Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Xâm phạm quyền tác giả ở việt nam thực trạng và giải pháp...

Tài liệu Xâm phạm quyền tác giả ở việt nam thực trạng và giải pháp

.PDF
76
274
53

Mô tả:

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA LUẬT   LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT NIÊN KHÓA: 2009 – 2013 ĐỀ TÀI: XÂM PHẠM QUYỀN TÁC GIẢ Ở VIỆT NAM THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP Cán Bộ hướng dẫn: ThS. Nguyễn Phan Khôi Bộ môn Tư Pháp Sinh viên thực hiện: Nguyễn Thị Oanh Mã số sinh viên: 5095545 Lớp: Luật Thương Mại 3 Khóa 35 Cần Thơ, tháng 5 năm 2013 LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình được đào tạo tại Đại Học Cần Thơ, tác giả bài viết xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo nhà trường, Ban Giám Hiệu, thầy cô giảng dạy đã rèn luyện nâng cao kiến thức để hoàn thành tốt quá trình học tập. Tác giả bài viết xin gửi lời cảm ơn chân thành đến thầy Nguyễn Phan Khôi đã tận tình hướng dẫn để hoàn thành tốt luận văn tốt nghiệp. Trong quá trình nghiên cứu, do còn hạn chế về kiến thức nên vẫn con nhiều điểm thiếu sót về nội dung lẫn hình thức, mong quý thầy cô thông cảm và góp ý thêm để bài luận văn được hoàn chỉnh. Tác giả bài viết Nguyễn Thị Oanh NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN  .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. Cần thơ, tháng 5 năm 2013 NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN  .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. Cần thơ, tháng 5 năm 2013 MỤC LỤC LỜI NÓI ĐẦU ......................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................... 1 2. Giới hạn nghiên cứu ............................................. 1 3. Phương pháp nghiên cứu ..................................... 2 4. Bố cục đề tài.......................................................... 2 CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN VỀ QUYỀN TÁC GIẢ VÀ XÂM PHẠM QUYỀN TÁC GIẢ ................................................... 3 1.1 Khái niệm quyền tác giả và hành vi xâm phạm quyền tác giả 3 1.2 Lịch sử hình thành và phát triển quyền tác giả trên thế giới 6 1.3 Một vài Điều ước Quốc tế về quyền tác giả ........ 8 1.3.1 Công ước Berne năm 1886 .......................... 8 1.3.2 Công ước quyền tác giả toàn cầu ................. 9 1.3.3 Hiệp định TRIPS năm 1994 (Trade Related Intellectual Property Rights) 9 1.3.4 Công ước Rome năm 1961 .......................... 10 1.3.5 Hiệp ước WPPT 1996 (WIPO Performances and Phonograms Treaty) 10 1.3.6 Hiệp ước WCT 1996 (WIPO Copyright Treaty) 11 1.3.7 Công ước Geneva năm 1971 ........................ 11 1.4 Lịch sử hình thành và phát triển quyền tác giả trong pháp luật Việt Nam 11 1.4.1 Giai đoạn trước năm 2005 ........................... 11 1.4.2 Giai đoạn sau năm 2005............................... 15 1.5 Sự cần thiết phải quy định các hành vi xâm phạm quyền tác giả 17 CHƯƠNG 2: CÁC HÀNH VI XÂM PHẠM QUYỀN TÁC GIẢ THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM ....................................... 18 2.1 Khái niệm hành vi xâm phạm quyền tác giả....... 18 2.2 Các hành vi xâm phạm quyền tác giả ................. 20 2.2.1 Xâm phạm quyền thân thân của tác giả ........ 20 2.2.2 Xâm phạm quyền tài sản của tác giả, chủ sở hữu tác phẩm 25 2.3 Các biện pháp tự bảo vệ quyền tác giả................... 36 2.3.1 Biện pháp tự bảo vệ ........................................ 36 2.3.2 Biện pháp kiểm soát hàng hóa xuất nhập khẩu, nhập khẩu liên quan đến quyền tác giả ............................................ 37 2.4 Các chế tài xử lý các hành vi xâm phạm quyền tác giả 38 2.4.1 Biện pháp dân sự ............................................ 38 2.3.3 Biện pháp hành chính ..................................... 41 2.3.4 Biện pháp hình sự ........................................... 43 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG XÂM PHẠM QUYỀN TÁC GIẢ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY, NGUYÊN NHÂN, GIẢI PHÁP VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ .......................................................... 46 3.1 Thực trạng xâm phạm quyền tác giả ở Việt Nam hiện nay 46 3.1.1 Tình hình chung trên phạm vi cả nước ............ 46 3.1.2 Trong một số lĩnh vực..................................... 48 3.1.2.1 Vụ án First News – Trí Việt kiện 2 trường Anh ngữ xâm phạm bản quyền .............................................................. 48 3.1.2.2 Vụ Microsoft kiện Công ty bán lẻ máy tính Sáng Tạo vi phạm bản quyền phần mềm Microsoft ..................................... 