Tài liệu Xây dựng văn hóa ứng xử ở trường trung học phổ thông yên lập, tỉnh phú thọ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM SA VĂN VỴ XÂY DỰNG VĂN HÓA ỨNG XỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG YÊN LẬP, TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2016 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM SA VĂN VỴ XÂY DỰNG VĂN HÓA ỨNG XỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG YÊN LẬP, TỈNH PHÚ THỌ Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Hà Thế Truyền THÁI NGUYÊN - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nào khác. Tác giả luận văn Sa Văn Vỵ i LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện luận văn, tác giả đã nhận được sự động viên, khuyến khích và tạo điều kiện giúp đỡ nhiệt tình của các cấp lãnh đạo, của các thầy, cô giáo, anh chị em, bạn bè đồng nghiệp và gia đình. Với tình cảm chân thành, tác giả bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới: Khoa Tâm lý giáo dục - trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, các thầy, cô giáo tham gia giảng dạy, cung cấp những kiến thức giúp tác giả trong quá trình học tập và nghiên cứu. Đặc biệt tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS Hà Thế Truyền người trực tiếp hướng dẫn khoa học đã tận tình chỉ bảo, giúp đỡ, góp ý để hoàn thành luận văn này. Tác giả cũng xin được gửi lời cảm ơn: Sở GD&ĐT Phú Thọ; BGH, cán bộ, giáo viên và các em học sinh trường THPT Huyện Yên Lập, tỉnh Phú Thọ đã tận tình giúp đỡ, cung cấp tài liệu, tham gia đúng góp ý kiến, tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành bản luận văn. Mặc dù tác giả đã rất cố gắng, nhưng với thời gian nghiên cứu còn hạn chế, chắc chắn luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả rất mong nhận được các ý kiến đóng góp chân thành từ các thầy giáo, cô giáo, bạn bè đồng nghiệp và bạn đọc. Xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 7 năm 2016 Tác giả luận văn Sa Văn Vỵ ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i MỤC LỤC ....................................................................................................... iii DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT ....................................................... iv DANH MỤC BẢNG ........................................................................................ v DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ ................................................................... vi MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................... 4 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .............................................................. 4 4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 5 6. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 5 7. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 5 8. Cấu trúc luận văn .......................................................................................... 6 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG VĂN HÓA ỨNG XỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ..................................... 7 1.1. Vài nét về vấn đề nghiên cứu ..................................................................... 7 1.1.1. Ở nước ngoài ........................................................................................... 7 1.1.2. Ở trong nước ........................................................................................... 9 1.2. Một số khái niệm liên quan ...................................................................... 11 1.2.1. Văn hoá, môi trường văn hoá ................................................................ 