Tài liệu Xac dinh cach ve bieu do dia 9

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm N¨m häc: 2008 - 2009 s¸ng kiÕn kinh nghiÖm "ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh - c¸ch vÏ biÓu ®å trong bµi tËp ®Þa lý líp 9 - THCS"  A. phÇn më ®Çu S¸ch gi¸o khoa §Þa lý líp 9 (theo ch¬ng tr×nh ®æi míi) ®îc biªn so¹n theo tinh thÇn cung cÊp c¸c t×nh huèng, c¸c th«ng tin ®· ®îc lùa chän ®Ó gi¸o viªn cã thÓ tæ chøc, híng dÉn cho häc sinh tËp ph©n tÝch, tæng hîp vµ xö lý th«ng tin, t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh trong qu¸ tr×nh häc tËp võa tiÕp nhËn ®îc c¸c kiÕn thøc, võa rÌn luyÖn ®îc c¸c kü n¨ng vµ n¾m ®îc ph¬ng ph¸p häc tËp. Bªn c¹nh c¸c bµi häc chÝnh, bµi ®äc thªm, ch¬ng tr×nh ®Þa lý líp 9 cã 11 bµi thùc hµnh vµ sau mçi bµi häc ®Òu cã phÇn c©u hái vµ bµi tËp ®Ó cñng cè kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng cña häc sinh. C¸c bµi thùc hµnh §Þa lý vµ phÇn bµi tËp §Þa lý tríc ®©y thêng bÞ xem nhÑ mÆc dï nã rÊt quan träng. HiÖn nay, d¹y häc ®îc coi lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña b¶n th©n häc sinh, viÖc häc tËp kh«ng chØ lµ qu¸ tr×nh lÜnh héi kiÕn thøc cã s½n mµ cßn lµ qu¸ tr×nh häc sinh tù kh¸m ph¸, tù t×m ®Õn víi kiÕn thøc míi nhê sù gióp ®ì, híng dÉn cña gi¸o viªn. Qu¸ tr×nh nµy ®îc thÓ hiÖn rÊt râ trong c¸c bµi thùc hµnh §Þa lý vµ c¸c bµi tËp §Þa lý líp 9. Trong c¸c bµi thùc hµnh vµ phÇn bµi tËp §Þa lý líp 9, s¸ch gi¸o khoa kh«ng cßn chØ lµ tµi liÖu tr×nh bµy c¸c kiÕn thøc cã s½n ®Ó häc sinh dùa vµo ®ã x¸c ®Þnh, vÏ biÓu ®å råi tr¶ lêi c©u hái. Do ®ã cïng víi viÖc ®æi míi vÒ kiÕn thøc, ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa th× cÇn ph¶i cã sù ®æi míi vÒ ph¬ng ph¸p ®Ó tæ chøc c¸c ho¹t ®éng häc tËp tù gi¸c, tÝch cùc vµ ®éc lËp cña häc sinh. §Ó häc sinh cã thÓ tù x¸c ®Þnh vµ vÏ ®îc biÓu ®å vµ lµm trän vÑn ®îc c¸c bµi tËp §Þa lý. Víi ph¬ng ph¸p vµ kinh nghiÖm cña b¶n th©n, t«i m¹nh d¹n xin ®a ra “Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh - c¸ch vÏ biÓu ®å trong bµi tËp ®Þa lý líp 9 - THCS” ®Ó ®ång nghiÖp tham kh¶o vµ rÊt mong nhËn ®îc sù ®ãng gãp cña c¸c ®ång nghiÖp ®Ó bµi viÕt ®îc hoµn thiÖn h¬n. B . PhÇn néi dung I. c¬ së khoa häc. Trong qu¸ tr×nh héi nhËp nÒn kinh tÕ ngµy nay, gi¸o dôc ®îc coi lµ mét lÜnh vùc rÊt quan träng vµ lu«n ®i tríc mét bíc trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia. V× vËy vÊn ®Ò chÊt lîng d¹y - häc nãi chung vµ d¹y häc §Þa lý nãi riªng ngµy cµng trë thµnh mèi quan t©m chung cña c¸c nhµ s ph¹m còng nh c¸c nhµ qu¶n lý gi¸o dôc vµ x· héi. §¶ng vµ nhµ níc ta ®· kh¼ng ®Þnh: “Gi¸o dôc lµ quèc s¸ch hµng ®Çu, ®Çu t cho gi¸o dôc lµ ®Çu t cho ph¸t triÓn”. §iÒu ®ã ®· ®îc thÓ hiÖn trong c¸c NghÞ quyÕt cña Trung ¬ng. NghÞ quyÕt TW 4 kho¸ VII ®· chØ râ ph¶i “§æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ë tÊt c¶ c¸c cÊp häc, bËc häc. KÕt hîp häc víi hµnh, häc tËp víi lao ®éng s¶n 1 Thùc hiÖn: TriÖu ThÞ Thu Thñy Trêng THCS An Thñy S¸ng kiÕn kinh nghiÖm N¨m häc: 2008 - 2009 xuÊt, thùc nghiÖm vµ nghiªn cøu khoa häc, g¾n nhµ trêng víi x· héi. ¸p dông nh÷ng ph¬ng ph¸p gi¸o dôc hiÖn ®¹i ®Ó båi dìng cho häc sinh n¨ng lùc t duy