49 3.1.2.3 Vụ kiện xâm phạm bản quyền tác giả và yêu cầu bồi thường thiệt hại do danh dự uy tín bị xâm phạm giữa nguyển đơn là ông Nguyễn Quang Tuân và bị đơn là ông Đào Thái Tôn 50 3.1.2.4 Trong lĩnh vực sáng tác tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học 52 3.1.2.5 Trong lĩnh vực báo chí ................................. 54 3.1.2.6 Trong lĩnh vực nhiếp ảnh, hội họa, điêu khắc 55 3.1.2.7 Trong lĩnh vực biểu diễn nghệ thuật............. 56 3.1.2.8 Trong lĩnh vực chương trình máy tính.......... 57 3.1.2.9 Trong lĩnh vực xuất bản, in ấn sách ............. 58 3.2 Nguyên nhân dẫn đến tình trạng xâm phạm quyền tác giả hiện nay 59 3.2.1 Những quy định của pháp luật ....................... 59 3.2.2 Ý thức của con người...................................... 62 3.3 Giải pháp và một số ý kiến đề xuất nhằm hạn chế tình trạng xâm phạm quyền tác giả ở Việt Nam hiện nay ............ 63 3.3.1 Một số giải pháp ............................................. 63 3.3.2 Một số phương hướng hoàn thiện luật nhằm hạn chế tình trạng xâm phạm quyền tác giả ở Việt Nam hiện nay ......... KẾT LUẬN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 65 67 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong những năm qua, hệ thống pháp luật nước ta, pháp luật về sở hữu trí tuệ nói chung và quyền tác giả nói riêng đang từng bước được hoàn thiện. Hoạt động nghiên cứu, xây dựng và thực thi pháp luật có những bước tiến quan trọng. Quyền và lợi ích hợp pháp của từng chủ thể từng bước được quan tâm chú trọng. Bảo hộ quyền tác giả là một công cụ hữu hiệu nhất nhằm khuyến khích, làm giàu cho di sản văn hóa quốc gia. Sự phát triển của một đất nước phụ thuộc chủ yếu vào hoạt động sáng tạo của người dân và khuyến khích hoạt động sáng tạo của cá nhân, phổ biến sáng tạo đó là điều kiện thiết yếu đối với quá trình phát triển. Đất nước ta đang trong thời kỳ hội nhập, việc xây dựng hệ thống pháp luật bảo hộ hữu hiệu quyền sỡ hữu với các đối tượng Sở hữu trí tuệ, trong đó có quyền tác giả phù hợp với các Điều ước Quốc tế là nhu cầu cần thiết đối với sự phát triển nền kinh tế của mỗi quốc gia. Tuy nhiên, một thực tế là tình trạng vi phạm quyền tác giả vẫn đang diễn ra ở hầu hết các lĩnh vực với nhiều hình thức và mức độ khác nhau. Tình trạng này gây ảnh hưởng đến tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế nói chung và ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động sáng tạo của con người nói riêng. Nói về nguyên nhân của tình trạng trên là do sự nhận thức, hiểu biết của các tổ chức, cá nhân, ý thức chấp hành pháp luật về bản quyền tác giả và quyền liên quan còn hạn chế. Có thể nói trong nhiều năm qua, mặc dù Nhà nước ban hành khá nhiều văn bản pháp luật để bảo vệ quyền tác giả, nhưng trong lĩnh vực này vẫn còn nhiều hành vi xâm phạm nghiêm trọng đang diễn ra. Để làm rõ hơn về những quy định của pháp luật liên quan đến vấn đề bảo vệ quyền tác giả trong giai đoạn hiện nay, cũng như cách xác định hành vi nào là xâm phạm quyền này cũng như các chế tài xử lý được được quy định như thế nào? Người viết chọn đề tài: “Xâm phạm quyền tác giả ở Việt Nam, thực trạng và giải pháp” để làm bài luận văn tốt nghiệp. 2. Giới hạn nghiên cứu Trong giới hạn của đề tài luận văn, người viết xin đề cập đến một phần trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ là “các hành vi xâm phạm quyền tác giả”. Trên cơ sở các quy định của pháp luật và so sánh tình hình thực tiễn hiện nay, từ đó nêu lên các hành vi xâm phạm quyền tác giả, cách xác định hành vi xâm phạm, nguyên nhân của sự xâm phạm, hướng hoàn thiện nhằm ngăn chặn, đẩy lùi và hạn chế hành vi xâm phạm quyền tác giả. 3. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, người viết người viết đã sử dụng kiến thức có được từ quá trình học tập; đọc sách, báo, internet và các tài liệu có liên quan đến đề tài, cũng như vận dụng phương pháp: phân tích, tổng hợp, liệt kê, so sánh đối chiếu giữa lý luận và thực tiễn. 4. Bố cục đề tài Đề tài bao gồm: - Phần mở đầu - Chương 1: Lý luận về quyền tác giả và xâm phạm quyền tác giả - Chương 2: Các hành vi xâm phạm quyền tác giả theo pháp luật Việt Nam - Chương 3: Thực trạng xâm phạm quyền tác giả ở Việt Nam hiện nay, nguyên nhân, giải pháp và một số kiến nghị. - Kết luận - Danh mục tài liệu tham khảo Chương I LÝ LUẬN VỀ QUYỀN TÁC GIẢ VÀ XÂM PHẠM QUYỀN TÁC GIẢ Trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, trong đó có quyền tác giả ngày càng có vị trí quan trọng trong đời sống kinh tế hiện đại của mỗi quốc gia, đặc biệt là trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa. Do vậy, việc xây dựng một hệ thống pháp luật về thiết lập và bảo hộ hữu hiệu quyền sở hữu trí tuệ trong nước phù hợp với các Điều ước quốc tế là nhu cầu cấp thiết đối với sự phát triển nền kinh tế của quốc gia và là yêu cầu