Tài liệu Xây dựng và tổ chức hoạt động ngoại khóa tiếng việt ở chương trình ngữ văn 11 (tt)

TÓM TẮT Dạy học lấy học sinh và thực hành làm trọng tâm trở thành tiêu chí định hướng trong qui trình cải cách giáo dục Việt Nam. Dạy học Tiếng Việt ở trường phổ thông cung cấp cho HS những kiến thức, phát triển năng lực tư duy, khả năng giao tiếp và làm công cụ thiết yếu để học tốt môn Ngữ văn và các môn học khác. Các bài tập Tiếng Việt cần được thực hiện thông qua các hình thức dạy học phong phú, mới lạ nhằm tích cực hóa hoạt động học tập của HS. Hoạt động ngoại khóa có tác dụng giáo dục, phát triển HS một cách toàn diện, hướng sự quan tâm của HS vào các lĩnh vực tri thức khác nhau, cung cấp thêm cho các em những kiến thức và kinh nghiệm có liên quan trực tiếp đến thực tiễn cuộc sống và xã hội. Đề tài “Xây dựng và tổ chức hoạt động ngoại khóa Tiếng Việt ở chương trình Ngữ văn 11” của chúng tôi đã khai thác công năng và hiệu quả của HĐNK trong việc dạy học Tiếng Việt góp phần làm cho việc dạy học trở nên hấp dẫn, bổ ích và thiết thực. Dựa trên những tiền đề lí luận nền tảng trong hoạt động ngoại khóa đã được thẩm định, chúng tôi đã kế thừa và xây dựng sáng tạo hoạt động ngoại khóa Tiếng Việt ở trường phổ thông. Các nội dung và hình thức ngoại khóa Tiếng Việt được lựa chọn dựa trên những cơ sở thực tiễn và nguyên tắc đặc thù của phân môn theo một qui trình khoa học. Khi thiết kế các hình thức ngoại khóa ở các phân môn Tiếng Việt, chúng tôi có phân tích sư phạm để thấy được mục đích, tác dụng của từng hình thức đối với việc thực hiện mục tiêu các bài dạy và mục tiêu phát triển tư duy học sinh. Nội dung và kết quả nghiên cứu được thực nghiệm ở ba phần Từ ngữ, Ngữ pháp và Ôn tập Tiếng Việt trong chương trình Ngữ văn 11, tiến hành ở khối lớp 11 trường THPT Cầu Kè, huyện Cầu Kè, tỉnh Trà Vinh. Kết quả thực nghiệm ban đầu đã chứng minh được tính khả thi của đề tài. -iii- ASBTRACT The main focus of educational renovation in Vietnam includes praticing and students. Teaching in Vietnamese in highschool provides students with knowledge, develops their ability to think and communicate, as well as help them study Literature and other subjects. Vietnamese language teaching are practiced through various new forms in order to increase students’ enthusiasm in learning. Outdoor activities have educational effects, help students develop comprehensively as well as draw their attention to different fields of knowledge and provide them with knowledge and experience regarding the actual state of life and society. Topic “Contructing and organising outdoor activities about Vietnamese language in grade 11’s Literature program” has utilised the effectiveness of outdoor activities in teaching Vietnamese language, making it more interesting, useful and practical. Based on previously appraised activities, we have continued to construct creative outdoor activities about Vietnamese language in highchool. The contents and forms of the activities have been selected based on reality and specific features of the subject. While designing outdoor activities about Vietnamese language, we also conducted educational analysis to identify the cause and effect of each form of activity in completing the goal of the lesson and develop students’ ability to think. Contents and results of the research are experimented during three sessions: Grammar, Expressions and Language Practice in grade 11’s Literature program, conducted in grade 11 of Cau Ke Highschool, Cau Ke District, Tra Vinh province. The initial results have proved the research’s practiciability. -iv- MỤC LỤC Trang tựa Quyết định giao đề tài LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii TÓM TẮT ................................................................................................................ iii ASBTRACT ............................................................................................................. iv DANH SÁCH CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................... ix DANH SÁCH CÁC BẢNG .......................................................................................x MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài ..................................................................................................1 2. Lịch sử nghiên cứu đề tài ....................................................................................3 2.1. Những công