Tài liệu Xây dựng và sử dụng bài giảng điện tử trong dạy học môn “hệ quản trị cơ sở dữ liệu” theo phương pháp tích hợp tại trường trung cấp nghề số 18 bộ quốc phòng

MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................6 LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................7 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT..........................................8 DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ ............................................9 MỞ ĐẦU ..................................................................................................................11 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................11 2. Mục đích nghiên cứu ...........................................................................................12 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................13 3.1. Đối tượng nghiên cứu................................................................................13 3.2. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................13 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................................13 4.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng bài giảng điện tử trong dạy học ở trường trung cấp nghề. .....................................................13 4.2. Phân tích đặc điểm nội dung chương trình môn Hệ quản trị cơ sở dữ liệu .....................................................................................................................13 4.3. Thiết kế và sử dụng bài giảng điện tử cho một chương cụ thể của môn học Hệ quản trị cơ sở dữ liệu theo phương pháp tích hợp cho học sinh Trường Trung cấp nghề số 18..........................................................................14 5. Giả thuyết khoa học ............................................................................................14 6. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................14 6.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết...........................................................14 6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn ..........................................................14 7. Ý nghĩa khoa học của đề tài ...............................................................................15 8. Cấu trúc luận văn ................................................................................................15 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ TRONG DẠY HỌC Ở TRƯỜNG .................................16 TRUNG CẤP NGHỀ ..............................................................................................16 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu ....................................................................16 1 1.2. Công nghệ dạy học hiện đại.............................................................................17 1.2.1. Công nghệ, công nghệ dạy học, công nghệ dạy học hiện đại ...............17 1.2.1.1. Công nghệ .........................................................................................17 1.2.1.2. Công nghệ dạy học ...........................................................................17 1.2.1.3. Công nghệ dạy học hiện đại ............................................................17 1.2.2. Đặc điểm của công nghệ dạy học hiện đại ............................................18 1.2.3. Tác dụng của công nghệ dạy học trong quá trình dạy học ..................18 1.2.4. Bài giảng theo công nghệ dạy học hiện đại...........................................19 1.2.5. Mô đun, dạy học tích hợp .......................................................................20 1.3. Phương tiện dạy học và vai trò của phương tiện dạy học ............................21 1.3.1. Khái niệm phương tiện, phương tiện dạy học .......................................21 1.3.1.1. Khái niệm phương tiện .....................................................................21 1.3.1.2. Phương tiện dạy học .........................................................................22 1.3.2. Phân loại phương tiện dạy học ..............................................................22 1.3.3. Vai trò của phương tiện dạy học ............................................................23 1.3.4. Một số nguyên tắc sư phạm trong việc thiết kế và sử dụng phương