tất yếu của quá trình hội nhập và toàn cầu hóa. 1.1 Khái niệm quyền tác giả và hành vi xâm phạm quyền tác giả Quyền tác giả hay tác quyền (tiếng Anh: Copyright) là độc quyền của một tác giả cho tác phẩm của người này. Quyền tác giả được dùng để bảo vệ các sáng tạo tinh thần có tính chất văn hóa (cũng còn được gọi là tác phẩm) thí dụ như các bài viết về khoa học hay văn học, sáng tác nhạc, ghi âm, tranh vẽ, hình ảnh, phim và các chương trình truyền thanh. Quyền này bảo vệ các quyền lợi cá nhân và lợi ích kinh tế của tác giả trong mối liên quan tác phẩm này. Một phần người ta cũng nói đó là sở hữu trí tuệ (intellctual property) và vì thế là đặc việc bảo vệ sở hữu vật chất và sở hữu trí tuệ song đôi với nhau, thế nhưng khái niệm này đang được tranh cãi gay gắt. Mỗi một quốc gia khác nhau lại có những khái niệm khác nhau về quyền tác giả. Ở Việt Nam, theo Luật sở hữu trí tuệ năm 2005 tại khoản 2 Điều 4 định nghĩa: quyền tác giả là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu. Như vậy, về mặt khách quan có thể hiểu: quyền tác giả là những quyền mà mọi người được hưởng đối với một tác phẩm văn học nghệ thuật, khoa học. Người đó có thể là người sáng tạo ra tác phẩm hay chỉ đơn thuần là người sở hữu tác phẩm. Còn về mặt pháp lý quyền tác giả được hiểu là tổng hợp các quy phạm pháp luật quy định về quyền nhân thân và quyền tài sản của tác giả đối với tác phẩm của mình. Các quyền này hướng tới mục đích nhằm đem lại cho người sáng tác những lợi ích vật chất và tinh thần tương xứng với công sức lao động trí tuệ mà họ đã bỏ ra, thông qua việc cho phép họ được độc quyền kiểm soát việc khai thác và sử dụng tác phẩm của mình. Tuy nhiên, độc quyền được trao cho chủ sở hữu tác phẩm sẽ không bao gồm việc ngăn cản người khác sử dụng hợp lý tác phẩm đó. Việc sử dụng hợp lý có thể bao gồm các công việc nhằm mục đích phê bình, bình luận, đưa tin, dạy học, học tập hoặc nghiên cứu. Theo Luật sở hữu trí tuệ năm 2005, quyền tác giả bao gồm các quyền nhân thân và quyền tài sản. - Quyền nhân thân: là những quyền có mối quan hệ gắn liền giữa tác giả và tác phẩm mà họ sáng tạo ra. Quyền nhân thân được xác định vào thời điểm mà tác phẩm được tạo ra. Đặc trưng của quyền nhân thân là độc lập với quyền tài sản, về bản chất luôn gắn liền với tác giả và không thể chuyển giao (trừ quyền công bố tác phẩm). - Quyền tài sản: là các quyền độc quyền do chủ sở hữu thực hiện hoặc cho phép người khác khai thác, sử dụng hoặc chuyển giao bao gồm các quyền mang tính chất tài sản. Tổ chức cá nhân được hưởng quyền tài sản, có độc quyền thực hiện hoặc cho phép người khác khai thác sử dụng các quyền này. Theo thông lệ, loại trừ những trường hợp giới hạn quyền được luật quyền tác giả quy định thì chủ sở hữu quyền tác giả có quyền cho phép hoặc ngăn cấm việc khai thác, sử dụng tác phẩm của mình; đặt điều kiện thanh toán nhuận bút, thù lao và các quyền lợi vật chất khác đối với việc khai thác, sử dụng tác phẩm trong thời hạn bảo hộ. Đặc trưng của quyền tác giả: - Quyền tác giả không phải là một quyền sở hữu tài sản vật chất thông thường Khác với quyền sở hữu tài sản vật chất thông thường, quyền tác giả vừa là một quyền lợi về trí tuệ tình thần, vừa là một quyền lợi về tài sản. Quyền sở hữu này không thuộc vào nhóm các quyền sở hữu tài sản (động sản hoặc bất động sản). Sự khác biệt lớn nhất của hai đối tượng này trước hết thể hiện ở dạng thuộc tính của đối tượng sở hữu. Với sở hữu tài sản vật chất thông thường theo cách hiểu đơn giản nhất có nghĩa là sở hữu các loại tài sản vật chất hữu hình, là loại tài sản mà con người có thể sờ nắm, chiếm giữ được. Ví dụ như một căn nhà, một chiếc ô tô,… Còn đối với sở hữu trí tuệ, đối tượng sở hữu là tài sản vô hình, là kết quả của một quá trình sáng tạo tư duy của con người, không thể nắm giữ được một cách hữu hình. Ví dụ như họa sĩ vẽ một bức tranh, nhạc sĩ sáng tác một ca khúc,… Trong sở hữu tài sản vật chất thông thường, với tính chất là vật hữu hình nên quyền chiếm hữu chiếm vị trí quan trọng bởi nó thể hiện trong thực tế ai là người đang chiếm giữ, quản lý tài sản, người đó có phải là người chủ sở hữu hay không. Nếu họ không phải là người chiếm hữu thì việc chiếm hữu ấy có hợp pháp hay không và từ đó tìm ra những biện pháp bảo vệ quyền chiếm hữu hợp pháp. Còn trong sở hữu tài sản trí tuệ, do đặc tính vô hình của đối tượng sở hữu trí tuệ, nên khi một sản phẩm trí tuệ được công khai có thể được lan truyền và khó kiểm soát được. Do đó, nếu sản phẩm trí tuệ được đưa vào sử dụng mà không cho người khác biết nội dung của nó thì quả thực là chuyện khó làm được. - Quyền tác giả là quyền nhân thân gắn với quyền tài sản Đặc điểm của quyền nhân thân là quyền gắn liền với mỗi cá nhân, không thể