Tài liệu Xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT AN ĐẮC HÙNG XỬ PHẠT VI PHẠM HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC HẢI QUAN LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2012 1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT AN ĐẮC HÙNG XỬ PHẠM VI PHẠT HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC HẢI QUAN Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật Mã số : 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Phạm Hồng Thái HÀ NỘI - 2012 2 MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các bảng 1 MỞ ĐẦU Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ XỬ PHẠT 7 VI PHẠM HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC HẢI QUAN 1Vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan 7 .1. 1 Khái niệm vi phạm hành chính 1 Khái niệm vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan 7 .1.1. 9 .1.2. 1.1.3. Đặc điểm của vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan 13 Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan 14 1.2.1. Khái niệm xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan 14 1.2. .2.2. 1 Đặc điểm của xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan 16 19 1.2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan 1 Cơ sở pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính 22 .3. trong lĩnh vực hải quan 22 Các 1 loại vi phạm hành chính về hải quan .3.1. 4 1.3.2. Nguyên tắc xử phạt vi phạm hành chính và nguyên tắc áp dụng văn bản pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan .3.3. 1 Thời hiệu xử phạt và hình thức xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan 1 .3.4. Thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh 24 32 38 vực hải quan 1.3.5. Trình tự, thủ tục xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan 44 1.3.6. Pháp luật hải quan một số nước về xử phạt vi phạm hành chính 52 Chương 2: THỰC TRẠNG XỬ PHẠT VI PHẠM HÀNH .1. 2.1.1. 2.1.2. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.3. 2.3.1. 2.3.2. 57 CHÍNH TRONG LĨNH VỰC HẢI QUAN 2 Thực trạng pháp luật về xử phạt vi phạm hành 57 chính trong lĩnh vực Hải quan 57 Về các quy định mang tính nguyên tắc 58 Về hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan và mức xử phạt 74 Thực trạng vi phạm hành chính trong lĩnh vực Hải quan 74 Tình hình vi phạm những năm gần đây 78 Các hình thức vi phạm chính 81 Thực trạng xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực Hải quan 81 Những kết quả đạt được 84 Những tồn tại, vướng mắc trong công tác xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực Hải quan 91 Chương 3: PHƢƠNG HƢỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT XỬ LÝ VI PHẠM HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC HẢI QUAN VÀ NÂNG CAO HIỆU 5 QUẢ XỬ PHẠT VI PHẠM HÀNH CHÍNH TRONG .1. .1.1. LĨNH VỰC HẢI QUAN 3 Hoàn thiện pháp luật xử phạt vi phạm hành chính 91 về hải quan 92 3 Thể chế hóa các chủ trương chính sách của Đảng, phù hợp Hiến pháp và pháp luật 3 .1.2. quan 3 .1.3. .2. Phù hợp điều ước quốc tế liên quan đến lĩnh vực hải 95 quan mà Việt Nam ký kết, gia nhập 3 .1.4. Đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính, hiện đại hoá hải 94 Khắc phục những tồn tại thiếu sót đối với các qui định 97 của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan 3 Một số giải pháp hoàn thiện các qui định của pháp 99 luật về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan ở nƣớc ta hiện nay 99 3 Hoàn thiện pháp luật .2.1. 3.2.2. Tổ chức thực hiện các qui định của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan 116 3.2.3. Bồi dưỡng ý thức pháp luật 124 3.2.4. Một số giải pháp khác 129 KẾT LUẬN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 6 130 133 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp tiết của đề tài Hoạt động hải quan là một hoạt động kiểm tra, giám sát của Nhà nước nhằm đảm bảo quản lý nhà nước đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu, quá cảnh, phương tiện vận tải xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh của tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước. Trong xu thế đất nước