trình nghiên cứu có tính lí luận cơ bản ....................................3 2.2. Giáo trình dạy học cho các lớp sư phạm ......................................................6 2.3. Các bài viết trong các hội thảo khoa học và Tạp chí khoa học- Giáo dục ...7 2.4. Một số luận văn thạc sĩ có liên quan đến đề tài ............................................9 3. Mục đích nghiên cứu .........................................................................................10 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................10 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .....................................................................10 6. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................11 6.1. Phương pháp điều tra – khảo sát – thống kê ...............................................11 6.2. Phương pháp phân tích – tổng hợp .............................................................11 6.3. Phương pháp so sánh - đối chiếu ................................................................11 6.4. Phương pháp giao tiếp ................................................................................11 6.5. Phương pháp thực nghiệm ..........................................................................11 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ..........................................................11 8. Kết cấu của luận văn..........................................................................................12 9. Hướng tiếp cận tư liệu để thực hiện đề tài ........................................................13 -v- CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ...............................................14 1.1. Cơ sở lí luận....................................................................................................14 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản về hoạt động ngoại khóa .................................14 1.1.2. Mục đích và nhiệm vụ của hoạt động ngoại khóa ...................................16 1.1.3. Tác dụng của hoạt động ngoại khóa ........................................................18 1.1.4. Qui trình thực hiện hoạt động ngoại khóa ...............................................20 1.1.4.1. Thiết kế kế hoạch hoạt động ngoại khóa ..........................................21 1.1.4.2. Thiết kế tiến trình tổ chức .................................................................23 1.1.5. Các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa ..........................................24 1.1.5.1. Đố vui ngôn ngữ ...............................................................................24 1.1.5.2. Câu lạc bộ ngôn ngữ .........................................................................25 1.1.5.3. Trò chơi ngôn ngữ .............................................................................25 1.1.5.4. Sưu tầm tài liệu, ngữ liệu ..................................................................25 1.1.5.5. Thuyết trình .......................................................................................26 1.1.5.6. Độc tấu - kể chuyện ..........................................................................26 1.1.5.7. Tham quan dã ngoại ..........................................................................26 1.1.5.8. Ngoại khóa theo chủ đề .....................................................................27 1.2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................27 1.2.1. Thực tế sử dụng hoạt động ngoại khóa ....................................................27 1.2.2. Kết quả khảo sát tình hình hoạt động ngoại khóa....................................30 1.2.2.1. Kết quả khảo sát ý kiến 50 giáo viên ................................................30 1.2.2.2. Kết quả khảo sát ý kiến 390 học sinh ...............................................33 CHƯƠNG 2: ĐỊNH HƯỚNG VÀ THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TIẾNG VIỆT TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 11 .................................37 2.1. Nguyên tắc thực hiện hoạt động ngoại khóa Tiếng Việt ................................37 2.1.1. Khai thác đặc thù phân môn Tiếng Việt ..................................................37 2.1.2. Xác định vị trí của vấn đề ngoại khóa trong chương trình dạy học Ngữ văn ...........................................................................................................................38 