Tài liệu Xây dựng hoạt động ngoại khóa hóa học nhằm nâng cao chất lƣợng dạy và học môn hóa học

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA SƢ PHẠM BỘ MÔN SƢ PHẠM HÓA HỌC ------ LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP Đề tài: XÂY DỰNG HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA HÓA HỌC NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG DẠY VÀ HỌC MÔN HÓA HỌC Chuyên ngành: Sƣ phạm Hóa học Giáo viên hƣớng dẫn: Sinh viên thực hiện: TS. Nguyễn Thị Thu Thủy Trịnh Thanh Ngoan MSSV: B1200605 Lớp: Sƣ phạm Hóa học K38 Cần Thơ – 5/2016 Luận văn tốt nghiệp Đại học Khóa 38 – 2016 Trường Đại học Cần Thơ LỜI CẢM ƠN Với lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành cảm ơn cô Nguyễn Thị Thu Thủy đã tận tình hướng dẫn giúp đỡ, ủng hộ tôi trong quá trình thực hiện đề tài này. Tôi xin chân thành cảm ơn 2 bạn làm tiểu luận đã giúp tôi trong việc thực hiện đề tài này, bên cạnh đó xin cảm ơn tất cả các thầy cô trong Bộ môn Sư phạm Hóa học đã góp ý và giúp tôi tích lũy nhiều kiến thức cũng như kinh nghiệm cho quá trình thực hiện đề tài này và giảng dạy ở trường phổ thông trong đợt thực tập. Xin cảm ơn quý thầy cô đang giảng dạy ở các trường phổ thông mà tôi đã liên hệ, giúp đỡ tôi rất nhiều cho việc hoàn thành đề tài này. Cám ơn các bạn lớp Sư phạm Hóa học K38 đã giúp đỡ tôi trong việc hỗ trợ các công việc tổ chức, và các em học sinh đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong việc điều tra ý kiến trong quá trình tiến hành thực nghiệm. Xin gửi lời cảm ơn chân thành đến gia đình là động lực chính cho tôi trong suốt thời gian qua. Xin chân thành cảm ơn. Cần Thơ, ngày 15 tháng 05 năm 2016 Tác giả Chuyên ngành Sƣ phạm Hóa học Bộ môn Sƣ phạm Hóa học Luận văn tốt nghiệp Đại học Khóa 38 – 2016 Trường Đại học Cần Thơ MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN DANH MỤC BẢNG DANH MỤC HÌNH DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT MỞ ĐẦU..................................................................................................................................................1 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ....................................................................................................................1 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU .............................................................................................................1 3. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU .............................................................................................................2 4. ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU .........................................................................................................2 5. PHẠM VI NGHIÊN CỨU ................................................................................................................2 6. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC.............................................................................................................2 7. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.....................................................................................................2 8. ĐIỂM MỚI CỦA ĐỀ TÀI ................................................................................................................3 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .........................................................4 1.1. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ..............................................................................................4 1.2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA [6] .......................................................4 1.2.1. Khái niệm ...............................................................................................................................4 1.2.2. Mục đích của hoạt động ngoại khóa .......................................................................................5 1.2.3. Nguyên tắc..............................................................................................................................6 1.2.4. Để hoạt động ngoại khóa đạt hiệu quả ...................................................................................6 1.3. HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA CÓ NỘI DUNG HÓA HỌC [6] ...................................................7 1.3.1. Khái niệm hoạt động ngoại khóa hóa học ..............................................................................7 1.3.2. Đặc điểm hoạt động ngoại khóa hóa học ...............................................................................7 1.3.3. Nhiệm vụ cơ bản của hoạt động ngoại khóa hóa học .............................................................9 1.3.4. Nguyên tắc hoạt động ngoại khóa hóa học...........................................................................10 1.3.5. Các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa hóa học [4],[6],[17] .......................................10 1.3.5.1. Tham quan .....................................................................................................................10 1.3.5.2. Hội vui hóa học .............................................................................................................14 1.3.5.3. Câu lạc bộ hóa học ........................................................................................................16 1.3.6. Một số phƣơng pháp dùng trong hoạt động ngoại khóa hóa học [4],[6],[17] ......................19 1.3.6.1. Phƣơng pháp đóng vai ...................................................................................................19 1.3.6.2. Phƣơng pháp làm việc theo nhóm .................................................................................20 1.3.6.3. Phƣơng pháp thuyết trình ..............................................................................................21 1.3.6.4. Phƣơng pháp trực quan .................................................................................................21 1.3.6.5. Phƣơng pháp xử lý tình huống ......................................................................................21 1.3.6.6. Phƣơng pháp kể chuyện ................................................................................................22 1.3.6.7. Phƣơng pháp nghiên cứu: ..............................................................................................22 1.4. NGUYÊN TẮC CỦA VIỆC THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA HÓA HỌC [6] ...........23 1.5. QUY TRÌNH THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA [6] .....................................................25 1.5.1. Xác định chủ đề ngoại khóa .................................................................................................25 1.5.2. Lựa chọn hình thức tổ chức ..................................................................................................25 Chuyên ngành Sƣ phạm Hóa học Bộ môn Sƣ phạm Hóa học Luận văn tốt nghiệp Đại học Khóa 38 – 2016 Trường Đại học Cần Thơ 1.6. KẾ HOẠCH TỔ CHỨC NGOẠI KHÓA HÓA HỌC [6] ............................................................25 1.6.1. Xây dựng hoạt động ngoại khóa hóa học .............................................................................25 1.6.2. Vai trò của việc xây dựng hoạt động ngoại khóa hóa học....................................................28 1.6.2.1. Vai trò, nhiệm vụ và những yêu cầu đối với ngƣời giáo viên trong HĐNK .................28 1.6.2.2. Vai trò của giáo viên trong HĐNK ...............................................................................29 1.6.2.3. Nhiệm vụ của giáo viên trong HĐNK ...........................................................................29 1.6.2.4. Những yêu cầu về phẩm chất và năng lực của giáo viên ..............................................29 CHƢƠNG 2: THỰC NGHIỆM HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA ..........................................................31 2.1. ĐIỀU TRA TÌNH HÌNH HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA ..........................................................................31 2.1.1. Đối tƣợng nghiên cứu:..........................................................................................................31 2.1.2. Điều tra GV thực trạng HĐNK hóa học ở trƣờng THPT .....................................................31 2.1.3. Kết quả điều tra GV sau khi tổ chức hoạt động ngoại khóa hóa học ...................................32 2.4. MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA HÓA HỌC [4],[6] ......................................................37 2.4.1. Hình thức ngoại khóa “ĐƢỜNG LÊN ĐỈNH OLYMPIA” ................................................37 2.4.2. Hình thức ngoại khóa “RUNG CHUÔNG VÀNG” .............................................................48 2.4.3. Hình thức ngoại khóa “HÁI HOA DÂN CHỦ ” ..................................................................56 2.5. SỬ DỤNG GIÁO ÁN TRONG TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA HÓA HỌC [6] .......62 2.5.1. Thời gian tiến hành...............................................................................................................62 2.5.2. Nội dung kiến thức ...............................................................................................................63 2.5.3. Đối tƣợng .............................................................................................................................64 2.6. ĐÁNH GIÁ THỰC NGHIỆM .....................................................................................................64 2.6.1. Mục đích...............................................................................................................................64 2.6.2. Đối tƣợng thực nghiệm ........................................................................................................64 2.7. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..........................................................................................................65 2.7.1. Kết quả điều tra HS trƣớc khi tổ chức HĐNK hóa học ........................................................65 2.7.2. Kết quả điều tra HS sau khi tổ chức HĐNK hóa học ...........................................................74 2.7.3. Đánh giá chung về kết quả điều tra HS ................................................................................78 2.7.4. Đánh giá chung về kết quả thực nghiệm ..............................................................................79 2.8. BÀI HỌC KINH NGHIỆM .........................................................................................................80 CHƢƠNG 3: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ .............................................................................................81 3.1. KẾT LUẬN ....................................................................................................................................81 3.2. KIẾN NGHỊ ....................................................................................................................................82 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................................................83 PHỤ LỤC ...............................................................................................................................................85 Chuyên ngành Sƣ phạm Hóa học Bộ môn Sƣ phạm Hóa học Luận văn tốt nghiệp Đại học Khóa 38 – 2016 Trường Đại học Cần Thơ DANH MỤC BẢNG STT Số hiệu Tên bảng 1 1.1 Các hình thức tổ chức HĐNK hóa học 50 2 1.2 Thời gian HS dành học môn Hóa ở nhà mỗi ngày 50 3 1.3 Những môn thi TNPT mà HS lựa chọn 51 Chuyên ngành Sƣ phạm Hóa học Trang Bộ môn Sƣ phạm Hóa học Luận văn tốt nghiệp Đại học Khóa 38 – 2016 Trường Đại học Cần Thơ DANH MỤC HÌNH STT Số hiệu Tên bảng Trang 1 Hình 1 Biểu đồ thể hiện mức độ hiệu quả của các hình thức HĐNK hóa học 32 2 Hình 2 Biểu đồ thể hiện các môn học HS chọn thi TNPT 66 Biểu đồ thể hiện mức độ ham thích HĐNK hóa học trƣớc 3 Hình 3 Chuyên ngành Sƣ phạm Hóa học và sau tổ chức 75 Bộ môn Sƣ phạm Hóa học Luận văn tốt nghiệp Đại học Khóa 38 – 2016 Trường Đại học Cần Thơ NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƢỚNG DẪN ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………... …………………………………………………………………………………………... ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Chuyên ngành Sƣ phạm Hóa học Bộ môn Sƣ phạm Hóa học Luận văn tốt nghiệp Đại học Khóa 38 – 2016 Trường Đại học Cần Thơ NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Chuyên ngành Sƣ phạm Hóa học Bộ môn Sƣ phạm Hóa học Luận văn tốt nghiệp Đại học Khóa 38 – 2016 Trường Đại học Cần Thơ NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Chuyên ngành Sƣ phạm Hóa học Bộ môn Sƣ phạm Hóa học Luận văn tốt nghiệp Đại học Khóa 38 – 2016 Trường Đại học Cần Thơ DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT HS :học sinh GV :giáo viên BCH :ban chấp hành BCS :ban cán sự HĐNK :hoạt động ngoại khóa HĐGD NGLL :hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp THPT :trung học phổ thông TN :thực nghiệm ĐC :đối chứng NXB :nhà xuất bản MC :ngƣời dẫn chƣơng trình BGK :ban giám khảo BTC :ban tổ chức SGK :sách giáo khoa GVCN :giáo viên chủ nhiệm CSVC :cơ sở vât chất Chuyên ngành Sƣ phạm Hóa học Bộ môn Sƣ phạm Hóa học Luận văn tốt nghiệp Đại học Khóa 38 – 2016 Trường Đại học Cần Thơ MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Luật giáo dục Số: 38/2005/QH11, điều 28.2 đã nêu“ Phƣơng pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dƣỡng phƣơng pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Song song với luật giáo dục của quốc hội khóa 11, Bộ Giáo dục & Đào tạo cũng đã đƣa vào chƣơng trình phổ thông có một nội dung mới, trong đó có Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Từ nhiều năm qua, HĐNGLL ở một số trƣờng PTTH vẫn chƣa thực hiện vì không phải bắt buộc. Nhƣng khi áp dụng vào chƣơng trình dạy học ở trƣờng thì hoạt động này trở nên khá mới mẻ, cho nên rất khó khăn trong quá trình thực hiện. Nội dung kiến thức vẫn chỉ là phần cứng, phần lớn là đƣa các lý thuyết trong SGK đã trình bày không có ý tƣởng sáng tạo mới, gây cho HS cảm thấy nhàm chán do lặp lại kiến thức, HS khó tiếp nhận. Ngƣời tổ chức hay GV không nắm vững các nguyên tắc, vẫn chƣa có kinh nghiệm khi dự định tổ chức. Trong lĩnh vực giáo dục thì vấn đề này đang đƣợc quan tâm và tiến hành triển khai để làm sao cho từ việc tổ chức hoạt động ngoại khóa này mà HS có thể nắm vững đƣợc các kiến thức trọng tâm mà bên cạnh đó có thể bổ sung thêm các kiến thức bên ngoài, làm giàu thêm kinh nghiệm sống, phát triển các kỹ năng cho HS trong các vấn đề, giúp HS có thể vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn. Xuất phát từ các lý do trên, đề tài: “XÂY DỰNG HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA HÓA HỌC NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG DẠY VÀ HỌC MÔN HÓA HỌC” đƣợc thực hiện nhằm đóng góp vào định hƣớng đổi mới giáo dục theo định hƣớng phát triển năng lực ngƣời học và góp phần nâng cao chất lƣợng dạy và học môn Hóa học. 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU - Tổ chức các hoạt động ngoại khóa có nội dung hóa học dành cho học sinh lớp 10 và 11. Nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt động dạy và học góp phần đƣa chất lƣợng Chuyên ngành Sư phạm Hóa học 1 Bộ môn Sư phạm Hóa học Luận văn tốt nghiệp Đại học Khóa 38 – 2016 Trường Đại học Cần Thơ dạy và học ở trƣờng PTTH đƣợc nâng cao, đáp ứng đƣợc nhu cầu đổi mới giáo dục theo định hƣớng thay đổi SGK sau năm 2018. 3. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU - Tìm hiểu về cơ sở lí luận của hoạt động ngoại khóa. - Tìm hiểu, điều tra thực trạng các hoạt động ngoại khóa ở trƣờng THPT. - Nghiên cứu cách tổ chức liên hệ các nội dung của hóa học có thể áp dụng vào hoạt động ngoại khóa. - Sƣu tầm, tham khảo và sáng tạo những hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa. - Xây dựng các buổi ngoại khóa có nội dung hóa học. - Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm. - Rút ra bài học và các biện pháp để nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động ngoại khóa. 4. ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU - Đối tƣợng là Giáo viên và Học sinh của các trƣờng THPT trên địa bàn TP. Cần Thơ. 5. PHẠM VI NGHIÊN CỨU - Chƣơng trình SGK hóa học THPT - Các sách tham khảo liên quan đến hóa học. - GV dạy Hóa và HS lớp 10 và 11 thuộc 4 trƣờng THPT (Nguyễn Việt Hồng, Phan Ngọc Hiển, Thực hành Sƣ phạm, Bình Thủy). 6. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Việc đƣa hoạt động ngoại khóa vào trong quá trình học của HS sẽ gây hứng thú trong việc ôn lại kiến thức sau giờ học chính, tạo khoảng thời gian cho HS có thể giải tỏa căng thẳng, phát triển đƣợc kỹ năng giao tiếp, kỹ năng giải quyết vấn đề. 7. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU - Tổng kết kinh nghiệm. - Phƣơng pháp quan sát. - Phƣơng pháp điều tra. - Thực nghiệm sƣ phạm. Chuyên ngành Sư phạm Hóa học 2 Bộ môn Sư phạm Hóa học Luận văn tốt nghiệp Đại học Khóa 38 – 2016 Trường Đại học Cần Thơ - Sử dụng công cụ đánh giá: phiếu thăm dò, bảng câu hỏi (câu hỏi đóng và mở). 8. ĐIỂM MỚI CỦA ĐỀ TÀI Qua quá trình nghiên cứu và tổ chức thực nghiệm, đề tài đã có những đóng góp sau: - Về mặt lí luận: Góp phần hoàn thiện cơ sở lý luận về hoạt động ngoại khóa: + Nêu rõ tác dụng của nội dung hóa học trong hoạt động giáo dục ngoại khóa. + Đề ra những yêu cầu và quy trình tổ chức thực hiện các hoạt động ngoại khóa hóa học. - Về mặt thực tiễn: + Tổ chức đƣợc các hoạt động gắn giữa nội dung hóa học và hoạt động ngoại khóa, tạo nên sự phong phú, đa dạng cho hoạt động, góp phần nâng cao hiệu quả dạy và học môn Hóa học. + Rút ra bài học và tổng hợp kinh nghiệm cho việc tổ chức các hoạt động tiếp theo có hiệu quả hơn. Chuyên ngành Sư phạm Hóa học 3 Bộ môn Sư phạm Hóa học Luận văn tốt nghiệp Đại học Khóa 38 – 2016 Trường Đại học Cần Thơ CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU Có thể nêu ra một số bài viết và đề tài nghiên cứu về hoạt động ngoại khóa nhƣ: + Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Tổ chức hoạt động NGLL có nội dung hóa học góp phần giáo dục toàn diện học sinh ở trường THPT” của tác giả Lê Thị Kim Dung (2008), trƣờng ĐHSP TP. Hồ Chí Minh. + Luận văn thạc sĩ “Thiết kế và tổ chức hoạt động ngoài giờ lên lớp có nội dung hóa học cho học sinh lớp 10 và lớp 11 trường THPT” của tác giả Nguyễn Thị Thanh Hà (2009), trƣờng ĐHSP TP. Hồ Chí Minh. + Luận văn thạc sĩ “Thiết kế giáo án ngoại khóa hóa học lớp 11 trung học phổ thông” của tác giả Hồ Thị Thùy Giang (2011), trƣờng ĐHSP TP. Hồ Chí Minh. Các đề tài nghiên cứu trên tập trung nghiên cứu các hoạt động NGLL theo chủ điểm từng tháng theo hƣớng dẫn thông tƣ của Bộ Giáo dục và Đào tạo có lồng ghép nội dung hóa học. Nội dung kiến thức hóa học mà các tác giả đƣa vào chƣa đa dạng, nhằm mục đích tạo sân chơi mới mẻ hơn…Các tác giả cũng chƣa tìm hiểu sâu sắc về các hình thức hoạt động ngoại khóa hóa học cũng nhƣ cách thiết kế, tiến hành sự đa dạng của các chủ đề mà học sinh có thể tham gia và phát huy đƣợc các kỹ năng dựa vào kiến thức chƣơng trình SGK Hóa học. Với mục tiêu dạy học định hƣớng phát triển năng lực ngƣời học, đề tài nghiên cứu trong luận văn tốt nghiệp này sẽ là nguồn tƣ liệu bổ ích thiết thực cho GV khi tổ chức ngoại khóa hóa học, kế hoạch tổ chức sẽ đi sâu vào các bƣớc chuẩn bị, tiến hành, thiết kế các giáo án mẫu, hệ thống câu hỏi sử dụng trong hoạt động ngoại khóa hóa học theo từng chủ đề tạo sự thuận tiện cho GV trong tổ chức HĐNK hóa học. 1.2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA [6] 1.2.1. Khái niệm - Hoạt động ngoại khóa (HĐNK) đƣợc hiểu nhƣ là những hoạt