đang trong quá trình đẩy nhanh hội nhập kinh tế quốc tế, Đảng và Nhà nước ta quyết tâm tiếp tục thực hiện chủ trương, chính sách chủ động cải cách, mở cửa nền kinh tế, gắn kết nền kinh tế nước ta với nền kinh tế thế giới. Đặc biệt là Việt Nam đã gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), cũng như đảm bảo các cam kết quốc tế mà Việt Nam tham gia ký kết. Thực hiện đường lối chủ trương của Đảng và Nhà nước ta hiện nay, tập trung xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân thì một trong những yêu cầu bức thiết đặt ra là mọi hành vi vi phạm pháp luật phải được xử lý nghiêm minh, kịp thời, triệt để. Trước yêu cầu đó, ngành Hải quan đang từng bước hiện đại hóa ngành, thực hiện cải cách sâu rộng về thủ tục hành chính hải quan, từng bước áp dụng khoa học kỹ thuật hiện đại nhằm đơn giản hóa, hài hòa thủ tục hải quan, xây dựng một cơ quan hải quan hiện đại với hệ thống quy trình thủ tục đơn giản, hiệu quả đáp ứng được yêu cầu tạo thuận lợi hơn nữa cho thương mại và quản lý hiệu quả hàng hóa xuất nhập khẩu, phương tiện xuất nhập cảnh, tăng cường thu hút đầu tư nước ngoài. Mặt khác, không ngừng kiểm soát chặt chẽ các hoạt động xuất nhập khẩu, kiểm soát thương mại, xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm trong lĩnh vực hải quan. Cơ quan hải quan thực hiện chức năng quản lý nhà nước về hải quan, một lĩnh vực luôn gắn chặt với hoạt động đối ngoại, kinh tế đối ngoại, an ninh quốc gia và an ninh cộng đồng trên lãnh thổ hải quan. Do tính chất đặc thù 7 của lĩnh vực hải quan trên địa bàn là các cửa khẩu biên giới, những khu thương mại, khu kinh tế cửa khẩu,... hoạt động kinh tế sôi động, mặt khác tình hình tội phạm buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ qua biên giới diễn ra ở đâu cũng phức tạp. Để đáp ứng được yêu cầu đấu tranh phòng, chống vi phạm xảy ra trong lĩnh vực hải quan, ngay từ khi thành lập, Hải quan Việt Nam đã trở thành lực lượng quan trọng trong công tác đấu tranh phát hiện, ngăn chặn và xử lý đối với các vi phạm (buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ qua biên giới). Quá trình thực hiện nhiệm vụ của ngành hải quan luôn gắn liền với việc thực hiện các quy định của pháp luật hải quan, trong đó có vấn đề xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan. Thực tiễn công tác cho thấy, tình hình vi phạm hành chính của các tổ chức, cá nhân liên quan đến lĩnh vực hải quan ngày một nhiều, số vụ vi phạm ngày càng tăng, thủ đoạn ngày một tinh vi. Để kiểm soát chặt chẽ cũng như xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm, đòi hỏi phải nắm chắc các cơ sở pháp lý, trình tự thủ tục luật định trong xử phạt vi phạm hành chính, góp phần vào việc ngăn chặn và xử lý kịp thời mọi hành vi vi phạm. Vì vậy, vấn đề bức xúc, cấp bách hiện nay được đề tài quan tâm đặt ra là phải nghiên cứu đánh giá, xác định một cách khái quát, cũng như cụ thể về thực trạng xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan góp phần ngăn chặn và xử lý mọi hành vi vi phạm trong lĩnh vực hải quan. 2. Mục tiêu của đề tài - Hệ thống hóa và làm rõ một số vấn đề lý luận của pháp luật xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan; - Nghiên cứu thực trạng của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan và thực trạng vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan; - Đề xuất, kiến nghị các giải pháp chủ yếu để hoàn thiện pháp luật xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải ở nước ta hiện nay và trong thời gian tới; 8 - Kết quả nghiên cứu có thể được dùng như tài liệu tham khảo trong nghiên cứu khoa học và thực tiễn áp dụng vấn đề này với ngành Hải quan và với mỗi cán bộ, công chức Hải quan. 3. Tình hình nghiên cứu Hiện nay, tại Việt Nam đã có một số công trình nghiên cứu về pháp luật hải quan và xử lý vi phạm hành chính, có những bài viết theo quan niệm khoa học pháp lý có đề cập đến vấn đề xử phạt vi phạm hành chính nhưng cũng chỉ ở mức độ khái lược. Tiêu biểu là: "Tìm hiểu về xử phạt vi phạm hành chính", của tác giả Phạm Dũng Hoàng Sao, nêu khái quát chung và phân tích những khái niệm cơ bản về xử phạt vi phạm hành chính, chưa đi sâu vào