chuyển giao cho người khác trừ trường hợp pháp luật có quy định khác (Điều 24 BLDS). Theo quy định của Luật sở hữu trí tuệ quyền tác giả là quyền nhân thân gắn với quyền tài sản nên ngoài giá trị nhân thân, chủ thể quyền tác giả còn được hưởng các lợi ích về tài sản. Quyền nhân thân là tiền đề, là cơ sở để chủ thể hưởng quyền tài sản tiếp theo. Quyền tài sản là hệ quả của quyền nhân thân. Chẳng hạn, một tác phẩm được tác giả trải qua một quá trình sáng tạo, tư duy, nếu không có các quyền nhân thân từ việc đặt tên cho tác phẩm, đứng tên tác phẩm, bảo vệ sự toàn vẹn tác phẩm,…thì khi đó tác giả sẽ không được hưởng nhuận bút, khoản lợi từ việc cho thuê, phóng tác, trưng bày,… Trong đó, sự chuyển giao quyền tác giả, thời hạn bảo hộ, kế thừa quyền tác giả chỉ áp dụng đối với quyền tài sản và một số quyền nhân thân gắn với việc khai thác, sử dụng tác phẩm vì mục đích kinh tế. Còn các quyền nhân thân khác theo bản chất của nó thì phải gắn bó vĩnh viễn với bản thân tác giả, không thể chuyển giao, kế thừa, không giới hạn thời gian bảo hộ. Nói cách khác, các quyền nhân thân đó phản ánh rõ nét nhất đặc trưng của quyền tác giả nên luôn gắng với con người và tên tuổi tác giả, không chỉ trong suốt cuộc đời họ mà còn mãi mãi sau này – khi các thế hệ kế tiếp còn trân trọng, tiếp cận và thưởng thức tác phẩm của tác giả 1. Khái quát xâm phạm quyền tác giả: Một tác phẩm trí tuệ được hình thành là cả một quá trình sáng tạo bằng trí tuệ, suy nghĩ, tình cảm, cũng như cơ sở vật chất kỹ thuật cần thiết để tạo ra nó. Vì vậy, có thể nói rằng việc xâm phạm các quyền này là việc làm sai trái từ khía cạnh pháp luật lẫn đạo đức. Như đã nói trong khái niệm, quyền tác giả bao gồm quyền nhân thân và 1 Theo Luật gia Nguyễn Bình, Luật gia Nguyễn Thị Chính - Bình luận về quyền tác giả theo pháp luật Việt Nam. NXB Tư Pháp – Hà Nội năm 2005. quyền tài sản. Do đó, bất kỳ hành vi nào xâm phạm đến hai quyền này mà không được phép của tác giả, chủ sở hữu tác phẩm điều coi là xâm phạm. Xâm phạm quyền tác giả là hành vi xâm phạm bất kỳ một quyền được bảo hộ nào của tác giả và chủ sở hữu tác phẩm đối với tác phẩm được bảo hộ 2. 1.2 Lịch sử hình thành và phát triển quyền tác giả trên thế giới Ngay từ thời kỳ xa xưa, cụ thể là trong thời kỳ Cổ đại và thời kỳ Trung cổ người ta chưa biết đến quyền cho một tác phẩm trí tuệ. Các quy định của pháp luật chỉ có cho những vật mang tác phẩm trí tuệ, đặc biệt là quyền sở hữu. Việc nhiều nghệ sĩ và tác giả cùng làm việc trong một đề tài, cũng như việc các nhạc sĩ lấy hay thay đổi bài hát và tác phẩm âm nhạc của nhau là những trường hợp bình thường. Để tránh tình trạng này, các tác giả chỉ còn có cách gắn một lời nguyền của mình vào tác phẩm mà mình tạo ra. Vào khoảng năm 1440, sự ra đời của phát minh in ấn, các bản sao chép lại của một tác phẩm bắt đầu có thể được sản xuất ở số lượng lớn một cách dễ dàng hơn. Nhưng tác giả vẫn chưa có được “quyền tác giả” ở bên cạnh và còn phải vui mừng là chẳng những tác phẩm được in hay nhà xuất bản còn trả cho họ một số tiền cho bản viết tay. Nhưng lại dẫn đến trường hợp là bản in đầu tiên bị các nhà in khác in lại. Việc này làm cho việc kinh doanh của nhà in đầu tiên khó khăn đi vì người này đã đầu tư lao động nhiều hơn và có thể cũng đã trả tiền cho tác giả, những người in lại tự nhiên là có thể mời chào sản phẩm của họ rẻ tiền hơn. Tác giả cũng có thể không bằng lòng với các bản in lại vì những bản in lại này thường được sản xuất ít kỹ lưỡng hơn: có lỗi hay thậm chí bài viết còn bị cố ý sửa đổi. Vì thế, để chống lại tệ nạn in lại, các nhà in đã xin các quyền lợi đặc biệt từ phía chính quyền, cấm in lại một tác phẩm ít nhất là trong một thời gian nhất định. Lợi ích của nhà in trùng với lợi ích của nhà cầm quyền vì những người này muốn có ảnh hưởng đến những tác phẩm được phát hành trong lãnh địa của họ. Đặc biệt là nước Pháp do có chế độ chuyên chế sớm nên đã thực hiện được điều này, ít thành công hơn là ở Đức. Đến Thời kỳ Phục Hưng, cá nhân con người trở nên quan trọng hơn và đặc quyền tác giả cũng được ban phát để thưởng cho những người sáng tạo ra tác phẩm của họ. Tại nước Đức thí dụ như là Albrecht Dürer (năm 1511) đã được công nhận một 2 Theo Luật gia Nguyễn Bình, Luật gia Nguyễn Thị Chính - Bình luận về quyền tác giả theo pháp luật Việt Nam. NXB Tư Pháp – Hà Nội năm 2005, (trang 103). đặc quyền như vậy. Nhưng việc bảo vệ này chỉ dành cho người sáng tạo như là một cá nhân (quyền cá nhân) và chưa mang lại cho tác giả một thu nhập nào. Giữa thế kỷ XVI các đặc quyền lãnh thổ được đưa ra, cấm in lại trong một vùng nhất định trong một thời gian nhất định. Khi các nhà xuất bản bắt đầu trả tiền nhuận bút cho tác giả thì họ tin rằng cùng với việc này họ có