tiện dạy học ...............................................................................................................25 1.3.5. Khả năng dạy học bằng máy tính điện tử và đa phương tiện ...............27 1.3.5.1. Các khả năng cơ bản của MTĐT .....................................................27 1.3.5.2. Các khả năng hỗ trợ của MTĐT trong dạy học ..............................28 1.3.5.3. Những mặt hạn chế của MTĐT trong dạy học ...............................32 1.3.5.4. Đa phương tiện Multimedia .............................................................33 1.4. Bài giảng điện tử ...............................................................................................33 1.4.1. Khái niệm bài giảng điện tử ...................................................................33 1.4.2. Một số đặc trưng của bài giảng điện tử .................................................34 1.4.3. Các yêu cầu khi thiết kế BGĐT ..............................................................37 1.4.4. Quy trình thiết kế bài giảng điện tử .......................................................37 1.4.4.1. Xác định mục tiêu bài học ................................................................38 1.4.4.2. Lựa chọn kiến thức cơ bản, xác định nội dung trọng tâm .............38 2 1.4.4.3. Multimedia hoá kiến thức .................................................................38 1.4.4.4. Xây dựng các thư viện tư liệu...........................................................39 1.4.4.5. Lựa chọn ngôn ngữ hoặc các phần mềm trình diễn để xây dựng tiến trình dạy học thông qua các hoạt động cụ thể ......................................39 1.4.4.6. Chạy thử chương trình, sửa chữa và hoàn thiện ............................40 1.4.5. Các yêu cầu đối với một bài giảng điện tử.............................................40 1.4.5.1. Yêu cầu về phần nội dung ................................................................40 1.4.5.2. Yêu cầu về phần câu hỏi - giải đáp ..................................................41 1.4.5.3. Yêu cầu về phần thể hiện khi thiết kế ..............................................41 1.5. Thực trạng sử dụng bài giảng điện tử trong dạy học tại các khoa và trung tâm của trường Trung cấp nghề số 18. .................................................................41 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ........................................................................................44 CHƯƠNG II: NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ TRONG DẠY HỌC MÔN HỆ QUẢN TRỊ CƠ SỞ DỮ LIỆU THEO PHƯƠNG PHƯƠNG PHÁP TÍCH HỢP Ở TRƯỜNG TRUNG CẤP NGHỀ SỐ 18 ........45 2.1. Phân tích chung về môn học Hệ quản trị cơ sở dữ liệu ................................45 2.1.1. Xác định mục tiêu chung của môn học .................................................45 2.1.2. Chương trình môn học ...........................................................................45 2.1.3. Đặc điểm nội dung môn học...................................................................46 2.1.3.1. Tính cụ thể và trừu tượng ................................................................46 2.1.3.2. Tính tổng hợp và tính tích hợp .........................................................47 2.1.3.3. Tính ứng dụng - thực tiễn ................................................................47 2.1.4. Thuận lợi và khó khăn trong dạy học môn Hệ quản trị cơ sở dữ liệu tại trường Trung cấp nghề số 18 .........................................................................488 2.1.5. Tính khả thi của việc áp dụng bài giảng điện tử trong dạy học môn Hệ quản trị cơ sở dữ liệu tại trường Trung cấp nghề số 18. ................................49 2.2. Lựa chọn công cụ và phương tiện hỗ trợ để xây dựng bài giảng điện tử môn học “Hệ quản trị cơ sở dữ liệu” .....................................................................50 2.2.1. Ms- Powerpoint .......................................................................................50 2.2.2. Macromedia Flash ..................................................................................52 3 2.2.3. Microsoft Frontpage ...............................................................................53 2.3. Thiết kế BGĐT trong dạy học .........................................................................56 2.3.1. Xác định mục tiêu bài học ......................................................................56 2.3.2. Lựa chọn kiến thức cơ bản, xác định nội dung trọng tâm ...................56 2.3.3. Multimedia hóa từng đơn vị kiến thức ..................................................56 2.3.4. Xây dựng thư viện tư liệu .......................................................................56 2.3.5. Lựa chọn ngôn ngữ hoặc các phần mềm thiết kế .................................57 2.3.6. Chạy thử chương trình, sửa chữa và hoàn thiện ..................................59 2.4. Yêu cầu để sử dụng có hiệu quả BGĐT trong dạy học môn Hệ quản trị cơ sở dữ liệu theo phương pháp tích hợp tại Trường Trung cấp nghề số 18 .........60 2.4.1. Yêu cầu về cơ sở vật chất, trang thiết bị ................................................60 2.4.2. Yêu cầu đối với giáo viên ........................................................................60 2.5. Đánh giá chung về bài giảng điện tử trong dạy học môn Hệ quản trị cơ sở dữ liệu theo phương pháp tích hợp .......................................................................61 2.5.1. Ưu điểm ...................................................................................................61 2.5.2. Nhược điểm ...........................................................................................611 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ........................................................................................62 CHƯƠNG III: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ TRONG DẠY HỌC MÔN HỆ QUẢN TRỊ CƠ SỞ DỮ LIỆU THEO PHƯƠNG PHÁP TÍCH HỢP Ở TRƯỜNG TRUNG CẤP NGHỀ SỐ 18 .......................................63 3.1. Các bước thiết kế bài giảng điện tử chương Thiết kế mẫu biểu ..................63 3.2. Thiết kế bài giảng điện tử chương Thiết kế mẫu biểu ..................................66 3.3. Giáo án ..............................................................................................................80 3.4. Thực nghiệm sư phạm .....................................................................................86 3.4.1. Các bước tiến hành thực nghiệm ...........................................................88 3.4.2. Đánh giá định tính ..................................................................................89 3.4.3. Đánh giá định lượng ..............................................................................89 3.4.4. Đánh giá kết quả .....................................................................................89 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ........................................................................................96 4 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................97 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................99 PHỤ LỤC 1 ............................................................................................................100 PHỤ LỤC 2 ..........................................................................................................1003 PHỤ LỤC 3 ............................................................................................................107 PHỤ LỤC 4 ............................................................................................................108 PHỤ LỤC 5 ..........................................................................................................1089 PHỤ LỤC 6 ........................................................................................................10813 5 LỜI CẢM ƠN Sau hai năm học tập, nghiên cứu, được sự giảng dạy của các thầy cô giáo Viện Sư phạm Kỹ thuật, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, được sự giúp đỡ và hướng dẫn tận tình của thầy PGS.TS. Phạm Văn Sơn (Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ đào tạo và Cung ứng nhân lực - Bộ Giáo dục và Đào tạo). Luận văn với đề tài: "Xây dựng và sử dụng bài giảng điện tử trong dạy học môn “Hệ quản trị cơ sở dữ liệu” theo phương pháp tích hợp tại trường Trung cấp nghề số 18 - Bộ Quốc phòng" đã hoàn thành. Trước tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới: Thầy giáo hướng dẫn khoa học PGS.TS. Phạm Văn Sơn đã tận tình chỉ dẫn, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Viện Đào tạo và bồi dưỡng sau đại học, Ban lãnh đạo và các thầy cô giáo Viện Sư phạm kỹ thuật, tập thể các thầy cô giáo Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội, Ban giám hiệu, Khoa Điện tử - Tin học Trường Trung cấp nghề số 18 đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong việc học tập, nghiên cứu và tiến hành luận văn. Toàn thể các bạn bè đồng nghiệp, gia đình và người thân đã quan tâm, động viên giúp đỡ để tôi hoàn thành luận văn. Mặc dù đã rất cố gắng tuy nhiên luận văn không thể tránh khỏi thiếu sót. Rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy cô giáo và bạn bè đồng nghiệp để luận văn của tôi được hoàn thiện hơn đóng góp một phần nhỏ vào mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục kỹ thuật nghề nghiệp. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng 9 năm 2016 Tác giả Nguyễn Thị Thu Huyền 6 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, những gì tôi viết trong luận văn này là do tìm hiểu và nghiên cứu của bản thân. Mọi kết quả nghiên cứu cũng như ý tưởng của các tác giả khác nếu có đều được trích dẫn nguồn gốc cụ thể. Luận văn này cho đến nay chưa được bảo vệ tại bất kỳ một hội đồng bảo vệ luận văn thạc sĩ nào trên toàn quốc cũng như ở nước ngoài và cho đến nay chưa hề được công bố trên bất kỳ một phương tiện thông tin nào. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về những gì mà tôi đã cam đoan trên đây. Hà nội, ngày tháng 9 năm 2016 Tác giả Nguyễn Thị Thu Huyền 7 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT BGĐT Bài giảng điện tử BTVN Bài tập về nhà CNTT Công nghệ thông tin CNDH Công nghệ dạy học BQP Bộ Quốc phòng CNTT&TT Công nghệ thông tin và truyền thông GDĐT Giáo dục đào tạo GV Giáo viên HV Học viên LAN Local Area Networks MTĐT Máy tính điện tử PPDH Phương pháp dạy học PTDH Phương tiện dạy học PTKTDH Phương tiện kỹ thuật dạy học QTDH Quá trình dạy học THCN Trung học chuyên nghiệp THCS Trung học cơ sở TH Thực hành TLTK Tài liệu tham khảo 8 DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ NỘI DUNG TRANG Hình 1.1. Sơ đồ mối quan hệ giữa các thành tố của quá trình dạy học 24 Hình 1.2. Sơ đồ cấu trúc bài giảng điện tử 34 Bảng 1.1. Đánh giá thực trạng ứng dụng BGĐT tại các khoa và trung tâm của Nhà trường Hình 1.3. Biểu đồ so sánh thực trạng ứng dụng BGĐT tại các khoa và trung tâm của Trường Trung cấp nghề số 18 42 43 Hình 2.1. Giao diện của phần mềm Ms-Powerpoint 50 Hình 2.2. Giao diện của phần mềm Macromedia Flash 52 Hình 2.3. Giao diện của phần mềm Microsoft Frontpage 54 Hình 2.4. Giao diện cửa sổ Frames pages 57 Hình 2.5. Giao diện trang Web 4 khung 58 Hình 2.6. Sơ đồ các bước thiết kế BGĐT 59 Hình 3.1. Thư viện tư liệu 65 Hình 3.2. Giới thiệu môn học 66 Hình 3.3. Nội dung bài học 66 Hình 3.4. Điều kiện tiên quyết 67 Hình 3.5. Mục tiêu bài học 67 Hình 3.6. Tài liệu học tập 68 Hình 3.7. Khái niệm mẫu biểu 68 Hình 3.8. Các thành phần trong mẫu biểu 69 Hình 3.9. Mẫu biểu đơn 69 Hình 3.10. Mẫu biểu liên tục 70 Hình 3.11. Mẫu biểu bảng dữ liệu 70 Hình 3.12. Công cụ để thiết kế Form 71 Hình 3.13. Thuộc tính 71 9 NỘI DUNG TRANG Hình 3.14. Thiết kế Form đơn giản 72 Hình 3.15. Chọn nguồn dữ liệu 72 Hình 3.16. Tạo các điều khiển thể hiện dữ liệu 73 Hình 3.17. Vẽ các điều khiển cho Form 73 Hình 3.18. Chế độ xem và thiết kế Form 74 Hình 3.19. Tạo nút lệnh Nhập dữ liệu 74 Hình 3.20. Tạo nút lệnh Đóng Form 75 Hình 3.21. Tạo nút lệnh xem dữ liệu 75 Hình 3.22. Các bước thiết kế Form Main - Sub 76 Hình 3.23. Một số hàm tính toán 76 Hình 3.24. Form Menu chính 77 Hình 3.25. Form Danh mục nhân viên 77 Hình 3.26. Form Main – Sub Thông tin nhân viên công ty 78 Hình 3.27. Bài tập thực hành thiết kế Form danh mục công ty 78 Hình 3.28. Bài tập thực hành thiết kế Form danh mục điện kế 79 Hình 3.29. Bài tập thực hành thiết kế Form Main - Sub Thông tin điện kế khách hàng 79 Hình 3.30. BTVN thiết kế Form danh mục hóa đơn 80 Bảng 3.1. Phân phối kết quả kiểm tra 87 Bảng 3.2. Tỉ lệ f (%) – Số (%) học viên đạt điểm xi 87 Hình 3.31. Biểu đồ so sánh Tỉ lệ f (%) – Số (%) học viên đạt điểm Xi 88 Bảng 3.3. Kết quả khảo sát đối tượng là người học 93 Bảng 3.4. Kết quả khảo sát bình quân với đối tượng người học 93 Bảng 3.5. Kết quả khảo sát bình quân qua lấy ý kiến chuyên gia 94 10 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ngày nay, đất nước ta đang trong quá trình hội nhập nền kinh tế toàn cầu, khoa học và công nghệ phải được phát triển ở một tầm cao mới. Song song với việc phát triển