s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. NghÞ quyÕt TW2 kho¸ VIII tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh ph¶i “§æi míi ph¬ng ph¸p gi¸o dôc ®µo t¹o, kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu, rÌn luyÖn thµnh nÕp t duy s¸ng t¹o cña ngêi häc. Tõng bíc ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn vµ ph¬ng tiÖn hiÖn ®¹i vµo qu¸ tr×nh d¹y häc, ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn vµ thêi gian tù häc, tù nghiªn cøu cho häc sinh”. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng yªu cÇu thùc tiÔn cña x· héi m«n §Þa lÝ trong nhµ trêng nãi chung vµ m«n §Þa lÝ líp 9 nãi riªng kh«ng ngõng c¶i tiÕn ch¬ng tr×nh, c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p d¹y häc nh»m ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao nhÊt. Trong ®ã "ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh - c¸ch vÏ biÓu ®å trong bµi tËp ®Þa lÝ líp 9" ®ãng vai trß quan träng, nã cã nhiÖm vô cñng cè, rÌn luyÖn kÜ n¨ng §Þa lÝ cho häc sinh mét c¸ch thuÇn thôc vµ ch¾c ch¾n h¬n . ViÖc x¸c ®Þnh - vµ c¸ch vÏ biÓu ®å trong bµi tËp, bµi thùc hµnh §Þa lÝ gióp cho häc sinh cñng cè kÜ n¨ng vÏ biÓu ®å ®· häc ë líp 8 mµ cßn vËn dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc vµo nhËn xÐt vµ gi¶i thÝch biÓu ®å ®· vÏ ®îc. Tõ ®ã lµm cho häc sinh cã c¸ch nh×n nhËn ®¸nh gi¸ c¸c sù vËt, hiÖn tîng mét c¸ch ®óng ®¾n, chÝnh x¸c vµ kh¸ch quan. Theo cÊu tróc ch¬ng tr×nh, hÇu nh sau mçi bµi häc ë §Þa lÝ líp 9 ®Òu cã mét bµi tËp hoÆc mét bµi thùc hµnh vÏ biÓu ®å. §©y lµ mét thuËn lîi rÊt lín gióp gi¸o viªn thùc hiÖn tèt c¸c ph¬ng ph¸p vµ biÖn ph¸p rÌn luyÖn kÜ n¨ng §Þa lÝ cho häc sinh trong qu¸ tr×nh d¹y häc. Tõ ®ã häc sinh nhËn thøc tri thøc mét c¸ch kh¸ch quan ®ång thêi häc sinh thÊy râ nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n vÒ c¸c vÊn ®Ò §Þa lÝ ë níc ta. II. c¬ së thùc tiÔn. Trong c¸c m«n häc ë nhµ trêng THCS ®Òu vËn dông rÊt nhiÒu c¸c bµi tËp, bµi thùc hµnh. Mçi m«n häc cã mét sè d¹ng bµi tËp víi ®Æc thï riªng, ®èi víi m«n §Þa lý còng vËy. ë ®©y t«i chØ xin ®a ra mét phÇn trong tæng hîp phÇn bµi tËp §Þa lý ®ã lµ d¹ng bµi tËp vÏ biÓu ®å. Bµi thùc hµnh vÏ biÓu ®å gióp cho häc sinh trong qu¸ tr×nh häc tËp tiÕp thu ®îc kiÕn thøc tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p. Còng qua ®ã mµ häc sinh båi dìng thªm n¨ng lùc vËn dông tri thøc vµo thùc tiÔn. RÌn luyÖn kÜ n¨ng thùc hµnh cho häc sinh ë c¸c m«n häc lµ mét qu¸ tr×nh phèi hîp nhiÒu mÆt, thÓ hiÖn trong ch¬ng tr×nh, néi dung cña c¸c m«n häc trong ®ã cã m«n §Þa lý. Song ®Ó rÌn luyÖn ®îc kÜ n¨ng ®ã häc sinh cÇn nhËn biÕt ®îc yªu cÇu bµi ra, x¸c ®Þnh híng, c¸ch lµm bµi sau khi ®äc kÜ bµi. Qua c¸c bµi thùc hµnh, bµi tËp ®ã gióp cho gi¸o viªn hÖ thèng c¸c lo¹i biÓu ®å, ph©n lo¹i c¸c d¹ng bµi tËp biÓu ®å. Qua ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho gi¸o viªn ph¸t huy kh¶ n¨ng gi¶ng d¹y bµi thùc hµnh vµ híng dÉn häc sinh lµm bµi tËp §Þa lý líp 9. Häc sinh nhËn thøc ®îc c¸c lo¹i biÓu ®å: d¹ng cét, trßn, ®êng, miÒn… X¸c ®Þnh ®îc kiÓu biÓu ®å khi ®äc bÊt k× mét bµi tËp thùc hµnh nµo. V× vËy "ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh - c¸ch vÏ biÓu ®å trong bµi