Tài liệu Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hóa học phần phi kim lớp 11 nhằm phát triển năng lực học sinh theo hướng tiếp cận pisa

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC LÊ THỊ BÍCH THẢO XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP HÓA HỌC PHẦN PHI KIM LỚP 11 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH THEO HƯỚNG TIẾP CẬN PISA LUẬN VĂN THẠC SỸ SƯ PHẠM HÓA HỌC Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Hóa học Mã số: 60.14.01.11 HÀ NỘI – 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC LÊ THỊ BÍCH THẢO XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP HÓA HỌC PHẦN PHI KIM LỚP 11 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH THEO HƯỚNG TIẾP CẬN PISA LUẬN VĂN THẠC SỸ SƯ PHẠM HÓA HỌC Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Hóa học Mã số: 60.14.01.11 Cán bộ hướng dẫn: PGS.TS. Đặng Thị Oanh HÀ NỘI - 2014 LỜI CẢM ƠN Em xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Đặng Thị Oanh, người thầy đã trực tiếp hướng dẫn, động viên và chỉ bảo tận tình để em hoàn thành luận văn. Em xin được chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong chuyên ngành Lý luận và Phương pháp dạy học môn Hóa học, khoa Hóa học, trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội đã nhiệt tình giảng dạy và giúp đỡ em trong quá trình học tập và thực hiện luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo và toàn thể các em HS trường THPT Thanh Oai B và THPT Trần Hưng Đạo đã tạo điều kiện để tôi có thể hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, đồng nghiệp và bạn bè đã quan tâm, động viên và tạo điều kiện tốt nhất để tôi hoàn thành luận văn. Hà Nội, tháng 11 năm 2014 Người thực hiện Lê Thị Bích Thảo DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN GV Giáo viên HS Học sinh THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông PISA Programme for International Student Assessment LĐC Lớp đối chứng LTN Lớp thực nghiệm SGK GD&ĐT Sách giáo khoa Giáo dục và đào tạo 1 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Xếp hạng của các quốc gia trong kỳ thi PISA năm 2012...................21 Bảng 1.2. Mức độ hiểu biết về PISA của GV THPT ..………………………...26 Bảng 1.3. Mức độ sử dụng các dạng câu hỏi và bài tập hóa học theo tiếp cận PISA của GV trong dạy học Hóa học………………………….……………..26 Bảng 2.1. Nội dung chương trình hóa học lớp 11THPT (chương 2: Nhóm Nitơ - photpho; chương 3: Nhóm Cacbon- Silic )………....31 Bảng 2.2. Phân phối chương trình hóa học lớp 11THPT (chương 2: Nhóm Nitơ- photpho ; chương 3: Nhóm Cacbon - Silic )………....32 Bảng 2.3. Bảng mô tả mức độ đánh giá theo định hướng năng lực ……………36 Bảng 2.4.Kết quả xác định thành phần của tro trấu……………………………75 Bảng 2.5. Ảnh hưởng nồng độ dd NaOH tới quá trình tách SiO2 từ vỏ trấu….76 Bảng 2.6. Cách sử dụng hệ thống bài tập của đề tài vào từng bài giảng…….....81 Bảng 3.1.Kết quả điểm kiểm tra bài thi cuối năm lớp 10....................................85 Bảng 3.2.Kiểm chứng để xác định các lớp tương đương( chưa thực nghiệm)....86 Bảng 3.3. Kết quả điểm kiểm tra bài số 1 (sau thực nghiệm)..............................86 Bảng 3.4.Kết quả điểm kiểm tra bài số 2 (sau thực nghiệm)...............................87 Bảng 3.5. Các tham số thống kê bài kiểm tra số 1(sau thực nghiệm)…………..89 Bảng 3.6. Bảng phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích bài kiểm tra số 1…89 Bảng 3.7. Bảng tổng hợp phân loại kết quả bài kiểm tra số 1…………….