khoa học công nghệ thì việc đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là nhiệm vụ cấp thiết. Để làm được điều đó đòi hỏi các cơ sở giáo dục phải đào tạo những con người có khả năng đáp ứng được yêu cầu của xã hội trong thời đại mới, thời đại công nghệ thông tin. Để thực hiện được nhiệm vụ trên Đảng và Nhà nước ta đã chỉ rõ cần phải đổi mới giáo dục mà trong đó đổi mới phương pháp dạy học là vấn đề hết sức cấp bách. Hiện nay, với xu hướng đổi mới phương pháp dạy học cũng đã tạo ra nhiều chuyển đổi tích cực, trong đó việc ứng dụng CNTT vào dạy học đã góp phần nâng cao chất lượng dạy và học. Vì vậy, chúng ta nhất thiết phải đổi mới phương pháp dạy học theo hướng ứng dụng CNTT và các thiết bị dạy học hiện đại để phát huy mạnh mẽ tư duy sáng tạo, kỹ năng thực hành và hứng thú học tập của học sinh để nâng cao chất lượng đào tạo. Trường Trung cấp nghề số 18 là một trong những trường nằm trong hệ thống các trường nghề trong quân đội, trực thuộc Binh đoàn 11 – Bộ Quốc phòng với nhiệm vụ trọng tâm là đào tạo các đối tượng học viên là bộ đội xuất ngũ và dân sự để tạo nguồn nhân lực, những người thợ có tay nghề cao đáp ứng cho sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Những năm qua, nhà trường đã đào tạo ra nhiều kỹ thuật viên, công nhân kỹ thuật có tay nghề cao đáp ứng nhu cầu về nhân lực cho các công ty, xí nghiệp, đơn vị sản xuất có nhu cầu tuyển dụng. Những năm gần đây Trường Trung cấp nghề số 18 - BQP đã triển khai đào tạo theo chương trình khung mới nhưng đang gặp khó khăn, bất cập khi thực hiện dạy học các mô đun môn học. Đó là: Giáo viên vẫn lúng túng khi xây dựng bài giảng theo phương pháp tích hợp giữa lý thuyết và thực hành nên chất lượng bài giảng chưa cao. Nguyên nhân có thể kể đến là năng lực của một số giáo viên chưa thông thạo về ứng dụng CNTT, thiếu các tài liệu hướng dẫn cụ thể, chi tiết cho việc tổ 11 chức dạy học theo phương pháp tích hợp, việc tập huấn bồi dưỡng giáo viên về dạy học theo phương pháp tích hợp chưa được chú trọng tổ chức thường xuyên. CNTT là một ngành khoa học không thể thiếu trong thời đại bùng nổ thông tin và truyền thông hiện nay. Hệ quản trị cơ sở dữ liệu là môn học không thể thiếu cho nhóm ngành công nghệ thông tin trong đó cụ thể với nghề Công nghệ thông tin ứng dụng phần mềm mà trường đang giảng dạy. Môn Hệ quản trị cơ sở dữ liệu Access là môn học chuyên môn nghề bắt buộc của chương trình đào tạo trung cấp nghề Công nghệ thông tin ứng dụng phần mềm được bố trí học sau các môn cơ sở ngành. Nhằm trang bị cho người học những kiến thức lí thuyết cơ bản về cơ sở dữ liệu cũng như những kỹ năng thiết kế các hệ cơ sở dữ liệu, đây là khâu cơ bản và không thể thiếu đối với người lập trình khi thiết kế các phần mềm ứng dụng. Do vậy việc xây dựng và sử bài giảng điện tử trong dạy học môn “Hệ quản trị cơ sở dữ liệu” theo phương pháp dạy học tích hợp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học. Tuy nhiên, việc ứng dụng một số phần mềm vào dạy học trong nhà trường vẫn còn ít, hiện nay mới chỉ tập trung vào một số tiết thi dạy giỏi, tiết thao giảng v.v. Tình trạng giáo viên trình chiếu cả bài, chưa phối hợp nhuần nhuyễn các phương pháp dạy học với các phương tiện dạy học, chưa đáp ứng được yêu cầu của đổi mới phương pháp dạy học còn khá phổ biến. Điều đó khiến học viên còn thụ động trong cách học, chưa tự lực giải quyết được các vấn đề khó khăn trong học tập cũng như trong cuộc sống. Xuất phát từ những lý do trên tôi chọn đề tài: Xây dựng và sử dụng bài giảng điện tử trong dạy học môn “Hệ quản trị cơ sở dữ liệu” theo phương pháp tích hợp tại trường Trung cấp nghề số 18 - Bộ Quốc phòng để nghiên cứu với hy vọng đóng góp một phần nhỏ vào đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng đào tạo của nhà trường. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, xây dựng và sử dụng Bài giảng điện tử trong dạy học môn Hệ quản trị cơ sở dữ liệu theo phương pháp tích hợp 12 giúp giáo viên thuận lợi trong giảng dạy, tích cực hóa hoạt động học tập của học viên nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn này tại nhà trường. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Bài giảng điện tử môn học Hệ quản trị cơ sở dữ liệu chuyên ngành Công nghệ thông tin ứng dụng phần mềm theo phương pháp tích hợp tại Trường Trung cấp nghề số 18. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu xây dựng và sử dụng Bài giảng điện tử môn học Hệ quản trị cơ sở dữ liệu chuyên ngành Công nghệ thông tin ứng dụng phần mềm theo phương pháp tích hợp tại Trường Trung cấp nghề số 18. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng bài giảng điện tử trong dạy học ở trường trung cấp nghề. Liên quan đến vấn đề phương pháp luận, tôi đã nghiên cứu, tìm hiểu về công nghệ dạy học hiện đại; khái niệm, các đặc trưng và yêu cầu khi thiết kế bài giảng điện tử. Phân tích những khái niệm và thuật ngữ mà đề tài có liên quan như: (công nghệ, công nghệ dạy học, bài giảng điện tử, đa phương tiện, phương tiện dạy học…) 4.2. Phân tích đặc điểm nội dung chương trình môn Hệ quản trị cơ sở dữ liệu Phân tích nội dung, chương trình, phương pháp dạy học môn Hệ quản trị cơ sở dữ liệu ở nhà trường hiện nay để thấy được sự cần thiết và khả năng áp dụng bài giảng điện tử nhằm nâng cao hiệu quả dạy học. Nghiên cứu và khai thác một số phần mềm tin học. 13 4.3. Thiết kế và sử dụng bài giảng điện tử cho một chương cụ thể của môn học Hệ quản trị cơ sở dữ liệu theo phương pháp tích hợp tại trường Trung cấp nghề số 18 Đây là một đóng góp mới của tôi. Các ví dụ vận dụng đều được chọn trong chương trình môn học Hệ quản trị cơ sở dữ liệu, chuyên ngành Công nghệ thông tin ứng dụng phần mềm tại Trường Trung cấp nghề số 18 - Bộ Quốc phòng. 5. Giả thuyết khoa học Bài giảng điện tử môn học Hệ quản trị cơ sở dữ liệu theo phương pháp tích hợp sẽ làm tích cực hoá quá trình dạy học. Nếu xây dựng và sử dụng bài giảng điện tử môn học Hệ quản trị cơ sở dữ liệu theo phương pháp tích hợp, sẽ đáp ứng các yêu cầu sư phạm đối với giáo viên, sẽ nâng cao hứng thú nhận thức và khả năng tiếp thu kiến thức của học viên trong dạy và học môn học này. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết Là phương pháp mà trước tiên phải thu thập những thông tin khoa học liên quan đến đề tài, phân tích tài liệu lý thuyết thành các đơn vị kiến thức, cho phép người sử dụng phương pháp có thể tìm hiểu những dấu hiệu đặc trưng, bản chất, cấu trúc bên trong của lý thuyết. Trên cơ sở lý thuyết đã phân tích, tổng hợp chúng lại để tạo ra một hệ thống, từ đó thấy được mối liên hệ biện chứng của chúng với nhau. Vì vậy mà hiểu đầy đủ, toàn diện, sâu sắc về lý thuyết đang nghiên cứu. 6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp quan sát sư phạm Là phương pháp thu thập thông tin về quá trình giáo dục, trên cơ sở tri giác trực tiếp các hoạt động sư phạm một cách có hệ thống, cho người nghiên cứu những tài liệu sống về thực tiễn giáo dục để có thể khái quát, rút ra những quy luật nhằm chỉ đạo tổ chức quá trình giáo dục. Phương pháp này gồm: + Phương pháp quan sát trực tiếp: qua dự giờ, trao đổi thảo luận. 14 + Phương pháp quan sát gián tiếp: nghiên cứu lịch trình, bài giảng, sổ điểm, băng hình, vở ghi của học viên, bài kiểm tra. + Phương pháp quan sát kết hợp với điều tra. - Phương pháp điều tra giáo dục Là phương pháp khảo sát một số lượng lớn các đối tượng nghiên cứu ở một hay nhiều khu vực, vào một hay nhiều thời điểm. Điều tra giáo dục nhằm thu thập rộng rãi các số liệu, hiện tượng để từ đó phát hiện các vấn đề cần giải quyết, xác định tính phổ biến, nguyên nhân… chuẩn bị cho các bước nghiên cứu tiếp theo. 7. Ý nghĩa khoa học của đề tài Xây dựng và sử dụng bài giảng điện tử trong dạy học môn học Hệ quản trị cơ sở dữ liệu ở Trường Trung cấp nghề số 18 nhằm giúp giáo viên đáp ứng các yêu cầu sư phạm, tạo hứng thú nhận thức và khả năng hoạt động sáng tạo của học sinh, làm tích cực hoá quá trình dạy học từ đó nâng cao chất lượng dạy học môn học Hệ quản trị cơ sở dữ liệu ở Trường Trung cấp nghề số 18. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, phần nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng bài giảng điện tử trong dạy học ở trường Trung cấp nghề. Chương 2: Nghiên cứu xây dựng bài giảng điện tử trong dạy học môn Hệ quản trị cơ sở dữ liệu theo phương pháp tích hợp ở trường trung cấp nghề số 18. Chương 3: Thiết kế và sử dụng bài giảng điện tử trong dạy học môn Hệ quản trị cơ sở dữ liệu theo phương pháp tích hợp ở trường Trung cấp nghề số 18. 15 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ TRONG DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG CẤP NGHỀ 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu Môn hệ quản trị cơ sở dữ liệu Access là một môn học chuyên môn nghề bắt buộc của chương trình đào tạo Trung cấp nghề Công nghệ thông tin ứng dụng phần mềm tại Trường Trung cấp nghề số 18. Nhiệm vụ cơ bản của môn hệ quản trị cơ sở dữ liệu Access là trang bị cho học viên những hiểu biết cơ bản về đặc tính và chức năng của phần mềm Access, cách thức truy vấn đến cơ sở dữ liệu bằng công cụ QBE, ngôn ngữ SQL trên Access. Tạo và quản trị cơ sở dữ liệu, truy vấn dữ liệu với các bảng, thiết kế được nhiều dạng biểu mẫu và báo biểu. Vận dụng được vào thực tế để xây dựng các bài toán quản lý phần mềm ứng dụng. Để đạt được chất lượng tốt về truyền tải kiến thức môn học tới học viên thì việc áp dụng công nghệ dạy học tiên tiến với phương tiện dạy học hiện đại là xu thế mang tính thời sự hiện nay. Với sự phát triển của công nghệ thông tin đã cho phép xây dựng các bài giảng điện tử sinh động, phù hợp với tâm lý học viên, giúp mang lại hiệu quả tốt nhất cho việc nâng cao chất lượng giảng dạy môn học. Vì vậy nhiệm vụ của người GV là phải nghiên cứu và vận dụng các phương tiện, phương pháp dạy học một cách tối ưu không chỉ để cung cấp kiến thức mà quan trọng hơn là phải đào tạo học viên trở thành những con người có khả năng đáp ứng được những yêu cầu với sự phát triển của xã hội, có khả năng làm việc hợp tác, hoà nhập cộng đồng thế giới, giúp học viên tìm ra phương pháp học tập sáng tạo để các em có thể tự học suốt đời. Là một giáo viên đứng trên bục giảng tôi nhận thức được rằng cần phải nghiên cứu, tìm tòi qua các phần mềm dạy học hiện đại để đưa công nghệ dạy học hiện đại vào bài giảng của mình giúp học viên có thể học ở mọi nơi, mọi chỗ với mọi mức độ và có thể biết thêm nhiều phương tiện có thể giúp các em lĩnh hội kiến thức một cách dễ dàng. 16 1.2. Công nghệ dạy học hiện đại 1.2.1. Công nghệ, công nghệ dạy học, công nghệ dạy học hiện đại 1.2.1.1. Công nghệ Công nghệ là một hệ thống phương tiện, phương pháp và kĩ năng, nhằm vận dụng các qui luật khách quan để tác động vào một đối tượng nào đó, đem lại một thành quả xác định cho con người. [9] Với định nghĩa trên dạy học cũng là một công nghệ. 1.2.1.2. Công nghệ dạy học Công nghệ dạy học là một hệ thống phương tiện, phương pháp và kỹ năng dạy học, nhằm vận dụng những quy luật khách quan như tâm lý học, giáo dục học, tác động vào người học, hình thành một nhân cách xác định. Từ định nghĩa trên có thể thấy rõ dạy học được xem là công nghệ, trước hết và bản chất của nó tương ứng với một nội hàm của khái niệm công nghệ, chứ không phải vì hiện tượng những quy trình công nghệ hay những ứng dụng của công nghệ thông tin hoặc phương tiện kỹ thuật khác trong dạy học. Với những phương tiện, phương pháp và kỹ năng truyền thống, dạy học vẫn là công nghệ: dạy học truyền thống, bên cạnh công nghệ dạy học hiện đại. [9] 1.2.1.3. Công nghệ dạy học hiện đại Công nghệ dạy học hiện đại chính là công nghệ dạy học với phương tiện, phương pháp và kỹ năng trong thời đại ngày nay, thời đại công nghệ thông tin và truyền thông. Hay nói cách khác, công nghệ dạy học hiện đại là công nghệ dạy học bằng máy tính và mạng. Ngày nay với Internet và E-learning, thuật ngữ dạy học có máy tính hỗ trợ (Computer Aided/Assisted Instruction – CAI) thực ra không thích hợp nữa, vì đã đến lúc không có máy tính không được. Tuy nhiên, cũng như CAD, CAM... CAI vẫn là một thuật ngữ thông dụng, được hiểu theo nghĩa dạy học bằng máy tính và mạng, do ý nghĩa lịch sử của nó. từ viết tắt thích hợp cũng có thể hiểu là Computer Allied Instruction. [9] Theo định nghĩa trên thì công nghệ dạy học hiện đại, về cơ bản là công nghệ 17 dạy học tương tác. 1.2.2. Đặc điểm của công nghệ dạy học hiện đại - Tính hiện đại: thường xuyên áp dụng vào thực tiễn dạy học những đổi mới về giáo dục một cách có căn cứ khoa học. - Tính tối ưu hoá: chi phí ít nhất về thời gian, sức lực. - Tính tích hợp: sử dụng thành tựu của nhiều khoa học vào việc đào tạo. - Tính lặp lại kết quả: cùng một quá trình đào tạo phải đạt được những kết quả mong muốn gần giống nhau. - Tính phương tiện: sử dụng phương tiện truyền thông và đồ dùng dạy học. - Tính khách quan: có các tiêu chí đánh giá kết quả học tập rõ ràng để việc đánh giá được khách quan, kịp thời về định lượng và định tính. - Tính hệ thống hoá: chương trình hoá hoạt động từ lúc thăm dò nhu cầu xã hội, tuyển học, học tập đều được tiến hành theo những quy trình. - Tính khoa học: chỉ rõ cơ sở khoa học của các quá trình trong dạy học và giáo dục. - Tính xác