2.1.3. Lựa chọn hình thức, nội dung ngoại khoá (dựa vào đặc điểm tâm lí - nhận thức của học sinh) ..............................................................................................38 -vi- 2.1.4. Bám sát và bổ trợ chương trình chính khóa .............................................39 2.2. Thiết kế các nội dung hoạt động ngoại khóa Tiếng Việt ...............................40 2.2.1. Lựa chọn những nội dung ngoại khóa mang tính thiết thực, bổ ích ........40 2.2.2. Lựa chọn những nội dung ngoại khóa theo hướng rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh .......................................................................................................40 2.2.3. Lựa chọn những nội dung ngoại khóa mang tính “tích cực”, “tích hợp” kiến thức ............................................................................................................40 2.3. Chọn hình thức ngoại khóa Tiếng Việt ..........................................................41 2.3.1. Đối với phần Từ ngữ................................................................................41 2.3.1.1. Trò chơi ngôn ngữ .............................................................................43 2.3.1.2. Đố vui ngôn ngữ ...............................................................................49 2.3.1.3. Kể chuyện vui về ngôn ngữ ..............................................................52 2.3.2. Đối với phần Ngữ pháp............................................................................53 2.3.2.1. Trò chơi ngôn ngữ .............................................................................55 2.3.2.2. Tìm hiểu và sưu tầm ngữ liệu ...........................................................61 2.3.3. Đối với phần Làm văn .............................................................................63 2.3.3.1. Thuyết trình .......................................................................................64 2.3.3.2. Thuyết minh ......................................................................................68 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .........................................................71 3.1. Mục đích thực nghiệm ....................................................................................71 3.2. Yêu cầu thực nghiệm ......................................................................................71 3.3. Đối tượng, địa bàn và phương pháp thực nghiệm ..........................................71 3.3.1. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm ..........................................................71 3.2.2. Nội dung và phương pháp thực nghiệm ..................................................72 3.4. Qui trình thực nghiệm ....................................................................................72 3.5. Thiết kế giáo án thực nghiệm .........................................................................73 3.5.1. Bài thực nghiệm 1: Ngoại khoá phần Từ ngữ .........................................73 3.5.1.1. Mục tiêu cần đạt ................................................................................73 3.5.1.2. Chuẩn bị ............................................................................................73 -vii- 3.5.1.3. Tiến hành thực nghiệm: 20 phút .......................................................74 3.5.2. Bài thực nghiệm 2: Ngoại khoá phần Ngữ pháp .....................................78 3.5.1.1. Mục tiêu cần đạt ................................................................................78 3.5.1.2. Chuẩn bị ............................................................................................78 3.5.1.3. Tiến hành thực nghiệm: 25 phút ......................................................79 3.5.3. Bài thực nghiệm 3: Ngoại khoá phần Ôn tập Tiếng Việt ........................84 3.5.3.1. Mục tiêu cần đạt ................................................................................84 3.5.3.2. Chuẩn bị ............................................................................................85 3.5.3.3. Tiến hành thực nghiệm : 45 phút ......................................................85 3.6. Đánh giá kết quả thực nghiệm ........................................................................94 3.6.1. Về định tính .............................................................................................94 