……90 Bảng 3.8. Các tham số thống kê bài kiểm tra số 2(sau thực nghiệm)..................91 Bảng 3.9. Bảng phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích bài kiểm tra số 2....91 Bảng 3.10. Bảng tổng hợp phân loại kết quả bài kiểm tra số 2………………...92 2 Bảng 3.11. Bảng tổng hợp đánh giá của học sinh sau thực nghiệm....................93 Bảng 3.12. Bảng tổng hợp đánh giá của giáo viên sau thực nghiệm...................94 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1. Đồ thị biểu diễn lũy tích bài kiểm tra số 1(sau thực nghiệm)……….90 Hình 3.2. Tần suất biểu diễn kết quả bài kiểm tra số 1………………………...91 Hình 3.3. Đồ thị biểu diễn lũy tích bài kiểm tra số 2 (sau thực nghiệm)……....92 Hình 3.4. Tần suất biểu diễn kết quả bài kiểm tra số 2…………………...……92 3 MỤC LỤC MỞ ĐẦU...............................................................................................................1 1.Lí do chọn đề tài.....................................................................................1 2. Lịch sử nghiên cứu.............................................................................2 3. Mục đích nghiên cứu………………………………………………………3 4. Nhiệm vụ nghiên cứu…………………………………………………….3 5. Phạm vi nghiên cứu...............................................................................4 6. Mẫu khảo sát…….................................................................................4 7. Khách thể và đối tượng nghiên cứu......................................................5 8. Giả thuyết khoa học............................................................................5 9. Phương pháp nghiên cứu.....................................................................5 10. Đóng góp mới của đề tài........................................................................6 11. Cấu trúc của luận văn.......................................................................... 6 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP HÓA HỌC PHẦN PHI KIM LỚP 11 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH THEO HƯỚNG TIẾP CẬN PISA 1.1. Định hướng đổi mới giáo dục phổ thông sau năm 2015 ở Việt Nam…...7 1.1.1. Phát triển năng lực người học………………………………………7 1.1.2. Điều chỉnh cân đối “dạy chữ”, “dạy người” ……………………….7 1.1.3. Nội dung xây dựng theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa…………...8 1.1.4. Chương trình được cấu trúc như một chỉnh thể ……………………8 1.1.5.Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức giáo dục……………….9 1.1.6. Đổi mới đánh giá kết quả giáo dục……………………………….9 4 1.1.7. Xây dựng một chương trình ………………………………………10 1.2. Năng lực và một số năng lực cần phát triển cho học sinh THPT……………11 1.2.1.Khái niệm năng lực..........................................................................11 1.2.2. Một số năng lực cần phát triển cho học sinh THPT……………………11 1.3. Sử dụng bài tập và thiết kế bài tập mới trong dạy học Hóa học...............12 1.3.1. Sử dụng bài tập trong dạy học Hóa học…………………………….12 1.3.2.Xu hướng thiết kế bài tập Hóa học hiện nay………………………...13 1.3.3. Xây dựng bài tập theo định hướng phát triển năng lực……………..14 1.4. Tìm hiểu về chương trình đánh giá HS quốc tế PISA...............................16 1.4.1. Đặc điểm của PISA...........................................................................16 1.4.2. Mục tiêu đánh giá………………………………………………… 17 1.4.3. Nội dung đánh giá.............................................................................19 1.4.4. Cách đánh giá trong bài tập PISA.....................................................19 1.4.5. Đối tượng đánh giá............................................................................21 1.5. Tình hình đánh giá theo tiếp cận PISA ở các nước và ở Việt nam..........21 1.5.1. Những quốc gia đã tham gia PISA năm 2012 và kết quả đạt được..21 1.5.2. PISA Việt Nam- Kết quả, kinh nghiệm và định hướng chiến lược..21 1.6. Thực trạng sử dụng câu hỏi và bài tập Hóa học theo tiếp cận PISA trong dạy học môn Hóa học 11 ở trường trung học phổ thông ở Hà Nội......................24 1.6.1.Mục đích điều tra...............................................................................24 1.6.2.Nội dung điều tra................................................................................25 1.6.3. Đối tượng điều tra.............................................................................25 1.6.4. Phương pháp điều tra........................................................................25 1.6.5. Kết quả điều tra…….........................................................................25 5 CHƯƠNG 2 : XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP HÓA HỌC PHẦN PHI KIM LỚP 11 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH THEO HƯỚNG TIẾP CẬN PISA 2.1.Phân tích chương trình hóa học phần phi kim – Hóa học 11 THPT......30 2.1.1. Mục tiêu của chương trình hóa học lớp 11THPT.........................30 2.1.2. Cấu trúc nội dung chương trình hóa học lớp 11THPT….………..31 2.2. Xây dựng hệ thống bài tập hóa học theo hướng tiếp cận PISA trong dạy học phần phi kim - Hóa học 11 THPT(Chương trình cơ bản).......................32 2.2.1.Mục tiêu, nguyên tắc thiết kế bài tập hóa học theo tiếp cận PISA..32 2.2.2. Quy trình xây dựng hệ thống bài tập theo hướng tiếp cận PISA...34 2.3. Hệ thống bài tập hóa học lớp 11 THPT (Chương trình cơ bản) (phần phi kim/ chương 2: Nitơ – Phôt pho; chương 3: Cacbon – Silic ) nhằm phát triển năng lực học sinh theo hướng tiếp cận PISA…………………………………35 2.4. Sử dụng hệ thống bài tập theo hướng tiếp cận PISA trong dạy học phần phi kim–Hóa học 11 THPT(Chương trình cơ bản)…………………………..78 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 3.1.Mục đích, nhiệm vụ thực nghiệm.......................................................83 3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm.................................................83 3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm.................................................83 3.2.Thời gian, đối tượng thực nghiệm.... .................................................83 3.2.1. Thời gian thực nghiệm........ .......................................................83 3.2.2. Đối tượng thực nghiệm...............................................................83 3.3.Quá trình tiến hành thực nghiệm.......................................................84 3.3.1. Lựa chọn đối tượng thực nghiệm................................................84 3.3.2. Kiểm tra mẫu trước thực nghiệm................................................84 3.3.3. Lựa chọn GV thực nghiệm........ ................................................84 6 3.3.4. Tiến hành thực nghiệm............. ................................................84 3.3.5. Thực hiện chương trình thực nghiệm..........................................85 3.4. Kết quả thực nghiệm và xử lý kết quả thực nghiệm..........................85 3.4.1. Kết quả kiểm tra trước thực nghiệm………………………………85 3.4.2. Kết quả kiểm tra sau thực nghiệm…………………………………86 3.4.3. Xử lí kết quả………………………………………………………..87 3.4.4. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm......................................93 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.....................................................................99 TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................101 PHỤ LỤC...............................................................................................104 7 MỞ ĐẦU 1.Lí do chọn đề tài PISA là chữ viết tắt của cụm từ tiếng Anh “Programme for International Student Assessment – Chương trình đánh giá học sinh quốc tế” do Hiệp hội các nước phát triển (OECD) khởi xướng và chỉ đạo, nhằm tìm kiếm các chỉ số đánh giá tính hiệu quả – chất lượng của hệ thống giáo dục của mỗi nước tham gia, qua đó rút ra các bài học về chính sách đối với giáo dục phổ thông. Quy mô của PISA là rất lớn và có tính toàn cầu, được thực hiện theo chu kì 3 năm một lần (bắt đầu từ năm 2000với 43 quốc gia tham dự,đến 2012 đã có65 quốc gia và vùng kinh tế tham dự).PISA chú trọng xem xét và đánh giá một số vấn đề sau:chính sách công (public policy),năng lực phổ thông (literacy)vàhọc tập suốt đời (lifelong learning). Năm 2012 Việt Nam bắt đầu tham dự PISA và đạt thành tích trong lĩnh vực Toán học là đứng thứ 17/65, lĩnh vực Đọc hiểuđứng thứ 19/65,lĩnh vực Khoa học đứng thứ 8/65.Nếu như 2012, đề thi PISA tập trung chủ yếu lĩnh vực Toán học thì đến 2015, lĩnh vực tập trung chủ yếu là Khoa học với những kiến thức theo kịp đời sống hiện đại. Qua các thông tin trên và đối chiếu với mục tiêu giáo dục Việt Nam cho thấy học sinh Việt Nam thực tế đã được hình thành kỹ năng cơ bản(biết tính toán trên lý thuyết) nhưng khả năng vận dụng kiến thức đã học vào thực tế còn hạn chế.Đã đến lúc chúng ta phải gắn lý thuyết vào thực tiễn, nâng cao năng lực vận dụng linh hoạt, sáng tạo kiến thức của học sinh vào thực tiễn mà theo PISA gọi là năng lực phổ thông bởi vì từ lý thuyết đến thực tiễn bao giờ cũng có khoảng cách nhấtđịnh. Để đáp ứng với sự phát triển chung của xã hội là cố gắng đưa giáo dục Việt Nam tiếp cận với sự phát triển của giáo dục các nước trong khu vực, gần với sự phát triển giáo dục của các nước tiên tiến trên thế giới, Hội nghị lần thứ 8 BCHTWĐ khóa XI đã nhất trí thông qua NQ số 29 NQ/TW với nội dung: “ Đổi mới căn bản, toàn diện Giáo dục& đào tạo, đáp ứng yêu cầu CNH - HĐH trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế . Phát triển phẩm chất, năng lực người học, đảm bảo hài hòa giữa “dạy chữ”, “dạy người” và định hướng nghề nghiệp. Đổi mới giáo dục từ tiếp cập nội dung sang tiếp cận năng lực.” 1 Vậy muốn hình thành cho người học năng lực phổ thông chúng ta phải xuất phát từ các vấn đề mà nhu cầu thực tiễn cần phải giải quyết và lợi ích của nó phục vụ chính cho người học, phục vụ cho nhu cầu phát triển của xã hội.Hóa học là môn khoa học thực nghiệm và có miền kiến thức rộng để gắn kết lý thuyết với thực tế, mỗi bài giảng của hóa học đều mang theo ngôn ngữ của thực tếđi kèm.Vì vậy, Hóa học là môn khoa học cơ bản, góp phần cùng các môn khoa học kháchình thànhnăng lực phổ thông cho người học,đặc biệtnhững giờ giảng hóa học, những bài tập hóa học được thực hiện theo hướng tiếp cận PISA gặp rất nhiều thuận lợi. Vấn đề đặt ra là: giáo dục của Việt Nam phải thay đổi theo xu hướng đánh giá chung của thế giới, chúng ta cần tiếp cận đánh giá PISAvà đổi mới phương pháp dạy học như thế nào, từ đó vận dụng vào việc giảng dạy bộ môn Hóa học ở THPT ra sao để nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn Hóa học.Với những lí do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài nghiên cứu là: “Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hóa học phần phi kim lớp 11 nhằm phát triển năng lực học sinh theo hướng tiếp cận PISA”. 2. Lịch sử nghiên cứu Hiện nay ở Việt Nam cũng như ở nước ngoài đã có rất nhiều công trình nghiên cứu, sách, giáo trình, tài liệu, bài viết… liên quan đến việc việc sử dụng bài tập trong dạy học hóa họcphần nitơ – photpho, cacbon - silic và các tài liệu nghiên cứu liên quan đến PISA như: -Cao Thị Thặng(2008), Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập hóa học 11,Nxb Giáo dục -Đào Hữu Vinh(2011),Cơ sở lý thuyết nâng cao và bài tập chọn lọc Hóa Học 11,Nxb Hà Nội. - Luận văn thạc sĩ: “Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo hướng tiếp cận PISA trong dạy học phần hóa học vô cơ lớp 9” của Trần Thị Nguyệt Minh– lớp Cao học lý luận và phương pháp dạy học môn Hóa K6 – Trường đại học Giáo dục, đại học Quốc gia Hà Nội. - “Chương trình đánh giá HS quốc tế (PISA)(Mục đích, tiến trình thực hiện, các kết quả chính” của Nguyễn Thị Phương Hoa trên Tạp chí Khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội số 25/2000. 2 - “Góp phần tìm hiểu về chương trình đánh giá HS quốc tế (PISA)” của Nguyễn Ngọc Sơn trên Tập san Giáo dục - Đào tạo số 3/2010. -PISA Việt Nam, PISA và các dạng câu hỏi, Nxb Giáo dục - Barbara Obrist(2010), The book of the secrets of Alchemy (Constantine of PISA), Cambridge University Press. - OECD (2013), PISA 2012 Assessment and Analytical Framework (Mathematics, Raeding, Science, Problem Solving and Financial Literacy), German. - OECD (2013), OECD Guidelines for the Testing of Chemicals, Section 1: Physical – Chemical properties, French. - OECD (2014), OECD Guidelines for the Testing of Chemicals, Section 2: Effects on Biotic Systems, French. - OECD (2014), OECD Guidelines for the Testing of Chemicals, Section 3: Degradation and Accamulation, French. - OECD (2014), OECD Guidelines for the Testing of Chemicals, Section 4: Health Effects, French. - OECD (2013), OECD Guidelines for the Testing of Chemicals, Section 5: Orther Test Guidelines, French. Tuy nhiên, chưa có đề tài nào nghiên cứu về việc xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hóa học nhằm phát triển năng lực học sinh theo hướng tiếp cận PISA trong dạy học phần phi kim lớp 11(Trung học phổ thông) 3. Mục đích nghiên cứu. Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập Hóa họctheo hướng tiếp cận PISA trong dạy học phần phi kim lớp 11(Trung học phổ thông)góp phần phát triển cho HS một số năng lực phổ thông(như năng lực giải quyết vấn đề, năng lực vận dụng kiến thức để giải thích hiện tượng một cách khoa học,....) vànâng cao hiệu quả dạy học Hóa học. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Nghiên cứu các vấn đề cơ sở lý luận của đề tài 3 - Nghiên cứu cơ sở lý luận liên quan đến định hướng đổi mới giáo dục phổ thông; cơ sở lý luận về năng lực, năng lực của học sinh phổ thông nói chung và năng lực chuyên biệt của học sinh thông qua dạy và học môn Hóa học nói riêng. - Nghiên cứu nội dung,phương pháp dạy học phần phi kim – Hóa học 11trung học phổ thông(chương trình cơ bản). 4.2.Tìm hiểu về chương trình đánh giá học sinh quốc tế (PISA) và PISA Việt Nam. Điều tra tình hình dạy học và sử dụng bài tập hóa học nhằm phát triển năng lực cho học sinh ở một số trường THPT theo tiếp cận PISA. 4.3.Xây dựng hệ thống bài tập hóa học lớp 11THPT(phần phi kim)nhằm phát triển năng lực học sinh theo hướng tiếp cận PISA. Xây dựng hệ thống bài tập theo 10 chủ đề có nội dung phong phú bám sát chuẩn kiến thức của Bộ Giáo dục – Đào tạo nhằm phát triển năng lực học sinh. 4.4. Đề xuất cách sử dụng hệ thống bài tập hóa học lớp11THPT(phần phi kim) nhằm phát triển năng lực học sinh theo hướng tiếp cận PISA trong dạy học hóa học ở trường THPT. Đề xuất 8 cách sử dụng hệ thống bài tập hóa học đã xây dựng trong đề tài nhằm phát triển năng lực học sinh theo hướng tiếp cận PISA. 4.5. Tiến hành thực nghiệm sư phạm - Thực hiện giảng dạy một số giáo án lớp 11THPT(phần phi kim) đã thiết kế có sử dụng bài tập hóa học theo hướng tiếp cận PISA tại Trường THPT Thanh Oai B và Trường THPT Trần Hưng Đạo(Hà Đông). -Kiểm tra thí điểm, điều tra, đánh giá và rút ra bài học sư phạm. - Hoàn thiện hệ thống bài tập hóa học lớp 11THPT(phần phi kim) nhằm phát triển năng lực học sinh theo hướng tiếp cận PISA trong dạy học Hóa học ở trường THPT. 5. Phạm vi nghiên cứu Nội dung nghiên cứu được giới hạn trong chương 2: Nitơ – Photpho; chương 3: Cacbon – Silic, Hóa học lớp 11THPT(Chương trình cơ bản). 6. Mẫu khảo sát - Khối lớp 11 trường THPT Thanh Oai B, huyện Thanh Oai, thành phố Hà Nội. 4 - Khối lớp 11 trường THPT Trần Hưng Đạo,Hà Đông, thành phố HàNội. 7. Khách thể và đối tượng nghiên cứu. 7. 1. Khách thể nghiên cứu. Quá trình dạy học Hóa học ở trường trung học phổ thông Việt Nam. 7. 