vấn đề xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan; Luận án tiến sĩ khoa học luật mã số 5.05.01, Hà Nội - 1996, đề tài "Đổi mới và hoàn thiện pháp luật về hải quan ở nước ta hiện nay", của tác giả Vũ Ngọc Anh, cũng đã nêu một số vấn đề tồn tại của pháp luật về hải quan ở nước ta và có những phương hướng để đổi mới cũng như hoàn thiện pháp luật về hải quan của nước ta, tuy nhiên, có nói về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan nhưng chỉ ở mức độ chung, chưa đi sâu vào thực trạng pháp luật và thực trạng vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan; Đề tài khoa học "Nghiên cứu một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật xử lý vi phạm hành chính về hải quan theo yêu cầu của hội nhập kinh tế quốc tế", của thạc sĩ Phùng Thị Bích Hường, tương tự đề tài của tác giả Vũ Ngọc Anh, đề tài này cũng chỉ đưa ra những tồn tại chung và phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật xử lý vi phạm hành chính về hải quan nhưng chưa đi sâu vào thực trạng pháp luật và vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan; Đề tài khoa học "Trách nhiệm pháp lý của đối tượng nộp thuế đối với các hành vi vi phạm pháp luật hải quan về thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu", của tác giả Đào Thịnh Vinh, cũng đã nêu được những vấn đề lý luận và thực 9 trạng vấn đề trách nhiệm pháp lý của đối tượng nộp thuế do vi phạm pháp luật về thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu ở Việt Nam, nhưng lại chỉ nêu một vấn đề nhỏ về hành vi vi phạm quy định về kiểm tra hải quan, thanh tra thuế thuộc nhóm hành vi vi phạm quy định về kiểm tra, giám sát, kiểm soát hải quan của vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan chứ chưa nêu các vấn đề khác trong các qui định về hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan và mức xử phạt; Hay một số bài nghiên cứu trên Tạp chí Luật học, cũng như một số chuyên đề giảng dạy môn Xử lý vi phạm pháp luật, đấu tranh chống tội phạm trong lĩnh vực hải quan của Tổng cục hải quan có đề cập đến việc xử lý do vi phạm pháp luật về hải quan nhưng ở mức độ sơ lược, chưa tập trung vào vấn đề xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan. Trong các công trình nghiên cứu trên đây, trên cơ sở phân tích lý luận và thực tiễn có liên quan, các tác giả mới giới thiệu, phân tích, đánh giá tổng quan một số khía cạnh về vi phạm pháp luật hải quan chứ không đề cập cụ thể, chi tiết cũng như định hướng riêng về thực trạng pháp luật vi phạm hành chính hải quan, cũng như chưa đưa ra phương hướng chuyên biệt để hoàn thiện pháp luật về lĩnh vực này. Chính vì vậy, luận văn này là công trình nghiên cứu đầu tiên tương đối đầy đủ và toàn diện về vấn đề xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan, luận văn thực hiện các nội dung sau: - Phân tích những vấn đề lý luận cơ bản về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan để đưa ra các luận cứ khoa học và những lý giải mang tính lý luận nhằm góp phần định hướng hoàn thiện về pháp luật vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan; - Nêu những thực trạng về pháp luật xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan cũng như những qui định mang tính nguyên tắc, hành vi vi phạm và mức xử phạt về vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan; đồng 10 thời nêu được thực trạng vi phạm hành chính và thực trạng xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan; - Đưa ra một số đề xuất, phương hướng, giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan và nâng cao hiệu quả xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan; - Kết quả nghiên cứu có thể được dùng như tài liệu tham khảo trong nghiên cứu khoa học và thực tiễn áp dụng vấn đề này với ngành Hải quan và với mỗi cán bộ công chức hải quan. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài: Là những vấn đề có tính lý luận và thực tiễn đối với các quy định của pháp luật xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan thời gian qua, những phương hướng và những giải pháp chủ yếu để từng bước hoàn thiện các quy định của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan trong thời gian tới. Phạm vi nghiên cứu: Trong phạm vi một luận văn tốt nghiệp và với tất cả khả năng cho phép, người viết luận văn cố gắng nghiên cứu một cách tổng quát về những vấn đề cơ bản thuộc nội dung của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực Hải quan dưới góc độ lý luận và thực tiễn ban hành, áp dụng và thi hành các quy định của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực Hải quan. 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và Pháp luật: "Nhà nước của dân, do dân và vì dân", quan điểm về xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam và các quan điểm có tính lý luận của Đảng, những chủ trương, chính sách chỉ đạo công cuộc đổi mới, mở cửa đất nước. Luận văn sử dụng các phương pháp: kết hợp lý luận với thực tiễn, phương pháp phân tích; tổng hợp; phương pháp hệ thống... 11 6. Ý nghĩa khoa học và đóng góp của luận văn - Là luận văn triển khai nghiên cứu có hệ thống những vấn đề có tính chất lý luận về vi phạm hành chính và xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan, đặc điểm vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan; những kinh nghiệm pháp luật hải quan thế giới và pháp luật xử phạt vi phạm hành chính về hải quan của một số nước; - Luận văn phân tích và khái quát thực trạng chính sách của Đảng, pháp luật nhà nước, thực trạng xây dựng, thực hiện pháp luật xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan ở giai đoạn hiện nay. Phân tích, lý giải cơ sở khoa học những vấn đề có tính chất đặc trưng của pháp luật xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan suốt quá trình mở cửa, hội nhập, xây dựng, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa của nước ta; - Đề xuất một số giải pháp để hoàn thiện, nâng cao hiệu quả xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế, chương trình hiện đại hóa hải quan, áp dụng phương pháp quản lý rủi ro, áp dụng thủ tục hải quan điện tử, thông quan tự động,... 7. Kêt cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan Chương 2: Thực trạng xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan Chương 3: Phương hướng, giải pháp nâng cao hiệu quả xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan 12 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ XỬ PHẠT VI PHẠM HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC HẢI QUAN 1.1. Vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan 1.1.1. Khái niệm vi phạm hành chính Để xã hội có thể ổn định và phát triển được theo đúng định hướng đã định, Nhà nước luôn phải tác động lên các quan hệ xã hội bằng một hệ thống các quy tắc quản lý nhà nước được quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật. Trên thực tế, trong đời sống xã hội luôn xảy ra tình trạng vi phạm các quy tắc quản lý nhà nước. Các vi phạm đó diễn ra hàng ngày trong đời sống xã hội, từ những hành vi vi phạm nhỏ nhặt như hút thuốc nơi công cộng v.v... đến những hành vi vi phạm có tính chất, mức độ lớn hơn như điều khiển phương tiện giao thông cơ giới đường bộ đi vào đường ngược chiều, vượt đèn đỏ hay thậm chí lạng lách đánh võng, gây tai nạn rồi bỏ chạy... hoặc trốn thuế… Những hành vi vi phạm các quy tắc quản lý nhà nước vi phạm pháp luật được nêu trên đây thể hiện rất đa dạng, phong phú và xẩy ra trong hầu hết các lĩnh vực quản lý nhà nước. Dưới góc độ lý luận về nhà nước và pháp luật, vi phạm pháp luật được cấu thành bởi các mặt khách quan, chủ quan, chủ thể, khách thể của nó. Tổng hợp các yếu tố đó ta có thể hiểu vi phạm pháp luật là hành vi nguy hiểm cho xã hội do chủ thể có năng lực trách nhiệm pháp lý thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý xâm hại đến các quan hệ xã hội được pháp luật xác lập và bảo vệ. Dựa theo các tiêu chuẩn khác nhau mà các vi phạm pháp luật được phân thành nhiều loại khác nhau. Tuy nhiên, căn cứ vào khách thể vi phạm, mức độ, tính chất nguy hiểm của hành vi cho xã hội thì vi phạm pháp luật được chia thành các loại sau: 13 - Vi phạm hình sự (tội phạm) là những hành vi nguy hiểm cho xã hội, có lỗi và được quy định trong Bộ luật hình sự. - Vi phạm hành chính là những hành vi trái pháp luật, có lỗi nhưng