Tài liệu Xây dựng câu hỏi theo hướng phát huy năng lực của học sinh trong dạy học sinh học 6 ở trường thcs

Trêng ®¹i häc s ph¹m i hµ néi Khoa sinh -ktnn bµi tËp tèt nghiÖp XÂY DỰNG CÂU HỎI THEO HƯỚNG PHÁT HUY NĂNG LỰC CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CÁC BÀI 12, 13, 14, 16 - SINH HỌC 6 Ở TRƯỜNG THCS Hä vµ Tªn ngêi híng dÉn : : TRÇN anh c«ng PGS.TS NguyÔn §øc Thµnh Trêng ®¹i häc s ph¹m I - Hµ Néi H¶I d¬ng, th¸ng 10 - 2005 Lêi c¶m ¬n Bµi tËp tèt nghiÖp “X©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña häc sinh khi d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 - Sinh häc 6 - THCS” ®îc hoµn thµnh díi sù híng dÉn nhiÖt t×nh trùc tiÕp cña thÇy gi¸o PGS-TS NguyÔn §øc Thµnh , sù céng t¸c nhiÖt thµnh cña c¸c thÇy c« gi¸o gi¶ng d¹y bé m«n sinh häc trong huyÖn Kim Thµnh, c¸c anh chÞ em sinh viªn líp ®ai häc Sinh-KTNN kho¸ 2 H¶i D¬ng vµ c¸c ®ång nghiÖp kh¸c. T¸c “X©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña häc sinh khi d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 - Sinh häc 6 - THCS” gi¶ cña bµi tËp xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy gi¸o PGS-TS NguyÔn §øc Thµnh , c¸c thÇy c« gi¸o gi¶ng d¹y bé m«n sinh häc, c¸c anh chÞ em sinh viªn vµ c¸c ®ång nghiÖp kh¸c ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì. Tuy nhiªn do giíi h¹n vÒ thêi gian, n¨ng lùc cña b¶n th©n vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan kh¸c nªn kh«ng trµnh khái nh÷ng thiÕu xãt trong bµi tËp, KÝnh mong thÇy gi¸o PGS-TS NguyÔn §øc Thµnh , c¸c thÇy c« gi¸o gi¶ng d¹y bé m«n sinh häc, c¸c ®ång nghiÖp kh¸c tiÕp tôc gióp ®ì , ®ãng gãp ý kiÕn ®Ó bµi tËp ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n nh»m gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng gi¸o dôc, thùc hiÖn tèt môc tiªu gi¸o dôc cña §¶ng vµ nhµ níc "N©ng cao d©n trÝ, båi dìng nh©n lùc, ®µo t¹o nh©n tµi", thùc hiÖn hoµn thµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. H¶i D¬ng, Ngµy 03 th¸ng 10 n¨m 2005 Sinh viªn TrÇn Anh C«ng TrÇn anh c«ng - líp sinh - k2 2 “X©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña häc sinh khi d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 - Sinh häc 6 - THCS” B¶ng ch÷ viÕt t¾t: + Ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc: PHNLTL. + Häc sinh: HS. + Gi¸o viªn: GV. + Sinh häc 6: SH6. + Trung häc c¬ së: THCS. + Néi dung: ND. + X©y dùng: XD. + S ph¹m: SP. + C©u hái: CH. TrÇn anh c«ng - líp sinh - k2 3 “X©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña häc sinh khi d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 - Sinh häc 6 - THCS” Môc lôc Lêi c¶m ¬n.......................................................................................................................2 Môc lôc...............................................................................................................................4 PhÇn I - më ®Çu..........................................................................................................5 1. LÝ do chän ®Ò tµi........................................................................................................5 2. Môc ®Ých nghiªn cøu...............................................................................................7 3. NhiÖm vô nghiªn cøu...............................................................................................7 4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu..........................................................................................8 PhÇn II: KÕt qu¶ nghiªn cøu........................................................................9 1. HÖ thèng ho¸ nh÷ng c¬ së lý thuyÕt cña viÖc x©y dùng CH theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc cña häc sinh.....................................................9 1.1 Kh¸i niÖm vÒ C©u hái.........................................................................................9 1.2 Vai trß cña c©u hái..........................................................................................10 1.3 C¸c lo¹i c©u hái................................................................................................10 1.4 C¸c lo¹i CH ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc..................................................13 2. Ph©n tÝch tiÒm n¨ng x©y dùng CH theo híng PHNLTL trong c¸c bµi 12, 13, 14, 16 - SH6......................................................................................................14 3. Thùc tr¹ng x©y dùng c©u hái..........................................................................16 3.1 C¸ch tiÕn hµnh ®iÒu tra...............................................................................16 3.2 KÕt qu¶...................................................................................................................16 