được một độc quyền kinh doanh (thuyết về sở hữu của nhà xuất bản), ngay cả khi họ không có đặc quyền cho tác phẩm này. Vì thế mà việc in lại bị cấm khi các quyền từ tác giả được mua lại. Mãi đến thế kỷ XVIII, lần đầu tiên mới có các lý thuyết về các quyền giống như sở hữu cho các lao động trí óc. Trong một Bộ luật của nước Anh năm 1710, Statue of Anne, lần đầu tiên một độc quyền sao chép của tác giả được công nhận. Tác giả sau đó nhượng quyền này lại cho nhà xuất bản. Sau một thời gian được thỏa thuận trước tất cả các quyền lại thuộc về tác giả. Tác phẩm phải được ghi vào trong danh mục của nghiệp hội các nhà xuất bản và phải có thêm ghi chú copyright để được bảo vệ. Phương pháp này được đưa vào ứng dụng tại Mỹ vào năm 1795 (yêu cầu phải ghi vào danh mục được bãi bỏ tại Anh vào năm 1956 và tại Hoa Kỳ vào năm 1978). Ý tưởng về sở hữu trí tuệ phần lớn được giải thích bằng thuyết về quyền tự nhiên (tiếng Anh: natural law). Tại Pháp một Propriété littéraire et artistique (Sở hữu văn học và nghệ thuật) được đưa ra trong hai bộ luật vào năm 1791 và 1793. Tại nước Phổ một bảo vệ tương tự cũng được đưa ra vào năm 1837. Cũng vào năm 1837 Hội đồng liên bang của Liên minh Đức quyết định thời hạn bảo vệ từ khi tác phẩm ra đời là 10 năm, thời hạn này được kéo dài thành 30 năm sau khi tác giả qua đời (post mortem auctoris) vào năm 1845. Trong Liên minh Bắc Đức việc bảo vệ quyền tác giả được đưa ra vào năm 1857 và được Đế chế Đức thu nhập và tiếp tục mở rộng sau đó. Trước sự phát triển kỹ thuật đều tương tự nhau trên toàn thế giới, trong khi đó những vướng mắc được đưa ra trong các cuộc thảo luận về quyền tác giả đặt ra câu hỏi phải phản ứng như thế nào là điều cần quan tâm. Nói về thế mạnh của các nước trên thế giới thì Mỹ là quốc gia có phạm vi tự do rộng lớn nhất, đã định hướng sẵn chiều hướng chung của quyền tác giả, từ đó việc bảo vệ quyền tác giả một cách nghiêm ngặt hơn. Tại châu Âu các chỉ thị của Liên minh châu Âu chỉ có tính chất tạo khuôn khổ và phải được bổ sung bằng các luật lệ của từng quốc gia. Bắt đầu từ ngày 13 tháng 9 năm 2003 một quyền tác giả được sửa đổi có hiệu lực tại Đức mà trong đó, ngoài những điều lệ khác, việc vô hiệu hóa các phương pháp bảo vệ chống sao chép cho các mục đích thương mại cũng như cá nhân đều sẽ bị phạt. Điều 95 a của Luật quyền tác giả quy định về việc "bảo vệ các biện pháp kỹ thuật". Theo điều 95 khoản 1 của Luật quyền tác giả, các biện pháp kỹ thuật không được phép vô hiệu hóa khi chưa có sự đồng ý của người đang sở hữu quyền này. Các biện pháp bảo vệ chống sao chép ở các đĩa compact (CD) ghi âm thanh hay DVD không còn được phép vô hiệu hóa vì mục đích sao chép cho cá nhân nữa3. 1.3 Một vài Điều ước Quốc tế về quyền tác giả 1.3.1 Công ước Berne năm 1886 Hệ thống luật án lệ và hệ thống luật thành văn là hai triết lí phát sinh sự khác nhau, đang tồn tại trong hệ thống các quyền của tác giả. Sự khác nhau này điều đã thể hiện tại các điều ước quốc tế song phương. Theo thời gian điều ước quốc tế song phương đã được ký kết, đặc biệt là sự gia tăng vào nữa cuối thế kỷ XIX. Từ đó ý tưởng về một điều ước quốc tế ra đời. Tại cuộc họp lần thứ ba năm 1886, Công ước Berne bảo hộ tác phẩm văn học và nghệ thuật đã được thông qua. Công ước ta đời cách đây 127 năm và là Công ước lâu đời nhất về quyền tác giả. Để tồn tại và phù hợp với thời đại, với sự tiến bộ của khoa học và công nghệ Công ước Berne đã trải qua 8 lần sửa đổi, bổ sung. Trong đó lần đầu tiên vào năm 1896 tại Paris, tiếp đó tại Berlin năm 1908, tại Berne năm 1914, tại Rome năm 1928, tại Brussels năm 1948, tại Stockholm năm 1967, tại Paris năm 1971 và bổ sung năm 1979. Việt Nam tham gia Công ước Berne ngày 7 tháng 6 năm 2004, trở thành quốc gia thứ 156 tham gia Công ước và Công ước này có hiệu lực thi hành đối với Việt Nam từ ngày 26/10/2004. Từ khi trở thành thành viên của Công ước Berne, Việt Nam phải bảo hộ quyền tác giả cho các tác giả và chủ sở hữu tác phẩm trong nước cũng như cho các tác giả và chủ sở hữu tác phẩm của các quốc gia khác là thành viên Công ước, đồng thời các quốc gia thành viên khác của Công ước cũng sẽ có nghĩa vụ bảo bộ quyền tác giả cho các tác giả và chủ sở hữu tác phẩm Việt Nam 4. 