Xây giải pháp quản lý ô nhiễm môi trường ngành thuộc da
Xaây giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ngaønh thuoäc da
LÔØI MÔÛ ÑAÀU
Hieän nay treân theá giôùi vaàn ñeà baûo veä moâi tröôøng laø moät vaàn ñeà maø taát
caû caùc nöôùc ñeàu quan taâm trong ñoù khoâng tröø nöôùc ta . Vôùi vò trí laø moät nöôùc ñang
phaùt trieån, nöôùc ta ñaõ khoâng ngöøng hoaøn thieän, naâng cao ñeå phaùt trieån kinh teá beân
caïnh ñoù ta cuõng khoâng ngöøng caûi thieän vaø baûo veä moâi tröôøng . Nhö chuùng ta ñaõ bieát
moâi tröôøng nöôùc ta ñang ñeán möùc baùo ñoäng trong ñoù coù nhieàu nguyeân nhaân vaø moät
trong nhöõng nguyeân nhaân gaây oâ nhieãm moâi tröôøng coù theå keå ñeán ñoù laø söï thaûi caùc
chaát thaûi cuûa caùc ngaønh coâng nghieäp maø khoâng qua xöû lyù xuoáng soâng, keânh… gaây oâ
nhieãm nghieâm troïng . Ñaëc bieät laø caùc ngaønh coâng nghieäp laâu ñôøi ít ñöôïc ñaàu tö vaø
vì theá thieáu phöông tieän kyõ thuaät tieân tieán . Trong ñoù tieâu bieåu laø ngaønh thuoäc da,
moät ngaønh ñem laïi hieäu quaû khoâng nhoû veà kinh teá vaø cuõng ñeå laïi nhöõng haäu quaû raát
ñaùng keå veà moâi tröôøng . Qua baøi baøo caùo naøy seõ giuùp chuùng ta phaàn naøo hieåu veà
qui trình cuõng nhö nhöõng taùc ñoäng cuûa ngaønh thuoäc da taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng
xung quanh . Töø ñoù coù theå ñeà ra caùc giaûp phaùp coù lôïi xöû lyù oâ nhieãm vaø quaûn lyù moâi
tröôøng toát hôn .
-1-
Xaây giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ngaønh thuoäc da
Phaàn 1 : Tình hình phaùt trieån ngaønh thuoäc da
1.1 Söï phaùt trieån saûn xuaát :
Caùc xí nghieäp, cô sôû thuoäc da ôû thaønh phoá hoà chí minh naèm raûi raùc
trong caùc quaän huyeän, trong ñoù phaûi keå ñeán caùc nhaø maùy lôùn nhö : Coâng ty da Saøi
Goøn, Nhaø maùy thuoäc da Bình Lôïi, Coäng ty lieân doanh thuoäc da Tamico, khu tieåu
thuû coâng nghieäp ngaønh thuoäc da naèn treân ñöôøng Aâu Cô .
Coù hai daïng quy moâ saûn xuaát trong ngaønh thuoäc da taïi TP.HCM :
+ Caùc xí nhgieäp trung bình, lôùn coù coâng suaát töø 2 – 4 taán da/ ngaøy .
+ Caùc cô sôû tieåu thuû coâng nhgieäp do tö nhaân nhaân quaûn lyù phaàn lôùn
voán ñaàu tö nhoû, maùy moùc thieát bò laïc haäu, dieän tích maët baèng heïp coâng suaát khoaûng
50 – 300 kg da/ ngaøy vaø daïng quy moâ nhoû naøy chieám ña soá .
1.2 Thò tröôøng, nguyeân lieäu, saûn phaåm :
1.2 .1 Thò tröôøng vaø saûn phaåm ngaønh thuoäc da :
Töø da thuoäc ta coù theå söû duïng da ñeå taïo ra raát nhieàu saûn phaåm
khaùc nhau nhö : giaøy da, caëp taùp da, daây nòch da, quaàn aùo da … caùc saûn phaåm naøy
raát ñöôïc yeâu thích vì noù thôøi trang vaø khoâng keùm phaàn sang troïng vaø töø ñoù ñem laïi
nguoàn kinh teá cho nöôùc ta . Trong töông lai ngaønh coâng nghieäp thuoäc da ñang raát coù
tieàm naêng phaùt trieån . Ñieån hình ngaønh coâng nghieäp da giaøy moät ngaønh coâng
nghieäp chieám vò trí quan troïng ñoùng goùp vaøo nguoàn thu xuaát khaåu chuû yeáu cuûa Vieät
Nam . Trong chieán löôïc phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi VN ñeán naêm 2010 vaø taàm nhìn
2020 ñeå ñaït muïc tieâu phaát trieån cuûa ngaønh coâng nghieäp giaøy deùp, ñaït kim ngaïch
xuaát khaåu 3,9 tyû USD, chieán löôïc phaùt trieån cuûa ngaønh töø nay ñeán naêm 2010 laø :
trong voøng 5 – 7 naêm tröôùc maét vaãn phaûi coi troïng vieäc gia coâng vaø xuaát khaåu qua
-2-
Xaây giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ngaønh thuoäc da
trung gian ñeå naâng cao trình ñoä coâng ngheä vaø tranh thuû moïi cô hoäi tieáp xuùc vôùi thò
tröôøng nöôùc ngoaøi naâng daàn tyû troïng phaàn saûn xuaát theo phöông thöùc mua nguyeân
lieäu, baùn thaønh phaåm ñeå tyû troïng haøng xuaát khaåu tröïc tieáp vôùi haøm löôïng cheá bieán
cao hôn , ñeå ñaït ñöôïc chæ tieâu nhö theá thì ngaønh thuoäc da cuõng phaûi khoâng ngöøng
phaùt trieån trong töông lai .