3.3 NhËn xÐt kÕt qu¶:.............................................................................................17 3.4 Nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng trªn........................................................17 4. X©y dùng c©u hái....................................................................................................18 4.1 CÊu tróc cña c©u hái......................................................................................18 4.2 Yªu cÇu s ph¹m cña C©u hái........................................................................19 4.3 Quy tr×nh x©y dùng c©u hái theo híng PHNLTL cña HS................19 5. X©y dùng C©u hái ®Ó d¹y bµi 12, 13, 14, 16.....................................................22 5.1 X©y dùng c¸c C©u hái ®Ó d¹y bµi 12 - biÕn d¹ng cña rÔ............22 5.2 C¸c C©u hái ®Ó d¹y bµi 13 - cÊu t¹o ngoµi cña Th©n ..................25 5.3 C¸c C©u hái ®Ó d¹y bµi 14 - Th©n dµi ra do ®©u ?............................26 5.4 C¸c c©u hái ®Ó d¹y bµi 16 - Th©n to ra do ®©u ?...............................22 6. X¸c ®Þnh hiÖu qu¶ cña nh÷ng C©u hái ®· ®Ò xuÊt................................26 6.1 Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh.......................................................................................26 6.2 KÕt qu¶ sau khi ®iÒu tra..............................................................................27 6.3 Lêi b×nh...................................................................................................................28 PhÇn III: KÕT LUËN Vµ KIÕN NGHÞ.............................................................29 1. KÕt luËn:......................................................................................................................29 2. KiÕn nghÞ......................................................................................................................29 TµI liÖu tham kh¶o.............................................................................................31 TrÇn anh c«ng - líp sinh - k2 4 “X©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña häc sinh khi d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 - Sinh häc 6 - THCS” X©y dùng CH theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc cña häc sinh trong d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 Sinh häc 6 ë Trêng Trung häc c¬ së. PhÇn I - më ®Çu 1. LÝ do chän ®Ò tµi. 1.1 XuÊt ph¸t tõ chñ tr¬ng ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc. Trong t×nh h×nh x· héi hiÖn nay, víi sù bïng næ cña th«ng tin, khoa häc ph¸t triÓn nh vò b·o ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ vµ lµm thay ®æi lín lao ®Õn c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi. Tríc yªu cÇu ®æi míi cña thêi ®¹i, ®ßi hái ph¶i ®æi míi môc tiªu, ph¬ng ph¸p d¹y häc ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cÊp b¸ch ®Æt ra. ViÖc c¶i tiÕn vµ ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc lu«n lu«n ®îc §¶ng vµ nhµ níc ta quan t©m. Cô thÓ ®îc kh¼ng ®Þnh trong nghÞ quyÕt trung ¬ng 4 khãa II, nghÞ quyÕt trung ¬ng 2 khãa III vµ ®îc ph¸p chÕ trong §iÒu 24.2 - luËt Gi¸o dôc Thùc hiÖn chñ tr¬ng ®æi míi cña §¶ng, ngµnh gi¸o dôc vµ ®µo t¹o níc ta ®ang tiÕn hµnh cuéc c¸ch m¹ng c¶i c¸ch gi¸o dôc trªn c¶ ba mÆt: môc tiªu, néi dung vµ ph¬ng ph¸p. Môc tiªu cña gi¸o dôc ®· thay ®æi phï hîp víi yªu cÇu cña thêi ®¹i. Néi dung vµ ch¬ng tr×nh trong SGK còng ®· vµ ®ang tiÕp tôc ®îc thay ®æi. Tríc ®©y luËt gi¸o dôc coi SGK lµ ph¸p lÖnh, ®iÒu ®ã ®· buéc gi¸o viªn kh«ng ph¸p huy ®îc tÝnh tÝch cùc, tù lùc cña häc sinh. HiÖn nay SGK, SGV … lµ ph¬ng tiÖn d¹y häc, gi¸o viªn cã thÓ thay ®æi th«ng tin mét c¸ch hîp lÝ, kÕt hîp víi ph¬ng ph¸p d¹y häc ®Ó ph¸p huy, n¨ng lùc t duy s¸ng t¹o, tÝch cùc cña häc sinh, lµm cho häc sinh lµm viÖc nhiÒu h¬n, suy nghÜ tËp trung h¬n. §ång thêi ph¶i t¸c ®éng ®Õn t©m t, t×nh c¶m, ®em l¹i niÒm vui høng thó häc tËp cho häc sinh. Nh vËy ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ d¹y nh÷ng vÊn ®Ò g× mµ cßn ph¶i d¹y nh thÕ nµo. Ph¶i d¹y cho häc sinh ph¬ng ph¸p tù häc, ph¸t huy cao ®é n¨ng lùc tù häc cña häc sinh ®¸p øng ®îc môc tiªu gi¸o dôc ®Ò ra. V× vËy ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc theo híng ®Ò cao vai trß chñ thÓ ho¹t ®éng cña häc sinh trong häc tËp lµ mét vÊn ®Ò cÊp thiÕt vµ hoµn toµn phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña thêi ®¹i. 1.2 XuÊt ph¸t tõ vai trß cña viÖc x©y dùng CH. §Ó h×nh thµnh kiÕn thøc, kü n¨ng, th¸i ®é vµ ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc (PHNLTL) tÝch cùc cña häc sinh cã nhiÒu ph¬ng ph¸p d¹y häc kh¸c nhau vµ cã nhiÒu biÖn ph¸p thùc hiÖn. Mét trong nh÷ng biÖn ph¸p TrÇn anh c«ng - líp sinh - k2 5 “X©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña häc sinh khi d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 - Sinh häc 6 - THCS” cã hiÖu qu¶ lµ gi¸o viªn x©y dùng hÖ thèng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc cña häc sinh. Khi so¹n gi¸o ¸n viÖc x©y dùng c©u hái ®îc gi¸o viªn thêng xuyªn tiÕn hµnh vµ tiÕn hµnh ë hÇu hÕt c¸c ch¬ng, bµi víi nhiÒu m«n häc kh¸c nhau. Mang l¹i kÕt qu¶ cao trong viÖc thùc hiªn môc tiªu cña mçi phÇn, mçi bµi, mçi ch¬ng…ViÖc x©y dùng c©u hái trong mçi néi dung lµ c«ng cô ®¾c lùc, lµ ph¬ng tiÖn s ph¹m h÷u hiÖu thóc ®Èy ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh, x©y dùng c©u hái tèt, t¹o ®iÒu kiÖn tèt ®Ó bµi d¹y thµnh c«ng. ViÖc thêng xuyªn x©y dùng vµ sö dông c©u hái sÏ ®a häc sinh vµo nh÷ng t×nh huèng cã vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt, mµ muèn gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng vÊn ®Ò ®ã häc sinh ph¶i tÝch cùc vËn ®éng linh ho¹t, s¸ng t¹o nh÷ng kiÕn thøc ®· cã ®Ó tr¶ lêi. V× vËy t¨ng cêng x©y dùng c©u hái lµ viÖc lµm cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch ®èi víi mçi gi¸o viªn hiÖn nay. 1.3 XuÊt ph¸t tõ tiÒm n¨ng x©y dùng CH ®èi víi c¸c bµi 12, 13, 14, 16 - SH6 Néi dung ch¬ng tr×nh sinh häc 6 nãi chung. §Æc biÖt lµ c¸c bµi12, 13, 14, 16 ®îc tr×nh bµy theo c¸ch t¹o thuËn lîi cho viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc t¨ng cêng ho¹t ®éng tÝch cùc cña häc sinh, cÊu tróc bµi rÊt chÆt chÏ võa ®¶m b¶o tÝnh hÖ thèng, võa mang tÝnh kÕ thõa, phï hîp víi tr×nh ®é nhËn thøc cña häc sinh. Víi hÖ thèng kiÕn thøc cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ nh vËy gi¸o viªn cã thÓ x©y dùng ®îc hÖ thèng c©u hái mét c¸ch phï hîp, ®a d¹ng, phï hîp víi tr×nh ®é nhËn thøc cña nhiÒu ®èi tîng häc sinh. V× vËy ®Ó n©ng cao chÊt lîng d¹y häc th× biÖn ph¸p x©y dùng c©u hái lµ rÊt phï hîp vµ cã tiÒm n¨ng lín, cã tÝnh kh¶ thi cao. 1.4 XuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn x©y dùng CH cña gi¸o viªn hiÖn nay. Tõ thùc tiÔn gi¶ng d¹y kÕt hîp víi dù giê cña ®ång nghiÖp t«i nhËn thÊy hiÖn nay gi¸o viªn ®· vµ ®ang ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc thÓ hiÖn ë c¶ kh©u so¹n bµi vµ lªn líp. Tuy vËy muèn ®æi míi ph¬ng ph¸p th× cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ th× gi¸o viªn cßn lóng tóng ®Æc biÖt lµ biÖn ph¸p x©y dùng c©u hái, gi¸o viªn thêng sö dông nh÷ng c©u hái cã s½n, nhiÒu khi cha s¸t víi ®èi tîng häc sinh, kh«ng kÝch thÝch ph¸t huy ®îc n¨ng lùc tù lùc s¸ng t¹o cña häc sinh, cha ®Þnh híng vµo gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò hay, khã míi lµm cho häc sinh thô ®éng trong viÖc lÜnh héi kiÕn thøc. Tõ thùc tÕ ®ã víi mong muèn nhá bÐ vµ viÖc t×m tßi c¸c biÖn ph¸p thÝch hîp nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, n¨ng lùc tù lùc, s¸ng t¹o cña häc sinh lµ lÝ do t«i chän ®Ò tµi "X©y dùng CH theo híng ph¸t huy TrÇn anh c«ng - líp sinh - k2 6 “X©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña häc sinh khi d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 - Sinh häc 6 - THCS” n¨ng lùc tù lùc cña häc sinh trong d¹y c¸c bµi 12, 13, 14, 16 - SH6 Trung häc c¬ së" 2. Môc ®Ých nghiªn cøu Môc ®Ých nghiªn cøu lµ x¸c ®Þnh biÖn ph¸p (quy tr×nh) ®Ó x©y dùng c©u hái theo híng tù lùc trong d¹y c¸c bµi 12, 13, 14, 16 -SH6trung häc c¬ së 3. NhiÖm vô nghiªn cøu 3.1- HÖ thèng ho¸ nh÷ng c¬ së lý thuyÕt cña viÖc x©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc cña häc sinh. 3.2 Ph©n tÝch néi dung c¸c bµi 12, 13, 14, 16- SH6 - trung häc c¬ së lµm c¬ së cho viÖc x©y dùng c©u hái. 3.3 X¸c ®Þnh thùc tr¹ng viÖc x©y dùng c©u hái trong d¹y c¸c bµi 12, 13, 14, 16-SH6 - trung häc c¬ së 3.4 X©y dùng c¸c c©u hái ®Ó d¹y c¸c bµi 12, 13, 14, 16 - SH 6 3.5 LÊy ý kiÕn cña c¸c ®ång nghiÖp vÒ gi¸ trÞ cña c©u hái ®· x©y dùng cho tõng bµi phï hîp vÒ kü thuËt, chÝnh x¸c vÒ mÆt khoa häc cha, cã võa søc häc sinh vµ ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc cña häc sinh kh«ng? Cã ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu gi¸o dôc ®· ®Ò ra kh«ng? 4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 4.1 Nghiªn cøu lý thuyÕt. - Nghiªn cøu c¸c ®Ò tµi cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò x©y dùng c©u hái - §äc nh÷ng tµi liÖu vÒ ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc - §äc thªm c¸c lo¹i s¸ch tham kh¶o, s¸ch híng dÉn, s¸ch n©ng cao vÒ bé m«n sinh häc. 4.2 §iÒu tra - Sö dông phiÕu ®Ó ®iÒu tra gi¸n tiÕp hoÆc trùc tiÕp trao ®æi víi gi¸o viªn vÒ viÖc x©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc cña häc sinh. 4.3 Ph¬ng ph¸p chuyªn gia. - LÊy ý kiÕn cña ®ång nghiÖp vÒ viÖc x¸c ®Þnh quy tr×nh x©y dùng c©u hái thµnh c«ng ë møc ®é nµo? (tèt, kh¸, hay cha ®¹t) - Gi¸ trÞ cña c©u hái: Bao nhiªu nh÷ng c©u hái sö dông ®îc, bao nhiªu nh÷ng c©u hái kh«ng sö dông ®îc. TrÇn anh c«ng - líp sinh - k2 7 “X©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña häc sinh khi d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 - Sinh häc 6 - THCS” PhÇn II: KÕt qu¶ nghiªn cøu 1. HÖ thèng ho¸ nh÷ng c¬ së lý thuyÕt cña viÖc x©y dùng CH theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc cña häc sinh 1.1 Kh¸i niÖm vÒ C©u hái Kh¸i niÖm vÒ c©u hái ®· xuÊt hiÖn tõ thêi triÕt häc cæ Hy L¹p Arixtot lµ ngêi ®Çu tiªn ®· ph©n tÝch c©u hái díi gãc ®é logic «ng cho r»ng ®Æc trng cña c©u hái lµ buéc ngêi bÞ hái ph¶i lùa chän c¸ch hiÓu nµy hay c¸ch hiÓu kh¸c (c©u hái lùa chän) Nghiªn cøu cña Arixtot ®îc cô thÓ ho¸ theo c«ng thøc sau: C©u hái = c¸i ®· biÕt + c¸i cha biÕt (cÇn t×m) C©u hái thuéc ph¹m trï kh¶ n¨ng chøa ®ùng c¶ hai yÕu tè: sù cã mÆt cña c¸i kh«ng râ vµ nguyÖn väng nhu cÇu cña ngêi muèn hái. C©u hái lµ mét d¹ng cÊu tróc ng«n ng÷, diÔn ®¹t mét yªu cÇu, mét ®ßi hái, mét mÖnh ®Ò diÔn ®¹t b»ng ng«n tõ nh»m yªu cÇu ®îc gi¶i quyÕt. Tuy cã nhiÒu c¸ch diÔn ®¹t kh¸c nhau vÒ kh¸i niÖm c©u hái nhng ®Òu cã ®iÓm chung lµm thµnh ®Æc trng cña c©u hái: Sù xuÊt hiÖn c¸i kh«ng râ vµ mét yªu cÇu ph¶i gi¶i quyÕt. Sù t¬ng quan gi÷a c¸i ®· biÕt vµ cha biÕt thóc ®Èy viÖc më réng hiÓu biÕt cña con ngêi. §Ó hiÓu biÕt thªm vÒ vÊn ®Ò nµo ®ã con ngêi ph¶i x¸c ®Þnh râ c¸i m×nh ®· biÕt vµ c¸i m×nh cha biÕt tõ ®ã míi ®Æt c©u hái: c¸i g× ? nh thÕ nµo ? v× sao?. . . lóc nµy c©u hái thùc sù trë thµnh nhiÖm vô cña qu¸ tr×nh nhËn thøc. C©u hái chÞu ¶nh hëng cña ®éng c¬, nhu cÇu hiÓu biÕt cña con ngêi ngµy cµng lín th× viÖc ®Æt ra c©u hái ngµy cµng nhiÒu. V× vËy trong c©u hái lu«n chøa ®ùng ®éng c¬, nhu cÇu cña con ngêi muèn hái. Trong d¹y häc viÖc x¸c ®Þnh nh÷ng ®iÒu ®· biÕt, cha biÕt hoÆc cßn ®ang nghi ngê ®Ó ®Æt ra nh÷ng c©u hái phï hîp lµ ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu. 1.2 Vai trß cña c©u hái C©u hái lµ ph¬ng tiÖn dïng trong d¹y vµ häc, lµ nguån ®Ó h×nh thµnh kiÕn thøc, kü n¨ng cho häc sinh. Khi t×m ®îc c©u tr¶ lêi lµ ngêi häc ®· t×m ra ®îc kiÕn thøc míi, rÌn ®îc kü n¨ng x¸c ®Þnh mèi quan hÖ, ®ång thêi sö dông ®îc nh÷ng ®iÒu kiÖn ®· cho, nh vËy lµ võa cñng TrÇn anh c«ng - líp sinh - k2 8 “X©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña häc sinh khi d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 - Sinh häc 6 - THCS” cè kiÕn thøc, võa n¾m v÷ng vµ më réng kiÕn thøc. C©u hái lµ ph¬ng tiÖn ®Ó rÌn luyÖn vµ ph¸t triÓn t duy. Khi tr¶ lêi c©u hái häc sinh ph¶i ph©n tÝch x¸c ®Þnh mèi quan hÖ, so s¸nh, ®èi chiÕu nh÷ng ®iÒu ®· cho vµ nh÷ng ®iÒu cÇn t×m ®ßi hái ph¶i suy nghÜ logic. Ngêi häc ph¶i lu«n lu«n suy nghÜ do ®ã t duy ®îc ph¸t triÓn. Còng qua viÖc t×m c©u tr¶ lêi mµ l«i cuèn thu hót ngêi häc vµo nhiÖm vô nhËn thøc do ®ã ngêi häc lu«n cè g¾ng. C©u hái ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc nÕu ®îc gi¸o viªn sö dông thµnh c«ng cßn cã t¸c dông g©y ®îc høng thó nhËn thøc kh¸t väng t×m tßi dùa trªn n¨ng lùc tù lùc cho häc sinh. Cho phÐp gi¸o viªn thu ®îc th«ng tin ngîc vÒ chÊt lîng lÜnh héi kiÕn thøc cña häc sinh. (kh«ng chØ lµ chÊt lîng kiÕn thøc mµ c¶ vÒ chÊt lîng t duy). Nh÷ng th«ng tin nµy gióp gi¸o viªn ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh d¹y häc mét c¸ch linh ho¹t. C©u hái ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc ®îc sö dông phæ biÕn thÝch hîp cho hÇu hÕt c¸c bµi vµ thêng ®îc sö dông phèi hîp víi c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc kh¸c gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng d¹y häc. 1.3 C¸c lo¹i c©u hái - C©u hái v« cïng ®a d¹ng, trong d¹y häc c©u hái ®îc sö dông trong nhiÒu trêng hîp. Tuy nhiªn trong d¹y häc kh«ng ph¶i víi néi dung nµo cña bµi häc ®Òu cã s½n nh÷ng c©u hái phï hîp víi mäi ®èi tîng häc sinh. V× vËy trong nh÷ng trêng hîp kh¸c nhau gi¸o viªn ph¶i tù x©y dùng c©u hái ®Ó híng dÉn häc sinh tù nghiªn cøu ®Ó ph¸t hiÖn kiÕn thøc. Khi lùa chän vµ x©y dùng c©u hái gi¸o viªn ph¶i n¾m v÷ng c¸c d¹ng c©u hái. C©u hái chØ ph¸t huy ®îc t¸c dông d¹y häc khi ta sö dông c©u hái phï hîp víi môc tiªu bµi häc ®ång thêi võa søc ®èi víi häc sinh. Cã nh÷ng c©u hái sau: 1.3.1- C©u hái ®Ó kiÓm tra kÕt qu¶ thùc hiÖn môc tiªu bµi häc, bao gåm cã nh÷ng lo¹i sau: - C©u hái ®Ó kiÓm tra sù ghi nhí kiÕn thøc ®· häc. - C©u hái ®Ó kiÓm tra sù n¾m v÷ng b¶n chÊt cña kiÕn thøc (nghÜa lµ nªu l¹i, gi¶i thÝch néi dung kiÕn thøc ®· héi ®Ønh). TrÇn anh c«ng - líp sinh - k2 9 “X©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña häc sinh khi d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 - Sinh häc 6 - THCS” - C©u hái kiÓm tra vËn dông kiÕn thøc vµo gi¶i quyÕt mét nhiÖm vô nhËn thøc míi. - C©u hái ®Ó kiÓm tra sù n¾m v÷ng néi dung cña kiÕn thøc nghÜa lµ x¸c ®Þnh ®îc vai trß, ý nghÜa cña kiÕn thøc trong lÝ luËn vµ thùc tiÔn. - C©u hái ®Ó kiÓm tra th¸i ®é, hµnh vi sau khi häc tËp mét chñ ®Ò nµo ®ã. 1.3.2- CH ®Ó h×nh thµnh, ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc bao gåm nhng lo¹i c©u hái sau: - C©u hái rÌn kÜ n¨ng quan s¸t. - C©u hái rÌn kÜ n¨ng ph©n tÝch. - C©u hái rÌn kÜ n¨ng tæng hîp. - C©u hái rÌn kÜ n¨ng so s¸nh. 1.3.3 Dùa vµo c¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh DH ®Ó sö dông c©u hái bao gåm: - CH h×nh thµnh kiÕn thøc míi: lµ c©u hái ph¶i cã vÊn ®Ò yªu cÇu ho¹t ®éng t duy, hÖ thèng c©u hái ph¶i cã tÝnh logic nhÊt ®Þnh h×nh thµnh kiÕn thøc míi. - C©u hái cñng cè h×nh thµnh kiÕn thøc míi: C©u hái nµy thêng cã tÝnh kh¸i qu¸t híng vµo vÊn ®Ò träng t©m cã tÝnh chÊt kh¾c s©u, hÖ thèng hãa kiÕn thøc. - C©u hái kiÓm tra ®¸nh gi¸: lo¹i c©u hái nay ph¶i cã tÝnh tæng hîp vµ tËp trung vµo kiÕn thøc träng t©m. 1.3.4 Dùa vµo mèi quan hÖ cña c©u hái, bµi tËp cÇn x¸c ®Þnh ngêi ta chia ra: - C©u hái ®Þnh tÝnh. - C©u hái ®Þnh lîng. 1.3.5 Dùa vµo c¸ch tr×nh bµy, tr¶ lêi ngêi ta chia ra: - C©u hái tù luËn: lo¹i c©u hái nµy thêng hái dÔ dµng theo híng cô thÓ. TrÇn anh c«ng - líp sinh - k2 10 “X©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña häc sinh khi d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 - Sinh häc 6 - THCS” - C©u hái tr¸ch nhiÖm kh¸ch quan. 1.3.6 Dùa vµo néi dung mµ c©u hái ph¶n ¸nh ngêi ta chia ra: - C©u hái nªu ra c¸c sù kiÖn. - C©u hái x¸c ®Þnh dÊu hiÖu b¶n chÊt. - C©u hái x¸c ®Þnh mèi quan hÖ. - C©u hái x¸c ®Þnh ý nghÜa lÝ luËn hay thùc tiÔn cña kiÕn thøc. - C©u hái x¸c ®Þnh c¬ chÕ. - C©u hái x¸c ®Þnh ph¬ng ph¸p khoa häc. Dùa vµo nhiÒu tiªu chuÈn kh¸c nhau ®Ó ph©n lo¹i nªn c©u hái ë lo¹i nµy cã thÓ thuéc vÒ lo¹i kh¸c Trong d¹y häc ngêi ta thêng sö dông c¸c c©u hái ®Ó ngêi häc tù h×nh thµnh vµ h×nh thµnh nh©n c¸ch. Do ®ã 6 lo¹i c©u hái nªu trªn ®îc sö dông trong d¹y häc sinh häc. Tuy vËy: C©u hái ®Ó ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc cña häc sinh trong d¹y c¸c bµi 12, 13, 14, 16 cã thÓ ¸p dông c¸c lo¹i c©u hái sau: 1.4 C¸c lo¹i CH ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc. 1.4.1 C©u hái kiÓm tra kiÕn thøc. Môc ®Ých cña d¹ng c©u hái nµy lµ kiÓm tra sù ghi nhí kiÕn thøc ®· häc, n¾m v÷ng ®îc b¶n chÊt kiÕn thøc, gi¶i thÝch vµ vËn dông kiÕn thøc ®· häc vµo gi¶i quyÕt nhiÖm vô míi hoÆc x¸c ®Þnh ý nghÜa cña kiÕn thøc trong lÝ luËn vµ trong thùc tiÔn. 1.4.2 C©u hái h×nh thµnh ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc. C¸c phÇn néi dung bµi häc cña SH6 ®Òu cã phÇn cung cÊp th«ng tin, hoÆc híng dÉn HS thu thËp c¸c th«ng tin (lµ c¸c sù vËt hiÖn tîng, qu¸ tr×nh, c¸c thÝ nghiÖm. . .) GV cÇn x©y dùng c©u hái rÌn luyÖn kÜ n¨ng quan s¸t, ph©n tÝch, tæng hîp, so s¸nh, quy n¹p. . . ®Ó ph¸t triÓn n¨ng lùc nh©n thøc. 1.4.3 C©u hái h×nh thµnh kiÕn thøc míi. 1.4.4 C©u hái ®Ó cñng cè hoµn thiÖn kiÕn thøc. 1.4.5 C©u hái tr¾c nghiÖm. TrÇn anh c«ng - líp sinh - k2 11 “X©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña häc sinh khi d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 - Sinh häc 6 - THCS” 1.4.6 C©u hái liªn hÖ thùc tÕ. Ngoµi nh÷ng c©u hái trªn cßn cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i kh¸c. Mçi c¸ch ®Òu cã ý nghÜa riªng, cã vai trß kh¸c nhau ®èi víi qu¸ tr×nh d¹y häc. Tõ c¸ch ph©n lo¹i trªn ta thÊy r»ng c©u hái nãi chung, c©u hái ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc nãi riªng ®Òu cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi qu¸ tr×nh d¹y häc. TrÇn anh c«ng - líp sinh - k2 12 “X©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña häc sinh khi d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 - Sinh häc 6 - THCS” 2. Ph©n tÝch tiÒm n¨ng x©y dùng CH theo híng PHNLTL trong c¸c bµi 12, 13, 14, 16 - SH6 Bµi Néi dung c¬ b¶n C©u hái cã thÓ x©y dùng - 1 C©u hái kiÓm tra kiÕn thøc. - 2 C©u hái ®Ó h×nh thµnh kiÕn thøc míi. - 2 C©u hái h×nh thµnh ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc. 2- Quan s¸t - 1 C©u hái kiÓm tra kiÕn thøc vµ hoµn thiÖn kiÕn thøc. ghi l¹i nh÷ng - 1 C©u hái liªn hÖ thùc tÕ. th«ng tin vÒ mét sè loµi rÔ - 1 C©u hái kiÓm tra sù n¾m v÷ng gi¸ trÞ cña kiÕn thøc (x¸c ®Þnh vai trß cña kiÕn thøc trong lÝ luËn vµ thùc tiÔn). biÕn d¹ng. RÌn luyÖn kÜ n¨ng so s¸nh ph©n tÝch. - 1 C©u hái cñng cè vµ hoµn thiÖn kiÕn thøc. 3- KiÓm tra - 2 C©u hái tr¾c nghiÖm cñng cè kiÕn thøc vµ liªn hÖ ®¸nh gi¸. thùc tÕ. Bµi 12: biÕn d¹ng cña rÔ 1- Më ®Çu Bµi Néi dung c¬ b¶n C©u hái cã thÓ x©y dùng - 1 C©u hái ®Ó kiÓm tra kiÕn thøc. - 1 C©u hái ®Ó h×nh thµnh kiÕn thøc míi. - 3 C©u hái h×nh thµnh kiÕn thøc míi. 2- CÊu t¹o - 2 C©u hái rÌn luyÖn kÜ n¨ng, ph©n tÝch, so s¸nh. ngoµi cña - 2 C©u hái kiÓm tra sù vËn dông kiÕn thøc vµ gi¶i quyÕt th©n. mét nhiÖm vô nhËn thøc míi. - 3 C©u hái ®Ó h×nh thµnh kiÕn thøc míi vµ liªn hÖ thùc tÕ. 3- C¸c lo¹i - 2 C©u hái kiÓm tra sù n¾m v÷ng gi¸ trÞ cña kiÕn thøc th©n. (x¸c ®Þnh vai trß cña kiÕn thøc trong lÝ luËn vµ thùc tiÔn). RÌn luyÖn kÜ n¨ng so s¸nh ph©n tÝch. 4- kÕt luËn vµ - 1 C©u hái cñng cè vµ hoµn thiÖn kiÕn thøc. kiÓm tra ®¸nh - 1 C©u hái hÖ thèng kiÕn thøc vµ liªn hÖ thùc tÕ. gi¸. - 1 C©u hái tr¾c nghiÖm. Bµi 13: cÊu t¹o ngoµi cña th©n. 1- Më ®Çu. Bµi Néi dung c¬ b¶n 1- Sù dµi ra cña th©n C©u hái cã thÓ x©y dùng - 1 C©u hái rÌn luyÖn kü n¨ng so s¸nh, h×nh thµnh ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc. - 1 C©u hái x¸c ®Þnh mèi quan hÖ, cñng cè hoµn thiÖn nhËn thøc. - 1 C©u hái ph¸t hiÖn h×nh thµnh kiÕn thøc míi. TrÇn anh c«ng - líp sinh - k2 13 Bµi 14: th©n dµi ra do ®©u ? “X©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña häc sinh khi d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 - Sinh häc 6 - THCS” 2- Gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng thùc tÕ Bµi Néi dung c¬ b¶n - 2 C©u hái h×nh thµnh ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc. - 1 C©u hái liªn hÖ thùc tÕ. - 1 C©u hái rÌn luyÖn kü n¨ng, gi¶i thÝch x¸c ®Þnh vai trß cña kiÕn thøc trong lý luËn vµ thùc tiÔn. 3- KÕt luËn vµ - 1 C©u hái cñng cè vµ hoµn thiÖn kiÕn thøc. kiÓm tra ®¸nh - 2 C©u hái tr¾c nghiÖm. gi¸ C©u hái cã thÓ x©y dùng - 1 C©u hái rÌn luyÖn kÜ n¨ng quan s¸t h×nh thµnh kiÕn thøc míi. - 1 C©u hái h×nh thµnh ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc. - 2 C©u hái rÌn luyÖn kÜ n¨ng quan s¸t, so s¸nh vµ h×nh 2- TÇng ph¸t thµnh kiÕn thøc míi. sinh - 3 C©u hái h×nh thµnh kiÕn thøc míi. - 2 C©u hái kiÓm tra vËn dông vµ kiÓm tra sù n¾m v÷ng 3- Vßng gç b¶n chÊt cña kiÕn thøc ®Ó gi¶i thÝch néi dung kiÕn thøc hµng n¨m ®· lÜnh héi. - 1 C©u hái cñng cè hoµn thiÖn kiÕn thøc. 4- KÕt luËn vµ - 3 C©u hái kiÓm tra kiÕn thøc. kiÓm tra ®¸nh - 1 C©u hái cñng cè, hoµn thiÖn kiÕn thøc vµ liªn hÖ thùc gi¸ tÕ. Bµi 16: th©n to ra do ®©u ? 1- Më bµi TrÇn anh c«ng - líp sinh - k2 14 “X©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña häc sinh khi d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 - Sinh häc 6 - THCS” 3. Thùc tr¹ng x©y dùng c©u hái. 3.1 C¸ch tiÕn hµnh ®iÒu tra. Qua tiÕn hµnh kh¶o s¸t thùc tr¹ng d¹y häc sinh häc nãi chung vµ thùc tr¹ng x©y dùng c©u hái theo híng PHNKTL t«i ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra, quan s¸t s ph¹m, dù giê trao ®æi víi c¸c ®ång nghiÖp vµ tham kh¶o ý kiÕn … cuèi cïng xin ý kiÕn ®ãng gãp cña 20 gi¸o viªn cña 10 trêng THCS ë huyÖn Kim Thµnh 3.2 KÕt qu¶  C©u hái 1: Khi d¹y c¸c bµi 12, 13, 14, 16- SH 6 thÇy(c«) ®· x©y dùng nh÷ng d¹ng c©u hái ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc nµo díi ®©y: D¹ng c©u hái do gi¸o viªn x©y dùng - C©u hái h×nh thµnh kiÕn thøc míi - C©u hái cñng cè vµ hoµn thiÖn kiÕn thøc míi - C©u hái liªn hÖ thùc tÕ - C©u hái h×nh thµnh ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc - C©u hái kiÓm tra kiÕn thøc - C©u hái tr¾c nghiÖm - C©u hái kh¸c Bµi 12 Néi dung chÝnh 1 2 3 2 Bµi 13 Néi dung chÝnh 1 2 3 4 1 2 3 1 1 1 2 1 1 2 2 1 Bµi 16 Néi dung chÝnh 1 2 3 4 1 3 1 1 1 1 2 6 Bµi 14 Néi dung chÝnh 1 2 3 1 1 2 3 1 7 2 1 5  C©u hái 2: Xin thÇy (c«) vui lßng cho biÕt viÖc x©y dùng c©u hái ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc cña häc sinh cã ý nghÜa nh thÕ nµo ®èi víi qu¸ tr×nh d¹y häc KÕt qu¶ theo b¶ng thèng kª: Vai trß cña viÖc x©y dùng c©u hái - Quan träng - Kh¸ quan träng - B×nh thêng TrÇn anh c«ng - líp sinh - k2 Sè ngêi (20) 15 4 1 Tû lÖ (%) 75, 0 20, 0 5, 0 Ghi chó 15 “X©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña häc sinh khi d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 - Sinh häc 6 - THCS” - Kh«ng quan träng 0 0  C©u hái 3: Xin thÇy c« cho biÕt ®Ó x©y dùng c©u hái thÇy (c«) ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p g×? PhÇn lín c¸c gi¸o viªn ®îc hái ®Òu tr¶ lêi cã x©y dùng c©u hái nhng chñ yÕu dùa vµo c©u hái cã s½n. Sè Ýt c¸c thÇy c« (thêng lµ gi¸o viªn giái) ®· Ýt nhiÒu sö dông mét sè biÖn ph¸p x©y dùng c©u hái. 3.3 NhËn xÐt kÕt qu¶: Qua kÕt qu¶ nªu trªn t«i cã thÓ nhËn thÊy: PhÇn lín gi¸o viªn ®· cã ý thøc x©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc cña häc sinh, gi¸o viªn ®· nhËn thÊy vai trß to lín cña c©u hái ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc trong ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh. Tuy nhiªn viÖc x©y dùng c©u hái chØ lµ h×nh thøc, gi¸o viªn kh«ng quan t©m biÖn ph¸p x©y dùng hoÆc kh«ng x©y dùng ®îc biÖn ph¸p c©u hái, mµ gi¸o viªn x©y dùng phÇn lín lµ nh÷ng c©u hái cã s½n, cha thùc sù phï hîp víi tõng ®èi tîng → häc sinh cha thùc sù ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc cña c¸c em. Gi¸o viªn x©y dùng c©u hái cha cã ®Þnh híng lý luËn, cã quy tr×nh cô thÓ nµo cho nªn chÊt lîng c©u hái cßn nhiÒu h¹n chÕ. 3.4 Nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng trªn. Do rÊt nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau nhng nguyªn nh©n c¬ b¶n nhÊt lµ gi¸o viªn cha cã c¬ së lý thuyÕt ®Ó chØ ®¹o, gi¸o viªn cha n¾m ®îc quy tr×nh, biÖn ph¸p ®Ó x©y dùng c©u hái nªn hÖ thèng c©u hái mµ gi¸o viªn x©y dùng chÊt lîng cha cao. NÕu cã c¬ së chØ ®¹o, cã quy tr×nh tÊt th× ch¾c ch¾n chÊt lîng c¸c c©u hái sÏ cao h¬n. 4. X©y dùng c©u hái 4.1 CÊu tróc cña c©u hái C©u hái bao giê còng chøa ®ùng hai thµnh phÇn ®ã lµ ®iÒu ®· biÕt vµ ®iÒu cÇn t×m. VÝ dô: Quan s¸t H13.2 t×m nh÷ng ®iÓm gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a chåi hoa vµ chåi l¸. * §iÒu ®· biÕt lµ g×? §ã lµ nh÷ng kiÕn thøc mµ c¸c em ®· ®îc thu nhËn tríc ®ã. Hay cô thÓ lµ nh÷ng th«ng tin thÓ hiÖn th«ng tin thÓ hiÖn qua kªnh ch÷ hoÆc kªnh h×nh. Ngoµi ra ®iÒu ®· biÕt cña c¸c em cßn lµ vèn kiÕn thøc, vèn kinh nghiÖm mµ c¸c em ®· ®óc kÕt ®îc, quan s¸t ®îc trong cuéc sèng. ThÕ TrÇn anh c«ng - líp sinh - k2 16 “X©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña häc sinh khi d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 - Sinh häc 6 - THCS” giíi xung quanh chóng ta v« cïng phong phó vµ hÊp dÉn. Cïng víi sù lín lªn cña c¸c em th× kho tµng kiÕn thøc mµ c¸c em tÝch luü ®îc ngµy cµng nhiÒu, më réng nh÷ng ®iÒu ®· biÕt cña c¸c em. * ThÕ nµo lµ nh÷ng ®iÒu cÇn t×m? §iÒu cÇn t×m chÝnh lµ chÝnh lµ néi dung c¬ b¶n nhÊt, cÇn t×m lµ nhiÖm vô mµ gi¸o viªn ®Ò ra cho häc sinh ph¶i gi¶i quyÕt, lµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c hiÖn tîng hay ®Æc ®iÓm b¶n chÊt, hay x¸c ®Þnh gi¸ trÞ hay kü n¨ng vËn dông ph¬ng ph¸p luËn hay nguyªn nh©n gi¶i thÝch. Trong thùc tÕ ®iÒu cÇn t×m ph¶i võa søc víi tõng ®èi tîng häc sinh. * Khi x©y dùng c©u hái ®· cho vµ ®iÒu cÇn t×m, lu«n cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. §iÒu cÇn t×m chØ thùc hiÖn ®îc khi dùa vµo ®iÒu ®· cho mét c¸c ®Çy ®ñ, nÕu ®iÒu ®· cho kh¸i qu¸t th× ®iÒu t×m ®îc còng kh¸i qu¸t, nÕu ®iÒu ®· cho cô thÓ, chi tiÕt th× ®iÒu t×m ®îc còng cô thÓ, chi tiÕt. Trong thùc tiÔn bao giê nguyªn nh©n còng xuÊt hiÖn tõ tríc tõ ®ã míi xuÊt hiÖn kh¸i qu¸t nhng trong nhËn thøc th× dùa vµo kÕt qu¶ ®Ó t×m nguyªn nh©n. Do vËy gi¸o viªn cã thÓ x©y dùng c©u hái theo ®iÒu ®· biÕt c©u ®ã nªu ®iÒu cÇn t×m hoÆc ngîc l¹i. 4.2 Yªu cÇu s ph¹m cña C©u hái C©u hái lµ ph¬ng tiÖn quan träng ®Ó tæ chøc c¸c ho¹t ®éng d¹y häc nãi chung, häc sinh nãi riªng, c©u hái cÇn ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu sau: - C©u hái lµ c«ng cô, ph¬ng tiÖn d¹y häc. Còng nh néi dung kiÓm tra vµ tù kiÓm tra kÕt qu¶ häc tËp - C©u hái ph¶i m· ho¸ ®îc lîng th«ng tin quan träng ®· tr×nh bµy díi d¹ng th«ng b¸o phæ biÕn kiÕn thøc, thµnh d¹ng nªu ra vÊn ®Ò häc tËp. - C©u hái ph¶i ®îc diÔn ®¹t gän, sóc tÝch, râ rµng chøa ®ùng híng tr¶ lêi. - C©u hái ph¶i diÔn ®¹t ®iÒu cÇn hái. - C©u hái ph¶i cã t¸c dông kÝch thÝch t duy ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc cña häc sinh. 4.3 Quy tr×nh x©y dùng c©u hái theo híng PHNLTL cña HS 4.3.1 - Nguyªn t¾c chung - C©u hái tËp trung vµo v©n ®Ò nghiªn cøu. TrÇn anh c«ng - líp sinh - k2 17 “X©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña häc sinh khi d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 - Sinh häc 6 - THCS” - C©u hái mang tÝch ch¸t nªu vÊn ®Ò, buéc häc sinh ph¶i lu«n ë tr¹ng th¸i cã vÊn ®Ò. - HÖ thèng c©u hái - lêi gi¶i ®¸p thÓ hiÖn mét c¸ch logic chÆt chÏ, c¸c bíc gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò lín t¹o nªn néi dung trÝ dôc chñ yÕu cña bµi, lµ nguån tri thøc cho häc sinh. - Trong nhiÒu trêng hîp gi¸o viªn nªn nªu ra nhiÒu c©u hái g©y sù tranh luËn. Trong c¶ líp, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn tÝnh ®éc lËp t duy cña häc sinh, lËp luËn theo quan ®iÓm riªng cña m×nh. 4.3.2- §Ó thiÕt kÕ ®îc c©u hái nãi chung vµ c©u hái ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc nãi riªng cÇn thùc hiÖn theo quy tr×nh sau: C¸c bíc Néi dung thùc hiÖn tiÕn hµnh 1 - X¸c ®Þnh râ vµ ®óng môc tiªu cña c©u hái 2 3 4 5 - LiÖt kª nh÷ng c¸i cÇn hái vµ s¾p xÕp nh÷ng c¸i cÇn hái theo mét tr×nh tù phï hîp víi c¸c ho¹t ®éng häc tËp - DiÔn ®¹t c¸c c©u hái - X¸c ®Þnh nh÷ng néi dung cÇn tr¶ lêi - ChØnh söa l¹i néi dung vµ h×nh thøc diÔn ®¹t ®Ó ®a c©u hái vµo sö dông 4.3.3- Gi¶i thÝch quy tr×nh 4.3.3.1 X¸c ®Þnh râ vµ ®óng môc tiªu c©u hái ? NghÜa lµ muèn häc sinh tr¶ lêi ë móc ®é nµo vÒ kiÕn thøc, t duy, kÜ n¨ng nh vËy gi¸o viªn ph¶i n¾m v÷ng môc tiªu bµi d¹y, biÖn ph¸p tæ chøc thùc hiÖn bµi d¹y n¨ng lùc cña häc sinh. 4.3.3.2 LiÖt kª c¸i cÇn hái vµ s¾p xÕp nh÷ng c¸i cÇn hái theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh phï hîp víi c¸c tr×nh tù ho¹t ®éng häc tËp Trong mçi néi dung mçi bµi cã nhiÒu th«ng tin kiÕn thøc, gi¸o viªn cã thÓ x©y dùng nhiÒu c©u hái dùa vµo c¸c th«ng tin, kiÕn thøc ®ã. ViÖc x©y dùng vµ sö dông c©u hái ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc chØ cã hiÖu qu¶ khi ®îc x©y dùng vµ ®Æt vµo ®óng vÞ trÝ víi néi dung vµ môc ®Ých phï hîp. V× vËy hÖ thèng c©u hái ph¶i s¾p xÕp theo mét tr×nh tù logic nhÊt ®Þnh (phï hîp víi néi dung bµi d¹y vµ theo tr×nh tù ho¹t ®éng c¸c ho¹t ®éng häc tËp) ®Ó h×nh thµnh nªn kiÕn thø míi, rÌn luyÖn nªn c¸c thao t¸c t duy, h×nh thµnh nªn kÜ n¨ng, kÜ s¶o, c¸c c©u hái ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc ph¶i cã tÝnh kÕ thõa hç trî nhau t¹o nªn tri thøc hoµn chØnh. TrÇn anh c«ng - líp sinh - k2 18 “X©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña häc sinh khi d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 - Sinh häc 6 - THCS” 4.3.3.3.DiÔn ®¹t c¸i cÇn hái - Mçi c©u hái ®Òu chøa ®ùng hai néi dung: §iÒu ®· biÕt vµ ®iÒu cÇn t×m. §iÒu ®· biÕt vµ ®iÒu cÇn t×m. §iÒu ®· biÕt vµ ®iÒu cÇn t×m cã quan hÖ víi nhau, ®iÒu ®· biÕt vµ ®iÒu cÇn t×m lµ c¬ së ®Ó suy ra ®iÒu cÇn t×m, hay ®iÒu cÇn t×m lµ hÖ qu¶ cña ®iÒu ®· biÕt. - §iÒu ®· biÕt lµ nh÷ng th«ng tin ®îc nªu trong s¸ch gi¸o khoa hay nh÷ng kiÕn thøc vÉn ®îc thu nhËn tríc ®ã, ®iÒu ®· biÕt thÓ hiÖn qua kªnh ch÷ hoÆc kªnh h×nh. - §iÒu cÇn t×m lµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c hiÖn tîng hay ®Æc ®iÓm b¶n chÊt, hay x¸c ®Þnh kü n¨ng øng dông, ph¬ng ph¸p luËn hay nguyªn nh©n gi¶i thÝch . Dùa vµo ®ã gi¸o viªn cã thÓ diÔn ®¹t trong c©u hái theo tr×nh tù kh¸c nhau: §iÒu ®· biÕt - ®iÒu cÇn t×m hay ®iÒu ngîc l¹i. 4.3.3.4- X¸c ®Þnh néi dung cÇn tr¶ lêi T×m néi dung tr¶ lêi ®Ó x¸c ®Þnh c©u hái cã tr¶ lêi ®îc hay kh«ng? C©u tr¶ lêi cã phï hîp víi tr×nh ®é cña häc sinh hay kh«ng? NÕu kh«ng cÇn söa l¹i nh thÕ nµo? 4.3.3.5- ChØnh söa l¹i néi dung vµ h×nh thøc diÔn ®¹t c©u hái ®Ó ®a vµo sö dông. §©y lµ kh©u cuèi cïng, c©u hái lóc nµy gièng nh viªn ngäc ®· ®îc gät ròa cÈn thËn ®Ó ®a vµo sö dông nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. VÝ dô minh ho¹: X©y dùng c©u hái ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc khi d¹y môc 1 bµi 13 cÊu t¹o ngoµi cña th©n ta cã thÓ lµm nh sau: + Môc tiªu x©y dùng c©u hái lµ: T×m ra nh÷ng ®Æc ®iÓm gièng nhau gi÷a th©n vµ cµnh cña c¸c lo¹i th©n. Tõ ®ã rót ra kÕt luËn vÒ ý nghÜa cña sù gièng nhau ®ã qua cÊu t¹o cña c¸c bé phËn cña th©n. + LiÖt kª nh÷ng c©u hái vµ nh÷ng ®iÒu ®· biÕt. - C¸i ®· biÕt:+ C¸c bé phËn cña th©n + Chøc n¨ng chÝnh cña th©n + H×nh vÏ 13.1 ¶nh chôp mét ®o¹n th©n. + MÉu vËt sèng: Th©n c©y, cµnh c©y, do häc sinh mang ®Õn. - C¸i cÇn hái: + Th©n mang nh÷ng bé phËn nµo? + Nh÷ng ®iÓm gièng nhau gi÷a th©n vµ cµnh? + VÞ trÝ cña chåi n¸ch?  TrÇn anh c«ng - líp sinh - k2 19 “X©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù häc cña häc sinh khi d¹y häc bµi 12, 13, 14, 16 - Sinh häc 6 - THCS” + Chåi ngän ph¸t triÓn thµnh bé phËn nµo cña c©y + DiÔn ®¹t c¸i cÇn hái - Quan s¸t c¸c bé phËn cña th©n trong H13.1 hoÆc mÉu vËt c¸c em mang ®Õn líp. → NhËn xÐt h×nh d¹ng, kÝch thøc mµu s¾c cña th©n, l¸, tØ lÖ kÝch thíc c¸c bé phËn trªn th©n hoÆc trªn cµnh? CH: Th©n vµ cµnh cã ®Æc ®iÓm g× gièng nhau? C©u hái: Nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã cã t¸c dông g× ®èi víi viÖc mang c¸c bé phËn cña nã? + X¸c ®Þnh néi cÇn tr¶ lêi cho tõng c©u hái - Th©n c©y cã mµu lôc, h×nh trô h×nh d¹ng vµ kÝch thíc mçi loµi cã kh¸c nhau. PhÇn gèc c©y thêng lín h¬n phÇn ngän. - Nh÷ng ®iÓm gièng nhau gi÷a th©n vµ cµnh lµ ®Ò mang c¸c bé phËn: chåi ngän, chåi n¸ch, l¸. + ChØnh söa l¹i c©u hái vµ ý tr¶ lêi 5. X©y dùng C©u hái ®Ó d¹y bµi 12, 13, 14, 16. 5.1 C¸c c©u hái ®Ó d¹y bµi 12 - BiÕn d¹ng cña rÔ ND1 – Më bµi 5.1.1. RÔ cã chøc n¨ng vµ h×nh d¹ng nh thÕ nµo? 5.1.2. RÔ biÕn d¹ng lµ g×? Cã mÊy lo¹i rÔ biÕn d¹ng? 5.1.3. C¸c rÔ biÕn d¹ng cã chøc n¨ng nh thÕ nµo? ND2 – Quan s¸t vµ ghi l¹i nh÷ng th«ng tin vÒ mét sè lo¹i rÔ biÕn d¹ng 5.1.4. C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm gièng nhau vµ kh¸c nhau cña rÔ, h·y ph©n chia mÉu vËt thµnh c¸c nhãm kh¸c nhau ? 5.1.5. Mçi nhãm ®ã cã tªn gäi lµ g×? Chøc n¨ng cña tõng nhãm? 5.1.6. Ngoµi nh÷ng nhãm trªn th× cßn nh÷ng lo¹i rÔ biÕn d¹ng nµo kh¸c ? Chóng cã chøc n¨ng nh thÕ nµo? 5.1.7. Víi mçi lo¹i rÔ biÕn d¹ng, h·y kÓ tªn mét sè loµi c©y ®¹i diÖn? 5.1.8. Quan s¸t H12.1. §äc nh÷ng c©u díi ®©y vµ ®iÒn tiÕp: - C©y s¾n cã rÔ ...................................... - C©y bôt mäc cã rÔ ...................................... - C©y trÇu kh«ng cã rÔ ...................................... - C©y tÇm göi cã rÔ ...................................... ND3 - KiÓm tra ®¸nh gi¸ TrÇn anh c«ng - líp sinh - k2 20