động đƣợc tổ chức ngoài giờ học chính khóa, thƣờng mang tính chất tự nguyện hơn là bắt buộc. HĐNK là Chuyên ngành Sư phạm Hóa học 4 Bộ môn Sư phạm Hóa học Luận văn tốt nghiệp Đại học Khóa 38 – 2016 Trường Đại học Cần Thơ sựu tiếp nối hoạt động dạy – học trên lớp, là con đƣờng gắn lý thuyết với thực tiễn, tạo nên sự thống nhất giữa nhận thức với hành động của học sinh – sinh viên, là việc tổ chức giáo dục thông qua hoạt động thực tiễn của học sinh – sinh viên về khoa học kỹ thuật lao động công ích, hoạt động xã hội, hoạt động nhân đạo, văn hóa văn nghệ, thẩm mỹ, thể dục thể thao, vui chơi giải trí,… HĐNK đóng một vai trò hết sức quan trọng trong việc bổ sung những kỹ năng và kinh nghiệm sống cho học sinh – sinh viên, giúp các bạn trở thành một con ngƣời toàn diện hơn và cuộc sống của bạn sẽ trở nên thú vị hơn. 1.2.2. Mục đích của hoạt động ngoại khóa - Phát triển đƣợc những kỹ năng phi học thuật làm việc nhóm, thuyết trình, lãnh đạo, hòa nhập, tƣ duy sáng tạo. Những kỹ năng này là rất cần thiết cho cuộc sống ở đại học và cho cả công việc sau khi tốt nghiệp. - Khám phá ra sở thích, sở trƣờng, sở đoản của bản thân, việc tham gia haotj động ngoại khóa sẽ giúp theo đuổi xa hơn những sở thích và đam mê đó. - Làm cho cuộc sống vui hơn, thông qua hoạt động ngoại khóa, chúng ta sẽ có thêm những ngƣời bạn mới, có những kỷ niệm, bài học và kinh nghiệm đáng nhớ, và trở thành một con ngƣời thú vị và toàn diện hơn. - Thể hiện rõ con ngƣời của bản thân, với tính cách, sở thích, và khả năng riêng. Vì vậy, hoạt động ngoại khóa là một nơi để chính con ngƣời trong chúng ta lên tiếng. - Nhằm tạo sân chơi lành mạnh bổ ích cho học sinh – sinh viên, thông qua hoạt động, học sinh – sinh viên sẽ lĩnh hội thêm những kiến thức cần thiết cho bản thân trong học tập cũng nhƣ đời sống thƣờng nhật. - Tạo cơ hội cho học sinh – sinh viên kiểm tra kiến thức cũng nhƣ độ nhạy bén của bản thân, tạo điều kiện vừa học tập vừa vui chơi. - Giúp học sinh – sinh viên có cái nhìn tổng quát hơn về mối liên hệ giữa kiến thức và thực tiễn, giữa lý thuyết và thực hành, giúp học sinh – sinh viên hình thành thái độ đúng đắn trƣớc những vấn đề của cuộc sống, biết chịu trách nhiệm về hành vi của mình, đấu tranh với những vấn đề của cuộc sống, biết chịu trách nhiệm về hành vi của mình, đấu tranh với những biểu hiện sai trái, cảm thụ và đánh giá cái đẹp của cuộc sống. Chuyên ngành Sư phạm Hóa học 5 Bộ môn Sư phạm Hóa học Luận văn tốt nghiệp Đại học Khóa 38 – 2016 Trường Đại học Cần Thơ 1.2.3. Nguyên tắc - Phải xác định rõ vị trí của vấn đề ngoại khóa trong chƣơng trình chung của môn học, phải bao quát đƣợc kiến thức, tránh xáo trộn và trùng lặp kiến thức, phải gợi ý tò mò, ham tìm hiểu cho học sinh. - Hình thức ngoại khóa phải sinh động, tránh sự đơn điệu, nhàm chán, phải huy động tích cực các em vào quá trình tìm kiếm dữ liệu, khám phá tri thức, phát hiện vấn đề, biết nêu quan điểm, báo cáo kết quả khảo sát của mình trên cơ sở cùng khảo sát một hoạt động tập thể. - Nội dung ngoại khóa phải đảm bảo tính thiết thực – bổ ích, tính thực tiễn – khả thi, tính ứng dụng – thực hành cao, phù hợp với tâm lý và trình độ nhận thức của học sinh. - Vai trò của ngƣời giáo viên là cực kỳ quan trọng, ngƣời giáo viên có vai trò định hƣớng, gợi ý cách hiểu vấn đề, sửa lỗi, đƣa ra nhận xét, đánh giá chính xác, động viên và khích lệ tinh thần tập thể ở các em. 1.2.4. Để hoạt động ngoại khóa đạt hiệu quả Hoạt động cần hấp dẫn và sinh động, tránh quan niệm còn nặng về hoạt động nội khóa, nhẹ về ngoại khóa. Hoạt động ngoại khóa thƣờng đƣợc xem nhƣ một hoạt động giải trí, nên tránh tổ chức theo hình thức một chƣơng trình văn nghệ, thiếu nhất quán về chủ đề, ít chú ý về mặt nội dung học tập bộ môn. - Giáo viên thƣờng thƣờng là những ngƣời luôn chú trọng công tác chuyên môn. Vì thế, kinh nghiệm tổ chứcoi sinh hoạt ngoại khóa còn hạn chế, nội dung và hình thức các buổi sinh hoạt ngoại khóa cứ lặp đi lặp lại, học sinh nhàm chán, ít tham gia, hiệu quả các buổi hoạt động ngoại khóa chƣa cao. Vì vậy, cần rèn luyện cho đội ngũ giáo viên tiếp cận cách thức tổ chức ngoại khóa và tổ chức hội nghị, họp bàn để đem lại hiệu quả cao. - Đầu tƣ cơ sở vật chất nhà trƣờng, mở rộng diện tích…, để đáp ứng nhu cầu ngoại khóa. Chuyên ngành Sư phạm Hóa học 6 Bộ môn Sư phạm Hóa học Luận văn tốt nghiệp Đại học Khóa 38 – 2016 Trường Đại học Cần Thơ - Nhà trƣờng cần thành lập các câu lạc bộ, nhất là các câu lạc bộ chuyên môn của từng tổ để thu hút học sinh tham gia. Qua đó học sinh có thể khám phá năng lực bản thân trong nhiều môn, nhiều lĩnh vực và sau đó chọn cho mình môn yêu thích. - Ngoài hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp đƣợc tiến hành theo từng tháng trong năm, nên gộp những hoạt động nhỏ lẻ vào phân phối chƣơng trình thành một hoạt động lớn và đặc biệt hoạt động này cần đƣợc xem là một hoạt động thƣờng niên, nằm trong sự quản lý chuyên môn ở nhà trƣờng phổ thông. Có nhƣ vậy, hoạt động ngoại khoá trong trƣờng phổ thông mới đƣợc duy trì một cách thƣờng xuyên và có hiệu quả. 1.3. HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA CÓ NỘI DUNG HÓA HỌC [6] 1.3.1. Khái niệm hoạt động ngoại khóa hóa học Ngoại khóa, extra-scolaire (tiếng Pháp), extra-curricular (tiếng Anh) là khái niệm chỉ hoạt động giáo dục ngoài giờ học chính thức dựa trên tính chất tự nguyện của ngƣời tham gia. Ở đây, có thể là một buổi thảo luận (theo chủ đề), là sinh hoạt các loại hình câu lạc bộ thể thao, ngoại ngữ, thơ, văn…là các cuộc thi đố vui, là các buổi tham quan hay các tổ chức (từ thiện, trại hè xanh…). Theo ý kiến của tác giả Nguyễn Cƣơng thì “Hoạt động ngoại khóa là những hoạt động học tập, giáo dục học sinh đƣợc tổ chức ngoài chƣơng trình bắt buộc và tự chọn do giáo viên điều khiển, có sự hỗ trợ của các đoàn thể, xã hội”. Hoạt động ngoại khóa có lồng ghép lý thuyết liên quan đến hóa học nhằm củng cố, mở rộng kiến thức hóa học gọi là ngoại khóa hóa học. - Hoạt động ngoại khóa nói chung là khái niệm chỉ hoạt động giáo dục ngoài giờ học chính thức dựa trên tính chất tự nguyện của ngƣời tham gia. Có thể là một buổi thảo luận, là sinh hoạt các câu lạc bộ thể thao, hóa học, toán học, ngoại ngữ… - Hoạt động ngoại khóa hóa học là hoạt động ngoại khóa có lồng ghép kiến thức liên quan đến hóa học nhằm củng cố, mở rộng kiến thức hóa học. 1.3.2. Đặc điểm hoạt động ngoại khóa hóa học Chuyên ngành Sư phạm Hóa học 7 Bộ môn Sư phạm Hóa học Luận văn tốt nghiệp Đại học Khóa 38 – 2016 Trường Đại học Cần Thơ Hoạt động ngoại khóa là một trong những hình thức tổ chức dạy học cơ bản ở trƣờng phổ thông đƣợc tổ chức ngoài chƣơng trình bắt buộc và tự chọn nhằm thực hiện các nhiệm vụ học tập. Do sự hạn chế của thời gian lên lớp trong chƣơng trình chính khóa, đồng thời với sự gia tăng không ngừng của tri thức đã làm xuất hiện mâu thuẫn giữa nhu cầu nhận thức của học sinh với tính kế hoạch của chƣơng trình. Các giờ học với số lƣợng thời gian hạn chế không thể thỏa mãn nhu cầu của học sinh và yêu cầu của chƣơng trình, sách giáo khoa mới. Để giải quyết mâu thuẫn này, ngƣời ta tổ chức các hoạt động ngoại khóa nhằm tạo điều kiện cho mỗi học sinh có thể mở rộng, đào sâu kiến thức, phát triển những hứng thú, năng lực cá nhân và kích thích thiên hƣớng của các em về một mặt hoạt động nào đó. Hoạt động ngoại khóa là một hình thức tổ chức dạy học có đặc điểm: - Hoạt động ngoại khóa đƣợc thực hiện ngoài giờ học, nó không mang tính bắt buộc mà tùy thuộc vào hứng thú, sở thích, nguyện vọng của mỗi học sinh trong khuôn khổ khả năng và điều kiện tổ chức có đƣợc của nhà trƣờng. - Hoạt động ngoại khóa có thể đƣợc tổ chức dƣới dạng: dạng tập thể cả lớp, dạng nhóm theo năng khiếu, dạng học tập, dạng vui chơi, dạng thƣờng kỳ, dạng đột xuất nhân những dịp kỷ niệm hay lễ hội. - Hoạt động ngoại khóa có thể đƣợc tổ chức theo những hình thức nhƣ: tổ ngoại khóa, câu lạc bộ khoa học, dạ hội khoa học, dạ hội nghệ thuật,… - Nội dung ngoại khóa rất đa dạng, bao gồm cả mặt văn hóa, khoa học công nghệ, thể dục thể thao, kĩ thuật,…nhằm giúp học sinh mở rộng, đào sâu, làm phong phú thêm những điều đã học trong các giờ nội khóa của môn học tƣơng ứng. - Ngoại khóa do giáo viên bộ môn, giáo viên chủ nhiệm, Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh…với học sinh của một lớp hay một số lớp thực hiện. - Do sự hạn chế của thời gian lên lớp trong chƣơng trình chính khóa , đồng thời với sự gia tăng không ngừng của tri thức đã làm xuất hiện mâu thuẫn giữa nhu cầu nhận thức của học sinh với ké hoạch của chƣơng trình. Để giải quyết mâu thuẫn này, Chuyên ngành Sư phạm Hóa học 8 Bộ môn Sư phạm Hóa học Luận văn tốt nghiệp Đại học Khóa 38 – 2016 Trường Đại học Cần Thơ ngƣời ta tổ chức các hoạt động ngoại khóa nhằm tạo điều kiện cho mỗi học sinh có thể mở rộng, đào sâu kiến thức, phát triển những hứng thú, năng lực cá nhân. - Họat động ngoại khóa có các đặc điểm sau: + Họat động ngoại khóa đƣợc thực hiện ngoài giờ học, nó không mang tính bắt buộc mà tùy thuộc vào hứng thú, sở thích nguyện vọng của mỗi học sinh trong khuôn khổ khả năng và điều kiện có đƣợc của nhà trƣờng. + Họat động ngoại khóa có thể đƣợc tổ chức dƣới nhiều dạng: dạng tập thể cả lớp, dạng nhóm theo năng khiếu… + Họat động ngoại khóa có thể đƣợc tổ chức theo nhiều hình thức khác nhau: tổ chức ngoại khóa, câu lạc bộ hóa học, cuộc thi hóa học vui… + Hoạt động ngoại khóa môn hóa học do giáo viên chuyên ngành hóa học tổ chức, thực hiện. 1.3.3. Nhiệm vụ cơ bản của hoạt động ngoại khóa hóa học - Hỗ trợ đắc lực cho mục tiêu đào tạo nhà trƣờng. - Phát triển hứng thú học tập hóa học, nâng cao, mở rộng kiến thức, kĩ năng thực nghiệm hóa học. - Phát triển sáng tạo, trí thông minh của học sinh trong việc giải quyết các vấn đề khoa học. - Chuẩn bị hƣớng nghiệp, phát hiện và bồi dƣỡng thiên hƣớng, tài năng hóa học. - Huy động học sinh tham gia các hoạt động công ích có nội dung hóa học: xây dựng phòng thí nghiệm, đồ dung dạy học, bảo vệ môi trƣờng,… - Tổ chức vui chơi, giải trí một cách bổ ích, trí tuệ. Nhƣ vậy, hoạt động ngoại khóa hóa học có tác dụng trí dục, giáo dục rất lớn đối với học sinh. - Hỗ trợ đắc lực cho mục tiêu đào tạo của nhà trƣờng. Chuyên ngành Sư phạm Hóa học 9 Bộ môn Sư phạm Hóa học Luận văn tốt nghiệp Đại học Khóa 38 – 2016 Trường Đại học Cần Thơ - Phát triển hứng thú học tập hóa học, nâng cao, mở rộng kiến thức, kĩ năng thực nghiệm, hóa học. - Phát triển tính sáng tạo, trí thông minh của học sinh trong việc giải quyết các vấn đề khoa học. - Chuẩn bị hƣớng nghiệp, phát hiện và bồi dƣỡng thiên hƣớng, tài năng hóa học. - Huy động học sinh tham gia các hoạt động có liên quan đến nội dung hóa học, xây dựng phòng thí nghiệm, đồ dùng dạy học, bảo vệ môi trƣờng,… - Tổ chức vui chơi giải tri một cách bổ ích, trí tuệ. Nhƣ vậy, hoạt động ngoại khóa có tác dụng trí dục, giáo dục rất lớn đối với học sinh. 1.3.4. Nguyên tắc hoạt động ngoại khóa hóa học - Đảm bảo tính mục đích và tính kế hoạch: các hoạt động ngoại khóa phải đƣợc lên kế hoạch, chỉ rõ mục đích, nội dung, hình thức và thời gian thực hiện. - Đảm bảo tính thích hợp và hiệu quả: kế hoạch hoạt động phải vừa sức và đủ điều kiện để thực hiện. - Đảm bảo sự thống nhất giữa yêu cầu của giáo viên với sự tự nguyện, chủ động và hứng thú, nhu cầu học hỏi của học sinh. Tự nó, sẽ là nguồn lực để động viên học sinh tích cực tham gia. - Nội dung hoạt động ngoại khóa phải linh hoạt, phong phú, cân đối giữa các loại hình hoạt động: tập thể, nhóm, cá nhân. - Huy động đƣợc sự giúp đỡ của nhà trƣờng, đoàn thể, địa phƣơng và hội cha mẹ học sinh, những tổ chức đỡ đầu, kết nghĩa…Có sự quan tâm chỉ đạo sâu sắc của Ban giám hiệu và thầy cô giáo, có sự trợ giúp thiết thực về kinh phí tổ chức. 1.3.5. Các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa hóa học [4],[6],[17] 1.3.5.1. Tham quan Đây là hình thức tổ chức cho học sinh thâm nhập thực tế bằng cách tham quan viện bảo tàng, nhà máy, cơ sở sản suất có liên quan đến các nội dung hóa học. Hình Chuyên ngành Sư phạm Hóa học 10 Bộ môn Sư phạm Hóa học