1.2.2 Nguyeân lieäu ngaønh thuoäc da :
Thuoäc da laø moät ngaønh saûn xuaát laâu ñôøi treân theá giôùi vaø luoân
gaén boù vôùi ngaønh chaên nuoâi gia suùc vaø cheá bieán thòt . Nguyeân lieäu chính söû duïng
cho coäng nghieäp thuoäc da laø da ñoäng vaät nhö da boø, da thoû, da cöøu, da lôïn, v.v… Vôùi
khaùi nieäm thuoäc da, coù nghóa laøm thay ñoåi da ñoäng vaät sao cho beàn nhieät,
khoângcöùng gioøn khi laïnh, khoâng bò nhaênvaø thoái röõa khi aåm vaønoùng . Tuøy theo muïc
ñích söû duïng maø da ñöôïc thuoäc ôû caùc ñieàu kieän moâi tröôøng, coâng ngheä vaø hoaù chaát,
chaát thuoäc khaùc nhau .
Caáu truùc cuûa da ñoäng vaät : Da ñoäng vaät goàm 4 lôùp : lôùp ngoaøi
cuøng laø lôùp loâng, lôùp keá theo laø bieåu bì ( epidermis), tieáp ñoù laø lôùp bì caät ( corium )
coù caáu taïo töø caùc proâtein daïng sôïi nhö sôïi collagen, elastin vaø lôùp cuoái cuøng laø lôùp
baïc nhaïc, môõ . Caáu truùc cuûa da ñöôïc moâ taû treân hình 1
-3-
Xaây giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ngaønh thuoäc da
Hình 1 : Caáu truùc cuûa da ñoäng vaät
Trong 4 lôùp treân chæ coù lôùp thöù 3 laø lôùp caät ñöôïc söû duïng cho
thuoäc da . Caùc lôùp khaùc ñöôïc taùch ra khoûi lôùp caät baèng caùc quaù trìng cô hoïc, hoùa
hoïc, ñoù laø giai ñoaïn tieàn xöû lyù da .
Lôùp da caät ñöôïc thuoäc baèng caùc chaát thuoäc nhö tanin, crom ñeå
chuyeån hoùa da soáng thaønh da thaønh phaåm coù ñoä beàn, khoâng bò phaân huûy trong ñieàu
kieän bình thöôøng .
1.3 Qui trình toång quaùt cuûa coâng ngheä thuoäc da :
Coâng ngheä thuoäc da ñöôïc theå hieän treân hình 2
-4-
Xaây giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ngaønh thuoäc da
Da ñoäng vaät
Baûo quaûn
Röûa, hoài töôi
Taåy loâng, ngaâm voâi
voâi
Xeùn dieàm, naïo thòt
Xeû da , xeùn tæa
Khöû voâi, laøm meàm
Khöû môû, taåy nhôøn
Thuoäc tanin
Laøm xoáp
xoápxoápxoáp
Thuoäc crom laàn 1
UÛ, eùp
Aên daàu
EÙp nöôùc
Ty
Baøo
Thuoäc laïi, nhuoäm aên
Saáy
EÙp , ty
Neùn
Saáy
Xeùn röûa , hoaøn thieän
Ñaùnh boùng
Hình 2 : Sô ñoà coâng ngheä thuoäc da
Coâng ngheä thuoäc da goàm caùc böôùc sau :
+ Baûo quaûn baèng caùch öôùp muoái hay saáy khoâ, thoâng thöôøng duøng phöông
phaùp öôùp .
-5-
Xaây giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ngaønh thuoäc da
+ Hoài töôi ñeå laáy laïi nöôùc ñaõ maát trong quaù trình baûo quaûn, thöôøng sau hoài
töôi löôïng nöôùc trong da chieám töø 70 ñeán 80% .
+ Ngaâm voâi, taåy loâng duøng voâi vaø natrisunfit Na 2S vôùi muïc ñích thuûy phaân
caùc protien xung quanh chaân loâng laøm cho chaân loâng loûng ra, meàm ñi vaø deã taùch ra
khoûi da.
+ Xeùn dieàm, naïo thòt baèng phöông phaùp cô hoïc ñeå taùch phaàn loâng coøn laïi,
dieàm vaø thòt baïc nhaïc, sau ñoù xæa da vaø xeùn tæa .
+ Khöû voâi, laøm meàm da vôùi muïc ñích taùch löôïng voâi dö coøn laïi trong da ñeå
traùnh hieän töôïng laøm cöùng da vaø cho da deã xaâm nhaäp hoùa chaát thuoäc .