1.3.2 Công ước quyền tác giả toàn cầu 3 http://vi.wikipedia.org/quyentacgia Cục bản quyền tác giả - Bài 6: Các Điều ước quốc tế http://www.cov.gov.vn/cbq/index.php?option=com_content&view=article&id=1256%3Akin-thc-c-bn-ph-thongv-quyn-tac-gi-quyn-lien-quan&catid=51%3Anghien-cuu-trao-doi&Itemid=107&limitstart=6 4 Công ước quyền tác giả toàn cầu (UCC) bảo hộ các tác phẩm văn học, nghệ thuật và khoa học do Tổ chức các nước Châu Mỹ quản lý, được thông qua tại Geneve, Thụy Sỹ ngày 6/9/1952 và sửa đổi ngày 24/7/1971 tại Paris Cộng hòa Pháp. Công ước quy định thời hạn bảo hộ quyền tác giả không ngắn hơn cuộc đời tác giả và 20 năm sau khi tác giả chết. Công ước UCC đặc biệt quy định về quyền dịch, các hạn chế và ngoại lệ đối với quyền này. Thời hạn xin cấp giấy phép dịch thuật cưỡng bức đối với tác phẩm là 7 năm, với điều kiện là người nắm giữ dịch thuật không công bố bản dịch của mình bằng ngôn ngữ phổ thông tại nước có liên quan. Thời hạn này có thể giảm xuống 3 hoặc 1 năm tùy vào từng trường hợp cụ thể. Tại thời điểm này Việt Nam chưa nộp đơn tham gia Công ước UCC 5. 1.3.3 Hiệp định TRIPS năm 1994 (Trade Related Intellectual Property Rights) TRIPS là một hiệp định đa phương nằm trong hệ thống các hiệp định của Tổ chức thương mại thế giới. Hiệp định TRIPS về các khía cạnh thương mại của quyền sở hữu trí tuệ là kết quả của việc ký kết các thỏa thuận theo vòng đàm phán Uruguay, được ký kết ngày 15/4/1994 và có hiệu lực từ ngày 01/01/2000. Hiệp định TRIPS ngoài phần mở đầu với 73 Điều, trong đó phần III với 21 điều (từ điều 41 đến điều 61) quy định về thực thi quyền sở hữu trí tuệ. Hiệp định TRIPS là văn bản chính của Tổ chức thương mại thế giới (WTO: The word trade organization). Việc gia nhập WTO đồng nghĩa với việc bị ràng buộc bởi nghĩa vụ thi hành Hiệp định TRIPS. Hiệp định TRIPS bao gồm các vấn đề chính sau: các tiêu chuẩn về nội dung các quyền; các nguyên tắc cơ bản; thực thi; ngăn ngừa và giải quyết tranh chấp; các thủ tục, biện pháp chế tài dân sự, hành chính và hình sự đối với các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Với đóng góp quan trọng của Hiệp định TRIPS, lĩnh vực pháp luật về sở hữu trí tuệ nói chung và quyền tác giả nói riêng đã đạt được một mức độ hài hòa khá cao, không chỉ ở các nước công nghiệp phát triển, mà cả trên quy mô toàn thế giới. Tuy nhiên, các yêu cầu của Hiệp định TRIPS cho thấy các nước đang phát triển buột phải chấp nhận các nguyên tắc, luật lệ do các nước phát triển ấn định. Luật về sở hữu trí tuệ đã mang tính toàn cầu, không những về nội dung, mà cả về thủ tục và cơ chế thực thi. 5 Cục bản quyền tác giả - Bài 6: Các Điều ước quốc tế http://www.cov.gov.vn/cbq/index.php?option=com_content&view=article&id=1256%3Akin-thc-c-bn-ph-thongv-quyn-tac-gi-quyn-lien-quan&catid=51%3Anghien-cuu-trao-doi&Itemid=107&limitstart=6 Hiệp định TRIPS có hiệu lực tại Việt Nam vào thời điểm Việt Nam là thành viên của Tổ chức Thương mại thế giới ngày 07 tháng 01 năm 2006. 1.3.4 Công ước Rome năm 1961 Công ước Rome bảo hộ người biểu diễn, nhà sản xuất bản ghi âm và tổ chức phát sóng được ký kết ngày 26 tháng 10 năm 1961 tại Rome. Người biểu diễn là các diễn viên, ca sĩ, vũ công, nhạc công và những người khác biểu diễn các tác phẩm văn học và nghệ thuật được bảo hộ, chống lại các hành vi không được sự đồng ý của họ. Các hành vi này cụ thể: phát sóng và truyền đạt tới công chúng cuộc biểu diễn trực tiếp của họ, sao chép các bản định hình, hoặc nếu việc sao chép này được thực hiện nhằm khác với mục đích mà họ cho phép. Nhà sản xuất bản ghi âm được hưởng quyền cho phép hoặc ngăn cấm việc sao chép trực tiếp hoặc gián tiếp bản ghi âm của họ. Thời hạn bảo hộ phải kéo dài ít nhất là 20 năm tính từ khi kết thúc năm bản ghi âm, cuộc biểu diễn được định hình, chương trình phát sóng được thực hiện. Công ước Rome không quy định về việc tạo ra một Liên hiệp và tài chính riêng. Ngày 01 tháng 03 năm 2007 Việt Nam là quốc gia thứ 86 tham gia công ước Rome. 1.3.5 Hiệp ước WPPT 1996 (WIPO Performances and Phonograms Treaty) Trước sự phát triển của những kỹ thuật công nghệ mới, các Điều ước quốc tế trước đó không giải quyết được những vấn đề mới phát sinh trong lĩnh vực công nghệ. Để đáp ứng tình hình thực tế, công việc chuẩn bị cho việc ban hành những quy định mới về quyền tác giả đã được tiến hành tại ủy ban WIPO. Hội nghị ngoại giao đã thông qua 2 Điều ước quốc tế đó là Hiệp ước WCT về quyền tác giả và Hiệp ước WIPO về cuộc biểu diễn và bản ghi âm vào ngày 20 tháng 12 năm 1996. Hiệp ước WPPT gồm phần mở đầu và 33 Điều chính thức có hiệu lực vào ngày 20 tháng 05 năm 2002. Ngày 12 tháng 01 năm 2006, Việt Nam chính thức là thành viên của Hiệp ước WPPT. 1.3.6 Hiệp ước WCT 1996 (WIPO Copyright Treaty) Hiệp ước quyền tác giả của Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WCT), được ký kết tại Geneva ngày 20 tháng 12 năm 1996. Nó mở rộng việc phê chuẩn, chấp thuận cho gia nhập cho các quốc gia thành viên của Wipo và cộng đồng Châu Âu. Hiệp ước gồm phần mở đầu và 25 Điều. Nội dung cơ bản của Hiệp ước đề cập đến 3 quyền: quyền phân phối, quyền cho thuê, quyền truyền thông công cộng. Trừ các hạn chế và ngoại lệ cụ thể các quyền này là quyền độc quyền. 