định: thể hiện trong thiết kế chương trình, sách giáo khoa. - Tính kiểm soát được: nghĩa là xác định xem khi đầu vào đạt chuẩn, các tác động đều đúng liệu có cho ra kết quả đúng với dự kiến không? - Tính chuyển giao hàng loạt: công nghệ dạy học có thể chuyển giao được không? Điều kiện chuyển giao được là gì?.... 1.2.3. Tác dụng của công nghệ dạy học trong quá trình dạy học Một công nghệ dạy học chỉ có tác dụng tốt khi được sử dụng trong những điều kiện hoàn toàn xác định, theo quan điểm công nghệ và quan điểm hệ thống. Quan điểm công nghệ Phải có phương tiện (máy tính, máy chiếu…) thích hợp và điều kiện vận hành tương ứng. Người dạy có tay nghề (kiến thức, phương pháp, kỹ năng về tin học cũng như chuyên môn…) đủ để làm chủ quá trình dạy học, xử lý kịp thời các tình huống phát sinh ngoài kế hoạch. 18 Học viên phải có học liệu thích hợp và biết ứng xử ngang tầm với những thuận lợi do công nghệ hiện đại mang lại. Quan điểm hệ thống Công nghệ dạy học hiện đại là một hệ thống con trong hệ thống công nghệ dạy học nói chung. Vì thế phải được sử dụng trong mối tương quan với công nghệ dạy học truyền thống, theo phương châm đúng lúc, đúng chỗ và đúng độ (trình độ, mức độ…) đảm bảo quá trình dạy học không chỉ khả thi mà còn hiệu quả. 1.2.4. Bài giảng theo công nghệ dạy học hiện đại Nội dung bài soạn thường gồm các phần như sau: Phần chữ Giáo viên sáng tác một phần dựa vào học vấn và kinh nghiệm dạy học của mình, gõ thành file văn bản trong máy tính. Phần còn lại được biên soạn theo tài liệu tham khảo (TLTK) - Nếu TLTK là ấn phẩm: cần sử dụng máy quét (scanner) và các phần mềm nhận dạng (OCR)… - Nếu TLTK là các CDROM: chỉ việc copy vào máy tính hoặc chụp bằng các phần mềm như Capture Professional, SnagIt,…, rồi chuyển thành file văn bản bằng OCR Phần hình Giáo viên sáng tác một phần theo khả năng của mình thông qua các công cụ trong máy tính. Phần còn lại được biên soạn theo TLTK (thường chiếm tỷ lệ khá lớn). Các phương tiện nghe, nhìn như film, băng hình…không phải là thành phần chính của bài soạn, chúng thường được dùng phối hợp trên lớp để tăng hiệu quả cho bài giảng.[9] Một bài giảng theo công nghệ dạy học hiện đại cần đáp ứng đồng thời hai yêu cầu cơ bản sau:  Là một bài giảng từ xa qua mạng (LAN, WAN…), học viên có thể tái hiện đầy đủ những nội dung giáo viên cung cấp.  Là một bài giảng giáp mặt đạt chuẩn mực sư phạm. 19 Chuẩn mực sư phạm được hiểu là những tiêu chí yêu cầu cơ bản đảm bảo cho quá trình dạy học (gồm hai hoạt động tương tác là hoạt động dạy của thầy và học của trò) diễn ra khả thi và hiệu quả. 1.2.5. Mô đun, dạy học tích hợp Mô đun dạy học là một đơn vị chương trình dạy học tương đối độc lập được cấu trúc đặc biệt nhằm phục vụ cho người học và chứa đựng mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học cũng như hệ thống các công cụ đánh giá kết quả tạo thành một chỉnh thể. Mỗi mô đun gồm các tiểu mô đun, là các thành phần cấu trúc mô đun được xây dựng tương ứng với các nhiệm vụ học tập mà người học phải thực hiện. Mô đun theo định nghĩa của Luật Dạy nghề (2005): Là đơn vị học tập được tích hợp giữa kiến thức chuyên môn, kỹ năng thực hành và thái độ nghề nghiệp một cách hoàn chỉnh nhằm giúp cho người học nghề có năng lực thực hành trọn vẹn một số công việc của một nghề.[1]. Hay nói cách khác “Mô đun đào tạo là một đơn vị học tập tích hợp tất cả các thành phần kiến thức liên quan trong các môn lý thuyết với các kỹ năng để hình thành năng lực thực hiện ”. Như vậy dạy học các mô đun thực chất là dạy học tích hợp nội dung nhằm hướng đến các mục tiêu sau. - Định hướng vấn đề cần giải quyết- năng lực thực hiện công việc; - Định hướng cuộc sống thật, hoạt động nghề nghiệp thật, giải quyết vấn đề liên quan đến cuộc sống và nghề nghiệp; - Phát triển năng lực thực hiện ở HV; - Giảm được sự trùng lắp kiến thức, kỹ năng giữa các môn học Dạy học tích hợp là dạy học với nội dung là kết quả tích hợp giữa các chỉnh thể về lí luận hoặc công nghệ dạy học, như chương trình, học phần, môđun, có chức năng và thuộc tính khác nhau, nhằm tăng hiệu quả dạy học như tích hợp giữa lý thuyết với thực hành trong một môn học hay môđun, còn gọi là tích hợp nội môn, dạy học với nghiên cứu gọi là tích hợp liên môn hoặc xuyên môn.[6] Dạy học tích hợp là “Quá trình dạy học mà ở đó các thành phần năng lực được tích hợp với nhau trên cơ sở các tình huống cụ thể trong đời sống để hình 20