, ®au ®ín ª chÒ bëi cuéc h«n nh©n
®· kh«ng cßn c¸ch nµo hµn g¾n næi, mµ nµng th× ph¶i chÞu oan khuÊt tµy trêi. BÞ dån
®Õn b-íc ®-êng cïng, sau mäi cè g¾ng kh«ng thµnh, Vò N-¬ng chØ cßn biÕt m-în
dßng n-íc Hoµng Giang ®Ó röa nçi oan nhôc. Nµng ®· t¾m géi chay s¹ch mong dßng
n-íc m¸t lµm dÞu ®i tøc giËn trong lßng, khiÕn nµng suy nghÜ tØnh t¸o h¬n ®Ó kh«ng
hµnh ®éng bång bét. Nh-ng nµng vÉn kh«ng thay ®æi quyÕt ®Þnh ban ®Çu, bëi ch¼ng
cßn con ®-êng nµo kh¸c cho ng-êi phô n÷ bÊt h¹nh nµy. Lêi than cña nµng tr-íc trêi
cao s«ng th¼m lµ lêi nguyÖn xin thÇn s«ng chøng gi¸m cho nçi oan khuÊt còng nh- ®øc
h¹nh cña nµng. Hµnh ®éng trÉm m×nh lµ hµnh ®éng quyÕt liÖt cuèi cïng, chÊt chøa nçi
tuyÖt väng ®¾ng cay nh-ng còng ®i theo sù chØ ®¹o cña lý trÝ.
+ §-îc c¸c tiªn n÷ cøu, nµng sèng d-íi thuû cung vµ ®-îc ®èi xö t×nh nghÜa. Nµng
hÕt søc c¶m kÝch ¬n cøu m¹ng cña Linh Phi vµ c¸c tiªn n÷ cung n-íc. Nh-ng nµng vÉn
kh«ng ngu«i nçi nhí cuéc sèng trÇn thÕ - cuéc sèng nghiÖt ng· ®· ®Èy nµng ®Õn c¸i
chÕt. Vò N-¬ng vÉn lµ ng-êi vî yªu chång, ng-êi mÑ th-¬ng con, vÉn nÆng lßng nhung
nhí quª h-¬ng, mé phÇn cha mÑ, ®ång thêi vÉn khao kh¸t ®-îc tr¶ l¹i danh dù. Bëi vËy
mµ nµng ®· hiÖn vÒ khi Tr-¬ng Sinh lËp ®µn gi¶i oan. ThÕ nh-ng “ c¶m ¬n ®øc cña Linh
Phi, ®· thÒ sèng chÕt còng kh«ng bá” , Vò N-¬ng kh«ng quay trë vÒ trÇn gian n÷a.
Tãm l¹i: Vò N-¬ng lµ mét ng-êi phô n÷ xinh ®Ñp, nÕt na, hiÒn thôc l¹i ®¶m ®ang,
th¸o v¸t, thê kÝnh mÑ chång rÊt mùc hiÕu th¶o, mét d¹ thuû chung víi chång, hÕt lßng
5
Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9
vun ®¾p cho h¹nh phóc gia ®×nh. Nµng lµ ng-êi phô n÷ hoµn h¶o, lý t-ëng cña mäi gia
®×nh, lµ khu«n vµng th-íc ngäc cña mäi ng-êi phô n÷. Ng-êi nh- nµng xøng ®¸ng
®-îc h-ëng h¹nh phóc trän vÑn, vËy mµ l¹i ph¶i chÕt oan uæng, ®au ®ín.
b. V× sao Vò N-¬ng ph¶i chÕt oan khuÊt? Tõ ®ã em c¶m nhËn ®-îc ®iÒu g× vÒ th©n
phËn ng-êi phô n÷ d-íi chÕ ®é phong kiÕn?
Nh÷ng duyªn cí khiÕn cho mét ng-êi phô n÷ ®øc h¹nh nh- Vò N-¬ng kh«ng thÓ
sèng mµ ph¶i chÕt mét c¸ch oan uæng:
- Nguyªn nh©n trùc tiÕp: do lêi nãi ng©y th¬ cña bÐ §¶n. §ªm ®ªm, ngåi buån
d-íi ngän ®Ìn khuya, Vò N-¬ng th-êng “ trá bãng m×nh mµ b¶o lµ cha §¶n” . VËy nªn
§¶n míi ngé nhËn ®ã lµ cha m×nh, khi ng-êi cha thËt chë vÒ th× kh«ng chÞu nhËn vµ
cßn v« t×nh ®-a ra nh÷ng th«ng tin khiÕn mÑ bÞ oan.
- Nguyªn nh©n gi¸n tiÕp:
+ Do ng-êi chång ®a nghi, hay ghen. Ngay tõ ®Çu, Tr-¬ng Sinh ®· ®-îc giíi thiÖu
lµ ng-êi “ ®a nghi, ®èi víi vî phßng ngõa qu¸ søc” , l¹i thªm “ kh«ng cã häc” . §ã chÝnh
lµ mÇm mèng cña bi kÞch sau nµy khi cã biÕn cè x¶y ra. BiÕn cè ®ã lµ viÖc Tr-¬ng Sinh
ph¶i ®i lÝnh xa nhµ, khi vÒ mÑ ®· mÊt. Mang t©m tr¹ng buån khæ, chµng bÕ ®øa con lªn
ba ®i th¨m mé mÑ, ®øa trÎ l¹i quÊy khãc kh«ng chÞu nhËn cha. Lêi nãi ng©y th¬ cña
®øa trÎ lµm ®au lßng chµng:“ ¤ hay! ThÕ ra «ng còng lµ cha t«i -? ¤ng l¹i biÕt nãi,
chø kh«ng nh- cha t«i tr-íc kia, chØ nÝn thin thÝt” Tr-¬ng Sinh g¹n hái ®øa bÐ l¹i ®-a
thªm nh÷ng th«ng tin gay cÊn, ®¸ng nghi: “ Cã mét ng-êi ®µn «ng ®ªm nµo còng ®Õn”
(hµnh ®éng lÐn lót che m¾t thiªn h¹), “ mÑ §¶n ®i còng ®i, mÑ §¶ng ngåi còng ngåi”
(hai ng-êi rÊt quÊn quýt nhau), “ ch¼ng bao giê bÕ §¶n c¶” (ng-êi nµy kh«ng muèn sù
cã mÆt cña ®øa bÐ). Nh÷ng lêi nãi thËt thµ cña con ®· lµm thæi bïng lªn ngän löa ghen
tu«ng trong lßng Tr-¬ng Sinh.
+ Do c¸ch c- xö hå ®å, th¸i ®é phò phµng, th« b¹o cña Tr-¬ng Sinh. Lµ kÎ kh«ng
cã häc, l¹i bÞ ghen tu«ng lµm cho mê m¾t, Tr-¬ng Sinh kh«ng ®ñ b×nh tÜnh, s¸ng suèt
®Ó ph©n tÝch nh÷ng ®iÒu phi lý trong lêi nãi con trÎ. Con ng-êi ®éc ®o¸n Êy ®· véi vµng
kÕt luËn, “ ®inh ninh lµ vî h-” . Chµng bá ngoµi tai tÊt c¶ nh÷ng lêi biÖn b¹ch, thanh
minh, thËm chÝ lµ van xin cña vî. Khi Vò N-¬ng hái ai nãi th× l¹i giÊu kh«ng kÓ lêi
con. Ngay c¶ nh÷ng lêi bªnh vùc cña hä hµng, lµng xãm còng kh«ng thÓ cêi bá oan
khuÊt cho Vò N-¬ng. Tr-¬ng Sinh ®· bá qua tÊt c¶ nh÷ng c¬ héi ®Ó cøu v·n tÊn th¶m
kÞch, chØ biÕt la lªn cho h¶ giËn. Tr-¬ng Sinh lóc Êy kh«ng cßn nghÜ ®Õn t×nh nghÜa vî
chång, còng ch¼ng quan t©m ®Õn c«ng lao to lín cña Vò N-¬ng ®èi víi gia ®×nh, nhÊt
lµ gia ®×nh nhµ chång. Tõ ®©y cã thÓ thÊy Tr-¬ng Sinh lµ con ®Î cña chÕ ®é nam quyÒn
bÊt c«ng, thiÕu lßng tin vµ thiÕu t×nh th-¬ng, ngay c¶ víi ng-êi th©n yªu nhÊt.
+ Do cuéc h«n nh©n kh«ng b×nh ®¼ng, Vò N-¬ng chØ lµ “ con nhµ kÎ khã” , cßn
Tr-¬ng Sinh lµ “ con nhµ hµo phó” . Th¸i ®é tµn tÖ, rÎ róng cña Tr-¬ng Sinh ®èi víi Vò
N-¬ng ®· phÇn nµo thÓ hiÖn quyÒn thÕ cña ng-êi giµu ®èi víi ng-êi nghÌo trong mét
x· héi mµ ®ång tiÒn ®· b¾t ®Çu lµm ®en b¹c thãi ®êi.