11 1.2.2. Văn hóa nhà trường ............................................................................... 13 1.2.3. Văn hóa ứng xử ở trường trung học phổ thông.................................... 19 iii 1.3. Nhà trường trung học phổ thông trong hệ thống giáo dục quốc dân ....... 24 1.3.1. Nhà trường trung học phổ thông .......................................................... 24 1.3.2. Vai trò của Hiệu trưởng ........................................................................ 25 1.4. Nội dung xây dựng văn hóa ứng xử ở trường trung học phổ thông ....... 28 1.4.1. Nhận diện văn hóa ứng xử .................................................................... 28 1.4.2. Xác định các điều kiện phát triển văn hóa ứng xử ở trường ................. 29 1.4.3. Xây dựng các chuẩn mực văn hóa ....................................................... 31 1.4.4. Xây dựng phong cách làm việc chuyên nghiệp cho các thành viên ..... 33 1.4.5. Xây dựng môi trường sư phạm trong nhà trường ................................. 34 1.4.6. Xây dựng và phát huy các nghi lễ truyền thống ................................... 35 1.4.7. Lập hồ sơ văn hóa ứng xử của nhà trường ............................................ 37 1.4.8. Đánh giá các hoạt động xây dựng văn hóa ứng xử .............................. 38 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động xây dựng văn hóa ứng xử ............. 40 1.5.1. Nhóm yếu tố ảnh hưởng thuộc về chủ thể quản lý ............................... 40 1.5.2. Nhóm yếu tố ảnh hưởng thuộc về đối tượng quản lý .......................... 40 1.5.3. Nhóm yếu tố ảnh hưởng thuộc về môi trường quản lý ......................... 41 Kết luận chương 1 ........................................................................................... 42 Chương 2. THỰC TRẠNG XÂY DỰNG VĂN HOÁ ỨNG XỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG YÊN LẬP, TỈNH PHÚ THỌ ...................................................................................... 44 2.1. Vài nét về kinh tế, chính trị huyện Yên Lập, trường trung học phổ thông Yên Lập tỉnh Phú Thọ ..................................................................................... 44 2.1.1. Đặc điểm địa lí tự nhiên huyện Yên Lập .............................................. 44 2.1.2. Đặc điểm phát triển kinh tế - xã hội ...................................................... 44 2.1.3. Về trường trung học phổ thông Yên Lập .............................................. 46 iv 2.2. Thực trạng xây dựng văn hóa ứng xử ở trường trung học phổ thông Yên Lập, tỉnh Phú Thọ ............................................................................................ 50 2.2.1. Mô tả nội dung khảo sát ........................................................................ 50 2.2.2. Thực trạng văn hóa ứng xử và xây dựng văn hóa ứng xử ở trường trung học phổ thông Yên Lập, tỉnh Phú Thọ ............................................................ 51 2.3. Đánh giá về thực trạng xây dựng văn hóa ứng xử ở trường trung học phổ thông Yên Lập ................................................................................................. 69 2.3.1. Mặt mạnh............................................................................................... 69 2.3.2. Mặt yếu .................................................................................................. 70 2.3.3. Thời cơ .................................................................................................. 70 2.3.4. Thách thức ............................................................................................. 71 2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến xây dựng văn hóa ứng xử ở trường trung học phổ thông Yên Lập, tỉnh Phú Thọ................................................... 71 Chương 3. BIỆN PHÁP XÂY DỰNG VĂN HÓA ỨNG XỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG YÊN LẬP, TỈNH PHÚ THỌ .... 76 3.1. Nguyên tắc định hướng xây dựng biện pháp ........................................... 76 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo kết hợp giữa văn hóa truyền thống và văn hóa hiện đại ........................................................................................................... 76 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ ........................................................ 76 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính phù hợp ........................................................ 77 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ....................................................... 78 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi .......................................................... 78 3.2. Đề xuất biện pháp xây dựng văn hóa ứng xử ở trường trung học phổ thông Yên Lập, tỉnh Phú Thọ .................................................................................... 79 3.2.1. Quản lý công tác nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên và toàn thể học sinh về văn hóa ứng xử .................................................. 79 3.2.2. Lập kế hoạch chiến lược phát triển văn hóa ứng xử của nhà trường 81 v 3.2.3. Xây dựng các nghi lễ truyền thống nhằm phát triển các giá trị của nhà trường....................................................................................................... 82 3.2.4. Xây dựng các mẫu hành vi đại diện văn hóa ứng xử của nhà trường ... 85 3.2.5. Phát triển các mối quan hệ trong và ngoài nhà trường ......................... 86 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .............................................................. 88 3.4. Khảo sát tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ........................ 90 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm .......................................................................... 90 3.4.2. Nội dung khảo nghiệm .......................................................................... 90 Kết luận chương 3 ........................................................................................... 94 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ........................................................................... 95 1. Kết luận ....................................................................................................... 95 2. Đề nghị ........................................................................................................ 96 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 97 PHỤ LỤC vi DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT STT Viết đầy đủ Chữ viết tắt 1 CB Cán bộ 2 CBQL Cán bộ quản lý 3 ĐTB Điểm trung bình 4 GV Giáo viên 5 HS Học sinh 6 NT Nhà trường 7 QL Quản lý 8 THCS Trung học cơ sở 9 THPT Trung học phổ thông 10 VH Văn hóa 12 VHNT Văn hóa nhà trường 11 VHƯX Văn hóa ứng xử 13 XH Xã hội iv DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Cán bộ, giáo viên, nhân viên trường trung học phổ thông Yên Lập......48 Bảng 2.2. Học sinh trường trung học phổ thông Yên Lập .......................................49 Bảng 2.3. Mức độ biểu hiện của bầu không khí nhà trường trong văn hóa ứng xử ở trường trung học phổ thông Yên Lập ..........................................52 Bảng 2.4. Mức độ biểu hiện của các giá trị văn hóa chính thống trong văn hóa ứng xử ở trường trung học phổ thông Yên Lập ..................................53 Bảng 2.4. Mức độ biểu hiện sự hợp tác của