+ Laøm xoáp laø taïo moâi tröôøng pH thích hôïp ñeå caùc chaát thuoäc deã khueách taùn
vaøo da vaø lieân keát vôùi caùc phaân töû collagen .
thuoäc laø duøng hoùa chaát nhö tanin ( tanin nhaân taïo hay tanin töï nhieân ) vaø hôïp chaát
crom ñöa vaøo da, coá ñònh trong caáu truùc caûu collagen laøm cho dakhoâng bò thoái röõa
vaø coù nhöõng tính chaát caàn thieát phuø hôïp vôùi muïc tieâu söû duïng .
+ Thuoäc crom ñoøi hoûi quaù trình ngaâm voâi laâu hôn vaø quaù trình laøm meàm da
ngaén hôn laø thuoäc tanin . Hoùa chaát thuoäc laø caùc muoái crom III nhö Cr 2(SO4)3 ,
Cr(OH)SO4 , Cr(OH)Cl2 . Noàng ñoä muoái crom trong dung dòch thuoäc thöôøng laø 8%,
töong öùng 25 – 26% Cr2O3 .
+ Moâi tröôøng thuoäc coù pH = 2.5 – 3 ; thôøi gian thuoäc 4 ñeán 24h . Thuoäc crom
thöôøng ñeå saûn xuaát da meàm . Thuoäc tanin thöôøng ñeå saûn xuaát da cöùng . Tanin thaûo
moäc ñöïoc taùch chieát töø caùc nguoàn thöïc vaät nhö thoâng, tuøng, soài, … Tanin nhaân taïo
hay syntan laø phöùc chaátcuûa phenolsunphonicaxit formaldehit . Thôøi gian thoäc tanin
thöøong keùo daøi vaøi tuaàn ( 3 ñeán 6 tuaàn, coù khi vaøi thaùng ) tuøy theo yeâu caàu chaát
löôïng da .
+ Da sau khi thuoäc ñöôïc uû ñeå coá ñònh chaát thuoäc vaøo da vaø eùp ñeå taùch nöôùc .
Sau ñoù ñöôïc laøm meàm baèng daàu thöïc vaät hay daàu ñoäng vaät, ty ñeå laøm maát neáp
-6-
Xaây giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ngaønh thuoäc da
nhaên, neùn cho da phaúng vaø saáy cho da khoâ, tieáp theo da ñöôïc ñaùnh boùng vaø nhuoäm
baèng thuoác nhuoäm ñeå taïo maøu theo yeâu caàu söû duïng .
Phaàn 2 : Taùc ñoäng leân moâi tröôøng cuûa ngaønh thuoäc da
2.1 Nguoàn phaùt nöôùc thaûi, ñaëc tính nöôùc thaûi cuûa coâng ngheä
thuoäc da vaø hieän traïng oâ nhieãm
Haàu heát caùc coâng ñoaïn trong coâng ngheä thuoäc da laø quaù trình öôùt, coù
nghóa laø coù söû duïng nöôùc . Ñònh möùc tieâu thuï nöôùc khoaûng 30 ñeán 70 m 3 cho 1 taán
da nguyeân lieäu . Löôïng nöôùc thaûi thöôøng xaáp xæ löôïng nöôùc tieâu thuï . Taûi löôïng,
thaønh phaàn cuûa caùc chaát gaây oâ nhieãm nöôùc phuï thuoäc vaøo löôïng hoùa chaát söû duïng
vaø löôïng chaát ñöôïc taùch ra röø da .
Ñònh möùc löôïng hoùa chaát vaø tieâu thuï nöôùc trong coâng ngheä thuoäc da ñöôïc toùm
taét trong baûng sau :
Hoùa chaát
Cho saûn xuaát da Cho saûn xuaát da
cöùng
NaCl
Na2S
Ca(OH)2
Na2CO3
(NH4)2SO4
HCl
NaHSO3
H2SO4
Na2SO3
Tanin
Crom Cr2(SO4)3
Daàu thöïc vaät
Syntan
Chaát trôï nhuoäm
Thuoác nhuoäm
meàm
10 – 30
3.0
4.5
5.0
2.0
0.3
1.5
4.0
12.0
-7-
10 – 30
3.0
4.5
5.0
2.0
0.3
1.5
4.0
2.0
1.0
10.0
4.0
3.0
3.8
0.6
Xaây giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ngaønh thuoäc da
Chaát hoaøn thieän dung moâi
höõu cô
Nöôùc
4.0
30 – 35 m3 / 1 taán da
30 – 60 m3 / 1 taán da
Baûng 1 : Ñònh möùc hoaù chaát söû duïng trong coâng ngheä thuoäc da
Trong coâng ñoaïn baûo quaûn muoái NaCl ñöôïc söû duïng ñeå öôùp da soáng,
löôïng muoái söû duïng töø 100 ñeán 300 kg cho 1 taán da soáng . Khi thôøi tieát noùng aåm coù
theå duøng muoái Na2SiF6 ñeå saùt truøng . Nöôùc thaûi cuûa coâng ñoaïn naøy laø nöôùc röûa da
tröôùc khi öôùp muoái ( neáu coù ) , nöôùc loaïi naøy chöùa taïp chaát baån, maøu môõ, phaân
ñoäng vaät .