6
Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9
+ Do lÔ gi¸o hµ kh¾c, phô n÷ kh«ng cã quyÒn ®-îc nãi, kh«ng cã quyÒn ®-îc tù
b¶o vÖ m×nh. Trong lÔ gi¸o Êy, ch÷ trinh lµ ch÷ quan träng hµng ®Çu; ng-êi phô n÷ khi
®· bÞ mang tiÕng thÊt tiÕt víi chång th× sÏ bÞ c¶ x· héi h¾t hñi, chØ cßn mét con ®-êng
chÕt ®Ó tù gi¶i tho¸t.
+ Do chiÕn tranh phong kiÕn g©y nªn c¶nh sinh ly vµ còng gãp phÇn dÉn ®Õn c¶nh
tö biÖt. NÕu kh«ng cã chiÕn tranh, Tr-¬ng Sinh kh«ng ph¶i ®i lÝnh th× Vò N-¬ng ®·
kh«ng ph¶i chÞu nçi oan tµy trêi dÉn ®Õn c¸i chÕt th-¬ng t©m nh- vËy.
Tãm l¹i: Bi kÞch cña Vò N-¬ng lµ mét lêi tè c¸o x· héi phong kiÕn xem träng
quyÒn uy cña kÎ giµu cã vµ cña ng-êi ®µn «ng trong gia ®×nh, ®ång thêi bµy tá niÒm
c¶m th-¬ng cña t¸c gi¶ ®èi víi sè phËn oan nghiÖt cña ng-êi phô n÷. Ng-êi phô n÷ ®øc
h¹nh ë ®©y kh«ng nh÷ng kh«ng ®-îc bªnh vùc, trë che mµ l¹i cßn bÞ ®èi xö mét c¸ch
bÊt c«ng, v« lý; chØ v× lêi nãi th¬ ng©y cña ®øa trÎ vµ v× sù hå ®å, vò phu cña anh chång
hay ghen tu«ng mµ ®Õn nçi ph¶i kÕt liÔu cuéc ®êi m×nh.
IV. Gi¸ trÞ nghÖ thuËt:
1. Mét sè nÐt nghÖ thuËt ®Æc s¾c cña ChuyÖn ng-êi con g¸i Nam X-¬ng
- X©y dùng t×nh huèng truyÖn ®éc ®¸o, ®Æc biÖt lµ chi tiÕt chiÕc bãng. §©y lµ sù
kh¸i qu¸t ho¸ tÊm lßng, sù ngé nhËn vµ sù hiÓu lÇm cña tõng nh©n vËt. H×nh ¶nh nµy
hoµn thiÖn thªm vÎ ®Ñp nh©n c¸ch cña Vò N-¬ng, ®ång thêi còng thÓ hiÖn râ nÐt h¬n
sè phËn bi kÞch cña Vò N-¬ng nãi riªng vµ ng-êi phô n÷ ViÖt Nam nãi chung.
- NghÖ thuËt dùng truyÖn. DÉn d¾t t×nh huèng truyÖn hîp lý. Chi tiÕt chiÕc bãng lµ
®Çu mèi c©u chuyÖn l¹i chØ xuÊt hiÖn mét lÇn duy nhÊt ë cuèi truyÖn, t¹o sù bÊt ngê,
bµng hoµng cho ng-êi ®äc vµ t¨ng tÝnh bi kÞch cho c©u chuyÖn.
- Cã nhiÒu sù s¸ng t¹o so víi cèt truyÖn cæ tÝch "Vî chµng Tr-¬ng" b»ng c¸ch s¾p
xÕp thªm bít chi tiÕt mét c¸ch ®éc ®¸o.
- NghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt: Nh©n vËt ®-îc x©y dùng qua lêi nãi vµ hµnh ®éng.
C¸c lêi trÇn thuËt vµ ®èi tho¹i cña nh©n vËt sö dông nhiÒu h×nh ¶nh -íc lÖ nh-ng vÉn
kh¾c ho¹ ®Ëm nÐt vµ ch©n thËt néi t©m nh©n vËt.
- Sö dông yÕu tè truyÒn kú (kú ¶o) lµm næi bËt gi¸ trÞ nh©n ®¹o cña t¸c phÈm. YÕu
tè kú ¶o, hoang ®-êng lµm c©u chuyÖn võa thùc võa m¬, võa cã hËu võa kh«ng cã hËu,
lµm hoµn chØnh vÎ ®Ñp cña Vò N-¬ng.
- KÕt hîp c¸c ph-¬ng thøc biÓu ®¹t: Tù sù + biÓu c¶m (tr÷ t×nh) lµm nªn mét ¸ng
v¨n xu«i tù sù cßn sèng m·i víi thêi gian.
2. ý nghÜa cña chi tiÕt kú ¶o
* C¸c chi tiÕt kú ¶o trong c©u chuyÖn:
- Phan Lang n»m méng råi th¶ rïa.
- Phan Lang gÆp n¹n, l¹c vµo ®éng rïa, gÆp Linh Phi, ®-îc cøu gióp; gÆp l¹i Vò
N-¬ng, ®-îc sø gi¶ cña Linh Phi rÏ ®-êng n-íc ®-a vÒ d-¬ng thÕ.
- Vò N-¬ng hiÖn vÒ trong lÔ gi¶i oan trªn bÕn Hoµng Giang gi÷a lung linh, huyÒn
¶o råi l¹i biÕn ®i mÊt.
7
Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9
* C¸ch ®-a c¸c chi tiÕt kú ¶o:
- C¸c yÕu tè nµy ®-îc ®-a vµo xen kÏ víi nh÷ng yÕu tè thùc vÒ ®Þa danh, vÒ thêi
®iÓm lÞch sö, nh÷ng chi tiÕt thùc vÒ trang phôc cña c¸c mü nh©n, vÒ t×nh c¶nh nhµ Vò
N-¬ng kh«ng ng-êi ch¨m sãc sau khi nµng mÊt… C¸ch thøc nµy lµm cho thÕ giíi kú
¶o lung linh, m¬ hå trë nªn gÇn víi cuéc ®êi thùc, lµm t¨ng ®é tin cËy, khiÕn ng-êi ®äc
kh«ng c¶m thÊy ngì ngµng.
* ý nghÜa cña c¸c chi tiÕt kú ¶o:
- C¸ch kÕt thóc nµy lµm nªn ®Æc tr-ng cña thÓ lo¹i truyÖn truyÒn kú.
- Lµm hoµn chØnh thªm nÐt ®Ñp vèn cã cña Vò N-¬ng: nÆng t×nh, nÆng nghÜa, quan
t©m ®Õn chång con, phÇn mé tæ tiªn, khao kh¸t ®-îc phôc håi danh dù.
- T¹o nªn mét kÕt thóc phÇn nµo cã hËu cho c©u chuyÖn.
- ThÓ hiÖn vÒ -íc m¬, vÒ lÏ c«ng b»ng ë câi ®êi cña nh©n d©n ta.
- Chi tiÕt kú ¶o ®ång thêi còng kh«ng lµm mÊt ®i tÝnh bi kÞch cña c©u chuyÖn. Vò
N-¬ng trë vÒ mµ vÉn xa c¸ch ë gi÷a dßng bëi nµng vµ chång con vÉn ©m d-¬ng chia l×a
®«i ng¶, h¹nh phóc ®· vÜnh viÔn rêi xa. T¸c gi¶ ®-a ng-êi ®äc vµo giÊc chiªm bao råi
l¹i kÐo chóng ta sùc tØnh giÊc m¬ - giÊc m¬ vÒ nh÷ng ng-êi phô n÷ ®øc h¹nh vÑn toµn.
S-¬ng khãi gi¶i oan tan ®i, chØ cßn mét sù thùc cay ®¾ng: nçi oan cña ng-êi phô n÷
kh«ng mét ®µn trµng nµo gi¶i næi. Sù ©n hËn muén mµng cña ng-êi chång, ®µn cÇu siªu
cña t«n gi¸o ®Òu kh«ng cøu v·n ®-îc ng-êi phô n÷. §©y lµ giÊc m¬ mµ còng lµ lêi
c¶nh tØnh cña t¸c gi¶. Nã ®Ó l¹i d- vÞ ngËm ngïi trong lßng ng-êi ®äc vµ lµ bµi häc
thÊm thÝa vÒ gi÷ g×n h¹nh phóc gia ®×nh.
- > Yªu cÇu tr¶ lêi ng¾n gän, gi¶i thÝch râ yªu cÇu cña ®Ò bµi; c¸c ý cã sù liªn kÕt
chÆt chÏ; tr×nh bµy râ rµng, m¹ch l¹c.
8
Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9
TruyÖn cò trong phñ chóa trÞnh
(TrÝch Vò Trung Tuú Bót)
A. KiÕn thøc c¬ b¶n
I. T¸c gi¶:
- T¸c gi¶ Ph¹m §×nh Hæ (1768 - 1839) tªn ch÷ lµ Tïng Niªn hoÆc BØnh Trùc, hiÖu
§«ng D· TiÒu, tôc gäi lµ Chiªu Hæ, ng-êi lµng §an Loan, huyÖn §-êng An, tØnh H¶i
D-¬ng (nay lµ x· Nh©n QuyÒn, huyÖn B×nh Giang, tØnh H¶i D-¬ng).