2. Đối tượng nghiên cứu. Xây dựng và đề xuất cách sử dụng hệ thống bài tập hóa học nhằm phát triển năng lực học sinh theo hướng tiếp cận PISA trong dạy học phần phi kim -lớp 11THPT(chương trình cơ bản) 8. Giả thuyết khoa học Nếu xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hóa học theo hướng tiếp cận PISA trong dạy học phần phi kim lớp 11THPT(Chương trình cơ bản) thì sẽ giúp học sinh dễ dàng liên kết các kiến thức về nitơ, photpho,cacbon, silic và các hợp chất của chúng theo tư duy logic. Đồng thời, việc dạy học hóa học được gắn với thực tiễn cuộc sống hơn, HS có hứng thú, say mê học tập môn Hóa học, từ đó góp phần phát triển một số năng lực cho học sinh THPT đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Hóa học. 9. Phương pháp nghiên cứu 9.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận - Nghiên cứu, thu thập các tài liệu, các thông tin về tâm lí học, giáo dục học, phương pháp dạy học hóa học và các tài liệu liên quan đến đề tài. - Truy cập thông tin liên quan đến đề tài trên internet. - Phân tích và tổng hợp các tài liệu lý luận đã thu thập được. 9.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Sử dụng phối hợp các phương pháp sau: - Phương pháp điều tra bằng các phiếu câu hỏi. - Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia - Phương phápthực nghiệm sư phạm đánh giá hiệu quả và tính khả thi của đề tài 9.3. Phương pháp xử lý thống kê toán học: Dùng để phân tích và xử lí các số liệu thu được qua điều tra và thực nghiệm. 10. Đóng góp mới của đề tài 5 - Tổng quan một cách có hệ thống cơ sở lý luận về năng lực và phát triển năng lực cho học sinh THPT ; cơ sở lý luận về tiếp cận PISA - Xây dựng hệ thống bài tập hóa học phần phi kim lớp 11THPT(Chương trình cơ bản)nhằm phát triển năng lực học sinh theo hướng tiếp cận PISA. - Đề xuất cách sử dụng hệ thống bài tập hóa học phần phi kim lớp 11THPT nhằm phát triển năng lực cho học sinhtheo hướng tiếp cận PISA trong dạy học Hóa học lớp 11 làm cho việc dạy học Hóa học gắn với thực tiễn cuộc sống hơn, HS có hứng thú, say mê học tập, từ đó góp phần phát triển một số năng lực cho học sinh THPT đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Hóa học. 11. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo, luận văn đượctrình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hóa họcnhằm phát triển năng lực học sinhtheo hướng tiếp cận PISA trong dạy học phần phi kim-Hóa học 11THPT(Chương trình cơ bản) Chương 2: Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hóa học nhằm phát triển năng lực học sinhtheo hướng tiếp cận PISA trong dạy học phần phi kim-Hóa học 11THPT(Chương trình cơ bản) Chương 3:Thực nghiệm sư phạm. 6 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP HÓA HỌC PHẦN PHI KIMLỚP 11 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH THEO HƯỚNG TIẾP CẬN PISA 1.1. Định hướng đổi mới giáo dục phổ thông sau năm 2015 ở Việt Nam Trong dự thảo “ Đề án đổi mới giáo dục phổ thông sau năm 2015” của Bộ Giáo dục – Đào tạo đã nhấn mạnh định hướng xây dựng chương trình giáo dục phổ thông Việt Nam sau 2015 theođịnh hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học. Để đạt mục tiêu đó, chương trình giáo dục phổ thông sẽ chú trọng đến các định hướng sau: 1.1.1. Phát triển năng lực người học a) Chương trình được xây dựng hướng tới phát triển năng lực chung mà mọi học sinh đều cần để tham gia hiệu quả nhiều hoạt động trong đời sống xã hội và cho học suốt đời (ví dụ năng lực nhận thức, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực hợp tác, năng lực tự học v.v…). Đồng thời hướng tới phát triển những năng lực chuyên biệt, liên quan đến một môn học hoặc một lĩnh vực hoạt động cụ thể phù hợp với khuynh hướng nghề nghiệp tương lai mỗi cá nhân. Chú trọng xây dựng các mức độ khác nhau của cả năng lực chung và năng lực chuyên biệt ở từng cấp học, môn học. b) Khi xây dựng chương trình (xác định phạm vi và cấu