tËp ®Þa lý líp 9" yªu cÇu häc sinh ph¶i lµm viÖc ®éc lËp, tÝch cùc ®Ó x¸c ®Þnh ®îc yªu cÇu cña bµi thùc hµnh, tõ ®ã x¸c ®Þnh ®îc cÇn vÏ lo¹i biÓu ®å nµo cho phï hîp. III. Thùc tr¹ng cña vÊn ®Ò 1. Nh÷ng khã kh¨n khi thùc hiÖn ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh - c¸ch vÏ biÓu ®å trong bµi tËp ®Þa lý líp 9 - §a sè häc sinh xem m«n §Þa lÝ lµ m«n phô, do ®ã Ýt chó ý ®Õn häc tËp bé m«n nµy. KÕt qu¶ cho thÊy ®iÓm tæng kÕt cña c¸c em phÇn lín chØ ®¹t ®iÓm Thùc hiÖn: TriÖu ThÞ Thu Thñy Trêng THCS An Thñy 2 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm N¨m häc: 2008 - 2009 trung b×nh, nhiÒu em häc m«n §Þa lÝ kh¸, giái nhng khi gi¸o viªn lÊy ®éi tuyÓn båi dìng häc sinh giái th× c¸c em kh«ng tham gia v× cho r»ng ®©y chØ lµ m«n häc phô. Tõ ®ã gi¸o viªn d¹y §Þa lÝ lµm sao ph¸t huy ®îc n¨ng lùc cña m×nh khi ph¬ng ph¸p d¹y häc ®îc ®æi míi, ®å dïng d¹y häc phong phó, ®a d¹ng... - Qua ®iÒu tra kh¶o s¸t ë c¸c trêng hÇu hÕt häc sinh ®Òu cho r»ng, ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh - c¸ch vÏ biÓu ®å trong bµi tËp ®Þa lý líp 9 lµ qu¸ b×nh th êng vµ qu¸ dÔ. Nhng trong thùc tÕ, khi thùc hiÖn th× ®©y lµ mét ®iÒu kh«ng dÔ dµng. Mét khã kh¨n n÷a lµ viÖc rÌn luyÖn kÜ n¨ng nµy chØ chiÕm mét thêi lîng rÊt Ýt trong 1 tiÕt d¹y do ®ã ®ßi hái häc sinh ph¶i nghiªn cøu tríc c¸c yªu cÇu mµ bµi tËp hoÆc bµi thùc hµnh mµ gi¸o viªn ®· giao cho, nhng nhiÒu em cha thùc sù tËp trung vµ quan t©m ®Õn yªu cÇu mµ gi¸o viªn ®· giao nªn ®©y còng lµ khã kh¨n lín ®èi víi gi¸o viªn khi thùc hiÖn d¹y mét bµi thùc hµnh vÏ biÓu ®å hoÆc mét bµi tËp vÏ biÓu ®å, do ®ã: - Häc sinh kh«ng x¸c ®Þnh ®îc yªu cÇu cña ®Ò bµi. - Häc sinh kh«ng x¸c ®Þnh ®îc kiÓu biÓu ®å sÏ vÏ lµ g× vµ viÖc xö lÝ b¶ng sè liÖu (nÕu cã). - Häc sinh cha vÏ ®îc biÓu ®å thÝch hîp vµ ®óng víi yªu cÇu ®Ò bµi. - Kü n¨ng vÏ biÓu ®å cña häc sinh cßn lóng tóng. - Häc sinh cha n¾m ®îc c¸c bíc tiÕn hµnh khi vÏ biÓu ®å. Tõ ®ã tØ lÖ häc sinh ®äc vµ ph©n tÝch b¶ng sè liÖu, x¸c ®Þnh lo¹i biÓu ®å thÝch hîp ®èi víi bµi yªu cÇu thÊp, sè lîng häc sinh x¸c ®Þnh ngay ®îc c¸ch vÏ biÓu ®å ®óng chiÕm tØ lÖ kh«ng cao. Do ®ã, t«i ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh - c¸ch vÏ biÓu ®å trong bµi tËp ®Þa lý líp 9 cho häc sinh líp 9 2 trêng THCS An Thñy, kÕt qu¶ nh sau: Líp 92 % T/sè häc sinh 41 100 Líp 92 Tû lÖ % TS häc sinh 41 100 BiÕt x¸c ®Þnh vµ vÏ ®óng 9 21,9 Cha biÕt c¸ch x¸c ®Þnh 32 78,1 V× vËy mµ kÕt qu¶ bµi tËp trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra cha cao, cô thÓ: §iÓm giái 3 7,3 §iÓm kh¸ 6 14,6 §iÓm TB 10 24,4 §iÓm yÕu, kÐm 22 53,6 Tõ nh÷ng lÝ do trªn chÝnh lµ thùc tr¹ng cÇn gi¶i quyÕt, th¸o gì. Gi¶i quyÕt th¸o gì ®îc nã nhÊt ®Þnh chÊt lîng d¹y vµ häc m«n §Þa lÝ ngµy cµng ®îc n©ng cao. thÊy: 2. Mét sè u ®iÓm cña gi¸o viªn d¹y §Þa lÝ ë c¸c trêng THCS Qua kh¶o s¸t thùc tÕ vµ tiÕn hµnh dù giê c¸c bµi cã vÏ biÓu ®å, t«i nhËn - PhÇn lín gi¸o viªn cã quan niÖm ®óng vÒ chøc n¨ng cña mét bµi tËp, bµi thùc hµnh vÏ biÓu ®å thÓ hiÖn trong viÖc chuÈn bÞ chu ®¸o vÒ gi¸o ¸n, yªu cÇu, môc ®Ých cña bµi tËp lµ g×, biÓu ®å thÓ hiÖn yÕu tè nµo cña ®èi tîng ®Þa lÝ. §©y lµ phÇn kh«ng nh÷ng rÌn luyÖn kÜ n¨ng kiÕn thøc mµ cßn