- ¤ng sèng vµo thêi buæi ®Êt n-íc lo¹n l¹c nªn muèn Èn c-. §Õn thêi Minh M¹ng
nhµ NguyÔn, vua vêi «ng ra lµm quan, «ng ®· mÊy lÇn tõ chøc, råi l¹i bÞ triÖu ra.
- Ph¹m §×nh Hæ ®Ó l¹i nhiÒu c«ng tr×nh biªn so¹n kh¶o cøu cã gi¸ trÞ thuéc ®ñ c¸c
lÜnh vùc: v¨n häc, triÕt häc, lÞch sö, ®Þa lý… tÊt c¶ ®Òu b»ng ch÷ H¸n.
II. T¸c phÈm:
1. ý nghÜa nhan ®Ò: Vò trung tuú bót (tuú bót viÕt trong nh÷ng ngµy m-a)
2. ThÓ lo¹i: T¸c phÈm gåm: 88 mÈu chuyÖn nhá, viÕt theo thÓ tuú bót, hiÓu theo
nghÜa lµ ghi chÐp tuú høng, t¶n m¹n, kh«ng cÇn hÖ thèng, kÕt cÊu g×. ¤ng bµn vÒ c¸c
thø lÔ nghi, phong tôc, tËp qu¸n… ghi chÐp nh÷ng viÖc x¶y ra trong x· héi lóc ®ã, viÕt
vÒ mét sè nh©n vËt, di tÝch lÞch sö, kh¶o cøu vÒ ®Þa d-, chñ yÕu lµ vïng H¶i D-¬ng quª
«ng. TÊt c¶ nh÷ng néi dung Êy ®Òu ®-îc tr×nh bµy gi¶n dÞ, sinh ®éng vµ rÊt hÊp dÉn.
T¸c phÈm ch¼ng nh÷ng cã gi¸ trÞ v¨n ch-¬ng ®Æc s¾c mµ cßn cung cÊp nh÷ng tµi liÖu
quý vÒ sö häc, ®Þa lý, x· héi häc.
3. Hoµn c¶nh: T¸c phÈm ®-îc viÕt ®Çu ®êi NguyÔn (®Çu thÕ kû XIX)
4. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt cña ®o¹n trÝch:
* Gi¸ trÞ néi dung: "ChuyÖn cò trong phñ chóa TrÞnh" ph¶n ¸nh ®êi sèng xa hoa
cña vua chóa vµ sù nhòng nhiÔu cña bän quan l¹i thêi Lª - TrÞnh.
* Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: Ph¹m §×nh Hæ thµnh c«ng ë thÓ lo¹i tuú bót, sù ghi chÐp
ch©n thùc, sinh ®éng, giµu chÊt tr÷ t×nh. C¸c chi tiÕt miªu t¶ chän läc, ®¾t gi¸, giµu søc
thuyÕt phôc, t¶ c¶nh ®Ñp tØ mØ nh-ng l¹i nhuèm mµu s¾c u ¸m, mang tÝnh dù b¸o.
Giäng ®iÖu t¸c gi¶ gÇn nh- kh¸ch quan nh-ng còng ®· khÐo lÐo thÓ hiÖn th¸i ®é lªn ¸n
bän vua quan qua thñ ph¸p liÖt kª.
B. Ph©n tÝch v¨n b¶n
1. Thãi ¨n ch¬i xa xØ cña chóa TrÞnh vµ c¸c quan l¹i hÇu cËn ®-îc miªu t¶ nhthÕ nµo?
a) Thãi ¨n ch¬i xa xØ, xa hoa cña vua chóa vµ sù nhòng nhiÔu cña bän quan l¹i thêi
Lª - TrÞnh ®-îc Ph¹m §×nh Hæ miªu t¶ rÊt cô thÓ, sinh ®éng. Cuéc sèng cña chóa lµ
cuéc sèng giµu sang ®Õn tét ®Ønh.
- Chóa cho x©y nhiÒu cung ®iÖn, ®Òn ®µi ë kh¾p mäi n¬i, ®Ó tho¶ ý thÝch ch¬i ®Ìn
®uèc “ ng¾m c¶nh ®Ñp” , ý thÝch ®ã biÕt bao nhiªu cho võa, v× vËy “ viÖc x©y dùng ®×nh
®µi cø liªn miªn” , hao tiÒn, tèn cña.
9
Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9
- Chóa bµy ra nhiÒu cuéc d¹o ch¬i tèn kÐm ë c¸c li cung (cung ®iÖn l©u ®µi xa kinh
thµnh). Nh÷ng cuéc d¹o ch¬i cña chóa ë T©y hå ®-îc miªu t¶ tØ mØ: DiÔn ra th-êng
xuyªn “ th¸ng ba bèn lÇn” , huy ®éng rÊt nhiÒu ng-êi hÇu h¹ “ binh lÝnh dµn hÇu bèn
mÆt hå” - mµ Hå T©y th× rÊt réng. Kh«ng chØ lµ d¹o ch-oi ®¬n thuÇn, mµ cßn lµ nghi lÔ
tiÕp ®ãn t-ng bõng, ®éc ®¸o, nh÷ng trß ch¬i lè l¨ng (tæ chøc héi chî, cho quan néi thÇn
c¶i trang thµnh ®µn bµ bµy b¸n hµng), chïa TrÊn Quèc, n¬i linh thiªng cña phËt gi¸o
còng trë thµnh n¬i hoµ nh¹c cua rbän nh¹c c«ng cung ®×nh.
- Dïng quyÒn lùc ®Ó t×m vµ c-íp lÊy c¸c cña quý trong thiªn h¹ nh- tr©n cÇm dÞ
thó, cæ méc qu¸i th¹ch… (chim quý, thó l¹, c©y cæ thô, nh÷ng hßn ®¸ cã h×nh d¸ng kú
l¹, chËu hoa, c©y c¶nh) vÒ t« ®iÓm cho n¬i ë cña chóa.
* T¸c gi¶ chän mét c¶nh ®iÓn h×nh cña cuéc c-íp ®o¹t Êy lµ c¶nh lÝnh tr¸ng trë mét
c©y ®a cæ thô vÒ phñ chóa (®©y lµ mét chi tiÕt tiªu biÓu lµm râ chñ ®Ò). T¸c gi¶ miªu t¶
kü l-ìng, c«ng phu b»ng nh÷ng tõ ng÷ sèng ®éng, mét giäng v¨n thËt nÆng nÒ: “ C©y
®a to, cµnh l¸ r-êm rµ, ®-îc r-íc qua s«ng” … nh- mét c©y cæ thô mäc trªn ®Çu non
hèc ®¸, rÔ ®Õn vµi tr-îng, ph¶i mét c¬ binh míi khiªng næi, l¹i cã bèn ng-êi ®i kÌm,
®Òu cÇm g-¬m ®¸nh thanh la ®èc thóc qu©n lÝnh khiªng ®i cho ®Òu tay” . Ng-êi viÕt tuú
bót, danh nho Ph¹m §×nh Hæ ®· ®-a ra nh÷ng sù viÖc cô thÓ, ch©n thùc vµ kh¸ch quan,
kh«ng b×nh luËn mµ c¸c h×nh ¶nh, chi tiÕt hiÖn lªn ®Çy Ên t-îng.
Nh÷ng chi tiÕt kÓ, t¶ ch©n thùc cho thÊy phñ chóa lµ n¬i bµy ra nh÷ng trß ch¬i tèn
kÐm vµ hÕt søc lè bÞch. §Ó phôc vô cho sù ¨n ch¬i Êy th× tiÒn cña, c«ng søc, må h«i
n-íc m¾t vµ thËm chÝ c¶ m¹ng sèng cña nh©n d©n ph¶i hao tèn biÕt bao nhiªu mµ kÓ.
b) Ên t-îng nhÊt lµ c¶nh ®ªm n¬i v-ên nhµ chóa qua ®o¹n v¨n “ Mçi khi ®ªm thanh
c¶nh v¾ng, tiÕng chim kªu, v-în hãt ran kh¾p bèn bÒ, hoÆc nöa ®ªm ån µo nh- trËn
m-a sa giã t¸p, vì tæ tan ®µn, kÎ thøc gi¶ biÕt ®ã lµ triÖu bÊt t-êng” .
C¶nh ®-îc miªu t¶ lµ c¶nh thùc nh-ng ©m thanh l¹i gîi c¶m gi¸c ghª rîn tr-íc mét
c¸i g× tan t¸c, ®au th-¬ng nh- kh«ng ph¶i tr-íc c¶nh ®Ñp yªn tÜnh, phån thùc. “ triÖu bÊt
t-êng” tøc lµ ®iÒm gë, ®iÒm ch¼ng lµnh. H×nh ¶nh Èn dô t¶ c¶nh bÊt th-êng cña ®ªm
thanh c¶nh v¾ng nh- b¸o tr-íc sù suy vong tÊt yÕu cña mét triÒu ®¹i chØ biÕt ch¨m lo
®Õn chuyÖn ¨n ch¬i h-ëng l¹c trªn må h«i, n-íc m¾t vµ c¶ x-¬ng m¸u cña d©n lµnh.