Tröôùc khi ñöa vaøo caùc coâng ñoaïn tieàn xöû lyù, da muoái ñöôïc röûa ñeå loaïi
boû muoái, caùc taïp chaát baùm vaøo da, sau ñoù ngaâm trong nöôùc töø 8 ñeán 12 h ñeå hoài
töôi da . Trong quaù trình hoài töôi coù theå boå sung caùc chaát taåy NaOCl , Na 2CO3 ñeå
laáy môõ vaø duy trì pH = 7.5 – 8.0 cho moâi tröôøng ngaâm da . Nöôùc thaûi cuûa coâng
ñoaïn hoài töôi coù maøu vaøng luïc chöùa caùc protein tan nhö albumin , caùc chaát baån
baùm vaøo da vaø coù haøm löôïng muoái NaCl cao . Do coù chöùa löôïng lôùn caùc chaát höõu
cô ôû daïng tan vaø lô löûng, ñoä pH thích hôïp cho söï phaùt trieån cuûa vi khuaån neân nöôùc
thaûi cuûa coâng doaïn naøy raát nhanh bò thoái röõa .
-8-
Xaây giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ngaønh thuoäc da
Hình 3 : Sô ñoà coâng ngheä vaø caùc doøng thaûi trong saûn xuaát thuoäc da
-9-
Xaây giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ngaønh thuoäc da
- 10 -
Xaây giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ngaønh thuoäc da
- 11 -
Xaây giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ngaønh thuoäc da
Nöôùc thaûi cuûa coâng ñoaïn ngaâm voâi vaø khöû loâng mang tính kieàm cao
do moâi tröôøng ngaâm da trong voâi ñeå khöû loâng coù ñoä pH thích hôïp töø 11 ñeán 12.5 .
Neáu pH < 11 lôùp keratin trong bieåu bì vaø collagen bò thuyû phaân, coøn neáu pH > 13
da bò roäp, loâng gioøn seõ coù taùch chaân loâng . Nöôùc thaûi cuûa coâng ñoaïn naøy chöùa muoái
NaCl, voâi, chaát raén lô löûng do loâng vuïn vaø voâi, chaát höõu cô, sunfua S 2- .
Coâng ñoaïn khöû voâi vaø laøm meàm da coù söû duïng löôïng nöôùc lôùn keát
hôïp vôùi muoái (NH4)2SO4 hay NH4Cl ñeå taùch löôïng voâi coøn baùm trong da vaø laøm
meàm da baèng men toång hôïp hay men vi sinh . Caùc men naøy aùc ñoäng ñeán caáu truùc
da, taïo ñoä meàm maïi cuûa da . Nöôùc thaûi cuûa coâng ñoaïn naøy mang tính kieàm, coù chöùa
haøm löôïng caùc chaát höõu cô cao do protein cuûa da tan vaøo nöôùc vaø haøm löôïng nitô ôû
daïng amon hay amoniac .
Trong coâng ñoaïn laøm xoáp, caùc hoùa chaát söû duïng laø axit nhö axit
axetic, axit sunuric vaø axit formic . Caùc axit naøy coù taùc duïng chaám döùt hoaït ñoäng
cuûa enzym, taïo moâi tröôøng pH = 2.8 – 3.5 thích hôïp cho quaù trình khueách taùn chaát
thuoäc vaøo trong da . Quaù trình laøm xoáp thöôøng gaén lieàn vôùi coâng ñoaïn thuoäc crom .
Nöôùc thaûi cuûa coâng ñoaïn naøy mang tính axit cao .
Nöôùc thaûi cuûa coâng ñoaïn thuoäc mang tính axit vaø coù haøm löôïng Cr 3+
cao ( khoaûn 100 ñeán 200 mg/l ) neáu thuoäc crom vaø BOD 5 raát cao neáu nhö thuoäc
tanin ( khoaûn 600 ñeán 2000 mg/l ) . Nöôùc thaûi thuoäc crom coù maøu xanh coøn nöôùc
thaûi thuoäc tanin coù maøu toái, muøi khoù chòu .
Nöôùc thaûi cuûa caùc coâng ñoaïneùp nöôùc, nhuoäm, trung hoøa, aên daàu, hoaøn
thieän thöôøng laø nhoû vaø giaùn ñoaïn . Nöôùc thaûi chöùa caùc chaát thuoäc, thuoác nhuoäm vaø
löôïng daàu môõ dö .
Nöôùc thaûi cuûa cô sôû thuoäc da noùi chung coù ñoä maøu, chöùa haøm löôïng
raén TS, chaát raén lô löûng SS, haøm löôïng oâ nhieãm caùc chaát höõu cô BOD cao . Caùc
- 12 -
Xaây giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ngaønh thuoäc da
doøng thaûi mang tính kieàm laø nöôùc thaûi cuûa coâng ñoaïn hoài töôi, ngaâm voâi, khöû loâng .