trúc nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức giáo dục, phương pháp đánh giá kết quả giáo dục) và biên soạn sách giáo khoa đều phải xuất phát, đều phải hướng tới phát triển các năng lực chung và năng lực chuyên biệt cho học sinh. 1.1.2. Điều chỉnh cân đối “dạy chữ”, “dạy người” và định hướng nghề nghiệp. Chương trình sách giáo khoa phải tạo điều kiện chohọc sinh được phát triển cả thể chất và tinh thần, được phát triển toàn diện các mặt giáo dục đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và lao động, hướng nghiệp, từ đó hoàn thiện nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Vì vậy cần thực hiện cân đối dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp để“nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đặc biệt coi trọng giáo dục lý tưởng, giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng, đạo đức, năng lực sáng tạo, kĩ năng thực hành, tác phong công nghiệp, ý thức trách nhiệm xã hội”. 7 1.1.3. Nội dung giáo dục được xây dựng theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế a) Lựa chọn nội dung giáo dục là những tri thức cơ bản của nhân loại, những thành tựu khoa học công nghệ và những giá trị lịch sử, tinh hoa văn hóa dân tộc phải đảm bảo hội nhập quốc tế và gắn kết với thực tiễn nước ta trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Nội dung được thiết kế theo hướng giảm tính hàn lâm, tăng tính thực hành và ứng dụng vào giải quyết các vấn đề trong thực tiễn để tạo điều kiện phát triển các năng lực chung, năng lực chuyên biệt cho học sinh; dung lượng học tập phải phù hợp với thời lượng học tập. b) Chú trọng giáo dục những giá trị nhân bản, phổ quát của dân tộc và nhân loại cho học sinh thông qua việc tăng cường các hoạt động giáo dục và hoạt động xã hội. Cải tiến nội dung giáo dục đạo đức, giáo dục công dân, giáo dục thể chất và giáo dục thẩm mĩ theo hướng coi trọng tính trung thực, tự chủ, ý thức trách nhiệm và phát huy nội lực cá nhân học sinh. 1.1.4. Chương trình, sách giáo khoa được cấu trúc như một chỉnh thể, linh hoạt và thống nhất trong đa dạng. a) Chương trình giáo dục phổ thông đảm bảo vừa tiếp nối từ chương trình giáo dục mầm non, vừa tạo nền tảng cho sự phát triển chương trình giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học. Đồng thời đảm bảo liên thông giữa các cấp học, lớp học, giữa các môn học và trong mỗi môn học, mỗi hoạt động giáo dục. b) Chương trình, sách giáo khoa được xây dựng là một chỉnh thể nhất quán từ lớp 1 đến lớp 12, từ cấp học đến các môn học nhằm đảm bảo tính thống nhất và hệ thống. Chương trình được thiết kế theo hai giai đoạn, giáo dục cơ bản (tiểu học, THCS) mang tính phổ cập và sau giáo dục cơ bản (THPT) mang tính định hướng nghề nghiệp. c) Chương trình, sách giáo khoa được xây dựng theo hướng tích hợp cao ở các lớp dưới, phân hóa rõ dần từ tiểu học đến THCS và sâu hơn ở THPT. Giảm số lượng môn học bắt buộc trong mỗi cấp học, lớp học và tăng các môn học, các chủ đề tự chọn đáp ứng nhu cầu, năng khiếu và định hướng nghề nghiệp của học sinh. d) Kế hoạch giáo dục và cấu trúc nội dung được thiết kế với thời lượng: Cấp tiểu học là 2 buổi ngày và hướng dẫn vận dụng cho những cơ sở giáo dục chỉ có điều 8 kiện dạy 1 buổi ngày; Cấp THCS, THPT là 1 buổi ngày và hướng dẫn vận dụng cho những cơ sở giáo dục có điều kiện dạy 2 buổi ngày. e) Trên cơ sở chương trình chung quốc gia, các địa phương được quyền điều chỉnh và bổ sung một phần nội dung, lập kế hoạch dạy học chi tiết và vận dụng những phương pháp, hình thức tổ chức dạy học phù hợp với nhu cầu, điều kiện cụ thể của mình. 1.1.5. Đẩy mạnh đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức giáo dục nhằm phát triển năng lực cho học sinh a) Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ các phương pháp giáo dục phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh như giải quyết vấn đề, dạy học kiến tạo, dạy học khám phá, dạy học theo dự án; chú trọng bồi dưỡng phương pháp tự học, chiến lược học tập, khả năng hợp tác, kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn,… nhằm hình thành và phát triển các năng lực chung, năng lực chuyên biệt cho học sinh. b) Đa dạng hóa các hình thức tổ chức giáo dục trong và ngoài lớp học, trong và ngoài nhà trường; cân đối giữa dạy học và hoạt động giáo dục, giữa hoạt động tập thể, nhóm nhỏ và cá nhân, giữa dạy học bắt buộc và dạy học tự chọn,… để đảm bảo vừa phát triển các năng lực cá nhân, vừa nâng cao chất lượng giáo dục cho học sinh. Chú trọng các hình thức tổ chức giáo dục như tập dượt nghiên cứu khoa học, giao lưu và trao đổi học thuật, sinh hoạt câu lạc bộ “thắp sáng tài năng”,… cho đối tượng học sinh năng khiếu để phát triển những năng khiếu đặc biệt đó và góp phần phát hiện, bồi dưỡng tài năng tương lai. Ở những nơi có điều kiện, tổ chức dạy học và hoạt động giáo dục theo lớp học hoà nhập cho đối tượng HS thiệt thòi để đảm bảo quyền được đi học và học tập có chất lượng cho mọi trẻ em. c) Tăng cường, nâng cao hiệu quả của các phương tiện dạy học, đặc biệt là ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông để hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học. Tạo điều kiện cho học sinh tiếp cận các nguồn học liệu mở, khai thác thông tin trong môi trường công nghệ thông tin và truyền thông phong phú, đa dạng để xây dựng các chủ đề học tập theo sở thích, phát triển năng lực tự học theo tốc độ, cách học cá nhân. 1.1.6. Đổi mới đánh giá kết quả giáo dục theo hướng đánh giá năng lực 9 a) Đánh giá kết quả giáo dục nhằm: cung cấp thông tin chính xác, khách quan để điều chỉnh hoạt động dạy và học nâng cao dần năng lực cho học sinh; xác định năng lực của HS dựa theo chuẩn cấp học, chuẩn môn học thống nhất trên toàn quốc. b) Để đánh giá đúng năng lực HS ở mỗi lớp học và sau cấp học cần phải: - Thực hiện đa dạng các phương pháp như quan sát, vấn đáp, kiểm tra trên giấy, trình diễn, dự án học tập, hồ sơ học sinh,…; phối hợp chặt chẽ nhiều hình thức như đánh giá chẩn đoán, quá trình và tổng kết, đánh giá của GV và tự đánh giá của HS, đánh giá của nhà trường, gia đình, cộng đồng và xã hội. - Sử dụng đa dạng công cụ đánh giá như câu hỏi phát vấn, đề kiểm tra, bài luận, bài tập lớn, báo cáo thực hành, dự án học tập, mẫu biểu quan sát, tự đánh giá,… đảm bảo đo lường phổ năng lực từ thấp đến cao trong tình huống thực tiễn. Chú trọng phát triển các kỹ thuật đánh giá như thiết kế đề kiểm tra theo chuẩn năng lực, nhận xét định tính, xử lý định lượng, phản hồi điểm mạnh, điểm yếu,… - Đổi mới kỳ thi tốt nghiệp cấp THPT theo hướng kết hợp cả kết quả đánh giá môn học với kết quả thi, kết quả đánh giá quá trình với đánh giá tổng kết. c) Thực hiện định kỳ đánh giá quốc gia để đánh giá chất lượng giáo dục mỗi cơ sở giáo dục, từng địa phương và cả nước. Tham gia một số đánh giá quốc tế nhằm xác định mặt bằng chất lượng giáo dục quốc gia so với khu vực và trên thế giới, làm căn cứ đề xuất chính sách nâng cao chất lượng giáo dục quốc gia. d) Đảm bảo kết quả đánh giá ở nhà trường phổ thông toàn diện, tin cậy nhằm tạo cơ sở đổi mới kỳ thi tuyển sinh cao đẳng, đại học. 1.1.7. Xây dựng một chương trình, biên soạn một số bộ sách giáo khoa và các tài liệu hỗ trợ dạy học a) Bộ GD&ĐT tổ chức xây dựng, thẩm định và ban hành một chương trình quốc gia được sử dụng thống nhất trong giảng dạy, học tập ở các cơ sở giáo dục phổ thông. Các tổ chức, cá nhân có thể tổ chức biên soạn nhiều bộ sách giáo khoa hoặc một số quyển sách giáo khoa theo chương trình quốc gia. Bộ GD&ĐT sẽ xem xét, phê duyệt cho phép thử nghiệm và thẩm định, phê duyệt cho phép phát hành để sử dụng trong giảng dạy, học tập ở các cơ sở giáo dục phổ thông. 10