cñng cè nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ë trong bµi, tõ ®ã häc sinh x©y dùng ®îc c¸c mèi liªn hÖ §Þa lÝ. - HÇu hÕt gi¸o viªn biÕt vËn dông s¸ng t¹o, khoa häc c¸c kÜ n¨ng rÌn luyÖn cho häc sinh theo ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc, do ®ã ®· ph¸t huy ®îc tÝnh t duy ®éc lËp cho häc sinh, gióp häc sinh n¾m ch¾c néi dung cña bµi häc vµ rÌn luyÖn tèt kÜ n¨ng cho c¸c em. IV. C¸c biÖn ph¸p chñ yÕu ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò 3 Thùc hiÖn: TriÖu ThÞ Thu Thñy Trêng THCS An Thñy S¸ng kiÕn kinh nghiÖm N¨m häc: 2008 - 2009 1. §Ó lµm tèt viÖc x¸c ®Þnh "Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh - c¸ch vÏ biÓu ®å trong bµi tËp ®Þa lý líp 9" cho cho häc sinh - Trong gi¶ng d¹y, gi¸o viªn cÇn lùa chän c¸c ph¬ng ph¸p tÝch cùc trªn c¬ së coi träng nhËn thøc cña häc sinh, t¨ng cêng vai trß tæ chøc lÜnh héi, kh¸m ph¸ kiÕn thøc. Trong giê gi¶ng, gi¸o viªn giµnh nhiÒu thêi gian cho häc sinh tù lµm viÖc víi s¸ch gi¸o khoa, biÓu ®å, lîc ®å vµ víi c¸c thiÕt bÞ häc tËp kh¸c ®Ó häc sinh tù chñ ®éng t×m ra kiÕn thøc míi díi sù híng dÉn cña gi¸o viªn. TÊt c¶ c¸c kh©u nµy, gi¸o viªn ph¶i thÓ hiÖn chu ®¸o, tØ mÜ, hÕt søc cô thÓ trong bµi so¹n, híng dÉn häc sinh «n l¹i nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó vËn dông vµo gi¶i thÝch sau khi vÏ biÓu ®å. - Trong mét tiÕt thùc hµnh vÏ biÓu ®å, gi¸o viªn ph¶i híng dÉn häc sinh chuÈn bÞ ®Çy ®ñ c¸c ®å dïng cÇn thiÕt cho tiÕt häc: m¸y tÝnh c¸ nh©n, thíc kÎ, compa... ®Ó gióp häc sinh chñ ®éng trong khi vÏ biÓu ®å. 2. BiÖn ph¸p thùc hiÖn * Giíi thiÖu c¸ch vÏ - x¸c ®Þnh biÒu ®å §Þa lý líp 9 §Ó x¸c ®Þnh ®îc yªu cÇu bµi ra vµ tiÕn hµnh vÏ biÓu ®å, häc sinh cÇn hiÓu kh¸i niÖm biÓu ®å. 2.1. Kh¸i niÖm BiÓu ®å lµ mét h×nh vÏ cho phÐp m« t¶ mét c¸ch dÔ dµng ®éng th¸i ph¸t triÓn cña mét hiÖn tîng (nh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ qua c¸c n¨m…), mèi t ¬ng quan vÒ ®é lín gi÷a c¸c ®¹i lîng (so s¸nh s¶n lîng thñy s¶n gi÷a c¸c vïng kinh tÕ…) hoÆc c¬ cÊu thµnh phÇn cña mét tæng thÓ (c¬ cÊu ngµnh cña nÒn kinh tÕ). C¸c lo¹i biÓu ®å rÊt phong phó, ®a d¹ng. Mçi lo¹i biÓu ®å thÓ hiÖn nhiÒu chñ thÓ kh¸c nhau, nªn khi vÏ biÓu ®å cÇn ®äc kÜ yªu cÇu ®Ò ra, x¸c ®Þnh chñ thÓ thÓ hiÖn trªn biÓu ®å (®éng th¸i ph¸t triÓn, so s¸nh t¬ng quan ®é lín hay thÓ hiÖn c¬ cÊu) ®Ó chän lo¹i biÓu ®å thÝch hîp nhÊt. 2.2. C¸c lo¹i biÓu ®å - C¸c lo¹i biÓu ®å bao gåm: + BiÓu ®å h×nh cét (cét ®¬n, cét kÐp, cét chång, thang ngang). + BiÒu ®å h×nh trßn (hoÆc h×nh vu«ng). + §å thÞ (®êng biÓu diÔn). + BiÓu ®å kÕt hîp (cét + ®êng). + BiÓu ®å miÒn. a. BiÓu ®å h×nh cét (thang ngang) - Sö dông biÓu hiÖn tr¹ng th¸i ph¸t triÓn so s¸nh t¬ng quan vÒ ®é lín gi÷a c¸c ®¹i lîng hoÆc thÓ hiÖn c¬ cÊu thµnh phÇn cña mét tæng thÓ. - BiÓu ®å h×nh cét sö dông ®Ó thÓ hiÖn t¬ng quan vÒ ®é lín gi÷a c¸c ®¹i lîng. * Yªu cÇu: + Chän kÝch thíc biÓu ®å phï hîp víi khæ giÊy + C¸c cét kh¸c nhau vÒ ®é cao (tïy theo sè liÖu ®Ò bµi), cßn bÒ ngang ph¶i b»ng nhau. + Tªn biÓu ®å. b. BiÓu ®å h×nh trßn (h×nh vu«ng) - BiÓu ®å h×nh trßn (vu«ng) thêng ®îc dïng ®Ó thÓ hiÖn c¬ cÊu thµnh phÇn cña mét tæng thÓ. Thùc hiÖn: TriÖu ThÞ Thu Thñy Trêng THCS