Nöôùc thaûi cuûa caùc coâng ñoaïn laøm xoáp, thuoäc mang tính axit . Löôïng nöôùc thaûi
thöôøng laø 40 – 60 m 3 / 1 taán da soáng . Nguoàn chaát thaûi raén nguy haïi ñaùng keå trong
coâng ngheä thuoäc da chính laø caën thaûi töø caùc coâng ñoaïn xöû lyù nöôùc thaûi . Caùc caën
naøy chöùa moät löôïng lôùn caùc kim loaïi naëng . Quaù trình thuoäc da cuõng taïo ra moät
löôïng raát ñaùng keå caùc vuïn da mang tính phaân huûy sinh hoïc cao gaây neân söï oâ nhieãm
moâi tröôøng moät caùch traàm troïng . Ngoaøi ra nöôùc thaûi thuoäc da coøn chöùa sunfua,
crom vaø daàu môõ . Ñaëc tính nöôùc thaûi thuoäc da cuûa töøng coâng ñoaïn vaø cuûa doøng thaûi
chung coù theå tham khaûo trong baûng sau :
Coâng
Löôïng nöôùc pH
ñoaïn
thaûi m3 / taán
Hoài töôi
da muoái
2.5 - 4.0
TS , mg / l
SS , mg / l
BOD5 , mg /
l
7.5 - 8.0 8000 - 28000
2500
- 1100 - 2500
4000
Ngaâm voâi
6.5 - 10
10.0
– 16000 - 45000
4500
12.5
6500
- 6000 - 9000
Khöû voâi
Thuoäc
7.0 - 8.0
2.0 - 3.0
3.0 - 9.0 1200 - 12000
2.9 - 4.0 16000 - 45000
200 - 1200
600 - 6000
1000 - 2000
600 - 2200
tanin
Laùm xoáp
Thuoäc
2.0 - 3.0
4.0 - 5.0
2.9 - 4.0 2400 -12000
2.6 - 3.2 2400 - 12000
300 - 1000
300 - 1000
800 - 1200
800 - 1200
crom
Doøng toång
30 - 35
7.5 - 10
1200
Baûng 2 :
10000 - 25000
6000
Ñaëc tính nöôùc thaûi thuoäc da
- 13 -
- 2000 - 3000
Xaây giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ngaønh thuoäc da
Ngoaøi ra trong doøng nöôùc thaûi chung coøn chöùa sunfua, crom vaø daàu
môõ vôùi haøm löôïng sunfua : 120 – 170 mg / l ; Cr 3+ : 70 – 100 mg / l ; daàu môõ : 100
– 500 mg / l .
So saùnh ñaëc tính nöôùc thaûi coâng ngheä thuoäc da vôùi nöôùc thaûi ñoâ thò vaø
nöôùc töï nhieân ñöôïc chæ ra trong baûng sau :
Caùc thoâng Nöôùc
soá
Nhieät
thaûi Nöôùc
thuoäc da
ñoä,
20 - 60
thaûi Hieäu
ñoâ thò
quaû Nöôùc
töï Hieäu
quaû
xöû lyù caàn nhieân
xöû lyù caàn
thieát , %
thieát , %
< 40
< 30
6 - 10
300 - 1000
76 - 83
6.5 - 9.0
20 - 60
99
350 - 1000
67 - 83
20 - 40
99
mg/l
COD, mg/l 2500 - 3000 1000 - 2000
S2- , mg /l
120 - 170
1-5
3+
Cr , mg /l
70 - 100
2-5
Daàu
môõ, 100 - 500
50 – 100
33 - 60
97 - 99
95 - 97
50 - 80
60 - 250
1-2
1-4
5 - 20
92 - 98
99
98
96
o
C
pH
3 - 12
Chaát raén lô 1250 - 6000
löûng
mg/l
BOD5
SS,
, 2000 - 3000
mg/l
Baûng 3 :
So saùnh ñaëc tính nöôùc thaûi thuoäc da vôùi nöôùc thaûi ñoâ thò, nöôùc töï
nhieân vaø hieäu quaû xöû lyù caàn thieát
2.2 Chæ tieâu oâ nhieãm nöôùc thaûi qua töøng coâng ñoaïn
- 14 -
Xaây giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ngaønh thuoäc da
Coâng ñoaïn
Röûa, ngaâm ( hoài töôi )
Caùc chæ tieâu oâ nhieãm
Nöôùc thaûi nhieãm BOD, COD, DS. Ñoái
vôùi
nguyeân lieäu laø da muoái thì nöôùc thaûi seõ
nhieãm theâm chæ tieâu Cl-
Ngaâm voâi
Nöôùc thaûi nhieãm ñoä kieàm, BOD, sunfua,
Taåy loâng, röûa
Naïo baïc nhaïc
SS
Nöôùc thaûi nhieãm BOD, COD, ñoä kieàm .
Nöôùc thaûi nhieãm BOD, COD, ñoä kieàm,
Röûa voâi
SS.
Nöôùc thaûi nhieãm BOD, COD, ñoä kieàm,
Röûa
Ngaâm axit
Thuoäc
Röûa
Nhuoäm aên daàu
SS.
Nöôùc thaûi nhieãm BOD, COD, DS .
Nöôùc thaûi nhieãm axit, DS .
Nöôùc thaûi nhieãm axit, crom .
Nöôùc thaûi nhieãm axit, crom .