C¶m xóc chñ quan cña t¸c gi¶ ®Õn ®©y míi ®-îc bé lé.
2. Sù tham lam nhòng nhiÔu cña bän quan l¹i hÇu cËn trong phñ chóa
- Thêi chóa TrÞnh S©m, bän quan l¹i hÇu cËn trong phñ chóa rÊt ®-îc sñng ¸i, bëi
chóng cã thÓ gióp chóa ®¾c lùc trong viÖc bµy c¸c trß ¨n ch¬i, h-ëng l¹c. Do thÕ, chóng
còng û thÕ nhµ chóa mµ hoµnh hµnh, t¸c oai, t¸c qu¸i trong nh©n d©n.
- §Ó phôc vô cho sù h-ëng l¹c Êy, chóa còng nh- c¸c quan ®· trë thµnh nh÷ng kÎ
c-íp ngµy. Chóng ra søc hoµnh hµnh trÊn lét kh¾p n¬i trong thµnh t×m ®å vËt, c©y cèi
®Ñp, con thó c-íp vÒ trang trÝ cho phñ chóa léng lÉy xa hoa: "bao nhiªu loµi tr©n cÇm
dÞ thó, cæ méc qu¸i th¹ch, chËu hoa c©y c¶nh ë chèn d©n gian, chóa ®Òu søc thu lÊy"
"trong phñ, tuú chç ®iÓm xuyÕt bµy vÏ ra h×nh nói non bé, tr«ng nh- bÕn bÓ ®Çu non"
10
Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9
Chóa cã nh÷ng vËt quý Êy th× bao ng-êi d©n bÞ ¨n c-íp tr¾ng tr¬n. Bän quan l¹i th-êng
"m-în giã bÎ m¨ng, ngoµi dä dÉm", dß xem nhµ nµo cã vËt quý th× biªn vµo hai ch÷
"phông thñ", ®em cho ng-êi ®Õn lÊy ph¨ng ®i. Råi võa ¨n c-íp võa la lµng, chóng cßn
do¹ giÊu vËt cña phông ®Ó do¹ lÊy tiÒn cña d©n. Ng-êi d©n võa bÞ c-íp vËt quý võa bÞ
®ßi tiÒn, cã khi l¹i cßn ph¶i tù tay ph¸ huû nh÷ng thø m×nh ®· ch¨m sãc, nu«i trång ®Ó
tr¸nh khái tai v¹. Cßn bän ho¹n quan ®èi víi chóa th× ®-îc th-ëng, ®-îc khen, ®-îc
th¨ng quan tiÕn chøc, bæng léc nÝch ®Çy tói, mét c«ng mµ lîi c¶ ®«i ®-êng.
- §o¹n v¨n cuèi lµ chi tiÕt kÓ rÊt thËt vÒ gia ®×nh cña chÝnh t¸c gi¶: bµ mÑ cña t¸c
gi¶ ®· ph¶i sai chÆt ®i mét c©y lª vµ hai c©y lùu quý, rÊt ®Ñp trong v-ên nhµ m×nh ®Ó
tr¸nh tai v¹. §©y kh«ng chØ lµ ®iÒu t¸c gi¶ m¾t thÊy tai nghe mµ cßn lµ ®iÒu «ng ®· tr¶i
qua, nªn rÊt cã søc thuyÕt phôc. C¶m xóc cña t¸c gi¶ (th¸i ®é bÊt b×nh, phª ph¸n) còng
®-îc göi g¾m mét c¸ch kÝn ®¸o qua ®ã.
3. Theo em thÓ v¨n tuú bót trong bµi cã g× kh¸c víi thÓ truyÖn mµ c¸c em ®· häc ë
tiÕt tr-íc (ChuyÖn ng-êi con g¸i Nam X-¬ng).
Gièng nhau: ®Òu thuéc thÓ lo¹i v¨n xu«i trung ®¹i
Kh¸c nhau:
ThÓ lo¹i truyÖn
- HiÖn thùc cña cuéc sèng ®-îc th«ng
qua sè phËn con ng-êi cô thÓ, cho nªn
th-êng cã cèt truyÖn vµ nh©n vËt.
- Cèt truyÖn ®-îc triÓn khai, nh©n vËt
®-îc kh¾c ho¹ nhê mét hÖ thèng chi
tiÕt nghÖ thuËt phong phó, ®a d¹ng bao
gåm chi tiÕt sù kiÖn, xung ®ét, chi tiÕt
néi t©m, ngo¹i h×nh cña nh©n vËt, chi
tiÕt tÝnh c¸ch… thËm chÝ c¶ nh÷ng chi
tiÕt t-îng, hoang ®-êng.
ThÓ lo¹i tuú bót
- Nh»m ghi chÐp vÒ nh÷ng con ng-êi,
nh÷ng sù viÖc cô thÓ, cã thùc, qua ®ã
t¸c gi¶ béc lé c¶m xóc, suy nghÜ, nhËn
thøc, ®¸nh gi¸ cña m×nh vÒ con ng-êi
vµ cuéc sèng.
- Sù ghi chÐp ë ®©y lµ tuú theo c¶m
høng chñ quan, cã thÓ t¶n m¹n, kh«ng
cÇn gß bã theo hÖ thèng, kÕt cÊu g×,
nh-ng vÉn tu©n theo mét t- t-ëng c¶m
xóc chñ ®¹o (VÝ dô: Th¸i ®é phª ph¸n
thãi ¨n ch¬i xa xØ vµ tÖ nhòng nhiÔu
nh©n d©n d©n cña bän vua chóa vµ lò
quan l¹i hÇu cËn).
- Lèi ghi chÐp cña tïy bót giµu chÊt
tr÷ t×nh h¬n ë c¸c lo¹i ghi chÐp kh¸c
(nh- bót ký, ký sù).
4. Tr×nh bµy c¶m nhËn cña em vÒ t×nh tr¹ng cña ®Êt n-íc ta thêi vua Lª - chóa
TrÞnh?
- C¶nh vËt trong phñ chóa lµ c¶nh xa hoa, léng lÉy, bãng bÈy, ®iÓm xuyÕt bµy ®ñ
thø.
- §i kÌm víi c¶nh xa hoa nh- thÕ th× cuéc sèng trong phñ còng rÊt bãng bÈy, chóa
ch¬i ®ñ c¸c loµi “ ch©n cÇm dÞ thó, cæ méc qu¸i th¹ch, chËu hoa c©y c¶nh ë chèn d©n
11
Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9
gian” . §óng lµ c¸ trêi Nam sang nhÊt lµ ®©y” (Lª H÷u Tr¸c). Cuéc sèng Êy v-¬ng gi¶,
th©m nghiªm, ®Çy quyÒn uy nh-ng "kÎ thøc gi¶ biÕt ®ã lµ triÖu bÊt th-êng", b¸o tr-íc
sù suy väng sôp ®æ tÊt yÕu cña mét triÒu ®¹i chØ biÕt ¨n ch¬i, kh«ng lo nghÜ g× cho nh©n
d©n.
- Con ng-êi trong phñ chóa ®a d¹ng, nh-ng phÇn lín lµ nh÷ng kÎ ¨n ch¬i, hoang
d©m v« ®é, v« tr¸ch nhiÖm thËm chÝ lµ v« l-¬ng t©m, kh«ng cßn nh©n tÝnh. Chóng chØ
biÕt ¨n c-íp cña d©n ®Ó nÝch cho ®Çy tói, ®Ó tho¶ c¸i thó vui ch¬i ®Ìn ®uèc hay ch¬i
chËu hoa c©y c¶nh cña m×nh.
- > Tõ ®©y cã thÓ thÊy r»ng thêi ®¹i phong kiÕn Lª - TrÞnh lµ thêi ®¹i thèi n¸t, môc
ruçng. Vua vµ quan ®Òu chØ lo vui ch¬i, lo bµy trß - nh÷ng trß lè l¨ng, kÞch cìm vµ v«
cïng tèn kÐm, quan th× nÞnh hãt, c-íp cña d©n vÒ d©ng cho chóa ; chóa th× m¶i h-ëng
thô cuéc sèng xa hoa, phó quý. Cßn "nh©n d©n" hä kh«ng chØ chÞu ®ãi chÞu khæ mµ cßn
ph¶i chÞu Êm øc bëi bÞ bãc lét, bÞ ¨n c-íp tr¾ng tr¬n tiÒn b¹c vµ nh÷ng ®å mµ hä yªu
quý, n©ng niu. TriÒu ®¹i Êy sôp ®æ lµ mét lÏ tù nhiªn kh«ng thÓ tr¸nh khái.