các thành viên trong văn hóa ứng xử ở trường trung học phổ thông Yên Lập ..........................................55 Bảng 2.6. Mức độ biểu hiện tính hợp thức và nhất quán hành vi của các thành viên ở trường trung học phổ thông Yên Lập .......................................56 Bảng 2.7. Mức độ biểu hiện của môi trường sư phạm trong văn hóa ứng xử ở trường trung học phổ thông Yên Lập ...................................................57 Bảng 2.8. Tương quan giữa các yếu tố biểu hiện của văn hóa ứng xử của trường trung học phổ thông Yên Lập.................................................................60 Bảng 2.9. Thực trạng xây dựng văn hóa ứng xử hiện có .........................................62 Bảng 2.10. Thực trạng xây dựng điều kiện phát triển văn hóa ứng xử hiện có .....63 Bảng 2.11. Thực trạng xây dựng các chuẩn mực văn hóa ..................................64 Bảng 2.12. Các giá trị chuẩn mực của trường trung học phổ thông Yên Lập........64 Bảng 2.13. Thực trạng xây dựng phong cách làm việc chuyên nghiệp cho các thành viên trong tổ chức.......................................................................................65 Bảng 2.14. Thực trạng xây dựng môi trường sư phạm trong nhà trường...............66 Bảng 2.15. Thực trạng xây dựng và phát huy các nghi lễ truyền thống .................67 Bảng 2.16. Thực trạng lập hồ sơ văn hóa ứng xử của nhà trường...........................67 Bảng 2.17. Thực trạng đánh giá các hoạt động xây dựng văn hóa ứng xử ............68 Bảng 2.18. Kết quả điều tra các yếu tố ảnh hưởng đến văn hóa ứng xử ................72 Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết của các biện pháp xây dựng văn hóa ứng xử .........................................................................................................91 Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp xây dựng văn hóa ứng xử .........................................................................................................92 v DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Mức độ biểu hiện các yếu tố của văn hóa ứng xử ...................... 61 Biểu đồ 2.2. So sánh về các mức độ nhận thức việc lập kế hoạch trong thực trạng xây dựng nhận diện văn hóa ứng xử hiện có ......................... 62 Biểu đồ 2.3. So sánh về các mức độ thực hiện việc lập kế hoạch trong thực trạng xây dựng nhận diện văn hóa ứng xử hiện có ......................... 63 Biểu đồ 2.4. Biểu đồ biểu thị mối quan hệ giữa các mức độ nhận thức và thực hiện của thực trạng đánh giá các hoạt động xây dựng văn hóa ứng xử ............................................................................................. 69 Biểu đồ 2.5. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố ảnh hưởng đến xây dựng văn hóa ứng xử ở trường trung học phổ thông Yên Lập, tỉnh Phú Thọ 74 SƠ ĐỒ Sơ đồ 3.1. Mối quan hệ giữa các biện pháp xây dựng văn hóa ứng xử .......... 90 vi MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Văn hóa là toàn bộ những giá trị vật chất và giá trị tinh thần do con người sáng tạo ra. Văn hóa là cái mà hầu hết các tổ chức có và nó là nền tảng vững chắc nhất giúp cho các tổ chức tồn tại và phát triển trong xã hội. Văn hóa ứng xử là cấu trúc hòa nhập của tri thức con người, niềm tin và hành vi phụ thuộc vào năng lực học và truyền đạt kiến thức của con người cho các thế hệ sau, văn hóa ứng xử là niềm tin, các hình thái xã hội và các nét tiêu biểu về vật chất về chủng tộc, tôn giáo hay nhóm xã hội, văn hóa ứng xử là tập hợp các quan điểm được chia sẻ, các giá trị, mục tiêu và các thói quen, là những đặc trưng cho một tổ chức. Về mặt xã hội, nhà trường phổ thông được xem là một dạng cụ thể của tổ chức. Đó là tổ chức có