Nöôùc thaûi nhieãm crom, daàu, maøu, BOD,
Haõm vaø röûa
COD, DS .
Nöôùc thaûi nhieãm maøu BOD .
Baûng 4 : Chæ tieâu oâ nhieãm nöôùc thaûi qua töøng coâng ñoaïn
2.3 Taùc ñoäng cuûa nöôùc thaûi thuoäc da tôùi moâi tröôøng
Nöôùc thaûi thuoäc da neáu khoâng ñöôïc xöû lyù seõ gaây taùc ñoäng lôùn tôùi
nguoàn tieáp nhaän .
Nöôùc chöùa haøm löôïng chaát höõu cô cao laøm giaûm haøm löôïng oxy hoøa tan
trong nöôùc, giaùn tieáp aûnh höôûng tôùi ñôøi soáng cuûa caùc loaøi thuyû sinh soáng trong
nöôùc . Nöôùc thaûi chöùa haøm löôïng chaát raén lô löûng daïng voâ cô vaø höõu cô cao goàm
- 15 -
Xaây giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ngaønh thuoäc da
caùc thaønh phaàn voâi, loâng, thòt laøm doøng tieáp nhaän bò vaãn ñuïc vaø sa laéng aûnh höôûng
ñeán caùc loaøi ñoäng vaät soáng nhö caù, caùc loaøi phuø du ñang toàn taïi ôû doøng soâng .
Caùc muoái voâ cô tan laøm taêng ñoä maën cuûa nöôùc , taêng aùp suaát thaåm thaáu vaø ñoä
cöùng cuûa nöôùc . Maøu toái cuûa nöôùc thaûi laøm cho nguoàn tieáp nhaän coù maøu, laøm giaûm
quaù trình quang hôïp cuûa caùc loaøi rong taûo .
Nöôùc thaûi chöùa crom dö ôû daïng Cr3+ thöôøng ít ñoäc so vôùi Cr6+ ( ñoä ñoäc cuûa
crom Cr3+ baèng 1/100 ñoä ñoäc cuûa Cr 6+ ) . Ví duï Skeffington ( 1987 ) cho raèng, Cr 6+
laøm öùc cheá söï phaùt trieån cuûa caû reã vaø choài cuûa caây luùa maïch non nhieàu hôn laø Cr 3+
maëc duø ñaõ coù ghi chuù laø vieäc haáp thuï ôû daïng Cr 3+ lôùn hôn daïng Cr6+ ôû reã caây . Cr3+
coù theå gaây dò öùng ngoaøi da, laøm sô cöùng ñoäng maïch, haáp thuï qua daï daøy vaø ruoät ,
Cr6+ thaám qua maøng teá baøo do ñoù deã gaây vieâm loeùt da, vieâm gan, vieâm thaän, thuûng
vaùch ngaên giöõa hai laù mía, ung thö phoåi, ung thö hoïng v.v … Söï coù maët cuûa crom
trong nöôùc thaûi seõ laøm giaûm hoaït ñoäng phaân huûy chaát höõu cô cuûa vi sinh vaät .
Nöôùc thaûi chöùa sunfua gaây muøi, vò khoù chòu vaø ngoä ñoäc cho caù .
Neáu nöôùc thaûi thuoäc da ngaám vaøo ñaát seõ laøm ñaát trôû neân caèn coûi , keùm maøu
môõ do trong nöôùc chöùa haøm löôïng muoái NaCl cao, maët khaùc coù aûnh höôûng xaáu ñeán
chaát löôïng nöôùc ngaàm .
Phaàn 3 : Caùc phöông phaùp quaûn lyù oâ nhieãm vaø xöû lyù nöôùc
thaûi ngaønh thuoäc da
3 .1 Veà coâng taùc quaûn lyù :
Ñoái vôùi caùc cô sôû tö nhaân nhaø nöôùc khoù kieåm soaùt vieäc chaáp haønh veà
baûo veä moâi tröôøng vì theá caùc cô quan quaûn lyù moâi tröôøng caàn phoái hôïp chaët cheõ vôùi
ñòa phöông nôi cô sôû ñoù ñang hoaït ñoäng ñeå coù theå lieåm soaùt deã daøng hôn vieäc baûo
veä moâi tröôøng vaø xöû lyù nhöõng haønh vi phaïm phaùp luaät veà baûo veä moâi tröôøng .
- 16 -
Xaây giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ngaønh thuoäc da
Taïo ñieàu kieän cho caùc cô sôû tö nhaân nhoû coù theå ñoåi môùi trang thieát bò
môùi hôn ít gaây oâ nhieãm moâi tröôøng .
Ñònh kyø kieåm tra vieäc thaûi chaát thaûi thuoäc da vôùi caùc chæ tieâu cho
pheùp cuûa caùc xí nghieäp lôùn cuõng nhö caùc cô sôû nhoû ra nguoàn tieáp nhaän .
Vì ñaây laø moät ngaønh gaén lieàn vôùi ngaønh cheá bieán thòt vì theá caùc cô
quan quaûn lyù moâi tröôøng neân kieåm soaùt chaët cheõ vieäc gieát moå laáy da cuûa caùc tö
nhaân vì ña soá caùc cô sôû gieát moå ñeàu khoâng xöû lyù toát phaàn môû vaø loâng maø thaûi moät
caùch böøa baõi .