12
Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9
Hoµng Lª nhÊt thèng trÝ
Ng« Gia V¨n Ph¸i
A. KiÕn thøc c¬ b¶n
I. T¸c gi¶: Ng« Gia V¨n Ph¸i: mét nhãm t¸c gi¶ dßng hä Ng« Th×, ë lµng T¶ Thanh
Oai, nay thuéc huyÖn Thanh Oai, Hà Nộ i, trong ®ã hai t¸c gi¶ chÝnh lµ Ng« Th× ChÝ
(1753 - 1788), lµm quan thêi Lª Chiªu Thèng, vµ Ng« Th× Du (1772 - 1840), lµm quan
d-íi chiÒu nhµ NguyÔn.
II. T¸c phÈm:
1. Nhan ®Ò: “ Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ” viÕt b»ng ch÷ H¸n ghi chÐp vÒ sù thèng
nhÊt cña v-¬ng triÒu nhµ Lª vµo thêi ®iÓm T©y S¬n diÖt TrÞnh, tr¶ l¹i B¾c Hµ cho vua
Lª. Nã kh«ng chØ dõng l¹i ë sù thèng nhÊt cña v-¬ng triÒu nhµ Lª, mµ cßn ®-îc viÕt
tiÕp, t¸i hiÖn mét giai ®o¹n lÞch sö ®Çy biÕn ®éng cña x· héi phong kiÕn ViÖt Nam vµo
30 n¨m cuèi thÕ kû XVIII vµ mÊy n¨m ®Çu thÕ kû XIX. Cuèn tiÓu thuyÕt cã tÊt c¶ 17
håi.
2. ThÓ lo¹i: (chÝ lµ mét lèi v¨n ghi chÐp sù vËt, sù viÖc).
Còng cã thÓ xem Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ lµ mét cuèn tiÓu thuyÕt lÞch sö viÕt theo
lèi ch-¬ng håi.
3. Hoµn c¶nh: håi thø 14, viÕt vÒ sù kiÖn Quang Trung ®¹i ph¸ qu©n Thanh.
4. Kh¸i qu¸t néi dung vµ nghÖ thuËt
- Néi dung: Víi quan ®iÓm lÞch sö ®óng ®¾n vµ niÒm tù hµo d©n téc, c¸c t¸c gi¶
“ Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ” ®· t¸i hiÖn ch©n thùc h×nh ¶nh ng-êi anh hïng d©n téc
NguyÔn HuÖ qua chiÕn c«ng thÇn tèc ®¹i ph¸ qu©n Thanh, sù th¶m h¹i cña qu©n t-íng
nhµ Thanh vµ sè phËn bi ®¸t cña vua t«i Lª Chiªu Thèng.
- NghÖ thuËt: KÓ chuyÖn xen kÏ miªu t¶ mét c¸ch sinh ®éng cô thÓ, g©y ®-îc Ên
t-îng m¹nh.
5. §¹i ý vµ bè côc:
* §¹i ý: §o¹n trÝch miªu t¶ chiÕn th¾ng lÉy lõng cña vua Quang Trung, sù th¶m b¹i
nhôc nh· cña qu©n t-íng nhµ Thanh vµ sè phËn lò vua quan ph¶n n-íc, h¹i d©n.
* Bè côc: 3 ®o¹n
- §o¹n 1: (tõ ®Çu ®Õn “ h«m Êy nh»m vµo ngµy 25 th¸ng ch¸p n¨m MËu Th©n
(1788)” ): §-îc tin b¸o qu©n Thanh chiÕm Th¨ng Long, B¾c B×nh V-¬ng NguyÔn HuÖ
lªn ng«i hoµng ®Õ vµ th©n chinh cÇm qu©n dÑp giÆc.
- §o¹n 2: (“ Vua Quang Trung tù m×nh ®èc suÊt ®¹i binh… vua Quang Trung tiÕn
binh ®Õn Th¨ng Long, råi kÐo vµo thµnh” ): Cuéc hµnh qu©n thÇn tèc vµ chiÕn th¾ng
lÉy lõng cña vua Quang Trung.
- §o¹n 3: (“ L¹i nãi, T«n SÜ NghÞ vµ vua Lª… còng lÊy lµm xÊu hæ” ): Sù ®¹i b¹i
cña qu©n t-íng nhµ Thanh vµ t×nh tr¹ng th¶m b¹i cña vua t«i Lª Chiªu Thèng.
6. Tãm t¾t håi 14 “ Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ”
13
Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9
- Tr-íc thÕ m¹nh cña giÆc, qu©n T©y S¬n ë Th¨ng Long, rót qu©n vÒ Tam §iÖp vµ
cho ng-êi vµo Phñ Xu©n cÊp b¸o víi NguyÔn HuÖ.
- NhËn ®-îc tin ngµy 24/11, NguyÔn HuÖ liÒn tæ chøc l¹i lùc l-îng chia qu©n lµm
hai ®¹o thuû - bé.
- Ngµy 25 th¸ng Ch¹p, lµm lÔ lªn ng«i lÊy hiÖu lµ Quang Trung, trùc tiÕp chØ ®¹o
hai ®¹o qu©n tiÕn ra B¾c.
- Ngµy 29 th¸ng Ch¹p, qu©n T©y S¬n ra ®Õn NghÖ An, Quang Trung cho dõng l¹i
mét ngµy, tuyÓn thªm h¬n 1 v¹n tinh binh, më mét cuéc duyÖt binh lín.
- Ngµy 30, qu©n cña Quang Trung ra ®Õn Tam §iÖp, héi cïng Së vµ L©n. Quang
Trung ®· kh¼ng ®Þnh: "Ch¼ng qu¸ m-êi ngµy cã thÓ ®uæi ®-îc ng-êi Thanh". Còng
trong ngµy 30, giÆc gi· ch-a yªn, binh ®ao h·y cßn mµ «ng ®· nghÜ ®Õn kÕ s¸ch x©y
dùng ®Êt n-íc m-êi n¨m sau chiÕn tranh. ¤ng cßn më tiÖc khao qu©n, ngÇm hÑn mïng
7 sÏ cã mÆt ë thµnh Th¨ng Long më tiÖc lín. Ngay ®ªm ®ã, nghÜa qu©n l¹i tiÕp tôc lªn
®-êng. Khi qu©n T©y S¬n ra ®Õn s«ng Thanh QuyÕt gÆp ®¸m do th¸m cña qu©n Thanh,
Quang Trung ra lÖnh b¾t hÕt kh«ng ®Ó sãt mét tªn.
- R¹ng s¸ng ngµy 3 TÕt, nghÜa qu©n bÝ mËt bao v©y ®ån H¹ Håi vµ dïng m-u ®Ó
qu©n Thanh ®Çu hµng ngay, h¹ ®ån dÔ dµng.
- R¹ng s¸ng ngµy mïng 5 TÕt, nghÜa qu©n tÊn c«ng ®ån Ngäc Håi. Qu©n giÆc
chèng tr¶ quyÕt liÖt, dïng èng phun khãi löa ra nh»m lµm ta rèi lo¹n, nh-ng giã l¹i ®æi
chiÒu thµnh ra chóng tù h¹i m×nh. Cuèi cïng, qu©n Thanh ph¶i chÞu ®Çu hµng, th¸i thó
§iÒn ch©u SÇm Nghi §èng th¾t cæ tù tö.
- Tr-a mïng 5 TÕt, Quang Trung ®· dÉn ®Çu ®oµn qu©n th¾ng trËn tiÕn vµo Th¨ng
Long. §¸m tµn qu©n cña giÆc t×m vÒ phÝa ®ª Yªn Duyªn gÆp phôc binh cña ta, trèn
theo ®-êng VÞnh KiÒu l¹i bÞ qu©n voi ë §¹i ¸ng dån xuèng ®Çm Mùc giµy x¸o, chÕt
hµng v¹n tªn. Mét sè ch¹y lªn cÇu phao, cÇu phao ®øt, x¸c ng-êi ngùa chÕt lµm t¾c c¶
khóc s«ng NhÞ Hµ. Mïng 4 TÕt nghe tin qu©n T©y S¬n tÊn c«ng, T«n Sü NghÞ vµ Lª
Chiªu Thèng ®· véi v· bá lªn biªn giíi phÝa b¾c. Khi gÆp l¹i nhau, NghÞ cã vÎ xÊu hæ
nh-ng vÉn huyªnh hoang. C¶ hai thu nhÆt tµn qu©n, kÐo vÒ ®Êt B¾c.
B. Ph©n tÝch v¨n b¶n
I. C¶m nhËn cña em vÒ vÎ ®Ñp cña h×nh t-îng ng-êi anh hïng ¸o v¶i Quang
Trung qua håi thø 14 cña t¸c phÈm“ Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ cña Ng« Gia V¨n
Ph¸i.
Dµn ý chi tiÕt
I. Më bµi :
- "Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ" lµ mét cuèn tiÓu thuyÕt lÞch sö b»ng ch÷ H¸n ®-îc
viÕt theo thÓ ch-¬ng håi do nhiÒu t¸c gi¶ trong Ng« Gia V¨n Ph¸i (Ng« Th× ChÝ, Ng«
Th× Du…) s¸ng t¸c. §©y lµ mét bøc tranh s©u réng võa ph¶n ¸nh ®-îc sù thèi n¸t, suy
tµn cña triÒu ®×nh Lª TrÞnh, võa ph¶n ¸nh ®-îc sù ph¸t triÓn cña phong trµo T©y S¬n.
14
Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9
- Trong håi thø 14 cña t¸c phÈm, h×nh t-îng ng-êi anh hïng Quang Trung hiÖn lªn
thËt cao ®Ñp víi khÝ ph¸ch hµo hïng, trÝ tuÖ s¸ng suèt vµ tµi thao l-îc h¬n ng-êi.
II. Th©n bµi:
1. Tr-íc hÕt Quang Trung lµ mét con ng-êi hµnh ®éng m¹nh mÏ quyÕt ®o¸n:
- Tõ ®Çu ®Õn cuèi ®o¹n trÝch, NguyÔn HuÖ lu«n lu«n lµ con ng-êi hµnh ®éng mét
c¸ch x«ng x¸o, nhanh gän cã chñ ®Ých vµ rÊt qu¶ quyÕt.
- Nghe tin giÆc ®· ®¸nh chiÕm ®Õn tËn Th¨ng Long mÊt c¶ mét vïng ®Êt ®ai réng
lín mµ «ng kh«ng hÒ nao nóng “ ®Þnh th©n chinh cÇm qu©n ®i ngay” .
- Råi chØ trong vßng h¬n mét th¸ng, NguyÔn HuÖ ®· lµm ®-îc bao nhiªu viÖc lín:
“ tÕ c¸o trêi ®Êt” , lªn ng«i hoµng ®Õ, dèc xuÊt ®¹i binh ra B¾c…
2. §ã lµ mét con ng-êi cã trÝ tuÖ s¸ng suèt vµ nh¹y bÐn:
* Ngay khi mÊy chôc v¹n qu©n Thanh do T«n SÜ NghÞ hïng hæ kÐo vµo n-íc ta, thÕ
giÆc ®ang m¹nh, t×nh thÕ khÈn cÊp, vËn mÖnh ®Êt n-íc “ ngµn c©n treo sîi tãc” , NguyÔn
HuÖ ®· quyÕt ®Þnh lªn ng«i hoµng ®Õ ®Ó chÝnh danh vÞ, lÊy niªn hiÖu lµ Quang Trung.
ViÖc lªn ng«i ®· ®-îc tÝnh kü víi môc ®Ých thèng nhÊt néi bé, héi tô anh tµi vµ quan
träng h¬n lµ“ ®Ó yªn kÎ ph¶n tr¾c vµ gi÷ lÊy lßng ng-êi” , ®-îc d©n ñng hé.
* S¸ng suèt trong viÖc nhËn ®Þnh t×nh h×nh ®Þch vµ ta:
- Qua lêi dô t-íng sÜ tr-íc lóc lªn ®-êng ë NghÖ An, Quang Trung ®· chØ râ“ ®Êt
nµo sao Êy” ng-êi ph-¬ng B¾c kh«ng ph¶i nßi gièng n-íc ta, bông d¹ ¾t kh¸c” . ¤ng
cßn v¹ch râ téi ¸c cña chóng ®èi víi nh©n d©n ta: “ Tõ ®êi nhµ H¸n ®Õn nay, chóng ®·
mÊy phen c-íp bãc n-íc ta, giÕt h¹i d©n ta, v¬ vÐt cña c¶i, ng-êi m×nh kh«ng thÓ chÞu
næi, ai còng muèn ®uæi chóng ®i” .
- Quang Trung ®· khÝch lÖ t-íng sÜ d-íi quyÒn b»ng nh÷ng tÊm g-¬ng chiÕn ®Êu
dòng c¶m chèng giÆc ngo¹i x©m giµnh l¹i ®éc lËp cña cha «ng ta tõ ngµn x-a nh-:
Tr-ng n÷ V-¬ng, §inh Tiªn Hoµng, Lª §¹i Hµnh…
- Quang Trung ®· dù kiÕn ®-îc viÖc Lª Chiªu Thèng vÒ n-íc cã thÓ lµm cho mét
sè ng-êi Phï Lª “ thay lßng ®æi d¹” víi m×nh nªn «ng ®· cã lêi dô víi qu©n lÝnh chÝ
t×nh, võa nghiªm kh¾c: “ c¸c ng-êi ®Òu lµ nh÷ng ng-êi cã l-¬ng tri, h·y nªn cïng ta
®ång t©m hiÖp lùc ®Ó dùng lªn c«ng lín. Chí cã quen thãi cò, ¨n ë hai lßng, nÕu nhviÖc ph¸t gi¸c ra sÏ bÞ giÕt chÕt ngay tøc kh¾c, kh«ng tha mét ai” .
* S¸ng suèt trong viÖc sÐt ®o¸n bª bèi:
- Trong dÞp héi qu©n ë Tam §iÖp, qua lêi nãi cña Quang Trung víi Së vµ L©n ta
thÊy râ: ¤ng rÊt hiÓu viÖc rót qu©n cña hai vÞ t-íng giái nµy. §óng ra th× “ qu©n thua
chÐm t-íng” nh-ng kh«ng hiÓu lßng hä, søc m×nh Ýt kh«ng ®Þch næi ®éi qu©n hïng
t-íng hæ nhµ Thanh nªn ®µnh ph¶i bá thµnh Th¨ng Long rót vÒ Tam §iÖp ®Ó tËp hîp
lùc l-îng. VËy Së vµ L©n kh«ng bÞ trõng ph¹t mµ cßn ®-îc ngîi khen.
- §èi víi Ng« Th× NhËm, «ng ®¸nh gi¸ rÊt cao vµ sö dông nh- mét vÞ qu©n sÜ “ ®a
m-u tóc trÝ” viÖc Së vµ L©n rót ch¹y Quang Trung còng ®o¸n lµ do NhËm chñ m-u, võa
15
Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9
lµ ®Ó b¶o toµn lùc l-îng, võa g©y cho ®Þch sù chñ quan. ¤ng ®· tÝnh ®Õn viÖc dïng
NhËm lµ ng-êi biÕt dïng lêi khÐo lÐo ®Ó dÑp viÖc binh ®ao.
3. Quang Trung lµ ng-êi cã tÇm nh×n xa tr«ng réng:
- Míi khëi binh ®¸nh giÆc, ch-a giµnh ®-îc tÊc ®Êt nµo vËy mµ vua Quang Trung
®· nãi ch¾c nh- ®inh ®ãng cét “ ph-¬ng l-îc tiÕn ®¸nh ®· cã tÝnh s½n” .
- §ang ngåi trªn l-ng ngùa, Quang Trung ®· nãi víi NhËm vÒ quyÕt s¸ch ngo¹i
giao vµ kÕ ho¹ch 10 tíi ta hoµ b×nh. §èi víi ®Þch, th-êng th× biÕt lµ th¾ng viÖc binh ®ao
kh«ng thÓ døt ngay ®-îc v× xØ nhôc cña n-íc lín cßn ®ã. NÕu “ chê 10 n¨m n÷a ta ®-îc
yªn æn mµ nu«i d-ìng lùc l-îng, bÊy giê n-íc giµu qu©n m¹nh th× ta cã sî g× chóng” .
4. Quang Trung lµ vÞ t-íng cã tµi thao l-îc h¬n ng-êi:
- Cuéc hµnh qu©n thÇn tèc do Quang Trung chØ huy ®Õn nay vÉn cßn lµm chóng ta
kinh ng¹c. Võa hµnh qu©n, võa ®¸nh giÆc mµ vua Quang Trung ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch tõ
25 th¸ng ch¹p ®Õn mïng 7 th¸ng giªng sÏ vµo ¨n tiÕt ë Th¨ng Long, trong thùc tÕ ®·
v-ît møc 2 ngµy.
- Hµnh qu©n xa, liªn tôc nh- vËy nh-ng ®éi qu©n vÉn chØnh tÒ còng lµ do tµi tæ
chøc cña ng-êi cÇm qu©n.
5. H×nh ¶nh vÞ vua lÉm liÖt trong chiÕn trËn:
- Vua Quang Trung th©n chinh cÇm qu©n kh«ng ph¶i chØ trªn danh nghÜa. ¤ng lµm
tæng chØ huy chiÕn dÞch thùc sù.
- D-íi sù l·nh ®¹o tµi t×nh cña vÞ tæng chØ huy nµy, nghÜa qu©n T©y S¬n ®· ®¸nh
nh÷ng trËn thËt ®Ñp, th¾ng ¸p ®¶o kÎ thï.
- KhÝ thÕ ®éi qu©n lµm cho kÎ thï khiÕp vÝa vµ h×nh ¶nh ng-êi anh hïng còng ®-îc
kh¾c ho¹ lÉm liÖt: trong c¶nh “ khãi tá mï trêi, c¸ch gang tÊc kh«ng thÊy g×” næi bËt
h×nh ¶nh nhµ vua “ c-ìi voi ®i ®èc thóc” víi tÊm ¸o bµo mµu ®á ®· s¹m ®en khãi sóng.