1.3.7 Công ước Geneva năm 1971 Tình hình thực tế lúc bấy giờ, tình trạng tràn lan tăng nhanh các bản sao không được sự cho phép của tác giả của các bản ghi âm và tình trạng đó xâm phạm đến quyền và lợi ích các tác giả. Từ đó, người ta thấy rằng sự cần thiết phải bảo hộ nhà sản xuất bản ghi âm trước sự phát triển của những công nghệ mới kỹ thuật sao chép ngày càng sử dụng ngày càng dễ dàng và phổ biến hơn. Công ước bảo hộ nhà sản xuất bản ghi âm chống lại việc sao chép không được phép các bản ghi âm của họ, công ước được soạn thảo tại Geneva ngày 29 tháng 10 năm 1971. Công ước không quy định các quyền đặc biệt cụ thể, mà chỉ đưa ra các quy định bảo hộ thích hợp chống lại những người có hành vi vi phạm. Văn phòng quốc tế của WIPO được giao nhiệm vụ thư ký của công ước. Hiện tại công ước có 77 quốc gia thành viên. Việt Nam gia nhập công ước Geneva ngày 6 tháng 7 năm 2005. 1.4 Lịch sử hình thành và phát triển quyền tác giả trong pháp luật Việt Nam 1.4.1 Giai đoạn trước năm 2005 Ở Việt Nam, do hoàn cảnh lịch sử của đất nước những năm 1945 nên vấn đề quy định về quyền tác giả còn rất hạn chế. Sau Cách mạng tháng 8 năm 1945, do điều kiện phát triển kinh tế xã hội, đất nước vẫn trong tình trạng chiến tranh nên ngay cả trong chế độ dân chủ mới, chúng ta chỉ có những ghi nhận mang tính nguyên tắc và hết sức khái quát trong Hiến pháp về một vài vấn đề liên quan đến quyền và lợi ích của người sáng tạo. Ngay từ bản hiến pháp đầu tiên vào năm 1946, Nhà nước Việt Nam đã ghi nhận những quyền cơ bản của công dân liên quan đến quyền tác giả. Nó thể hiện tư tưởng tiến bộ, nhân văn về con người. Đó là quyền tự do ngôn luận, tự do xuất bản của công dân; là việc Nhà nước cam kết bảo vệ quyền lợi của trí thức; tôn trọng quyền tư hữu tư nhân về tài sản. Tại Hiến pháp năm 1946 chỉ có Điều 13 quy định: “Quyền lợi của giới cần lao trí thức và chân tay được bảo đảm”. Còn Hiến pháp năm 1959 quy định rộng hơn: “…Nhà nước khuyến khích tính sáng tạo và tinh thần tích cực trong lao động của những người lao động chân tay và lao động trí óc” (Điều 21). Ở Điều 34: “Công dân nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa có quyền tự do nghiên cứu khoa học, sáng tác văn học, nghệ thuật và tiến hành các hoạt động văn hóa khác. Nhà nước khuyến khích và giúp đỡ tính sáng tạo của những công dân theo đuổi sự nghiệp khoa học, văn học nghệ thuật và các sự nghiệp văn hóa khác”. Đến những năm Tám mươi, pháp luật về quyền tác giả được chú trọng hơn. Nhà nước đã ban hành một số văn bản pháp luật quy định về lĩnh vực bảo hộ quyền tác giả, chẳng hạn như Hiếp pháp năm 1992, Luật xuất bản, Bộ luật hình sự,… Như vậy, pháp luật về bảo hộ quyền tác giả ở Việt Nam ra đời muộn hơn nhiều nước trên thế giới khoảng gần 100 năm. Trong khi vào năm 1886, các nước ở Châu Âu và một vài nước ở Châu lục khác cùng nhau ký kết Công ước đầu tiên về bảo hộ tác phẩm văn học nghệ thuật thì mãi đến những năm 80 Nhà nước ta mới bắt đầu ban hành các văn bản quy định về quyền tác giả. Năm 1986 với Nghị định số 142/HĐBT, lần đầu tiên ở Việt Nam, một văn bản riêng biệt về quyền tác giả đã được ban hành với một số quy định cơ bản. Qua một số năm thực hiện Nghị Định 142-HĐBT đã tạo tiền đề pháp lý nhằm đáp ứng yêu cầu bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của tác giả, là căn cứ để cơ quan bảo hộ quyền tác giả, thực hiện đăng ký quyền tác giả và giải quyết các tranh chấp về quyền tác giả. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện, Nghị định số 142-HĐBT đã bộc lộ một số hạn chế cả về nội dung và hình thức: Những hạn chế về mặt nội dung như: một số đối tượng của quyền tác giả chưa được quy định bảo hộ như cương trình phần mềm máy tính; thời hạn bảo hộ quyền tác giả còn quá ngắn (30 năm sau khi tác giả mất), chưa có quy định về bảo hộ quyền liên quan (quyền của người biểu diễn, của tổ chức sản xuất băng, đĩa ghi âm, ghi hình và của tổ chức phát thanh, truyền hình). Những hạn chế về hình thức như: Nghị định số 142-HĐBT là văn bản dưới luật nên hạn chế về hiệu lực thi hành, chưa đáp ứng được những yêu cầu đặt ra trong lĩnh vực bảo hộ quyền tác giả ở nước ta trong thời kỳ đầu của công cuộc chuyển đổi nền kinh tế. Đối với nước ngoài, Nghị Định 142-HĐBT chưa được xem là văn bản có giá trị pháp lý cao để nhà nước ta tham gia các hiệp định song phương hoặc đa phương về quyền tác giả. Để khắc phục các khuyết điểm trên đây của Nghị định số 142-HĐBT, ngày 12 tháng 12 năm 1994, Ủy ban thường vụ Quốc Hội đã thông qua Pháp lệnh bảo hộ quyền tác giả. Với bố cục 7 chương của 47 Điều Pháp lệnh bảo hộ quyền tác giả đã quy định tương đối đầy đủ và cụ thể những vấn đề về bảo hộ quyền tác giả. So với Nghị định số 142- HĐBT, Pháp lệnh bảo hộ quyền tác giả quy định đầy đủ hơn về các đối