An Thñy 4 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm N¨m häc: 2008 - 2009 §èi víi biÓu ®å h×nh trßn: nÕu ®Ò bµi cho sè liÖu t¬ng ®èi th× kh«ng cÇn xö lý mµ tiÕn hµnh c¸c bíc vÏ lu«n. Song nÕu sè liÖu lµ tuyÖt ®èi (th«) th× cÇn xö lÝ sè liÖu vÒ t¬ng ®èi tríc khi vÏ. * Yªu cÇu: + §äc b¶ng sè liÖu, xö lý sè liÖu (nÕu cho sè liÖu tuyÖt ®èi), nÕu lµ sè liÖu t ¬ng ®èi th× tiÕn hµnh c¸c bíc vÏ. + Chó ý tØ lÖ ®êng trßn (nÕu bµi cho sè liÖu tuyÖt ®èi). - NÕu bµi cho sè liÖu t¬ng ®èi th× vÏ c¸c ®êng trßn cã kÝch thíc b»ng nhau. NÕu bµi cho sè liÖu tuyÖt ®èi th× ph¶i tÝnh tØ lÖ ®êng trßn (R- r). Nhng, ®èi víi cÊp häc THCS tØ lÖ ®êng trßn chØ yªu cÇu ë møc ®é t¬ng ®èi, v× vËy chØ cÇn ®êng trßn sau to h¬n ®êng trßn tríc mét chót (nÕu sè liÖu cho lµ t¨ng) hoÆc nhá h¬n (nÕu sè liÖu cho lµ gi¶m). + §Ó chia c¸c ®¹i lîng chÝnh x¸c theo tØ lÖ cÇn lÊy tØ lÖ x 3,6 0 ®Ó tÝnh gãc ë t©m. + Chän ký hiÖu thÝch hîp ®Ó thÓ hiÖn trªn biÓu ®å. + Tªn biÓu ®å. c. VÏ ®å thÞ (®êng biÓu diÔn) - §îc dïng ®Ó thÓ hiÖn tiÕn tr×nh ®éng th¸i ph¸t triÓn cña mét hiÖn tîng qua thêi gian. * Yªu cÇu: + HÖ trôc to¹ ®é: trôc ®øng thÓ hiÖn ®¬n vÞ s¶n lîng. + Trôc ngang thÓ hiÖn n¨m. - X¸c ®Þnh tØ lÖ thÝch hîp ë c¶ 2 trôc sao cho biÓu ®å phï hîp víi khæ giÊy (c©n ®èi). + X¸c ®Þnh kho¶ng c¸ch c©n ®èi phï hîp. - Víi biÓu ®å nµy nÕu bµi ra cã 2 ®¹i lîng kh¸c nhau (®¬n vÞ tÝnh kh¸c nhau) th× vÏ 2 trôc ®øng: Trôc biÓu hiÖn ®¬n vÞ A, trôc biÓu hiÖn ®¬n vÞ B. - Còng cã thÓ bµi ra yªu cÇu cã nhiÒu ®¹i lîng cïng ®¬n vÞ tÝnh (%) th× cÇn biÓu hiÖn râ ®êng biÓu diÔn (ký hiÖu) tr¸nh tõng ký hiÖu. + Ký hiÖu ®êng biÓu diÔn cÇn ®îc ph©n biÖt: - Mµu s¾c (®en, xanh, ®á…) - Ký tù riªng (thêng ®îc dïng nhiÒu). d. BiÓu ®å kÕt hîp cét vµ ®êng - Dïng ®Ó thÓ hiÖn ®éng lùc ph¸t triÓn vµ mèi t¬ng quan vÒ ®é lín gi÷a c¸c ®¹i lîng. - BiÓu ®å kÕt hîp : kÕt hîp ®Ò môc 1 vµ 3 trong phÇn b cña bµi. CÇn chó ý thÓ hiÖn râ nhÊt mèi t¬ng qua gi÷a 2 lo¹i biÓu ®å ®îc vÏ kÕt hîp. * Yªu cÇu: + KÕt hîp yªu cÇu cña biÓu ®å h×nh cét vµ ®êng biÓu diÔn. ®. BiÓu ®å miÒn - Dïng ®Ó thÓ hiÖn c¶ hai mÆt c¬ cÊu vµ ®éng th¸i ph¸t triÓn cña ®èi tîng. - Ranh giíi cña biÓu ®å miÒn lµ ®êng biÓu diÔn. - Gi¸ trÞ ®¹i lîng trªn trôc ®øng lµ %. NÕu bµi ra cho sè liÖu ®¬n vÞ tuyÖt ®èi th× cÇn ph¶i xö lý sè liÖu tõ ®¬n vÞ tuyÖt ®èi sang sè liÖu ®¬n vÞ t¬ng ®èi. 2.3. §äc kÜ yªu cÇu Cã nhiÒu lo¹i biÓu ®å. §Ó vÏ biÓu ®å, häc sinh cÇn ®äc kÜ bµi ra vÏ biÓu ®å vÒ qu¸ tr×nh gia t¨ng d©n sè, c¬ cÊu lao ®éng, t×nh h×nh s¶n xuÊt l¬ng thùc ë mét vïng kinh tÕ hay cña ViÖt Nam. + BiÓu ®å cét (thang ngang). Thùc hiÖn: TriÖu ThÞ Thu Thñy Trêng THCS An Thñy 5 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm N¨m häc: 2008 - 2009 + BiÒu ®å trßn (vu«ng). + §å thÞ (®êng biÓu diÔn). + BiÓu ®å kÕt hîp (cét + ®êng). + BiÓu ®å miÒn. 2.4. C¸c bíc tiÕn hµnh vÏ biÓu ®å. - Xö lý sè liÖu (tõ sè liÖu tuyÖt ®èi sang sè liÖu t¬ng ®èi) ®¬n vÞ % nÕu yªu cÇu bµi ra vÏ biÓu ®å h×nh trßn hoÆc miÒn. - X¸c ®Þnh tØ lÖ ®êng trßn. - VÏ biÓu ®å. + VÏ. + Ghi b¶ng chó gi¶i (kÝ hiÖu). + Tªn b¶n ®å (tªn chung nÕu lµ biÓu ®å so s¸nh). 