3 .2 Veà coâng taùc kyõ thuaät :
Nöôùc thaûi ngaønh thuoäc da ña soá laøm oâ nhieâm nguoàn nöôùc vì theá toâi chæ ñeà caäp
ñeán giaûp xöû lyù oâ nhieâm nöôùc thaûi thuoäc da
Ñaùnh giaù caùc loaïi nöôùc thaûi :
Dung tích nöôùc thaûi :
_ Töø 20 ñeán 120 m3 cho 1 taán da neáu xöû lyù da baèng crom ( 2 – 3 kg
Cr3+ / 1 taán da töôi )
_ Töø 20 ñeán 90 m3 / taán neáu duøng tanin thöïc vaät .
_ Töø 200 ñeán 250 kg NOH / taán vaø 75 – 150 kg chaát lô löûng ( SS ) / taán da
töôi ( moãi con boø khoaûng 30 kg da töôi ) .
Nöôùc thaûi cuûa coâng nghieäp thuoäc da laø loaïi nöôùc thaûi coâng nghieäp
chöùa nhieàu chaát oâ nhieãm nguoàn nöôùc, ñoù laø :
+ Caùc chaát höõu cô bao goàm protein tan, loâng, thit, môõ taùch ra töø thaønh
phaàn caáu truùc cuûa da .
+ Caùc hoùa chaát söû duïng trong tieàn xöû lyù da, thuoäc da vaø hoaøn thieän da .
Do ñoù ñeå xöû lyù ta coù theå söû dung caùc phöông phaùp sau : xöû lyù cô hoïc,
xöû lyù sinh hoïc vaø hoaù lyù, xöû lyù buøn .
Xöû lyù cô hoïc :
- 17 -
Xaây giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ngaønh thuoäc da
Duøng löôùi chaén raùc : Theo kinh nghieäm thöïc teá Tomlinson
H.D ( 1969 ) cho raèng caùc loaïi löôùi chaén raùc coá ñònh hay saøng rung coù kích thöôùc
80m töông ñöông vôùi ñöôøng kính maét löôùi d = 0.25mm coù theå giöõ laïi hieäu quaû loâng
môõ, thòt vaø caùc maûnh da vuïn . Tuy nhieân do maét löôùi nhoû neân löôùi deã bò taét ngheõn
caàn thieát phaûi laøm saïch thöôøng xuyeân hoaëc lieân tuïc baèng aùp löïc voøi phun nöôùc . Coù
theå duøng löôùi lôùn hôn ñeå giöõ laïi caën thoâ, khi ñoù neân coù beå laéng ñôït 1, caùc caën mòn
hôn seõ laéng laïi ôû beå laéng .
Xöû lyù sinh hoïc
+ Xöû lyù kî khí :
+ Xöû lyù hieáu khí : Xöû lyù nöôùc thaûi thuoäc da treân moâ hình loïc sinh hoïc
vaø hoà sinh hoïc . haàu heát ñaït hieäu quaû cao . Tuy nhieân loïc sinh hoïc coù khuynh höôùng
deã bò taét ngheõn do muoái CaCO 3 taïo thaønh ôû coâng ñoaïn sô cheá . Ñoái vôùi hoà sinh hoïc
laïi ñoøi hoûi dieän tích beà maët roäng, khoâng khaû thi ôû nhieàu nhaø maùy thuoäc da . nghieân
cöùu xöû lyù sinhhcoï baèng buøn hoaït tính hieáu khí ñaït nhieàu keát quaû khaû quan .
Caàn xaùo troän hoaøn toaøn caùc beå trong phoøng thí nghieäm cuõng
nhö trong coâng trình thöïc teá vì xaùo troän hoaøn toaøn seõ taïo ñieàu kieän oån ñònh hôn,
hoaït ñoäng deã daøng hôn vaø khi thay ñoåi taûi troïng heä thoáng sinh hoïc khoâng bò soác .
Ñeå quaù trình xöû lyù sinh hoïc ñaït hieäu quaû cao, caàn phaân luoàng doøng thaûi chöùa Cr 3+
( daïng tan ) vaø sunfua S2- ñeå tieán haønh xöû lyù cuïc boä nhöõng doøng thaûi naøy .
Xöû lyù hoùa lyù
a) Khöû sunfua S2Phöông phaùp khöû sunfua S2- ñôn giaûn nhaát laø phöông phaùp
oxy hoùa . Caùc chaát oxy hoaù thöôøng ñöôïc söû duïng laø H 2O2 , NaOCl .v.v… Nhöng
thoâng duïng nhaát laø duøng O2 cuûa khoâng khí vaø coù muoái mangan II laøm xuùc taùc ( nhö
MnSO4 ) . Phaûn öùng xaûy nhö sau :
S2-
+
2O2
MnSO
- 18 -
4
SO42
Xaây giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ngaønh thuoäc da
Thôøi gian thoåi khí ( hay thôøi gian phaûn öùng ) ñeå khöû sunfua
thöôøng töø 4 ñeán
6 giôø .