- H×nh ¶nh ng-êi anh hïng ®-îc kh¾c ho¹ kh¸ ®Ëm nÐt víi tÝnh c¸ch m¹nh mÏ, trÝ
tuÖ s¸ng suèt, nh¹y bÐn, tµi dïng binh nh- thÇn; lµ ng-êi tæ chøc vµ lµ linh hån cña
chiÕn c«ng vÜ ®¹i.
III. KÕt bµi
Víi ý thøc t«n träng sù thùc lÞch sö vµ ý thøc d©n téc, nh÷ng ng-êi trÝ thøc - c¸c t¸c
gi¶ Ng« Gia V¨n Ph¸i lµ nh÷ng cùu thÇn chÞu ¬n s©u, nghÜa nÆng cña nhµ Lª, nh-ng hä
®· kh«ng thÓ bá qua sù thùc lµ «ng vua nhµ Lª yÕu hÌn ®· câng r¾n c¾n gµ nhµ vµ chiÕn
c«ng lÉy lõng cña nghÜa qu©n T©y S¬n, lµm næi bËt h×nh ¶nh vua Quang Trung - ng-êi
anh hïng ¸o v¶i, niÒm tù hµo lín cña c¶ d©n téc. Bëi thÕ hä ®· viÕt thùc vµ hay ®Õn nhvËy vÒ ng-êi anh hïng d©n téc NguyÔn HuÖ.
II. Sù th¶m b¹i cña qu©n t-íng nhµ Thanh vµ sè phËn bi ®¸t cña vua t«i Lª
Chiªu Thèng ph¶n n-íc, h¹i d©n ®· ®-îc miªu t¶ nh- thÕ nµo? Em cã nhËn xÐt g×
vÒ lèi v¨n trÇn thuËt ë ®©y?
1. §èi lËp víi h×nh ¶nh nghÜa qu©n T©y S¬n lµ ch©n dung cña kÎ thï x©m l-îc.
- T«n Sü NghÞ kiªu c¨ng, tù m·n, chñ quan:
16
Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9
+ KÐo qu©n vµo Th¨ng Long dÔ dµng “ ngµy ®i ®ªm nghØ” nh- “ ®i trªn ®Êt b»ng” ,
cho lµ v« sù, kh«ng ®Ò phßng g×, chØ l¶ng v¶ng ë bªn bê s«ng, lÊy thanh thÕ su«ng ®Ó
do¹ dÉm.
+ H¬n n÷a y cßn lµ mét tªn t-íng bÊt tµi, cÇm qu©n mµ kh«ng biÕt t×nh h×nh thùc hra sao. Dï ®-îc vua t«i Lª Chiªu Thèng b¸o tr-íc, y vÉn kh«ng chót ®Ò phßng suèt
mÊy ngµy TÕt “ chØ ch¨m chó vµo viÖc yÕn tiÖc vui mõng, kh«ng hÒ lo chi ®Õn viÖc bÊt
ch¾c” , cho qu©n lÝnh mÆc s¾c vui ch¬i.
- Khi qu©n T©y S¬n ®¸nh ®Õn n¬i, t-íng th× sî mÊt mËt, ngùa kh«ng kÞp ®ãng yªn,
ng-êi kh«ng kÞp mÆc gi¸p… chuång tr-íc qua cÇu phao, qu©n th× lóc l©m trËn “ ai nÊy
®Òu rông rêi, sî h·i, xin ra hµng hoÆc bá ch¹y to¸n lo¹n, giµy xÐo lªn nhau mµ chÕt” ,
“ qu©n sÜ c¸c doanh nghe thÊy ®Òu ho¶ng hèt, tan t¸c bá ch¹y, tranh nhau qua cÇu sang
s«ng, x« ®Èy nhau r¬i xuèng mµ chÕt rÊt nhiÒu” , “ ®Õn nçi n-íc s«ng NhÞ Hµ v× thÕ mµ
t¾c nghÏn kh«ng ch¶y ®-îc n÷a” . C¶ ®éi binh hïng, t-íng m¹nh, chØ quen diÔu vâ
d-¬ng oai b©y giê chØ cßn biÕt th¸o ch¹y, m¹nh ai nÊy ch¹y, “ ®ªm ngµy ®i gÊp, kh«ng
d¸m nghØ ng¬i” .
* NghÖ thuËt: kÓ chuyÖn, xen kÏ víi nh÷ng chi tiÕt t¶ thùc thËt cô thÓ, chi tiÕt, sèng
®éng víi nhÞp ®iÖu nhanh, dån dËp, gÊp g¸p gîi sù ho¶ng hèt cña kÎ thï. Ngßi bót miªu
t¶ kh¸ch quan nh-ng vÉn hµm chøng t©m tr¹ng h¶ hª, sung s-íng cña ng-êi viÕt còng
nh- cña d©n téc tr-íc th¾ng lîi cña S¬n T©y.
2. Sè phËn th¶m h¹i cña bän vua t«i Lª Chiªu Thèng ph¶n n-íc, h¹i d©n
- Lª Chiªu Thèng vµ nh÷ng bÒ t«i trung thµnh cña «ng ta ®· v× lîi Ých riªng cña
dßng hä mµ ®em vËn mÖnh cña c¶ d©n téc ®Æt vµo tay kÎ thï x©m l-îc, lÏ tÊt nhiªn hä
ph¶i chÞu ®ùng nçi sØ nhôc cña kÎ ®i cÇu c¹nh, van xin, kh«ng cßn ®©u t- c¸ch bËc qu©n
v-¬ng, vµ kÕt côc còng ph¶i chÞu chung sè phËn bi th¶m cña kÎ väng quèc.
- Khi cã biÕn, qu©n Thanh tan r·, Lª Chiªu Thèng véi v· cïng mÊy bÒ t«i th©n tÝn
“ ®-a th¸i hËu ra ngoµi” , ch¹y b¸n sèng b¸n chÕt, c-íp c¶ thuyÒn d©n ®Ó qua s«ng,
“ lu«n mÊy ngµy kh«ng ¨n” . May gÆp ng-êi thæ hµo th-¬ng t×nh ®ãn vÒ cho ¨n vµ chØ
®-êng cho ch¹y trèn. §uæi kÞp T«n SÜ NghÞ, vua t«i chØ cßn biÕt nh×n nhau than thë,
o¸n giËn ch¶y n-íc m¾t, vµ sau khi sang ®Õn Trung Quèc ph¶i c¹o ®Çu, tÕt tãc, ¨n mÆc
gièng ng-êi M·n Thanh vµ cuèi cïng göi n¾m x-¬ng tµn n¬i ®Êt kh¸ch quª ng-êi.
NghÖ thuËt: Xen kÏ kÓ víi t¶ sinh ®éng, cô thÓ g©y Ên t-îng m¹nh. Ngßi bót ®Ëm
chót xãt th-¬ng cña t¸c gi¶ bÒ t«i trung thµnh cña nhµ Lª.
So s¸nh ngßi bót cña t¸c gi¶ khi miªu t¶ hai cuéc th¸o ch¹y (mét cña qu©n
t-íng nhµ Thanh vµ mét cña vua t«i Lª Chiªu Thèng) cã g× kh¸c biÖt? Gi¶i thÝch v×
sao cã sù kh¸c biÖt ®ã?
- TÊt c¶ ®Òu lµ t¶ thùc, víi nh÷ng chi tiÕt cô thÓ, nh-ng ©m h-ëng l¹i rÊt kh¸c nhau:
- §o¹n v¨n trªn nhÞp ®iÖu nhanh, m¹nh, hèi h¶ “ ngùa kh«ng kÞp ®ãng yªn, ng-êi
kh«ng kÞp mÆc ¸o gi¸p,“ tan t¸c bá ch¹y, tranh nhau qua cÇu sang s«ng, x« ®Èy
17
Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9
nhau…” , ngßi bót miªu t¶ kh¸ch quan nh-ng vÉn hµm chøa t©m tr¹ng h¶ hª, sung
s-íng cña ng-êi th¾ng trËn tr-íc sù th¶m b¹i cña lò c-íp n-íc.
- ë ®o¹n v¨n d-íi, nhÞp ®iÖu cã chËm h¬n, t¸c gi¶ dõng l¹i miªu t¶ tØ mØ nh÷ng
giät n-íc m¾t th-¬ng c¶m cña ng-êi thæ hµo, n-íc m¾t tñi hæ cña vua t«i Lª Chiªu
Thèng, cuéc theÝet ®·i thÞnh t×nh “ giÕt gµ, lµm c¬m” cña kÎ bÒ t«i… ©m h-ëng cã phÇn
ngËm ngïi, chua xãt. Lµ nh÷ng cùu thÇn cña nhµ Lª, c¸c t¸c gi¶ kh«ng thÓ kh«ng mñi
lßng tr-íc sù sôp ®æ cña mét v-¬ng triÒu mµ m×nh tõng phông thê, tuy vÉn hiÓu ®ã lµ
kÕt côc kh«ng thÓ tr¸nh khái.
18
Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9
TruyÖn KiÒu
NguyÔn Du
A. KiÕn thøc c¬ b¶n
I. T¸c gi¶ NguyÔn Du
- T¸c gi¶ NguyÔn Du (1765 - 1820)
- Tªn ch÷ lµ Tè Nh- HiÖu lµ Thanh Hiªn
- Quª ë lµng Tiªn §iÒn - huyÖn Nghi Xu©n - tØnh Hµ Tünh
- S¸ng t¸c nhiÒu t¸c phÈm ch÷ H¸n vµ ch÷ n«m.
+ 3 tËp th¬ ch÷ H¸n gåm 243 bµi.
+ T¸c phÈm ch÷ N«m xuÊt s¾c nhÊt lµ §o¹n tr-êng t©n thanh th-êng gäi lµ TruyÖn
KiÒu.
H·y nªu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ thêi ®¹i, gia ®×nh, cuéc ®êi NguyÔn Du ®· cã ¶nh
h-ëng tíi viÖc s¸ng t¸c TruyÖn KiÒu.
a. Thêi ®¹i:
NguyÔn Du sinh tr-ëng trong mét thêi ®¹i cã nhiÒu biÕn ®éng d÷ déi, x· héi phong
kiÕn ViÖt Nam khñng ho¶ng s©u s¾c, phong trµo n«ng d©n khëi nghÜa næ ra liªn tôc,
®Ønh cao lµ cuéc khëi nghÜa T©y S¬n ®· “ Mét phen thay ®æi s¬n hµ” . Nh-ng triÒu ®¹i
T©y S¬n ng¾n ngñi, triÒu NguyÔn lªn thay. Nh÷ng thay ®æi kinh thiªn ®éng ®Þa Êy t¸c
®éng m¹nh tíi nhËn thøc t×nh c¶m cña NguyÔn Du ®Ó «ng h-íng ngßi bót cña m×nh
vµo hiÖn thùc, vµo “ Nh÷ng ®iÒu tr«ng thÊy mµ ®au ®ín lßng” .
b. Gia ®×nh:
Gia ®×nh NguyÔn Du lµ gia ®×nh ®¹i quý téc nhiÒu ®êi lµm quan vµ cã truyÒn thèng
v¨n ch-¬ng. Nh-ng gia ®×nh «ng còng bÞ sa sót. Nhµ th¬ må c«i cha n¨m 9 tuæi, må c«i
mÑ n¨m 12 tuæi. Hoµn c¶nh ®ã còng t¸c ®éng lín tíi cuéc ®êi NguyÔn Du.
c. Cuéc ®êi:
NguyÔn Du cã n¨ng khiÕu v¨n häc bÈm sinh, ham häc, cã hiÓu biÕt s©u réng vµ tõng
tr¶i, cã vèn sèng phong phó víi nhiÒu n¨m l-u l¹c, tiÕp xóc víi nhiÒu c¶nh ®êi, nhiÒu
con ng-êi sè phËn kh¸c nhau. ¤ng tõng ®i sø sang Trung Quèc, qua nhiÒu vïng ®Êt
Trung Hoa réng lín víi nÒn v¨n ho¸ rùc rì. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®Òu cã ¶nh h-ëng tíi
s¸ng t¸c cña nhµ th¬.
NguyÔn Du lµ con ng-êi cã tr¸i tim giµu lßng yªu th-¬ng. ChÝnh nhµ th¬ ®· tõng
viÕt trong TruyÖn KiÒu “ Ch÷ t©m kia míi b»ng ba ch÷ tµi” . Méng Liªn §-êng Chñ
Nh©n trong lêi Tùa TruyÖn KiÒu còng ®Ò cao tÊm lßng cña NguyÔn Du víi con ng-êi,
víi cuéc ®êi: “ Lêi v¨n t¶ ra h×nh nh- cã m¸u ch¶y ë ®Çu ngän bót, n-íc m¾t thÊm trªn
tê giÊy khiÕn ai ®äc ®Õn còng ph¶i thÊm thÝa, ngËm ngïi, ®au ®ín ®Õn ®øt ruét…” . NÕu
kh«ng ph¶i cã con m¾t tr«ng thÊu c¶ s¸u câi, tÊm lßng nghÜ suèt c¶ ngh×n ®êi th× tµi
nµo cã c¸i bót lùc Êy.
VÒ sù nghiÖp v¨n häc cña NguyÔn Du:
19
Tổng hợp kiến thức Ngữ văn lớp 9 - Kiến thức cơ bản Ngữ Văn lớp 9
- S¸ng t¸c nhiÒu t¸c phÈm ch÷ H¸n vµ ch÷ N«m.
+ 3 tËp th¬ ch÷ H¸n gåm 243 bµi.
+ T¸c phÈm ch÷ N«m cã V¨n chiªu hån, xuÊt s¾c nhÊt lµ §o¹n tr-êng t©n thanh
th-êng gäi lµ TruyÖn KiÒu.
II. T¸c phÈm truyÖn KiÒu
1. Nguån gèc vµ sù s¸ng t¹o:
- XuÊt xø TruyÖn KiÒu :
* ViÕt TruyÖn KiÒu NguyÔn Du cã dùa theo cèt truyÖn Kim V©n KiÒu truyÖn cña
Thanh T©m Tµi Nh©n (Trung Quèc).
* Tuy nhiªn phÇn s¸ng t¹o cña NguyÔn Du lµ hÕt søc lín, mang ý nghÜa quyÕt ®Þnh
thµnh c«ng cña t¸c phÈm:
- Néi dung: Tõ c©u truyÖn t×nh ë TQ ®êi Minh biÕn thµnh mét khóc ca ®au lßng
th-¬ng ng-êi b¹c mÖnh (v-ît xa Thanh T©m Tµi Nh©n ë tinh thÇn nh©n ®¹o).
- NghÖ thuËt:
+ ThÓ lo¹i: ChuyÓn thÓ v¨n xu«i thµnh th¬ lôc b¸t - thÓ th¬ lôc b¸t truyÒn thèng cña
d©n téc gåm 3254 c©u.
+ NghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt, miªu t¶ thiªn nhiªn, ®Æc biÖt lµ bót ph¸p t¶ c¶nh
ngô t×nh.
+ Ng«n ng÷: TruyÖn KiÒu ®¹t tíi ®Ønh cao cña ng«n ng÷ nghÖ thuËt.
2. Hoµn c¶nh: S¸ng t¸c vµo thÕ kû XIX (1805 - 1809)
3. ThÓ lo¹i: TruyÖn N«m: lo¹i truyÖn th¬ viÕt b»ng ch÷ N«m. TruyÖn cã khi ®-îc
viÕt bµng thÓ th¬ lôc b¸t. Cã hai lo¹i truyÖn N«m: truyÖn n«m b×nh d©n hÇu hÕt kh«ng
cã tªn t¸c gi¶, ®-îc viÕt trªn c¬ së truyÖn d©n gian; truyÖn N«m b¸c häc phÇn nhiÒu cã
tªn t¸c gi¶, ®-îc viÕt trªn c¬ së cèt truyÖn cã s½n cña v¨n häc Trung Quèc hoÆc do t¸c
gi¶ s¸ng t¹o ra. TruyÖn N«m ph¸t triÓn m¹nh mÏ nhÊt ë nöa cuèi thÓ ký XVIII vµ thÕ
kû XIX.
4. ý nghÜa nhan ®Ò:
TruyÖn KiÒu cã 2 tªn ch÷ b¸n vµ 1 tªn ch÷ n«m.
- Tªn ch÷ h¸n: Kim V©n KiÒu truyÖn cña Thanh T©m Tµi Nh©n: tªn cña 3 nh©n
vËt trong truyÖn: Kim Träng, Thuý V©n, Thuý KiÒu.
§o¹n tr-êng t©n thanh: tiÕng kªu míi vÒ nçi ®au th-¬ng ®øt ruét: béc lé chñ ®Ò t¸c
phÈm (tiÕng kªu cøu cho sè phËn ng-êi phô n÷).
- Tªn ch÷ n«m: TruyÖn KiÒu: Tªn nh©n vËt chÝnh - Thuý KiÒu (do nh©n d©n ®Æt).
5. Tãm t¾t TruyÖn KiÒu.
a. PhÇn thø nhÊt : GÆp gì vµ ®Ýnh -íc.
V-¬ng Thuý KiÒu lµ mét thiÕu n÷ tµi s¾c vÑn toµn, con g¸i ®Çu lßng mét gia ®×nh
trung l-u l-¬ng thiÖn, sèng trong c¶nh "ªm ®Òm tr-íng rñ mµn che" bªn c¹nh cha mÑ
vµ hai em lµ Thuý V©n, V-¬ng Quan. Trong buæi du xu©n nh©n tiÕt Thanh minh, KiÒu
gÆp chµng Kim Träng "phong t- tµi m¹o tãt vêi". Gi÷a hai ng-êi chím në mét mèi t×nh
20
- Xem thêm -