mức độ nguy hiểm cho xã hội thấp hơn tội phạm, xâm phạm các quan hệ xã hội do các văn bản quy phạm pháp luật về trách nhiệm pháp lý hành chính bảo vệ. - Vi phạm dân sự là những hành vi trái pháp luật, có lỗi, xâm hại tới các quan hệ tài sản, quan hệ nhân thân, quan hệ phi tài sản có liên quan tới tài sản…được Bộ luật dân sự quy định. - Vi phạm kỷ luật là hành vi có lỗi, trái với các quy tắc kỷ luật lao động, học tập, công vụ nhà nước trong các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp, trường học được luật lao động, hành chính và các văn bản nội quy của từng cơ quan, doanh nghiệp quy định. Theo qui định tại Điều 1 của Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính năm 2002 (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2007, 2008) (sau đây xin được gọi là Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính): "Vi phạm hành chính là hành vi do cá nhân, tổ chức thực hiện với lỗi cố ý hoặc vô ý vi phạm các quy định của pháp luật về quản lý nhà nước mà không phải là tội phạm và theo quy định của pháp luật phải bị xử lý vi phạm hành chính" [60, tr. 1]. Từ khái niệm nêu trên, chúng ta có thể thấy được những đặc điểm cơ bản của vi phạm hành chính như sau: - Những hành vi này đều là những hành vi xâm hại đến trật tự quản lý nhà nước, phá vỡ trật tự nhà nước đang được duy trì và bảo vệ, làm ảnh hưởng đến hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trong các lĩnh vực. Tuy vậy, do tính chất và mức độ xâm hại của hành vi dù đã nguy hiểm cho xã hội nhưng chưa đến mức phải truy cứu trách nhiệm hình sự. - Chủ thể thực hiện hành vi này là tổ chức, cá nhân. Với tổ chức, thì hành vi này được thực hiện bởi cá nhân cụ thể nhưng dưới danh nghĩa là do tổ chức giao, phân công, nhân danh tổ chức; 14 - Hành vi do tổ chức, cá nhân thực hiện có lỗi cố ý hoặc vô ý; - Hành vi vi phạm này được quy định trong một văn bản quy phạm pháp luật xác định là hành vi đó bị xử lý vi phạm hành chính. Đây là dấu hiệu có tính hình thức, thực chất là nói về tính trái pháp luật của hành vi. 1.1.2. Khái niệm vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan Hoạt động Hải quan là một loại hoạt động kiểm tra, giám sát của Nhà nước nhằm đảm bảo quản lý nhà nước đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu, quá cảnh, phương tiện vận tải xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh của cá nhân, tổ chức trong nước và nước ngoài. Theo quy định của Luật Hải quan của Quốc hội khóa X, kỳ họp thứ 9 thông qua ngày 29/6/2011 (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2005): "Hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu, quá cảnh, phương tiện vận tải xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh phải được làm thủ tục hải quan, chịu sự kiểm tra, giám sát hải quan, vận chuyển đúng tuyến đường, qua của khẩu theo quy định của pháp luật" [42, tr. 46]. Tuy nhiên, trong thực tế hoạt động luôn có những hành vi cố ý hay vô ý vi phạm các quy định của Nhà nước đối với các chế độ quản lý, các khâu nghiệp vụ của quá trình kiểm tra, giám sát Hải quan. Các hành vi vi phạm pháp luật này tùy theo tính chất, mức độ vi phạm phải bị xử phạt. Trên cơ sở các chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn được pháp luật quy định, cơ quan Hải quan là cơ quan trực tiếp thực hiện quyền kiểm tra, giám sát đảm bảo duy trì sự quản lý của Nhà nước đối với hàng hóa xuất, nhập khẩu, phương tiện vận tải và hành khách xuất, nhập cảnh; điều tra chống buôn lậu, chống gian lận thương mại... nhằm bảo hộ và thúc đẩy phát triển sản xuất trong nước, tăng sức cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu; thu thuế xuất nhập khẩu bảo đảm nguồn thu cho ngân sách nhà nước, bảo vệ lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng; bảo vệ môi trường; góp phần bảo vệ lợi ích chủ quyền kinh tế và an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội. Cơ quan hải quan thực hiện các quyền thông qua một hệ thống các quy trình thủ tục hành chính đặc biệt gọi là 15 thủ tục hải quan nhằm hợp thức hóa cho hàng hóa, hành lý, phương tiện vận tải khi qua lại biên giới, đồng thời thực hiện các quyền kiểm tra, giám