2.5. Mét sè lu ý khi vÏ biÓu ®å. - §äc kÜ sè liÖu bµi ra. - TuyÖt ®èi kh«ng dïng mµu ®Ó t«, kÝ hiÖu trªn b¶n ®å. - NÕu lµ biÓu ®å trßn: khi vÏ ®êng trßn, vÏ 1 b¸n kÝnh trïng víi ph¬ng kim ®ång hå chØ 12 giê vµ chia theo chiÒu kim ®ång hå. - BÊt cø mét biÓu ®å nµo còng cÇn chó gi¶i vµ tªn b¶n ®å. Trªn ®©y lµ c¸c d¹ng biÓu ®å thêng gÆp khi lµm bµi tËp, bµi thùc hµnh §Þa lÝ. Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y tiÕn hµnh lµm bµi tËp, bµi thùc hµnh vÏ biÓu ®å t«i nhËn thÊy vÏ biÓu ®å h×nh trßn rÊt khã v×: NÕu ®Ò bµi cho sè liÖu t¬ng ®èi th× häc sinh dÔ nhËn biÕt vµ kh«ng cÇn xö lý mµ tiÕn hµnh c¸c bíc vÏ lu«n. Song nÕu sè liÖu lµ tuyÖt ®èi (th«) th× häc sinh khã nhËn biÕt ®Ó vÏ biÓu ®å h×nh trßn, cÇn xö lÝ sè liÖu vÒ t¬ng ®èi tríc khi vÏ. Qua nhiÒu n¨m gi¶ng d¹y §Þa lÝ líp 9 t«i m¹nh d¹n ®a ra mét sè kinh nghiÖm ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh - c¸ch vÏ biÓu ®å h×nh trßn nh»m gióp häc sinh cã kÜ n¨ng thuÇn thôc h¬n trong kÜ n¨ng vÏ biÓu ®å cña m×nh. VÝ dô: Bµi 1 - Trang 38 s¸ch gi¸o khoa §Þa lý 9. VÏ biÓu ®å h×nh trßn thÓ hiÖn c¬ cÊu diÖn tÝch gieo trång c¸c nhãm c©y ë níc ta n¨m 1990 vµ 2002 theo b¶ng sè liÖu sau ®©y: * Môc tiªu. - Häc sinh biÕt c¸ch x¸c ®Þnh - c¸ch vÏ biÓu ®å h×nh trßn. * C¸c thiÕt bÞ cÇn thiÕt. + Gi¸o viªn: - B¶ng phô kÏ s½n, m¸y tÝnh c¸ nh©n, thíc ®o ®é, compa, thíc kÏ. + Häc sinh: - M¸y tÝnh c¸ nh©n, thíc ®o ®é, compa, bót ch×, bót d¹ mµu... DiÖn tÝch gieo trång ph©n theo nhãm c©y (ngh×n ha) N¨m 1990 C¸c nhãm c©y C©y l¬ng thùc 6474,6 C©y c«ng nghiÖp 1199,3 C©y thùc phÈm, c©y ¨n qu¶, c©y kh¸c 1366,1 Tæng céng 9040,0 2002 8320,3 2337,3 2173,8 12.831,4 C¸c bíc tiÕn hµnh. §èi víi bµi tËp nµy cÇn tr×nh tù c¸c bíc sau ®©y. 1. Yªu cÇu häc sinh ®äc ®Ò bµi: - §äc kÜ yªu cÇu ®Ò bµi. Thùc hiÖn: TriÖu ThÞ Thu Thñy Trêng THCS An Thñy 6 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm N¨m häc: 2008 - 2009 - §äc kÜ b¶ng sè liÖu ®Ó. => Tõ ®ã x¸c ®Þnh ®îc biÓu ®å cÇn vÏ. 2. Gi¸o viªn nªu cho häc sinh quy tr×nh vÏ biÓu ®å. * §©y lµ mét bµi thùc hµnh khã bëi v× sè liÖu th« do ®ã mét sè häc sinh khã nhËn biÕt cÇn vÏ lo¹i biÓu ®å g×, nªn gi¸o viªn cÇn híng dÉn häc sinh xö lÝ sè liÖu. §èi víi bµi nµy cÇn tiÕn hµnh theo c¸c bíc sau ®©y. a. Bíc 1: LËp b¶ng sè liÖu ®· xö lÝ theo mÉu. Chó ý lµm trßn sè sao cho c¸c thµnh phÇn ph¶i ®óng 100%. b. Bíc 2: VÏ biÓu ®å c¬ cÊu theo quy t¾c: B¾t ®Çu vÏ tõ "Tia 12 giê", vÏ theo chiÒu kim ®ång hå. c. Bíc 3: §¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c: Ph¶i vÏ c¸c h×nh qu¹t víi tØ träng cña tõng thµnh phÇn trong c¬ cÊu. Ghi trÞ sè phÇn tr¨m vµo c¸c h×nh qu¹t t¬ng øng (chó ý ®Ó h×nh vÏ ®Ñp: C¸c trÞ sè phÇn tr¨m ë tõng biÓu ®å c¬ cÊu cã Ýt thµnh phÇn vµ b¸n kÝnh lín thêng biÓu thÞ trong h×nh trßn). - VÏ ®Õn ®©u kÎ v¹ch (t« mµu) ®Õn ®ã. §ång thêi thiÕt lËp b¶ng chó gi¶i. * Chó ý: §èi víi bµi tËp trªn líp hoÆc vÒ nhµ, häc sinh cã thÓ dïng bót mµu ®Ó vÏ biÓu ®å, hoÆc dïng c¸c nÐt tr¶i kh¸c nhau. Khi ®i thi chØ ®îc sö dông mét mµu mùc trong bµi thi. C¸c h×nh qu¹t thÓ hiÖn c¬ cÊu dïng c¸c nÐt ®øt ®Ó thÓ hiÖn ph©n biÖt c¸c kÝ hiÖu trong biÓu ®å. 3. Gi¸o viªn híng dÉn tæ chøc cho häc sinh tÝnh to¸n. a. Bíc 1: Gi¸o viªn dïng b¶ng phô kÎ s½n khung cña b¶ng sè liÖu (bá trèng). b. Bíc 2. Híng dÉn xö lÝ b¶ng sè liÖu. - Tæng sè diÖn tÝch gieo trång lµ 100%. - BiÓu ®å h×nh trßn cã gãc ë t©m lµ 3600 => nghÜa lµ 1,0 % øng víi 3,60 (gãc ë t©m ) c. Bíc 3. C¸ch tÝnh: + N¨m 1990 tæng sè diÖn tÝch gieo trång lµ 9040 ngh×n ha -> c¬ cÊu diÖn tÝch 100%. + TÝnh c¬ cÊu diÖn tÝch gieo trång c©y l¬ng thùc (lµ x). 