3.6.2. Về định lượng ..........................................................................................95 3.6.3. Nhận xét chung về kết quả thực nghiệm .................................................97 KẾT LUẬN ..............................................................................................................98 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................102 PHỤ LỤC ...............................................................................................................106 PHỤ LỤC 1: PHIẾU KHẢO SÁT ......................................................................106 PHỤ LỤC 2: KẾT QUẢ KHẢO SÁT ................................................................114 PHỤ LỤC 3: ĐỂ KIỂM TRA .............................................................................116 PHỤ LỤC 4: MỘT SỐ HÌNH ẢNH BUỔI NGOẠI KHÓA ÔN TẬP TIẾNG VIỆT..121 -viii- DANH SÁCH CÁC CHỮ VIẾT TẮT GV: Giáo viên HS: Học sinh HĐNK: Hoạt động ngoại khóa HĐNKTV: Hoạt động ngoại khóa Tiếng Việt HĐGT: Hoạt động giao tiếp HĐNGLL: Hoạt động ngoài giờ lên lớp NK: Ngoại khóa PPDH: Phương pháp dạy học SGK: Sách giáo khoa THCS: Trung học cơ sở THPT: Trung học phổ thông TS: Tiến sĩ TV: Tiếng Việt -ix- DANH SÁCH CÁC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang Bảng 1.1 Bảng số liệu kết quả khảo sát ý kiến 50 GV 31 Bảng 1.2 Bảng số liệu kết quả khảo sát ý kiến 390 HS 33 Bảng 3.1 Bảng 3.2 Bảng 3.3 Bảng so sánh kết quả học tập giữa học kì I của hai lớp 11A1 và 11A3 Bảng thống kê điểm số bài kiểm tra của HS lớp thực nghiệm (TN) và đối chứng (ĐC). Bảng thống kê kết quả xếp loại HS lớp TN và lớp ĐC -x- 71 95 96 TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]. Lê A (2005), Phương pháp dạy học Tiếng Việt, NXB Giáo dục. [2]. Nguyễn Thanh Bình (2003), “Một vài trao đổi xung quanh công tác ngoại khóa văn học trong nhà trường THPT”, Thông tin khoa học, Đại học An Giang, (15) [3]. Trần Thanh Bình (2007), “Tổ chức và hướng dẫn học sinh đọc ngoại khóa văn học”, Tạp chí Khoa Học ĐHSP TPHCM, (11). [4]. Bộ Giáo dục – Đào tạo (2006), Ngữ văn 10 (tập 1,2 – chương trình chuẩn), NXB Giáo dục. [5]. Bộ Giáo dục – Đào tạo (2006), Ngữ văn 10 – Sách GV (tập 1,2 – chương trình chuẩn), NXB Giáo dục. [6]. Bộ Giáo dục – Đào tạo (2007), Bài tập Ngữ văn 10 (tập 1,2 – chương trình chuẩn), NXB Giáo dục. [7]. Bộ Giáo dục – Đào tạo (2007), Ngữ văn 11 (tập 1,2 – chương trình chuẩn), NXB Giáo dục. [8]. Bộ Giáo dục – Đào tạo (2007), Ngữ văn 11 – Sách GV (tập 1,2 – chương trình chuẩn), NXB Giáo dục. [9]. Bộ Giáo dục – Đào tạo (2007), Bài tập Ngữ văn 11 (tập 1,2 – chương trình chuẩn), NXB Giáo dục. [10]. Bộ Giáo dục – Đào tạo (2008), Ngữ văn 12 (tập 1,2 – chương trình chuẩn), NXB Giáo dục. [11]. Bộ Giáo dục – Đào tạo (2007), Ngữ văn 12 – Sách GV (tập 1,2 – chương trình chuẩn), NXB Giáo dục. [12]. Bộ Giáo dục – Đào tạo (2007), Bài tập Ngữ văn 12 (tập 1,2 – chương trình chuẩn), NXB Giáo dục. [13]. Bộ Giáo dục – Đào tạo (2003), Tài liệu đổi mới phưong pháp dạy học môn Ngữ văn THPT, NXB Giáo dục. [14]. Bộ Giáo dục – Đào tạo (2006), Tài liệu bồi dưỡng GV thực hiện chương trình SGK Ngữ văn lớp 10, NXB Giáo dục. -102- [15]. Bộ Giáo dục – Đào tạo (2007), Tài liệu bồi dưỡng GV thực hiện chương trình SGK Ngữ văn lớp 11, NXB Giáo dục. [16]. Bộ Giáo dục – Đào tạo (2014), Tài liệu tập huấn kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS (môn Ngữ văn cấp THPT), Hà Nội. [17]. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2007), Tài liệu bồi dưỡng giáo viên thực hiện chương trình SGK lớp 11 về HĐGDNGLL, NXBGD, HN. [18]. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Kỷ yếu Hội thảo khoa học Dạy học Ngữ văn trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông, Trường ĐHSP TPHCM. [19]. Đoàn Thụy Bảo Châu (2010), Hoạt động ngoại khóa văn học ở trường trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học sư phạm Thành Phố Hồ Chí Minh. [20]. Lê Thị Ngọc Chi (2010), Vận dụng quan điểm “tích hợp” và “tích cực” trong việc dạy học ngữ pháp ở trường trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ Giáo dục học, Trường Đại học sư phạm Thành Phố Hồ Chí Minh. [21]. Mai Ngọc Chừ, Vũ Đức Nghiệu, Hoàng Trọng Phiến (2003), Cơ sở ngôn ngữ học và Tiếng Việt, NXB Giáo dục. [22]. Chủ tịch nước (2008), Luật giáo dục, NXB Chính trị quốc gia. [23]. Trương Quang Dũng (2007), “Một số biện pháp quản lý góp phần nâng cao chất