tính chất tương đối phức tạp, vừa có các quan hệ hoạt động nghề nghiệp và vừa có các quan hệ hoạt động chính trị xã hội. Trên cả hai phương diện này, nhà trường học luôn đậm đà yếu tố văn hóa. Cho dù đó là văn hóa chuyên môn: văn hóa giảng dạy, văn hóa học tập hay văn hóa quản lý hay văn hóa kinh doanh, giải trí, nghệ thuật thẩm mỹ… thì nhà quản lý vẫn có khuynh hướng sử dụng môi trường văn hóa này để tạo lập và cải thiện, nâng cao hiệu quả của nhà trường. Trong số những tiêu chí quan trọng của nhà trường hiệu quả như: thành tích học tập, môi trường hợp tác và tham gia, tính thẩm mỹ của cảnh quan sư phạm và những quan hệ ứng xử, hiệu lực quản lý, kết quả thực hiện chương trình giáo dục, hiệu suất đào tạo,… thì văn hóa ứng xử có ảnh hưởng sâu xa lên tất cả các vấn đề trong nhà trường. Theo điều 5 của Luật giáo dục năm 2005 ( đã sửa đổi năm 2009) nhấn mạnh: “ Nội dung giáo dục phải đảm bảo tính cơ bản, toàn diện, thiết thực, hiện đại và có hệ thống; coi trọng giáo dục tư tưởng và có ý thức công dân; kế thừa và phát huy truyền thống tốt đẹp, bản sắc văn hóa dân tộc, tiếp thu tinh 1 hoa văn hóa nhân loại; phù hợp với sự phát triển về tâm sinh lý lứa tuổi của người học”. Theo Điều 27 của Luật giáo dục ghi rõ: “Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân; chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. [16]. Nền tảng của tất cả những thành công ở đây là một phần đóng góp không nhỏ của văn hóa ứng xử. Thế giới đang bước vào thế kỷ XXI với nhiều biến động, xu hướng hội nhập quốc tế ngày càng trở nên sâu rộng, Việt Nam đang tiếp tục công cuộc đổi mới toàn diện đất nước, đang mở ra nhiều triển vọng phát triển giáo dục của quốc gia nói chung và nhà trường trung học phổ thông nói riêng; đồng thời, cũng đặt ra những thách thức to lớn đối với sự phát triển giáo dục và đào tạo, đặc biệt là việc giữ gìn, phát triển VH nói chung đặc biệt là VHƯX nói riêng. Nghiên cứu về văn hoá nhà trường, đặc biệt là văn hóa ứng xử chính là nghiên cứu một hệ thống giá trị và chuẩn mực giá trị đặc thù, được con người tích luỹ trong quá trình tích hợp các hoạt động sáng tạo VH, GD và khoa học. Hệ giá trị văn hoá nhà trường được biểu hiện thông qua vốn di sản VH và các quan hệ ứng xử VH giữa những người trong một môi trường GD, có tác động chi phối nhiều chiều đến mọi hoạt động và đời sống tâm lý của chính những con người sống trong môi trường đó: ảnh hưởng tới chất lượng và hiệu quả của quá trình GD trong nhà trường theo hướng phát triển con người toàn diện; ảnh hưởng rõ rệt cách suy nghĩ, cảm nhận và hành động của mỗi thành viên trong nhà trường, do đó có thể nâng cao hoặc cản trở động cơ, kết quả dạy - học của GV và HS… Văn hoá ứng xử thể hiện ở mọi góc độ trong các mối quan hệ của nhà trường, bao gồm mối quan hệ ứng xử giữa các GV với nhau, mối quan hệ ứng xử giữa lãnh đạo nhà trường với GV, mối quan hệ ứng xử giữa GV với học sinh, giữa học sinh với học sinh và giữa GV với phụ 2 huynh học sinh và mối quan hệ ứng xử giữa cán bộ, giáo viên của nhà trường đối với các cấp chính quyền, ban ngành cấp trên…VHƯX sẽ là động lực giảm bớt được xung đột và tăng tính ổn định, tạo không khí và môi trường đoàn kết và thân thiện. Đúng như Donahoe (1997) chỉ ra rằng: “Nếu văn hoá thay đổi thì mọi thứ sẽ thay đổi”. Tuy nhiên, vấn đề VHƯX và việc tìm kiếm xây dựng các biện pháp để xây dựng VHƯX hiện nay vẫn còn chưa được quan tâm đúng mức. Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII và các chủ trương của Đảng, Nhà nước đã định hướng chiến lược phát triển giáo dục - đào tạo trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa; đặc biệt là Nghị quyết 29 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển toàn diện của giáo dục - đào tạo tỉnh Phú Thọ, giáo dục-đào tạo bậc trung học ở huyện Yên Lập nói chung và trường THPT Yên Lập nói riêng ngày càng phát triển, tạo được niềm tin đối với nhân dân, đáp ứng nhu cầu học tập của học sinh; chất lượng giáo dục đại trà, giáo dục toàn diện được giữ vững và từng bước phát triển; Số lượng giải học sinh giỏi cấp tỉnh ngày càng nhiều và chất lượng các giải đều tăng năm sau cao hơn năm trước; cơ sở vật chất trang thiết bị từng bước được tăng cường; công tác xây dựng đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên, nhân viên được quan tâm, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp giáo dục; vai trò chỉ đạo, quản lý giáo dục ngày càng được nâng cao. Bên cạnh những kết quả đạt được, giáo dục của trường THPT Yên Lập vẫn còn bộc lộ một số hạn chế: chất lượng giáo dục đại trà thực chất chưa cao; chất lượng giáo dục đạo đức ở một bộ phận học sinh còn hạn chế. Thành công của nhà trường là xây dựng được tầm nhìn và sứ mệnh phù hợp với điều kiện thực tế và khả năng của nhà trường tạo nên thương hiệu riêng của nhà trường. Để tạo dựng và phát triển thương hiệu của nhà trường không 3 thể không kể đến việc xây dựng văn hóa ứng xử một bộ phận của văn hóa nhà trường nhưng văn hóa ứng xử có một vai trò đặc biệt quan trọng có ảnh hưởng tới diện mạo, uy tín và chất lượng giáo dục của nhà trường. Tuy nhiên, Văn hóa ứng xử giữa các thành viên ở trường trung học phổ thông Yên Lập vẫn còn bộc lộ nhiều điểm hạn chế đặc biệt là công tác xây dựng văn hóa ứng xử chưa được quan tâm một cách đúng mức. Vậy cần phải làm gì để xây dựng và phát triển văn hóa ứng xử nhằm xây dựng trường THPT Yên Lập trở thành một cơ sở giáo dục đào tạo có uy tín, tiếp tục giữ vững niềm tin đối với nhân dân. Một trong những nhiệm vụ hàng đầu là xây dựng một môi trường XH lành mạnh, tạo thương hiệu nhà trường. Chú trọng xây dựng các quy ước quy chế nhằm xây dựng VHƯX thể hiện được bản sắc riêng của nhà trường, phù hợp với các giá trị văn hóa thời kỳ hội nhập và phát triển. Nhận thức rõ ý nghĩa quan trọng của việc xây dựng VHƯX trong xây dựng và quản lý nhà trường nên tác giả chọn đề tài : “Xây dựng văn hoá ứng xử ở trường trung học phổ thông Yên Lập, tỉnh Phú Thọ” để nghiên cứu với mong muốn góp một phần nhỏ bé trong công tác xây dựng văn hoá ứng xử ở trường THPT Yên Lập, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện của nhà trường. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở lý luận và thực trạng xây dựng văn hóa ứng xử ở trường trung học phổ thông Yên Lập, đề xuất một số biện pháp xây dựng văn hoá ứng xử nhằm giúp cho trường phát triển một cách hiệu quả. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Xây dựng văn hoá ở trường trung học phổ thông. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Xây dựng văn hóa ứng xử ở trường trung học phổ thông Yên Lập, tỉnh Phú Thọ. 4. Giả thuyết khoa học 4 Văn hóa ứng xử là một trong những tiêu chí để đánh giá hiệu quả nhà trường. Trong quá trình quản lý trường trung học phổ thông, nếu lãnh đạo nhà trường và đứng đầu là hiệu trưởng thực hiện các biện pháp quản lý trường học như tác giả đã đề xuất, không chỉ tuân thủ vào chính sách, pháp luật và các thủ tục hành chính mà còn biết dựa vào văn hóa ứng xử và xem nó như là một mục tiêu để xây dựng nhà trường đồng thời là công cụ để quản lý thì sẽ phát triển trường THPT Yên Lập nói riêng và các trường THPT khác nói chung. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Xây dựng cơ sở lý luận về xây dựng văn hoá ứng xử ở các trường trung học phổ thông. 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng môi trường ứng xử và công tác xây dựng văn hoá ứng xử ở trường THPT Yên Lập, tỉnh Phú Thọ. 5.3. Đề xuất các biện pháp xây dựng văn hoá ứng xử ở trường THPT Yên Lập, tỉnh Phú Thọ. 6. Phạm vi nghiên cứu Quá trình xây dựng văn hóa ứng xử của Hiệu trưởng trường THPT Yên Lập tỉnh Phú Thọ. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Bao gồm các nhóm phương pháp: phân tích, tổng hợp, so sánh, hệ thống hóa, khái quát hóa, đánh giá, nêu vấn đề và đề xuất những giải pháp kết hợp với trao đổi, phỏng vấn điều tra, thử nghiệm. 7.2. Phương pháp khảo sát thực tiễn Thông qua các phiếu khảo sát về thực trạng hoạt động xây dựng văn VHƯX, thu thập các báo cáo về tình hình hoạt động xây dựng VHƯX . Đối tượng khảo sát là cán bộ quản lý nhà trường, giáo viên, học sinh như tác giả đã đề xuất. 7.3. Phương pháp quan sát sư phạm 5 Quan sát các hoạt động quản lý của đội ngũ CBQL trường THPT Yên Lập, tỉnh Phú Thọ nhằm có những thông tin thực tế để đánh giá đúng thực trạng xây dựng VHƯX của nhà trường. 7.4. Phương pháp chuyên gia Thu thập các ý kiến đánh giá của các chuyên gia có trình độ cao, có nhiều kinh nghiệm về công tác xây dựng văn hóa ứng xử để xem xét, nhìn nhận, trên cơ sở đó rút ra những kết luận tốt nhất cho vấn đề nghiên cứu của đề tài. 7.5. Phương pháp hỗ trợ Phương pháp thống kê toán học: xử lý bằng phần mềm. Chủ yếu là thu thập xử lý các dữ liệu, tìm hiểu thực trạng (điều tra bằng phiếu hỏi, phỏng vấn, quan sát, xin ý kiến chuyên gia, tổng kết kinh nghiệm). 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, đề nghi, tài liệu tham khảo và phụ lục, Luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận về xây dựng văn hoá ứng xử ở trường trung học phổ thông. Chương 2. Thực trạng xây dựng văn hoá ứng xử ở trường trung học phổ thông Yên Lập, tỉnh Phú Thọ. Chương 3. Biện pháp xây dựng văn hoá ứng xử ở trường trung học phổ thông Yên Lập, tỉnh Phú Thọ. 6 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG VĂN HÓA ỨNG XỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Vài nét về vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Ở nước ngoài Văn hóa nhà trường nói chung và văn hóa ứng xử nói riêng là những nội dung đã được quan tâm nghiên cứu từ rất lâu trên thế giới. Lý thuyết cấu trúc- chức năng của Hofstede (2000) G. Cultureal Dimensions trong xã hội học văn hóa đã nhìn nhận văn hóa như một chỉnh thể toàn diện, có tính độc lập tương đối và có mối quan hệ chặt chẽ với các bộ phận khác trong hệ thống xã hội. Theo ông, bất kỳ một hệ thống nào trong xã hội đề có những nét nổi bật chung và nhằm hoạt động thành công như một hệ thống, những điều kiện tiên quyết nhất định phải được thực hiện theo thứ tự tầm quan trọng tăng dần: Thích nghi - Đạt được mục tiêu - Thống nhất - Duy trì kiểu mẫu. Trong đó, điều kiện cuối cùng chính là các giá trị làm nên nền văn hóa của hệ thống xã hội. Chính hệ thống văn hóa giữ vai trò kiểm soát các phương tiện khác. [31]. Dưới góc độ VHƯX, tác giả H. J. Swartz (1998) Ứng xử văn hóa: những ảnh hưởng tích cực và những vấn đề nảy sinh (Cultural behavior: genetic effects and related problems) đã nghiên cứu một cách chi tiết về VHƯX, các cấp độ cũng như biểu hiện của VHƯX, sự hình thành và phát triển của văn hóa trong các loại hình tổ chức khác nhau. Đồng thời, nhà nghiên cứu cũng phân tích cụ thể vai trò lãnh đạo trong xây dựng, thay đổi nhằm phát triển, cải thiện văn hóa ứng xử. Theo H. J. Swartz VHƯX bao gồm 3 cấp độ: thứ nhất: Những quá trình và cấu trúc hữu hình (Artifacts), thứ hai: Hệ thống giá trị được tuyên bố (Espoused), thứ ba: Những quan niệm chung (Basic underlying assumption) [30]. 