b ) Khöû crom
Phöông phaùp khöû Cr3+ thöôøng ñöôïc duøng trong xöû lyù nöôùc thaûi
thuoäc da laø phöông phaùp keát tuûa . Hoùa chaát duøng laø natri sunfua Na 2S, hay natri
sunfit Na2SO3, hay natri bisunfit NaHSO3, hay saét sunfat hay MgO, muïc ñích laøm
taêng ñoä pH leân tôùi 9 ñeå xaûy ra phaûn öùng keát tuûa :
Cr3+
+
OH- ----->
Cr(OH)3
Nhöõng phaûn öùng khöû Cr6+ thaønh Cr3+ ñöôïc bieåu thò nhö sau :
+ Vôùi natri sunfit
Cr2O72- + 3S2- + 14H+ ---> 2Cr3+ + 3So + 7H2O
(1)
+ Vôùi natri bisunfit
Cr2O72- + 3HSO3- + 5H+ ---> 2Cr3+ + 3SO42- + 4H2O
(2)
+ Vôùi saét sunfat
Cr2O72- + 6Fe2+ + 14H+ ---> 2C3+ + 6Fe3+ + 7H2O
(3)
Trong dung dòch nöôùc natri sunfit bò thuyû phaân raát maïnh vaø taïo
thaønh crom hidroxit keát tuûa do ñoù khoâng caàn phaûi cho theâm voâi :
S2- + 2H2O
<-->
H2S + 2OH-
Neáu duøng natri bisunfit vaø saét sunfat thì phaûi cho theâm voâi söõa
( hoaëc moät loaïi kieàm naøo ñoù ) ñeå Cr3+ coù theå laéng ñöôïc
Ta thaáy trong caùc phöông trình (1), (2), (3) ñeå khöû Cr 6+
thaønh Cr3+ caùc phaûn öùng luoân luoân dieãn ra trong moâi tröôøng axit – töùc laø coù maët H + .
Vì vaäy ñeå phaûn öùng dieãn ra moät caùch trieät ñeå ngöôøi ta phaûi axit hoùa nöôùc thaûi cho
tôùi pH = 2 – 4 . Muoán vaäy ngöôøi ta thöôøng hôïp nhaát nöôùc thaûi chöùa axit vôùi nöôùc
- 19 -
Xaây giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm moâi tröôøng ngaønh thuoäc da
thaûi chöùa crom trong cuøng moät maïng löôùi thoaùt nöôùc hoaëc phaûi cho theâm axit vaøo .
Löôïng hoùa chaát caàn thieát theo lyù thuyeát coù theå xaùc ñònh heo coâng thöùc sau :
+ Neáu duøng natri sunfua
3(23*2+32)/52*2 =
2.24
+ Neáu duøng natri bisunfit
3(23+1+32+16*3)/52*2 = 3.0
+ Neáu duøng saét sunfat
6(56+32+16*4+14+16*7)/52*2 = 16
trong ñoù MCr = 52 , MNa = 23, MS = 32 , MH = 1, MO = 16, MFe = 56
Nhö vaäy ñeå khöû 1 g Cr 6+ thaønh Cr3+ ñoøi hoûi 2.24g
natrisunfit khoâng ngaäm nöôùc ( 100%), 3g natri bisunfit khoâng ngaäm nöôùc vaø 16g saét
sunfat ngaäm nöôùc FeSO4 .7H2O .
Ñeå ñaït hieäu quaû khöû Cr6+ thaønh Cr3+ trong thöïc teá phaûi
tieâu hao 1.25 laàn so vôùi lyù thuyeát neáu duøng natri sunfit vaø natri sunfat vaø 1.75 laàn
neáu duøng natri bisunfit .
Löôïng axit caàn thieát cho vaøo khi tieán haønh axit hoùa tuyø
thuoäc vaøo loaïi axit vaø pH cuûa nöôùc thaûi ñeå ñaûm baûo pH = 2 – 4 .
Löôïng kieàm caàn thieát cho vaøo seõ phaûi tieâu hao cho vieäc
trung hoøa axit töï do töùc laø taêng töø pH = 2 – 4 cho tôùi pH = 7, roài sau ñoù laïi taêng pH
= 9, ngoaøi ra phaûi tieâu hao cho quaù trình lieân keát Cr3+ thaønh hidroxit .
Khi duøng voâi thì ngoaøi Cr(CO)3 caën coøn chöùa thaïch cao
CaSO4, Ca(OH)2, CaO, CaCO3, … Sau khi laøm khoâ seõ chöùa caën vaøo hoá chöùa . Neáu
muoán duøng caën crom hidroxit ñeå laøm chaát maøu xanh neân duøng kieàm natri hoaëc
kali . Tuy nhieân nhöõng loaïi kieàm naøy khoâng coù khaû naêng keo tuï nhö voâi söõa vaø do
ñoù vieäc laéng caën keát tuûa Cr(OH)3 seõ khoù khaên .
Dung tích vaø tính chaát caùc loaïi caën laéng tuyø thuoäc vaøo
thaønh phaàn, tính chaát nöôùc thaûi , noàng ñoä crom, pH , lieàu löôïng cuõng nhö loaïi kieàm
söû duïng .
- 20 -
- Xem thêm -