lượng hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường phổ thông hiện nay”, Kỷ yếu hội thảo khoa học “Hiệu quả của hoạt động ngoại khóa đối với việc nâng cao chất lượng dạy-học ở nhà trường phổ thông”, Trường Đại học sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. [24]. Lê Tấn Quỳnh Cẩm Giang (2007), “Hoạt động ngoại khóa nhìn từ góc độ của người học”, Kỷ yếu hội thảo khoa học “Hiệu quả của hoạt động ngoại khóa đối với việc nâng cao chất lượng dạy-học ở nhà trường phổ thông”, Trường Đại học sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. [25]. Phạm Thanh Hải (2007), “Nâng cao chất lượng hoạt động ngoại khóa ở trường phổ thông nhìn từ góc độ dạy học ở trường sư phạm”, Kỷ yếu hội thảo khoa học “Hiệu quả của hoạt động ngoại khóa đối với việc nâng cao chất lượng dạy-học ở nhà trường phổ thông”, Trường Đại học sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. -103- [26]. Đặng Thành Hưng (2002), Dạy học hiện đại- lý luận, biện pháp, kỹ thuật, NXB ĐHQG, Hà Nội. [27]. Nguyễn Lân (1997), Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam, NXB Khoa học xã hội. [28]. Đinh Trọng Lạc (2002), Phong cách học Tiếng Việt, NXB Giáo dục. [29]. Lê Thị Thu Liễu (2007), “Một vài suy nghĩ về giải pháp để nâng cao hiệu quả của hoạt động ngoại khóa trong nhà trường”, Kỷ yếu hội thảo khoa học “Hiệu quả của hoạt động ngoại khóa đối với việc nâng cao chất lượng dạy-học ở nhà trường phổ thông”, Trường Đại học sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. [30]. Lê Nguyên Long (1998), Thử đi tìm những phương pháp dạy học hiệu quả, NXB Giáo dục. [31]. Phan Trọng Luận, Trương Dĩnh, Nguyễn Thanh Hùng, Trần Thế Phiệt (1998), Phương pháp dạy học Văn, NXB Đại học quốc gia Hà Nội. [32]. Phương Lựu (2012), Phương pháp luận nghiên cứu văn học, NXB Đại Học Sư Phạm. [33]. Trần Thị Ngọc (2007), “Về hoạt động ngoại khóa trong nhà trường phổ thông”, Kỷ yếu hội thảo khoa học “Hiệu quả của hoạt động ngoại khóa đối với việc nâng cao chất lượng dạy-học ở nhà trường phổ thông”, Trường Đại học sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. [34]. Hoàng Phê (chủ biên) (2003), Từ điển Tiếng Việt, NXB Đà Nẵng. [35]. Nguyễn Hữu Quỳnh (2001), Ngữ pháp Tiếng Việt, NXB Từ điển bách khoa Hà Nội. [36]. Nguyễn Thị Thảo (2013), Tác động của hoạt động ngoại khóa đến tính tích cực học tập của học sinh THPT, Luận văn thạc sĩ Đo lường và đánh giá trong giá dục, Viện Đảm bảo chất lượng giáo dục – ĐHQGHN. [37]. Phùng Thị Nguyệt Thu (2007), “Hiệu quả của hoạt động ngoại khóa với việc nâng cao chất liệu giảng dạy, học tập trong nhà trường phổ thong”, Kỷ yếu hội thảo khoa học “Hiệu quả của hoạt động ngoại khóa đối với việc nâng cao chất lượng dạy-học ở nhà trường phổ thông”, Trường Đại học sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh -104- [38]. Phan Thị Minh Thúy, Giáo trình Những kỹ năng dạy học Tiếng Việt cần được rèn luyện và chuẩn hóa, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. [39]. Phan Thị Minh Thúy (2007), “Tổ chức tốt hoạt động ngoại khóa môn Tiếng Việt theo hướng tích hợp”, Kỷ yếu hội thảo “Hiệu quả của hoạt động ngoại khóa đối với việc nâng cao chất lượng dạy-học ở nhà trường phổ thông”, Trường Đại học sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. [40]. Phan Thị Minh Thúy (2010), “Tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học từ ngữ”, Tạp chí Khoa Học ĐHSP TPHCM, (23). [41]. Trần Mạnh Thường (2005), Almanac kiến thức văn hóa - giáo dục, NXB Văn hóaThông tin. [42]. Trần Ngọc Thêm (2006), Hệ thống liên kết văn bản Tiếng Việt, NXB Giáo dục [43]. Bùi Minh Toán, Lê A, Đỗ Việt Hùng (2009), Tiếng Việt thực hành, NXB Giáo dục Việt Nam. [44]. Nguyễn Văn Tứ (2001), “Tổ chức hoạt động ngoại khóa chuyên đề môn Tiếng Việt ở trường THPT”, Kỷ yếu hội thảo khoa học toàn quốc dạy Văn- TV THPT theo chỉnh lí hợp nhất 2000, NXB Nghệ An. [45]. Thái Duy Tuyên (1998), Những vấn đề cơ bản giáo dục học hiện đại, NXB Giáo dục. [46]. Bùi Tất Tươm (2000), Phương pháp dạy học môn Tiếng Việt bậc Trung học cơ sở, NXB Giáo dục. [47]. Trần Nguyên Hoàng Phương Vỹ (2012), Hoạt động ngoại khóa văn học ở trường trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Cần Thơ. [48]. V. Ôkôn (1976), Những cơ sở của dạy học nêu vấn đề, NXB Giáo dục. Trang mạng [49]. “Danh ngôn”, https://khotangdanhngon.com/, Truy cập ngày: 15/07/2016. [50]. “Câu đối”, https://vi.wikipedia.org/wiki/Câu_đối, Truy cập ngày: 15/07/2016 -105-