sát nhằm đảm bảo các chế độ quản lý của nhà nước đối với các đối tượng nói trên cũng như các quy trình thủ tục được đảm bảo tuân thủ. Hải quan Việt Nam có nhiệm vụ thực hiện kiểm tra, giám sát hàng hóa, phương tiện vận tải; phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới; tổ chức thực hiện pháp luật về thuế đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu; thống kê hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu… [42, tr. 43]. Tất cả các quan hệ như vậy trong lĩnh vực hải quan được điều chỉnh bởi các quy phạm pháp luật quy định trong nhiều văn bản quy phạm pháp luật khác nhau nhưng có liên quan chặt chẽ với nhau lập nên tổng thể các quy phạm pháp luật đặc biệt điều chỉnh các quan hệ xã hội trong lĩnh vực quản lý nhà nước về hải quan, tức là điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình thực hiện các biện pháp quản lý nhà nước đối với các hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu và xuất cảnh, nhập cảnh. Tổng thể các quy phạm pháp luật đã có thể coi là các quy phạm pháp luật về hải quan. Do các quy phạm pháp luật về hải quan là các quy tắc chung bảo vệ chế độ kiểm tra, giám sát hải quan, là một trong những chế độ quản lý nhà nước nên có tính chất bắt buộc thực hiện đối với mọi đối tượng cá nhân, tổ chức liên quan. Như vậy, có thể nói đặc điểm chung nhất của các quy phạm pháp luật về hải quan là tính chất bắt buộc thực hiện đối với các quy định, các chế độ về hải quan do Nhà nước ban hành, do đã chúng mang tính chất mệnh lệnh của luật hành chính. Một đặc điểm nữa của các quy phạm pháp luật về hải quan là tính chất tích cực của các quy phạm này trong hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu hàng hóa qua biên giới. Một mặt đảm bảo cho việc tuân thủ trật tự kỷ cương trong hoạt động xuất nhập khẩu và xuất nhập cảnh, mặt khác các quy phạm pháp luật về hải quan quy định các biện pháp nhằm đấu tranh chống lại các hành vi vi 16 phạm pháp luật trong lĩnh vực: vi phạm các chế độ về xuất nhập khẩu, trốn, lậu thuế, buôn lậu hoặc vận chuyển trái phép hàng hóa, ngoại hối... qua biên giới. Hiện nay, các quy phạm pháp luật về hải quan quy định quyền và nghĩa vụ pháp lý của các bên tham gia quan hệ pháp luật về hải quan. Các chế độ quản lý hải quan cụ thể đã được ban hành trong Luật hải quan và được hệ thống hóa trong các văn bản pháp quy do Chính phủ ban hành dưới nhiều hình thức: Nghị định của Chính phủ, Quyết định, Chỉ thị của các Bộ, ngành... Trong thực tế hoạt động luôn có những hành vi cố ý hay vô ý vi phạm các quy định của Nhà nước đối với các chế độ quản lý, các quy trình thủ tục hay việc kiểm tra, giám sát của cơ quan hải quan. Các hành vi vi phạm pháp luật này, tùy theo tính chất, mức độ vi phạm đều phải bị xử phạt, có hành vi bị xử lý vi phạm hình sự như các hành vi buôn lậu hay vận chuyển trái phép hàng hóa, hành lý qua biên giới (theo quy định tại các Điều 153 và 154 Bộ Luật Hình sự), nhưng đa số bị xử phạt theo các quy định của Pháp lệnh về xử lý vi phạm hành chính. Tóm lại, xuất phát từ khái niệm, đặc điểm của vi phạm hành chính nói chung, tính đặc thù của hoạt động quản lý nhà nước về hải quan nói riêng, và từ các phân tích trên, theo quy định tại Điều 1, Nghị định số 97/2007/NĐ-CP ngày 07/6/2007 của Chính phủ quy định việc xử lý vi phạm hành chính và cưỡng chế thi hành quyết định hành chính trong lĩnh vực hải quan và Nghị định số 18/2009/NĐ-CP ngày 18/02/2009 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều Nghị định số 97/2007/NĐ-CP ngày 07 tháng 6 năm 2007 của Chính phủ quy định việc xử lý vi phạm hành chính và cưỡng chế thi hành quyết định hành chính trong lĩnh vực hải quan và Điều 1, Mục 1, Chương I, Thông tư số 193/2009/TT-BTC ngày 01/10/2009 của Bộ Tài chính quy định chi tiết thi hành Nghị định số 97/2007/NĐ-CP và Nghị định số 18/2009/NĐ-CP: "Vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan là hành vi do cá nhân, tổ chức thực hiện một cách cố ý, hay vô ý xâm phạm tới các quan hệ xã hội được các 17 quy định quản lý nhà nước về hải quan điều chỉnh, bảo vệ, chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt" [8]. Vi phạm hành chính về hải quan luôn luôn là hành vi (hành động hoặc không hành động). Khi xác định một hành vi vi phạm pháp luật có phải là vi phạm hành chính về hải quan hay không cần xét tới các dấu hiệu pháp lý cơ bản sau: - Hành vi do cá nhân, tổ chức thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý; Chủ thể thực hiện hành vi vi phạm hành chính có thể là cá nhân hoặc tổ chức. Các cá nhân, tổ chức này khi thực hiện hành vi vi phạm hành chính về hải quan với lỗi cố ý hoặc lỗi vô ý đều bị xử phạt theo qui định của pháp luật. - Hành vi đó xâm phạm các quan hệ xã hội được các quy phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực hải quan điều chỉnh và bảo vệ mà không phải là tội phạm. - Mức độ của hành vi thấp hơn tội phạm hay nói cách khác tính nguy hiểm cho xã hội của hành vi vi phạm hành chính thấp hơn của tội phạm. - Pháp luật qui định hành vi đó phải bị xử phạt vi phạm hành chính về hải quan. Về nguyên tắc, một hành vi chỉ bị coi là vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan khi nó được qui định trong các văn bản pháp luật. Pháp luật qui định hành vi nào đó là vi phạm hành chính về hải quan và qui định chế tài xử phạt tương ứng với hành vi đó là nhằm phân biệt rõ ranh giới giữa hành vi vi phạm hành chính và hành vi hợp pháp, tạo điều kiện cho chủ thể xử sự theo đúng qui định của pháp luật. Như vậy, vi phạm hành chính về Hải quan là một dạng cụ thể của vi phạm hành chính xâm hại các hoạt động quản lý của Nhà nước về Hải quan. Các nhóm hành vi vi phạm cụ thể được quy định tại Nghị định số 97/2007/NĐ-CP và Nghị định số 18/2009/NĐ-CP và các quy định khác của Chính phủ quy định việc xử phạt vi phạm hành chính. 18 1.1.3. Đặc điểm của vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan Vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan mang đầy đủ các đặc điểm chung của vi phạm hành chính nói chung, do vậy, cấu thành vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan cũng là tổng hợp những dấu hiệu đặc trưng thể hiện đầy đủ tính xâm hại cho trật tự quản lý nhà nước của một loại vi phạm hành chính và cần thiết cho việc xác định ranh giới của các loại vi phạm hành chính khác nhau. Tuy nhiên, do đặc thù của hoạt động hải quan, các vi phạm hành chính hải quan cũng có một số đặc điểm riêng có tác động nhất định đến việc xử phạt đối với các hành vi vi phạm này. Vi phạm hành chính hải quan chỉ xảy ra trong hoạt động hành chính có liên quan đến hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, xuất cảnh, nhập cảnh, và do đã có liên quan, chịu nhiều tác động của các yếu tố nước ngoài: đối tượng áp dụng của pháp luật hải quan, ngoài các tổ chức, cá nhân trong nước thực hiện xuất khẩu, nhập khẩu, quá cảnh, xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh phương tiện vận tải, còn có các tổ chức, cá nhân nước ngoài. - Hoạt động hải quan mang tính tổng hợp, liên quan đến quy định của nhiều đạo luật điều chỉnh các quan hệ xã hội khác nhau như: Bộ luật Hình sự, Bộ luật tố tụng hình sự, Luật Thương mại, Luật thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu,… Do vậy, vi phạm hành chính về hải quan có thể do nhiều cơ quan phát hiện và vi phạm hành chính hải quan có thể do nhiều cơ quan cùng tham gia xử lý. Tuy nhiên, để tránh sự chồng chéo trong việc xử lý vi phạm hành chính về hải quan, theo quy định của Luật hải quan về địa bàn hoạt động hải quan thì trong phạm vi địa bàn hoạt động hải quan, cơ quan hải quan chịu trách nhiệm kiểm tra hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu, phương tiện vận tải xuất cảnh, nhập cảnh để chủ động phòng chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới, chống gian lận thương mại. Nghị định quy định việc xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan cũng quy định thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính cho các cơ quan khác như: Chủ tịch UBND các tỉnh, Bộ đội biên phòng, Cảnh sát biển… 19 - Vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan xâm phạm tới nhiều quan hệ xã hội do pháp luật điều chỉnh, bảo vệ. Vi phạm hành chính bao gồm cả các vi phạm về chế độ quản lý xuất khẩu, nhập khẩu, quá cảnh hàng hóa, hành lý, ngoại hối, vàng, tiền Việt Nam, kim khí quý, đá quý, cổ vật, văn hóa phẩm, bưu phẩm, vật dụng trên phương tiện vận tải xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh và các tài sản khác (gọi chung là hàng hóa); các quy định về xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh phương tiện vận tải, nên có liên quan đến nhiều luật hoặc các quy định chuyên ngành. Trong một số trường hợp, việc phân biệt rõ ràng giữa vi phạm hành chính hải quan và vi phạm hành chính trong các lĩnh vực khác là tương đối khó khăn. Chẳng hạn, phân biệt hành vi khai sai mã số, khai sai trị giá tính thuế của hàng hóa vừa có thể xử phạt theo hành vi vi phạm hành chính hải quan, vừa có thể xử phạt theo hành vi vi phạm luật thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu tùy theo cách xác định xem đã thuần túy là vi phạm hành chính hải quan hay có mục đích trốn thuế... mà việc xác định này không phải khi nào cũng dễ dàng. 1.2. Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan 1.2.1. Khái niệm xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan Xử lý vi phạm hành chính là một biện pháp cưỡng chế của Nhà nước áp dụng đối với cá nhân, tổ chức có hành vi vi phạm các quy định của pháp luật về quản lý nhà nước. Theo Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính năm 2002 (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2007, 2008), xử lý vi phạm hành chính bao gồm: xử phạt vi phạm hành chính và các biện pháp xử lý hành chính khác. Xử phạt vi phạm hành chính được áp dụng đối với cá nhân, cơ quan, tổ chức có hành vi cố ý hoặc vô ý vi phạm các quy định của pháp luật về quản lý nhà nước mà không phải là tội phạm và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt vi phạm hành chính. Hiện nay, Chính phủ đã quy định trong các Nghị định hàng nghìn hành vi phạm hành chính trong hầu hết các lĩnh vực đời sống xã hội. Đối với vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan, để giữ vững trật 20 tự, kỷ cương trong lĩnh vực quản lý hải quan, giữ vững trật tự pháp luật và đấu tranh có hiệu quả với những hành vi vi phạm hành chính nói chung và về hải quan nói riêng, các hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan cũng bị xử phạt theo quy định của pháp luật. Trong lĩnh vực hải quan, công tác xử phạt vi phạm hành chính thể hiện quyền lực Nhà nước, thực hiện sự cưỡng chế đối với các chủ thể vi phạm pháp luật hải quan. Công tác này mang tính nghiệp vụ tổng hợp, nhằm thực hiện đúng các nguyên tắc trình tự luật định. Trong xử lý - tố tụng hành chính phải hiểu đầy đủ các quy định pháp luật xuyên suốt trong quá trình hoạt động nghiệp vụ, đồng thời qua hoạt động này cũng tác động tích cực lại các khâu nghiệp vụ khác. Nhà nước áp dụng hình thức xử phạt vi phạm hành chính đối với cá nhân, tổ chức có vi phạm hành chính hoặc áp dụng biện pháp xử lý hành chính riêng biệt đối với từng loại đối tượng là cá nhân có quá trình vi phạm pháp luật nhiều lần trong lĩnh vực hải quan nhưng chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự. Căn cứ Điều 6 Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính qui định các đối tượng bị xử phạt vi phạm hành chính nói chung; theo đó, cá nhân, tổ chức Việt Nam và nước ngoài có hành vi vi phạm pháp luật hải quan đều phải chịu trách nhiệm hành chính về hải quan theo qui định. Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan là một bộ phận trong pháp luật xử phạt vi phạm hành chính về hải quan. Xử phạt vi phạm hành chính chỉ ra hình thức xử phạt, hành vi phải bị xử phạt, mức phạt tiền cũng như những nội dung khác như các quy định về các hình thức xử phạt bổ sung… và xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan không bao gồm các biện pháp xử lý hành chính khác. Các quy định của pháp luật xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan là tổng thể các quy định tại các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đến công tác xử phạt vi phạm hành chính của cơ quan hải quan bao gồm các quy định mang tính nguyên tắc tại Pháp lệnh, Nghị định 97/2007/NĐ-CP và Nghị định 18/2009/NĐ-CP; ngoài ra còn có nhiều quy định tại các văn bản pháp luật khác có liên quan trực tiếp 21