9040 -> 100% 6474,6 x 100 6474,6 -> x x= = 71,6% 9040 + Gãc ë t©m trªn biÓu ®å ®êng trßn c©y l¬ng thùc lµ. 71,6 x 3,6 = 2580 + T¬ng tù c¸ch tÝnh trªn, cho häc sinh tÝnh c¬ cÊu diÖn tÝch vµ gãc ë t©m trªn biÓu ®å cña c¸c c©y trång cßn l¹i. * §Ó líp häc s«i næi gi¸o viªn nªn tæ chøc cho häc sinh ho¹t ®éng 4 nhãm theo 2 cÆp "ch¹y tiÕp søc" cho nhau. + 2 Nhãm 1 & 2: TÝnh c¬ cÊu diÖn tÝch. + 2 Nhãm 3 & 4: TÝnh gãc ë t©m. * KÕt qu¶ xö lý sè liÖu (®¬n vÞ %) N¨m C¸c nhãm c©y Tæng sè C©y l¬ng thùc C©y c«ng nghiÖp C©y thùc phÈm, c©y ¨n qu¶, c©y kh¸c Thùc hiÖn: TriÖu ThÞ Thu Thñy Trêng THCS An Thñy 1990 100,0 71,6 13,3 15,1 2002 100,0 64,8 18,2 17,0 7 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm N¨m häc: 2008 - 2009 4. Tæ chøc cho häc sinh vÏ biÓu ®å. - §èi víi bµi nµy kh«ng yªu cÇu häc sinh so s¸nh quy m« diÖn tÝch gieo trång c¸c lo¹i c©y n¨m 1990 vµ n¨m 2002 ®Ó tÝnh to¸n b¸n kÝnh cña biÓu ®å trßn, mµ b¸n kÝnh cho tríc. + BiÓu ®å n¨m 1990 cã b¸n kÝnh 20mm vµ n¨m 2002 cã b¸n kÝnh 24mm. * Gi¸o viªn híng dÉn häc sinh vÏ biÓu ®å n¨m 1990 trªn b¶ng. * Häc sinh vÏ tiÕp biÓu ®å n¨m 2002, thiÕt lËp b¶ng chó gi¶i. C©y l¬ng thùc C©y c«ng nghiÖp C©y thùc phÈm, ¨n qu¶, c©y kh¸c. N¨m 1990 N¨m 2002 BiÓu ®å thÓ hiÖn c¬ cÊu diÖn tÝch gieo trång c¸c nhãm c©y ë níc ta n¨m 1990 - 2002 V- kÕt qu¶ thùc nghiÖm KÕt qu¶ cña nh÷ng tiÕt d¹y ®Þa lÝ thùc nghiÖm ®îc ®¸nh gi¸ trªn c¬ së lÊy ®iÓm sè c¸c bµi tËp, bµi thùc hµnh cña häc sinh. 1. KÕt qu¶ bµi kiÓm tra thùc nghiÖm - Häc sinh ®· x¸c ®Þnh ®îc yªu cÇu cña ®Ò bµi - Häc sinh x¸c ®Þnh ®îc c¸ch chän vµ vÏ biÓu ®å phï hîp, ®óng víi yªu cÇu ®Ò bµi. - TØ lÖ häc sinh tù rÌn luyÖn ®îc kÜ n¨ng vÏ biÓu ®å chiÕm tØ lÖ cao. - Häc sinh n¾m ®îc c¸c bíc tiÕn hµnh trong khi vÏ biÓu ®å. Tõ ®ã tØ lÖ häc sinh ®äc vµ ph©n tÝch b¶ng sè liÖu, x¸c ®Þnh lo¹i biÓu ®å thÝch hîp ®èi víi bµi yªu cÇu cao h¬n so víi khi cha ®îc ¸p dông. KÕt qu¶ thùc nghiÖm ë líp 92 trêng THCS An Thuû BiÕt x¸c ®Þnh vµ Cha biÕt x¸c Líp TS häc sinh vÏ ®óng ®Þnh vµ vÏ 92 41 35 6 V× vËy mµ kÕt qu¶ bµi kiÓm tra thùc nghiÖm ®¹t ®îc nh sau: Líp 92 Tû lÖ % TS häc sinh 41 100 Thùc hiÖn: TriÖu §iÓm giái 10 24,4 ThÞ Thu Thñy §iÓm kh¸ 15 36,6 Trêng THCS An Thñy §iÓm TB 10 24,4 §iÓm yÕu, kÐm 6 14,6 8 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm N¨m häc: 2008 - 2009 Qua qu¸ tr×nh ¸p dông c¸ch x¸c ®Þnh - c¸ch vÏ biÓu ®å vµo c¸c tiÕt thùc hµnh, c¸c bµi tËp §Þa lÝ líp 9 thu ®îc kÕt qu¶ nh sau. - VÒ t©m lÝ: §· tõng bíc t¹o ®îc sù høng thó, kh¬i dËy lßng say mª häc tËp m«n §Þa lÝ ë häc sinh. - VÒ kiÕn thøc: Häc sinh biÕt c¸ch sö dông sè liÖu tõ ®ã x¸c ®Þnh ®îc lo¹i biÓu ®å cÇn vÏ, chiÕm lÜnh kiÕn thøc mét c¸ch nhanh chãng vµ ch¾c ch¾n. - VÒ kÜ n¨ng: KÜ n¨ng xö lÝ sè liÖu x¸c ®Þnh - c¸ch vÏ biÓu ®å ®îc thuÇn thôc, chÝnh x¸c. Qua ®ã h×nh thµnh vµ n©ng cao kÜ n¨ng x¸c lËp mèi quan hÖ quy luËt, biÖn chøng, mèi quan hÖ nh©n qu¶... ë häc sinh. §ång thêi häc sinh vËn dông c¸c kiÕn thøc §Þa lÝ vµo cuéc sèng thùc tiÔn mét c¸ch dÔ dµng vµ hiÖu qu¶. ChÝnh v× vËy mµ sè häc sinh kh¸ giái t¨ng lªn vµ sè häc sinh yÕu kÐm gi¶m h¼n ®i so víi n¨m tríc. 2. Gi¶i ph¸p thùc hiÖn. - Gi¸o viªn vµ häc sinh chuÈn bÞ ®Çy ®ñ c¸c thiÕt bÞ cÇn thiÕt cho tiÕt thùc hµnh vÏ biÓu ®å cho c¶ líp vµ cho tõng nhãm. - Gi¸o viªn nghiªn cøu tham kh¶o mét sè kiÕn thøc phôc vô cho tiÕt thùc hµnh. - Trong tiÕt thùc hµnh gi¸o viªn ph¶i híng dÉn xö lÝ sè liÖu - c¸ch vÏ, sau ®ã häc sinh lµm c¸c bíc tiÕp theo. - Gäi 2 häc sinh lªn b¶ng vÏ hai biÓu ®å (mét häc sinh kh¸, mét häc sinh yÕu). - C¶ líp cïng lµm, gi¸o viªn theo dâi híng dÉn gióp ®ì mét sè nhãm,c¸ nh©n lµm chËm vµ cha chÝnh x¸c. - C¸c nhãm th¶o luËn, bæ sung bµi lµm cña hai b¹n ®· vÏ trªn b¶ng. - Gi¸o viªn nhËn xÐt ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ bµi lµm cña häc sinh. C. phÇn kÕt luËn Sau khi ¸p dông s¸ng kiÕn kinh nghiÖm trªn b¶n th©n t«i ®· tù cñng cè thªm ®îc phÇn nµo kiÕn thøc. Bµi häc ®îc ¸p dông vµo c¸c bµi: bµi 10, bµi 16, bµi 22, bµi 27, bµi 34, bµi 37, bµi 40, bµi 44 vµ tÊt c¶ c¸c bµi tËp trong s¸ch gi¸o khoa §Þa lý líp 9. Ch¬ng tr×nh §Þa lý líp 9 cã nhiÒu bµi thùc hµnh vÏ biÓu ®å hoÆc ph©n tÝch sè liÖu. Giíi thiÖu c¸ch vÏ biÓu ®å - c¸c lo¹i biÓu ®å ®· gióp cho häc sinh dÔ dµng ®¸nh gi¸, nhËn biÕt bµi thùc hµnh §Þa lý kinh tÕ - x· héi trong ch¬ng tr×nh §Þa lý líp 9 vµ t¹o c¬ së tiÒn ®Ò cho häc sinh tiÕp tôc ch¬ng tr×nh phæ th«ng trung häc sau nµy. Häc sinh biÕt vËn dông kÕt hîp lý thuyÕt, thùc tiÔn, ph¸t huy tÝnh s¸ng t¹o, tÝch cùc chñ ®éng trong qu¸ tr×nh häc tËp m«n §Þa lý. Sau khi ¸p dông s¸ng kiÕn kinh nghiÖm nµy t«i cã mét sè kiÕn nghÞ sau: - CÇn thiÕt ph¶i trang bÞ cho häc sinh kü n¨ng thùc hµnh, lý thuyÕt ph¶i lu«n ®i ®«i víi thùc hµnh th× häc sinh míi hiÓu vµ n¾m ch¾c ®îc b¶n chÊt cña vÊn ®Ò. - CÇn ph¶i cã sù phèi hîp ®ång bé gi÷a c¸c gi¸o viªn nh»m môc ®Ých ®a néi dung gi¶ng d¹y vµo tÊt c¶ c¸c líp häc. - Do cÊu tróc ph©n phèi ch¬ng tr×nh cã mét sè thay ®æi nªn gi¸o viªn ph¶i linh ho¹t khi lång ghÐp néi dung thùc hµnh vµo tÊt c¶ c¸c bµi d¹y sao cho thÝch hîp nh»m ®¹t kÕt qña cao. S¸ng kiÕn kinh nghiÖm nµy ®· ®îc b¶n th©n t«i - mét gi¸o viªn gi¶ng d¹y §Þa lý THCS - víi néi dung kh«ng míi nhng cha ®îc ¸p dông réng r·i. nh÷ng kÕt qu¶ trªn ®©y lµ qu¸ tr×nh ®óc rót kinh nghiÖm cña b¶n th©n t«i ®· tr×nh bµy tríc tæ vµ ®· ®îc ®ång nghiÖp ghi nhËn vµ vËn dông cã hiÖu qu¶. Tuy vËy bµi viÕt vÉn cßn nhiÒu khiÕm khuyÕt, rÊt mong sù ®ãng gãp cña Ban gi¸m kh¶o vµ 9 Thùc hiÖn: TriÖu ThÞ Thu Thñy Trêng THCS An Thñy S¸ng kiÕn kinh nghiÖm N¨m häc: 2008 - 2009 l·nh ®¹o cÊp trªn ®Ó b¶n th©n t«i cã thªm kinh nghiÖm vµ nhÊt lµ t¹o cho t«i tù tin vµ v÷ng lßng tin trong viÖc d¹y häc, gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng d¹y häc theo yªu cÇu ®æi míi, mong gãp phÇn nµo nhá bÐ cña m×nh vµo qu¸ tr×nh ®æi míi néi dung vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc nãi chung vµ d¹y häc m«n §Þa lý nãi riªng ë nhµ trêng phæ th«ng./. An Thuû, ngµy 05 th¸ng 02 n¨m 2009 Ngêi viÕt TriÖu ThÞ Thu Thuû Thùc hiÖn: TriÖu ThÞ Thu Thñy Trêng THCS An Thñy 10