7 Tác giả Tyler Lacoma (2002) Ứng xử văn hóa nơi công sở (Cultural Behavior in the Workplace) nghiên cứu và đưa ra công cụ đánh giá văn hóa ứng xử. Công cụ đánh giá văn hóa ứng xử là một phương tiện khảo sát được nhiều nhà lãnh đạo sử dụng để tạo ra hồ sơ văn hóa ứng xử nói chung. Công cụ này đánh giá chiều kích thước của VHƯX, dựa trên bộ khung lý thuyết về việc các tỏ chức vận hành như thế nào và văn hóa của tổ chức ấy đặt nền tảng trên những giá trị gì. Bộ công cụ này xác định cả VHƯX hiện hành lẫn VHƯX mà người ta mong muốn có được trong tương lai. Bộ khung lý thuyết này có thể được dùng như một cách để chẩn đoán và đề xướng những thay đổi bước đầu VHƯX mà các tổ chức tạo ra trên bước đường phát triển của họ, khi họ phải đương đầu với áp lực của môi trường bên ngoài. [33]. Nghiên cứu về xây dựng văn hóa lành mạnh (strong culture) trong một tổ chức biết học hỏi (Learning Organization) có tác giả Ron Brandt ( 2003), Gladys Vivian Martoo ( 2006), Kelly, Luke và Green (2008),… Họ đã phân tích những đặc điểm cơ bản của nhà trường như một tổ chức biết học hỏi, cách thức để xây dựng nhà trường thành một tổ chức biết học hỏi. Nghiên cứu về xây dựng không khí nhà trường lành mạnh và hiệu quả, có tác giả Pace và Stern (1958), Halpin và Croft (1963), Denison (1996),….đã chỉ ra khuôn khổ và khái niệm về bầu không khí trong nhà trường; nhận diện các loại hình không khí học đường cơ bản và đánh giá không khí nhà trường và xác định rõ học đường cơ bản và đánh giá không khí trong nhà trường và xác định rõ văn hóa ứng xử và bầu không khí ứng xử thân thiện có những điểm đồng nhất nhưng VHƯX được thể hiện sâu hơn so với bầu không khí NT. Nhìn chung các công trình nghiên cứu về văn hóa nhà trường hay văn hóa ứng xử ở nước ngoài hết sức phong phú và chưa thật sự thống nhất. Trong đó, việc xây dựng VHƯX có thể được tiếp cận theo nhiều phương tiện: xây dựng văn hóa hợp tác, xây dựng năng lực văn hóa trong nhà trường, xây dựng bầu không khí nhà trường, xây dựng văn hóa ứng xử thân thiện trong nhà trường. 8 1.1.2. Ở trong nước Văn hóa ứng xử đã được nghiên cứu nhiều ở Việt Nam, tuy nhiên không phải là một nội dung độc lập mà chỉ là một nội dung nhỏ trong các nghiên cứu về văn hóa nhà trường. Trong các tài liệu và công trình nghiên cứu có thể kể đến các tài liệu của các tác giả như: Lê Thị Bừng,“ Tâm lý học ứng xử” ,NXB Giáo Dục, 2001, Nguyễn Thanh Tuấn (2008)“Văn hóa ứng xử Việt Nam hiện nay”, Phạm Minh Thảo (2000) “Nghệ thuật ứng xử của người Việt”, [5],[27], [22]. Tác giả Trần Ngọc Thêm (1999), Cơ sở văn hóa Việt Nam, Nxb Giáo dục: Trong cuốn sách này, tác giả đã không trình bày khái niệm văn hóa ứng xử, nhưng đã xác định những nội hàm của khái niệm này. Tác giả cho rằng các cộng đồng chủ thể văn hóa tồn tại trong quan hệ với hai loại môi trường: môi trường tự nhiên (thiên nhiên, khí hậu…) và môi trường xã hội (các quốc gia láng giềng). Với mỗi loại môi trường, đều có cách thức xử thế phù hợp là tận dụng và ứng phó. [23]. Ở Việt Nam hiện nay một số các nghiên cứu về văn hóa ứng xử được đề cập theo xu hướng sau: Xây dựng nhà trường theo tiếp cận văn hóa ứng xử: Các tác giả Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Phạm Thành Nghị, … tập trung vào phân tích những nhiệm vụ của các tác giả nước ngoài về văn hóa ứng xử và đưa ra một số giải pháp cho các NT phổ thông hiện nay ở Việt Nam ở các vấn đề như vai trò của người quản lý trong việc kiến thiết và phát triển môi trường văn hóa lành mạnh và hiệu quả; vai trò của văn hóa ứng xử trong việc giúp NT đạt được mục tiêu trong thời kỳ hội nhập thông qua việc hình thành khả năng tư duy chiến lược của NT. Xây dựng nhà trường theo tiếp cận hệ thống giá trị văn hóa của nhà trường của tác giả Phạm Minh Hạc nhấn mạnh đến việc xây dựng Văn hóa nhà trường bằng giáo dục giá trị được thể hiện qua ba mặt của văn hóa ứng xử: cơ sở vật chất, môi trường giáo dục và giao tiếp ứng xử. Xây dựng một hệ giá trị 9