tượng được bảo hộ, bao gồm cả phần mềm máy tính; quy định cụ thể các quyền của tác giả. Về thời hạn bảo hộ, Pháp lệnh đã tăng cường thời hạn bảo hộ đối với quyền tác giả trong suốt cuộc đời của tác giả và 50 năm tiếp theo năm tác giả chết. Ngoài ra, Pháp lệnh còn quy định cụ thể về mốc tính thời hạn bảo hộ đối với tác phẩm đồng tác giả, tác phẩm di cảo; quy định về các quyền về nghĩa vụ của người biểu diễn, của tổ chức sản xuất băng, đĩa ghi âm, ghi hình và của tổ chức phát thanh truyền hình. Tại kỳ họp thứ 8 Khóa IX, ngày 28 tháng 10 năm 1995, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã thông qua Bộ Luật Dân sự. Với 36 Điều luật quy định riêng về quyền tác giả tại Chương I, Phần thứ 6 và phần thứ 7 Bộ Luật Dân sự từ Điều 745 đến Điều 779 và tại một số Điều khác có liên quan của Bộ luât dân sự. Bộ luật dân sự có hiệu lực vào ngày 1 tháng 7 năm 1996, do đó, Pháp lệnh bảo hộ quyền tác giả hết hiệu lực. Quy định quyền tác giả trong Bộ luật dân sự đã kế thừa và phát triển các quy định của Pháp lệnh bảo hộ quyền tác giả. Bộ luật dân sự đã kế thừa các quy định còn phù hợp của Pháp lệnh bảo hộ quyền tác giả như: khái niệm tác giả, thời điểm phát sinh quyền tác giả, các loại hình tác phẩm được bảo hộ, các tác phẩm không được Nhà nước bảo hộ, thời hạn bảo hộ quyền tác giả. Nó đã điều chỉnh hầu hết các quan hệ dân sự về quyền tác giả trong điều kiện đất nước chuyển đổi cơ chế quản lý từ tập trung bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước. Việc ra đời của Bộ Luật Dân sự, với các quy định về quyền tác giả là một bước tiến dài về hoạt động lập pháp ở Việt Nam trong lĩnh vực này, có sự trợ giúp của Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới (WIPO). Nó đã tiếp thu những giá trị tiến bộ từ những văn bản pháp luật đã qua kiểm nghiệm trong cuộc sống, về cơ bản phù hợp với chuẩn mực chung của thế giới. Đồng thời nó đã phản ánh được xu thế phát triển quyền tác giả ở Việt Nam. Bên cạnh đó, trong Bộ luật dân sự cũng bổ sung một số quy định mới so với Pháp lệnh bảo hộ quyền tác giả như: quy định cụ thể về chủ sở hữu tác phẩm, quy định liên quan đến nghĩa vụ của người biểu diễn, của tổ chức sản xuất băng đĩa ghi âm ghi hình và của tổ chức phát thanh truyền hình. Điểm cần nhấn mạnh là Bộ luật dân sự năm 1995 chỉ đề cập đến quyền tác giả dưới góc độ là một quyền dân sự. Các vấn đề khác có liên quan đến quyền quản lý Nhà nước về quyền tác giả như thủ tục đăng ký quyền tác giả, việc xử lý các tổ chức, cá nhân có hành vi xâm phạm quyền tác giả,…cũng như giải quyết các tranh chấp về quyền tác giả được quy định trong các văn bản pháp luật khác như nghị định của Chính phủ, thông tư của Bộ Văn hóa Thông tin, Thông tư liên tịch giữa Bộ Văn hóa – Thông tin và một số cơ quan có liên quan6. Chẳng hạn, để hiểu một cách rõ ràng các quy định về quyền tác giả trong Bộ luật dân sự, ngày 29 tháng 11 năm 1996 Chính Phủ ban hành Nghị định số 76 về việc hướng dẫn thi hành một số quy định về quyền tác giả trong Bộ luật dân sự. Nghị định có quy định đến các hành vi “xâm phạm” quyền tác giả tại Điều 35. Theo đó, tác giả hoặc chủ sở hữu tác phẩm có quyền yêu cầu được bảo hộ khi tiến hành các hành vi sau mà không được sự cho phép của tác giả hoặc chủ sở hữu tác phẩm: công bố, biểu diễn tác phẩm sân khấu; thêm bớt, sửa chữa nội dung tác phẩm, sao chép,… Về tội phạm xâm phạm quyền tác giả được đưa vào trong Bộ luật hình sự năm 1985 và được sửa đổi bổ sung cụ thể hơn trong Bộ luật hình sự năm 1999. Tuy nhiên, pháp luật hình sự của Việt Nam lúc bấy giờ quy định các tội phạm về quyền tác giả còn khá sơ sài và chưa cụ thể hóa. Để hướng dẫn một cách cụ thể về việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ được đúng và thống nhất, góp phần bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ ở Việt Nam, trong đó có quyền tác giả. Cho nên, ngày 29 tháng 02 năm 2008 Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an và Bộ Tư pháp thống nhất ban hành Thông tư số 01/2008/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BCA-BTP để hướng dẫn vấn đề này. Thời điểm lúc bấy giờ, có thể nói quyền tác giả là một lĩnh vực còn khá mới mẻ ở Việt Nam, mãi đến khi Bộ luật dân sự 1995 ra đời thì những quy định về quyền tác giả được ghi nhận nhiều hơn, mặc dù quyền tác giả có thể xem là được hình thành từ bản Hiến pháp năm 1946 và các bản Hiến pháp sau đó. Đến năm 2005, Việt Nam đã ban hành Bộ luật dân sự 2005 cùng với luật chuyên ngành về sở hữu trí tuệ năm 2005, cũng như đã và đang gia nhập các Điều ước 6 Một số vấn đề về quyền tác giả trong Luật dân sự Việt Nam. Viện nghiên cứu khoa học pháp lý – Bộ Tư Pháp. NXB Chính trị Quốc gia, năm 2000.
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan