BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC
GIA HỒ CHÍ MINH
HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN
BÙI ĐỨC TIỆP
XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN BÁO CHÍ ĐA NỀN TẢNG HIỆN NAY
(Nghiên cứu các trường hợp Washington Post, Reuter, Vietnamplus và VTV6)
Chuyên ngành : Quản lý báo chí truyền thông
Mã số
: 8320101
LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ HỌC
Người hướng dẫn khoa học: PGS,TS. ĐỖ THỊ THU HẰNG
HÀ NỘI - 2021
Luận văn đã được chỉnh sửa theo khuyến nghị của Hội đồng chấm luận
văn Thạc sĩ.
Hà Nội, ngày
tháng năm 2021
CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG
PGS,TS. Nguyễn Ngọc Oanh
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ với đề tài “Xu hướng phát triển báo
chí đa nền tảng hiện nay” (Khảo sát các tờ báo Washinton post, Reuter,
Vietnamplus và VTV6), là công trình nghiên cứu của riêng tôi, dưới sự hướng
dẫn khoa học của PGS,TS. Đỗ Thị Thu Hằng. Kết quả nghiên cứu, phát hiện mới
của luận văn trung thực và không trùng với các đề tài nghiên cứu khác. Luận
văn có sử dụng, phát triển, kế thừa một số tư liệu, kết quả nghiên cứu từ các
sách, giáo trình, tài liệu, bài báo khoa học,… liên quan đến nội dung đề tài và
đều được ghi rõ nguồn khi trích dẫn.
Tác giả luận văn
Bùi Đức Tiệp
LỜI CẢM ƠN
Trong suốt quá trình thực hiện luận văn này, tôi nhận được nhiều sự quan
tâm, giúp đỡ của thầy giáo, cô giáo Viện Báo chí - Học viện Báo chí và Tuyên
truyền, sự giúp đỡ của lãnh đạo và đồng nghiệp tại 4 tờ báo trong diện khảo sát.
Đặc biệt, tôi nhận được sự quan tâm, hướng dẫn tận tình của PGS,TS. Đỗ Thị
Thu Hằng.
Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn tới thầy cô, lãnh đạo các cơ quan báo chí,
các đồng nghiệp… vì tất cả sự quan tâm, giúp đỡ đó.
Trong quá trình thực hiện luận văn này, chắc chắn không tránh khỏi
những thiếu sót, tác giả mong nhận được sự chỉ bảo, góp ý, phê bình, giúp đỡ
của thầy cô, đồng nghiệp… để nghiên cứu này được hoàn thiện hơn.
Xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, ngày
tháng
năm 2021
Tác giả luận văn
Bùi Đức Tiệp
MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU
1
Chương 1: LÝ THUYẾT BÁO CHÍ TRUYỀN THÔNG ĐA
NỀN TẢNG
9
1.1. Một số quan niệm chung
9
1.2. Quan điểm của Đảng, Nhà nước về báo chí truyền thông đa nền tảng
17
1.3. Chủ thể, đối tượng, nội dung, phương thức phát triển báo chí
truyền thông đa nền tảng
18
Chương 2: THỰC TRẠNG RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN BÁO CHÍ
TRUYỀN THÔNG ĐA NỀN TẢNG Ở THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM
25
2.1. Thực trạng ra đời báo chí truyền thông đa nền tảng trên thế giới
25
2.2. Thực trạng ra đời báo chí đa nền tảng ở Việt Nam
38
2.3. Nguyên nhân
54
Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM
NÂNG CAO HIỆU QUẢ PHÁT TRIỂN BÁO CHÍ TRUYỀN
THÔNG ĐA NỀN TẢNG HIỆN NAY
59
3.1. Phát triển và ứng dụng của báo chí truyền thông đa nền tảng trên
thế giới
59
3.2. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả phát triển báo chí
truyền thông đa nền tảng hiện nay
71
3.3. Khuyến nghị
77
KẾT LUẬN
80
TÀI LIỆU THAM KHẢO
82
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Sự hội tụ của kỹ thuật số, sự phát triển vô cùng mạnh mẽ của Internet
và sự ra đời của hàng loạt công nghệ truyền thông mới trong một thập niên
vừa qua đã có ảnh hưởng to lớn đến cách thức sản xuất và phát hành nội dung
báo chí trong thế kỷ 21, đồng thời nó đang tái định hình toàn bộ nguyên lý
kinh tế của ngành công nghiệp truyền thông.
Có một thực tế rõ ràng rằng, để có thể vươn lên dẫn đầu trong bối cảnh
hiện nay thì một cơ quan báo chí phải có khả năng phục vụ độc giả ở bất cứ
nơi đâu và bất cứ khi nào độc giả muốn. Là một chuyên gia chỉ trong một
kênh giờ đây là không đủ và một cơ quan báo chí chỉ có thể đạt được ảnh
hưởng thực sự bằng cách áp dụng một mô hình kinh doanh truyền thông đa
nền tảng - multi-platform.
Nhu cầu, thị hiếu cũng như hành vi của độc giả và khán thính giả đã
thay đổi, vì thế việc phát hành nội dung báo chí trong thời đại hiện nay
không còn bó hẹp trong một phương thức - ví dụ chỉ là báo in, phát thanh
truyền hình hoặc điện tử - mà thay vào đó là việc chuyển tải bằng nhiều
dạng thức và các phiên bản trên rất nhiều nền tảng kỹ thuật số. Xu hướng đa
nền tảng cũng ảnh hưởng đến các nguồn đầu tư và các phương thức sử dụng
nguồn lực, nó cũng giúp các cơ quan truyền thông khai thác tối đa tài
nguyên của mình trong khi tiết kiệm được chi phí, và phục vụ khán thính giả
một cách hiệu quả hơn.
Đó là lý do một tờ báo in nay phải chiếm lĩnh cả lĩnh vực kỹ thuật số dù là website, ứng dụng cho tablet hay mobile - để độc giả dù sử dụng nền
tảng nào cũng không bị đứt đoạn thông tin. Thậm chí nếu độc giả đang xem
website và dừng ở một đoạn nhất định thì phải đọc tiếp đúng đoạn đó khi họ
2
chuyển sang điện thoại di động hay máy tính bảng. Truyền hình cũng không
thể yên chí với cách thức tiếp cận độc giả truyền thống vốn thu hút khán giả
mà phải hiện diện trên Internet, trên smartphone. Có thể chỉ ra bốn yếu tố cốt
lõi của báo chí truyền thông đa nền tảng như sau:
Thứ nhất, thông tin tự tìm đến công chúng. Mô hình báo chí đa nền
tảng hướng tới phục vụ độc giả trên những nền tảng tiên tiến nhất.Thống kê
của Hiệp hội Báo chí Xuất bản thế giới (WAN-IFRA) cho thấy, những
trang web được xem nhiều nhất thế giới hiện nay là các kênh tiếp nhận, tìm
kiếm
thông
tin
tổng
hợp
(Google,
Wikipedia),
mạng
xã
hội
(Facebook,Twitter,...), giải trí và tương tác video (YouTube), kênh thương
mại điện tử (Amazon).
Chỉ cần ngồi trước màn hình máy tính hoặc sử dụng điện thoại thông
minh, người dùng có thể thỏa mãn mọi nhu cầu của bản thân,từ tiếp nhận
thông tin, giao tiếp xã hội, giải trí và thực thi các nhu cầu cá nhân. Lúc này
mọi tin tức sẽ chủ động được cung cấp tới độc giả, bạn đọc phải tự chủ động
tìm kiếm thông tin.
Thứ hai, hình thức thể hiện phù hợp. Do đặc thù của mỗi nền tảng mà
nội dung và hình thức trình bày khác nhau. Đối với nền tảng di động (ứng
dụng di động) nhiều quan niệm cho rằng, đây là phiên bản thu nhỏ của nền
tảng website. Tuy nhiên, màn hình điện thoại di động dù to đến đâu cũng
không thể bằng màn hình máy tính, nên người đọc báo trên di động có những
đặc điểm khác so với đọc trên máy tính.
Chính vì vậy, báo chí trên nền tảng di động yêu cầu mỗi tòa soạn báo
phải thay đổi cách viết, cách trình bày,... sao cho ngắn gọn, súc tích, phù hợp
với người sử dụng, đáp ứng yêu cầu đa phương tiện trong một tác phẩm.
Thứ ba, nền tảng kỹ thuật, khả năng kết nối. Khi hoạt động theo mô
hình báo chí đa nền tảng đòi hỏi các cơ quan báo chí phải làm chủ công nghệ
3
nhằm kết hợp các nền tảng trong một chỉnh thể thống nhất. Đây là đặc điểm
quan trọng trong mô hình báo chí đa nền tảng. Điều này cho phép một cơ
quan báo chí khi phát hành nội dung trên các nền tảng khác nhau được liên
kết thống nhất với sự tương tác của độc giả. Độc giả đang đọc một bài báo
trên máy tính xách tay và bỏ dở thì khi mở điện thoại di động, máy tính
bảng, có thể đọc tiếp tin tức, họ phải đọc tiếp được đúng đoạn đó trên các
thiết bị này...
Có thể nói, mô hình báo chí đa nền tảng đòi hỏi tận dụng tối đa các chất
liệu làm báo khác nhau để tăng tính cạnh tranh cho sản phẩm báo chí. Nếu cơ
quan báo chí đa nền tảng làm chủ được công nghệ và thiết lập được các công
nghệ sẽ khiến hoạt động của mô hình trở nên tiện lợi, hiệu quả hơn và trong
xu thế người đọc muốn tiết kiệm thời gian tối đa thì đây được xem là đòi hỏi
tất yếu.
Thứ tư, làm báo trên nền tảng thứ ba (distributed content). Đây là điểm
khác biệt của mô hình báo chí đa nền tảng, khi các cơ quan báo chí trao nội
dung cho các nền tảng như Facebook hay Twitter mà không cần gắn kết trở
lại với website để người dùng có thể truy cập một cách nhanh chóng. Người
đọc click vào đường link một bài báo được dẫn link trên mạng xã hội, đường
link sẽ không dẫn về trang báo điện tử mà hiện thành một trang mới, tiết kiệm
từ 2 - 5 giây cho độc giả.
Snapchat là nền tảng đầu tiên áp dụng xu hướng này với tính năng
Discover được tung ra vào tháng 1/2015. Sáu tháng sau, Facebook cho ra mắt
Instant Articles (bài viết nhanh, trên nền tảng di động, giúp hiển thị nhanh
hơn tới 10 lần so với web di động thông thường), sau đó thêm Google,
Instagram nhanh chóng nhảy vào cuộc đua nền tảng truyền thông xã hội. Đây
là kết quả của việc người dùng Internet di chuyển sang các thiết bị di
động dành thời gian để đọc tin qua các ứng dụng mạng xã hội hơn truy cập
4
vào website. Tuy nhiên, làm báo trên nền tảng thứ ba đang gây ra nhiều ý kiến
trái chiều từ các chuyên gia, nhà quản lý báo chí.
Có thể nhận thấy, mặt trái của việc cung cấp nội dung trên nền tảng thứ
ba thu hút một lượng lớn công chúng quan tâm, tương tác nhưng doanh thu
quảng cáo của cơ quan báo chí sẽ giảm mạnh khi phải qua tay Facebook hoặc
Google. Facebook với số lượng người dùng cao hơn cả quốc gia đông dân
nhất thế giới và Google gần như độc quyền về tìm kiếm, sẽ tạo ra một hình
thức độc quyền mới về thông tin... Đặc biệt, vấn đề tin giả (Fake News) là
những thông tin gây nhiễu, gây hiểu nhầm, thao túng người đọc nhằm đạt mục
đích chính trị hay thương mại. Vấn đề tin giả hiện nay không chỉ xảy ra trên
mạng xã hội, báo điện tử mà còn ở cả báo in và truyền hình.
Thực tế này cho thấy việc đa nền tảng trong ngành báo chí truyền thông
hiện nay là một xu hướng tất yếu. Xuất phát từ thực trạng này, tác giả lựa
chọn đề tài “Xu hướng phát triển báo chí đa nền tảng hiện nay” (Khảo sát
các tờ báo Washinton post, Reuter, Vietnamplus và VTV6) làm luận văn tốt
nghiệp thạc sĩ chuyên ngành Quản lý báo chí- truyền thông.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Hiện nay, cũng rất ít các khóa luận tốt nghiệp, luận văn hay luận án tiến
sĩ tại Việt Nam nghiên cứu về báo chí đa nền tảng, nếu có thì cũng chỉ là một
phần rất nhỏ của từng nền tảng riêng biệt, có thể kể đến ở đây như:
- Luận văn: “Việc sử dụng mạng xã hội facebook của cơ quan báo chí
Việt Nam hiện nay” của thạc sĩ Lê Tuấn Dung năm 2017 [13];
- Luận văn: “Ứng dụng truyền thông đa phương tiện trong việc thể hiện
tác phẩm báo chí” của thạc sĩ Nguyễn Thị Kim Dung năm 2009 [14];
- "Sự tương đồng và khác biệt giữa ngôn ngữ tin quốc tế và ngôn ngữ
tin trong nước” của Nguyễn Phương Anh, khóa luận cử nhân báo chí, khoa
Báo chí Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, năm 2000 [1];
5
- Luận văn thạc sỹ chuyên ngành Báo chí học (Nguyễn Hà Thu, bảo vệ
tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền năm 2013): “Tổ chức thông tin thời sự
quốc tế trên kênh truyền hình VOVTV” (năm 2013) [49]: Luận văn đã phân
tích thực trạng tổ chức thông tin thời sự quốc tế và đề xuất những giải pháp
nhằm nâng cao chất lượng đưa tin, viết tin trên kênh truyền hình VOVTV.
- Sách “Những sáng tạo trong báo chí - Báo cáo toàn cầu 2018-2019”
được Thông tấn xã Việt Nam phát hành bản tiếng Việt. Đây là cuốn sách
nghiên cứu hiếm hoi trên quy mô toàn cầu về lĩnh vực báo chí được dịch
sang tiếng Việt, nhằm cung cấp những xu hướng mới nhất về báo chí hiện
đại trên thế giới, thông qua những ví dụ cụ thể về thành công của nhiều tòa
soạn, là cuốn cẩm nang hữu ích dành cho các nhà lãnh đạo quản lý báo chí,
các phóng viên, biên tập viên cũng như những người làm truyền thông
doanh nghiệp trong môi trường báo chí đang thay đổi nhanh chóng. Một nội
dung rất quan trọng của cuốn sách “Những sáng tạo trong báo chí - Báo cáo
toàn cầu 2018 - 2019” là phần nói về sáu loại hình công nghệ truyền thông
được dự báo sẽ rất phát triển trong tương lai gần là: Trí tuệ nhân tạo, trợ lý
riêng kích hoạt bằng giọng nói, chatbot, internet vạn vật (IoT), tìm kiếm
bằng hình ảnh và thực tế ảo.
Tổng hợp các công trình nghiên cứu trên có thể thấy, thông tin quốc tế
mới chỉ được nghiên cứu ở một vài khía cạnh mà việc nghiên cứu trên đa nền
tảng và định nghĩa đúng và đủ thì chưa có công trình nào trực tiếp bàn tới. Do
vậy, đề tài luận văn của tác giả là không trùng lặp với các công trình nghiên
cứu trước đó. Đây sẽ là nguồn tài liệu tham khảo quý báu để tác giả hoàn
thành luận văn của mình.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
- Hệ thống hóa các vấn đề lý thuyết căn bản về báo chí truyền thông đa
nền tảng.
6
- Phân tích xu hướng hoạt động đa nền tảng của báo chí quốc tế và
Việt Nam. Cụ thể, tác giả sẽ phân tích mẫu tờ Washington Post và Reuter
của quốc tế và tờ Vietnamplus cùng chương trình truyền hình Bữa trưa vui
vẻ của VTV6 thuộc hệ thống của Đài truyền hình Việt Nam. Từ đó nhận
định các giải pháp phát triển báo chí đa nền tảng cho các cơ quan báo chí
Việt Nam.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được các mục đích đã nhắc tới ở bên trên thì luận văn cần hoàn
thành được những nhiệm vụ cơ bản sau đây:
- Thiết lập hệ thống cơ bản liên quan đến khái niệm nghiên cứu, làm rõ
cơ sở lý luận và thực tiễn về báo chí truyền thông đa nền tảng trên thế giới và
Việt Nam
- Phân tích, đánh giá thực trạng đa nền tảng của các tờ báo, hãng tin
quốc tế
- Trên cơ sở thu thập, xử lý thông tin, phân tích các bộ công cụ trên các
nền tảng khác nhau để đưa ra những nhận định khách quan và phù hợp với
mục đích nghiên cứu của đề tài
- Đề xuất các giải pháp, gợi ý các nền tảng công nghệ mới, đưa ra một
số khuyến nghị với các cơ quan báo chí của Việt Nam.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu báo chí truyền thông đa nền tảng trên báo
Washington Post, hãng tin Reuter của quốc tế, còn ở Việt Nam sẽ nghiên cứu
tờ báo Vietnamplus và chương trình truyền hình Bữa trưa vui vẻ của kênh
VTV6 - Đài truyền hình Việt Nam.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi thời gian: Từ ngày 1/1/2019 đến ngày 1/6/2019
7
- Phạm vi khảo sát: Đề tài này tiến hành nghiên cứu, khảo sát các nền
tảng Truyền hình (TV), Mạng xã hội (Social Media), ứng dụng di động
(Mobile App) và Website.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở lý luận
Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở nghiên cứu những lý luận về báo chí
truyền thông đa nền tảng, báo chí truyền thông đa phương tiện, báo chí truyền
thông liên loại hình; Bên cạnh đó có tham khảo các sách, tài liệu liên quan
đến lý luận báo chí, quản lý báo chí.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
- Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu chủ yếu là thống kê,
phân tích, tổng hợp, quy nạp, diễn dịch, so sánh, đối chiếu... Bên cạnh đó,
luận văn còn sử dụng một vài phương pháp khác như:
- Phương pháp nghiên cứu tài liệu: tác giả tập hợp các tài liệu liên quan
đến lý luận và thực tiễn về báo chí truyền thông đa nền tảng ở Việt Nam.
- Phương pháp phỏng vấn chuyên gia: Tác giả chuẩn bị các chủ đề, nội
dung câu hỏi, thời gian, địa điểm, phương thức, đối tượng trả lời phỏng vấn
(các nhà quản lý tại cơ quan báo chí; các chuyên gia, nhà khoa học; nhà báo),
biên bản cuộc phỏng vấn... Phương pháp này nhằm thu thập những đánh giá
khách quan về thực trạng vấn đề nghiên cứu.
- Phương pháp điều tra xã hội học: Sử dụng bảng hỏi điều tra trên 400
độc giả của các báo khảo sát để nhằm tìm hiểu các nội dung liên quan đến báo
chí truyền thông đa nền tảng.
6. Đóng góp mới của luận văn
Luận văn là công trình nghiên cứu khoa học, chuyên sâu về báo chí
truyền thông đa nền tảng dưới dạng luận văn thạc sĩ, do vậy tác giả sẽ tập
trung chỉ ra định nghĩa của truyền thông đa nền tảng, phân biệt các loại nền
8
tảng và việc ứng dụng phối hợp các nền tảng khác nhau. Đồng thời, trên cơ sở
nghiên cứu lý luận và khảo sát thực tiễn, luận văn đề xuất một số hướng đi
mới cho nền báo chí và truyền thông trong nước trong thời gian tới.
7. Ý nghĩa lý luận và giá trị thực tiễn của luận văn
7.1. Ý nghĩa lý luận
Luận văn sẽ hệ thống hóa các vấn đề lý luận quan trọng liên quan đến
báo chí truyền thông đa nền tảng góp phần bổ sung lý luận vào quá trình đa
nền tảng hóa hệ thống thông tin trên báo chí và các cơ sở truyền thông.
7.2. Giá trị thực tiễn
Luận văn tập trung làm rõ thực trạng báo chí truyền thông đa nền tảng
ở quốc tế và Việt Nam, từ rút ra các bài học về việc phát triển đa nền tảng ở
Việt Nam nói chung.
8. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, Luận văn
kết cấu 3 chương, 9 tiết.
9
Chương 1
LÝ THUYẾT BÁO CHÍ TRUYỀN THÔNG ĐA NỀN TẢNG
1.1. Một số quan niệm chung
1.1.1. Khái niệm chung
Theo PGS.TS Nguyễn Văn Dững (2006) thì “truyền thông là quá trình
liên tục trao đổi thông tin, tư tưởng, tình cảm…chia sẻ kỹ năng và kinh
nghiệm giữa hai hoặc nhiều người nhằm tăng cường hiểu biết lẫn nhau, thay
đổi nhận thức, tiến tới điều chỉnh hành vi và thái độ phù hợp với nhu cầu phát
triển của cá nhân, của nhóm, của cộng đồng và xã hội” [16].
Về bản chất, truyền thông là quá trình chia sẻ, trao đổi hai chiều, diễn
ra liên tục giữa chủ thể truyền thông và đối tượng truyền thông. Quá trình chia
sẻ, trao đổi hai chiều có thể được hình dung qua nguyên tắc bình thông nhau.
Khi có sự chênh lệch trong nhận thức, hiểu biết…giữa chủ thể và đối tượng
truyền thông gắn với nhu cầu chia sẻ, trao đổi thì hoạt động truyền thông diễ
ra. Quá trình truyền thông vì vậy chỉ kết thúc khi đã đạt được sự can bằng
trong nhận thức, hiểu biết giữa chủ thể và đối tượng truyền thông.
Về mục đich, truyền thông hướng đến những hiểu biết chung nhằm
thay đổi thái độ, nhận thức, hành vi của đối tượng truyền thông và tạo định
hướng giá trị cho công chúng. Truyền thông có ý nghĩa quan trọng đối với
nhà báo. Bản chất của việc làm báo là làm truyền thông. Người làm báo sử
dụng truyền thông để đạt được mục đích nghề nghiệp của mình. Trong hoạt
động tác nghiệp của mình, nhà báo phải nắm vững các kỹ năng truyền thông
để có thể đạt được hiệu quả truyền thông. Các kỹ năng truyền thông như vậy
có vai trò là phương tiện giúp người làm báo tác nghiệp hiệu quả.
Báo chí là môt bộ phận của truyền thông đại chúng, nhưng là bộ phận
chiếm vị trí trung tâm, vai trò nền tảng và có khả năng quyết định tính chất,
10
khuynh hướng, chi phối năng lực và hiệu quả tác động của truyền thông đại
chúng. Do đó, trong nhiều trường hợp, có thể dùng báo chí để chỉ truyền
thông đại chúng; và ngược lại, nói đến truyền thông đại chúng - trước hết phải
nói đến báo chí.
Báo chí trong trường hợp này đươc dùng, đươc hiểu theo nghĩa rộng,
bao gồm báo in, báo chí phát thanh, báo chí truyền hình, báo mạng điện tử
(“phát hành” trên mạng internet) và hãng thông tấn.
Báo chí là hiện tượng xã hội đa nghĩa, phức tạp và có nhiều cách tiếp
cận không giống nhau trong các xã hôi có thể chế chính trị khác nhau.
Khái niệm báo chí tiếp cận từ quan điểm hệ thống. Khi nhìn nhận xã
hội như một hệ thống trong tổng thể đang vận hành, báo chí cũng cần được
tiếp cận từ quan điểm hệ thống; nhìn nhận báo chí như một tiểu hệ thống cấu
thành hệ thống xã hội nói chung; trong đó, báo chí là một bộ phận cấu thành
và chịu sự chi phối của hệ thống lớn cũng như sự tác động của các tiểu hệ
thống (hoặc hệ thống con).
Từ góc độ lãnh đạo quản lý, tiếp cận từ quan điểm hệ thống, có thể nêu
ra khái niệm báo chí bao gồm các thành tố và mối quan hê giữa các thành tố
ấy như sau:
11
1.1.2. Truyền thông đa phương tiện
Cuối thể kỷ 20, thế giới chính thức bước vào giai đoạn xã hội hóa
truyền thông đa phương tiện Multimedia.
Đa phương tiện - Multimedia là sự tích hợp của văn bản, âm thanh,
hình ảnh của tất các các loại và phần mềm có điều khiển trong một môi
trường thông tin số. Dữ liệu đa phương tiện được biết đến bao gồm các dữ
liệu về: Văn bản, hình ảnh, âm thanh, hình động.
Trước khi tìm hiểu truyền thông đa phương tiện là gì? Thì ta cần phải
hiểu thế nào là phương tiện. Trong suốt chiều dài lịch sử, trước khi chữ viết
được sử dụng rộng rãi thì việc chuyển tải thông tin được thực hiện thông qua
một phương tiện duy nhất đó là âm thanh, chẳng hạn như gióng nói cả con
người. Sau này con người bắt đầu kể chuyện và mô tả lại những thông tin về
cuộc sống của mình thông qua các hình vẽ, các bức tranh ảnh. Chính sự ra đời
chủa chữ viết đã cung cấp thêm cho con người một phương tiện khác nữa để
diễn đạt ý nghĩ của mình. Ngày nay, để truyền tải thông tin đến người khác
con người đã sử dụng nhiều phương tiện đa dạng như: lời nói, âm thanh, âm
nhạc, văn bản, hình ảnh, đồ họa, hoạt ảnh hoặc video. Những phương thức
chuyển tải thông tin này tạo ra những loại phương tiện khác nhau và mỗi
phương tiện thường được dùng để biểu đạt các loại thông tin nhất định. Như
vậy, có thể hiểu một cách đơn giản phương tiện là một cách thức để truyền đạt
thông tin.
Như vậy, truyền thông đa phương tiện là gỉ? Đã từ rất lâu con người đã
phát hiện ra rằng các thông điệp sẽ có tính mạnh mẽ hơn (hay nói các khác là
người tiếp nhận thông tin sẽ hiểu và nhớ chúng dễ hơn) khi chúng được biểu
đạt thông qua sự kết hợp của các phương tiện khác nhau. Sự kết hợp này
chính là ý nghĩa của thuật ngữ truyền thông đa phương tiện
Truyền thông đa phương tiện là sử dụng nhiều hơn một loại phương
tiện vào cùng một thời điểm. Ví dự như việc sử dụng phim ảnh, truyền hình
12
kết hợp nhiều loại phương tiện (âm thanh, video, hoạt ảnh, hình ảnh tĩnh và
chữ) để tạo ra nhiều loại thông điệp khác nhau có khả năng cung cấp thông tin
cho người tiếp nhận.
1.1.3. Truyền thông đa nền tảng
Tại Việt Nam, thuật ngữ “đa nền tảng” được nhắc đến nhiều bắt đầu từ
các hội thảo báo chí quốc tế năm 2010 và thế giới đã và đang phát triển rất nhanh
trong lĩnh vực này. Có một thực tế đó là truyền thông xã hội, truyền thông di
động, đang buộc báo chí phải thay đổi mạnh mẽ trước áp lực cạnh tranh thông
tin cũng như thay đổi nền tảng tiếp cận người đọc của chính mình để phục vụ
nhu cầu của độc giả ngày một khắt khe và thông tuệ hơn. Nếu từ trước đến nay
báo chí luôn được xã hội quan tâm vì là nơi đăng tải và cung cấp những tin tức
nóng, mới, sốt dẻo nhờ vào những công cụ và phương tiện độc quyền của mình
thì giờ đây, công chúng chính là những người đang sở hữu những công cụ đó và
buộc báo chí phải tìm mọi cách để bắt kịp xu thể của những người tiêu dùng
đang chuyển dịch dần sang sử dụng những công cụ kỹ thuật số và di động.
Không gian mạng xã hội vẫn tiếp tục phát triển với 62 triệu người
dùng (chiếm 64% dân số Việt Nam, tăng đến 7% so với năm 2018). Số tài
khoản sử dụng mạng xã hội trên di động cũng tăng thêm 16% so với năm
ngoái. Mạng xã hội đang là công cụ truyền thông phổ biến của hầu hết tất cả
doanh nghiệp Việt Nam. Như vậy, ngoài những nền tảng cũ, sự xuất hiện
ứng dụng trên thiết bị thông minh và mạng xã hội là những nền tảng mới thu
hút công chúng, làm thay đổi căn bản thị trường báo chí truyền thông Việt
Nam, với ba thành phần cốt lõi là: nhà sản xuất; hàng hóa, dịch vụ; công
chúng/khách hàng.
Theo một báo cáo của Hiệp hội báo chí Hoa kỳ cho biết những người
chỉ dùng thiết bị di động để xem các nội dung báo chí điện tử đã tăng 53%
trong tháng 3 năm 2015 so với cùng kỳ năm trước đó. Tại Mỹ, Anh, Italy thời
13
gian người dùng dành cho điện thoại thông minh đang vượt qua thời gian lướt
web trên máy tính. Theo Pew research, điều tra trong 19 đên 25 trang tin tức
hàng đầu nước Mỹ thì lượng truy cập từ điện thoại di động đã vượt qua lượt
truy cập từ máy tính bàn ít nhất 10%. Mặt khác, trong báo cáo kết quả kinh
doanh quy 1 năm 2015 Facebook cho biết tổng doanh thu từ hoạt động quảng
cáo đạt 3.32 tỷ USD, và có tới 73% doanh thu đến từ quảng cáo trên mobile.
Trong khi đó tại thời điểm năm 2014 con số này chỉ là 59%.
Chính sự phát triển như vũ bão của truyền thông xã hội, truyền thông di
động và sự lên ngôi của kỹ thuật số nên nền tảng mà báo chí phải sử dụng để
tiếp cận bạn đọc một cách hiệu quả nhất hiện nay phải là hình thức báo chí đa
nền tảng, trong đó theo thứ tự ưu tiên là nền tảng xã hội (social), tiếp đến là
nền tảng di động (mobile/ipad/tablet) và cuối cùng mới là web first.
Như vậy, báo chí đa nền tảng có thể được định nghĩa đơn giản nhất đó
là xu hướng báo chí mà người đọc có thể tiếp cận mọi lúc, mọi nơi trên tất cả
các nền tảng khác nhau. Để tiếp cận thông tin, độc giả thời nay có thể đọc báo
từ báo giấy, báo điện tử, đọc trên nhiều thiết bị từ máy tính, thiết bị cầm tay
(Smartphone, Ipad, tablet, notebook,..)
Tuy nhiên để chuyển đổi được một cách toàn diện sang một nền báo chí
đa nền tảng là một điều không hề dễ dàng. Nhất là trong bối cảnh báo chí đa
phương tiện (sự trộn lẫn, giao thoa của nhiều loại hình báo chí: báo in, báo
mạng, phát thanh, truyền hình hay điện thoại di động) sản phẩm tiền thân của
truyền thông đa nền tảng vẫn là khái niệm chưa thực sự đã được triển khai
thực hiện một cách trọn vẹn tại nhiều nền báo chí.
1.1.4. Truyền thông đa loại hình
Theo từ điển tiếng Việt thì loại hình có nghĩa là “tập hợp sự vật, hiện
tượng cùng chung những đặc trưng cơ bản nào đó” [35]. Tại điều 3, luật báo
chí đã đưa ra những quy định về các loại hình báo chí cụ thể như sau:
14
“Báo chí Việt Nam, gồm: báo in (báo, tạp chí, bản tin thời sự, bản tin
thông tấn); báo nói (chương trình phát thanh); báo hình (chương trình truyền
hình, chương trình nghe - nhìn thời sự được thực hiện bằng các phương tiện
kỹ thuật khác nhau), bằng tiếng Việt, tiếng các dân tộc thiểu số Việt nam,
tiếng nước ngoài” [39]. Từ những điều trên cho thấy, loại hình báo chí là tập
hợp các thể thức biểu hiện của báo chí. Dưới đây là các định nghĩa cơ bản về
các loại hình báo chí
Báo in (báo giấy, báo viết)
Theo nghị định số 51/2002/NĐ-CP của chính phủ năm 2002 quy định
chi tiết thi hành luật báo chí thì “Báo in là tên gọi loại hình báo chí được thực
hiện bằng phương tiện in (báo, tạp chí, bản tin thời sự, bản tin thông tấn”.
Ngoài ra, theo tác giả Nguyễn Văn Dững - Đỗ Thị Hằng (2006) thì báo in
còn được hiểu là “Các ấn phẩm xuất bản định kỳ, đăng tải các sự kiện và vấn
đề thời sự, phát hành rộng rãi nhằm phục vụ công chúng - nhóm đối tượng
nào đó với mục đích nhất định” [17].
Nếu đem so sánh loại hình báo in với các loại hình báo chí khác thì loại
hình báo này là hình thức truyền thống và lâu đời nhất của lịch sử báo chí.
Loại hình này được thể hiện bằng văn bản, ký tự và hình ảnh tĩnh.
Báo nói (phát thanh)
Theo Nghị định số 51/2002/NĐ-CP của chính phủ năm 2002 quy định
chi tiết thi hành luật báo chí báo nói được định nghĩa “Là tên gọi loại hình
báo chí thực hiện trên sóng phát thanh (chương trình phát thanh)” [10].
“Phát thanh là kênh truyền thông đại chúng sử dụng kỹ thuật sóng điện
tử và hệ thống truyền dẫn truyền đi âm thanh tác động trực tiếp vào thính
giác người tiếp nhận. Chất liệu chính của phát thanh là nghệ thuật sử dụng
lời nói, tiếng động và âm nhạc trong việc phản ánh cuộc sống” (Nguyễn Văn
Dững, Đỗ Thị Hằng, 2006) [17].
15
Loại hình báo nói đạt đỉnh cao vào những năm 20,30 của thế kỷ 20.
Báo hình
Theo nghị định số 51/2002/NĐ-CP của chính phủ năm 2002 quy định
chi tiết thi hành luật báo chí báo hình được định nghĩa “Là tên gọi loại hình
báo chí thực hiện trên sóng truyền hình (chương trình truyền hình, chương
trình nghe - nhìn thời sự được thực hiện bằng các phương tiện khác nhau”.
“Truyền hình là kênh truyền thông chuyển tải thông điệp bằng hình ảnh
động với đầy đủ sắc màu vốn có từ cuộc sống cùng với lời nói, âm nhạc, tiếng
động” (Nguyễn Văn Dững, Đỗ Thị Hằng, 2006) [17].
Báo mạng điện tử
Theo nghị định số 51/2002/NĐ-CP của chính phủ năm 2002 quy định
chi tiết thi hành luật báo chí báo mạng điện tử được định nghĩa “là tên gọi loại
hình báo chí thực hiện trên mạng thông tin máy tính (internet, intranet)” [10].
Báo di động
Trước khi smartphone phát triển mạnh mẽ thì điện thoại di động được
biết đến như là một phương tiền thuần túy dùng để liên lạc cá nhân, là phương
tiện truyền thông cá nhân, hay có thể nói cách khách là thông điệp truyền từ
một người đến một người khác hoặc một nhóm rất ít người.
Tuy nhiên, trước xu thế hội tụ thông tin của báo chí và trên cơ sở nền
tảng phát triển của công nghệ thông tin, kỹ thuật số. Ngày nay, chiếc điện
thoại không đơn thuần chỉ có chức năng nghe và gọi mà nó còn bao gồm rất
nhiều tiện ích như chức năng chụp ảnh, quay phim, ghi âm, truy cập
internet,…và đối với người dùng chiếc điện thoại đang dần trở thành “chiếc
máy tính thu nhỏ”. Bằng chiếc điện thoại, người dùng có thể tìm hiểu được
những thông tin cần thiết một cách đơn giản.
Một số cơ quan báo chí tại Việt Nam trong vài năm trở lại đây đã bắt đầu
cho phát hành những ấn phẩm, phiên bản báo di động của mình như
- Xem thêm -