Tài liệu Xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác phòng cháy chữa cháy kinh nghiệm một số nước và bài học cho việt nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHẠM VĂN NĂM XÃ HỘI HÓA NGUỒN TÀI CHÍNH CHO CÔNG TÁC PHÒNG CHÁY CHỮA CHÁY: KINH NGHIỆM MỘT SỐ NƢỚC VÀ BÀI HỌC CHO VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI – 2016 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHẠM VĂN NĂM XÃ HỘI HÓA NGUỒN TÀI CHÍNH CHO CÔNG TÁC PHÒNG CHÁY CHỮA CHÁY: KINH NGHIỆM MỘT SỐ NƢỚC VÀ BÀI HỌC CHO VIỆT NAM Chuyên ngành Mã số : Kinh tế quốc tế : 62.31.01.06 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. Nguyễn Thị Hồng Nhung 2. PGS. TS. Nguyễn Mạnh Hà HÀ NỘI - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của Luận án chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất công trình nào khác. Hà Nội, ngày tháng năm 2016 Tác giả luận án Phạm Văn Năm iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................ iii MỤC LỤC ........................................................................................................ iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT ....................................... vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG ANH ...................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................. viii DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................ ix PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................... 1 Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ......................................................................................................... 9 1.1. Các nghiên cứu liên quan đến lý luận về xã hội hóa.......................... 9 1.2. Các nghiên cứu liên quan đến thực trạng xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác PCCC ở Việt Nam ..................................................... 12 1.3. Các nghiên cứu liên quan đến giải pháp xã hội hóa tài chính cho hoạt động PCCC.................................................................................. 21 Chƣơng 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ XÃ HỘI HÓA NGUỒN TÀI CHÍNH CHO CÔNG TÁC PCCC ......................................... 23 2.1. Lý luận chung về nguồn tài chính và xã hội hóa nguồn tài chính .. 23 2.2. Xã hội hóa công tác PCCC và xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác PCCC ........................................................................................... 41 2.3. Các yếu tố tác động tới xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác PCCC ........................................................................................................... 53 Chƣơng 3. THỰC TRẠNG XÃ HỘI HÓA NGUỒN TÀI CHÍNH CHO CÔNG TÁC PCCC TẠI TRUNG QUỐC, HOA KỲ VÀ NHẬT BẢN ........ 58 3.1. Xã hội hóa nguồn tài chính cho PCCC tại Trung Quốc.................. 58 3.2. Xã hội hóa nguồn tài chính cho PCCC tại Hoa Kỳ ......................... 74 3.3. Xã hội hóa nguồn tài chính cho PCCC tại Nhật Bản ...................... 90 iv 3.4. Một số đánh giá về quá trình xã hội hóa nguồn tài chính cho hoạt động PCCC tại các nƣớc và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam 101 Chƣơng 4. HỘI H A NGUỒN TÀI CHÍNH CHO CÔNG TÁC PCCC Ở VIỆT NAM VÀ GIẢI PHÁP VẬN DỤNG CÁC BÀI HỌC KINH NGHIỆM TỪ TRUNG QUỐC, HOA KỲ VÀ NHẬT BẢN. .......................... 110 4.1. Thực trạng xã hội hóa nguồn tài chính cho hoạt động PCCC ở Việt Nam ................................................................................................... 110 4.2. Phƣơng hƣớng huy động nguồn tài chính cho hoạt động PCCC . 121 4.3. Một số giải pháp đối với công tác xã hội hóa nguồn tài chính cho PCCC ở Việt Nam thời gian tới ....................................................... 130 KẾT LUẬN ................................................................................................... 138 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ Đ ĐƢỢC CÔNG BỐ ........................................................................................ 142 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 143 v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT CNCH Cứu nạn cứu hộ CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa HTX Hợp tác xã KT-XH Kinh tế- xã hội NNL Nguồn nhân lực NSNN Ngân sách nhà nƣớc PCCC Phòng cháy chữa cháy PCCC&CNCH Phòng cháy chữa cháy và cứu nạn cứu hộ XH Xã hội XHCN Xã hội chủ nghĩa XHH Xã hội hóa vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG ANH FDI Foreign Direct Investment Đầu tƣ Trực tiếp nƣớc ngoài IMF International Monetary Fund Quỹ tiền tệ quốc tế NFPA National Fire Preventation Hiệp hội PCCC quốc gia Hoa Kỳ Association ODA Official Development Viện trợ phát triển chính thức Assistance ODF Official Development Finance Tài chính phát triển chính thức PPP Public-Private Partnership Hợp tác công - tƣ WB World Bank Ngân hàng Thế giới vii DANH MỤC CÁC BẢNG TT Tên bảng Trang Bảng 3.1. Chi phí PCCC ở Hoa Kỳ năm 2011 ............................................... 80 Bảng 4.1. Nguồn tài chính đầu tƣ cho lực lƣợng cảnh sát PCCC giai đoạn 2003-2013 ................................................................................... 112 Bảng 4.2. Thống kế kết quả đào tạo tại Trƣờng Đại học PCCC (1976-2014)... 114 Bảng 4.3. Lực lƣợng PCCC của các nƣớc trên thế giới đầu thế kỷ 21 ......... 116 Bảng 4.4. Dự báo nhu cầu nguồn tài chính đầu tƣ cho các loại phƣơng tiện chữa cháy giai đoạn từ 2011 – 2030. .......................................... 122 Bảng 4.5. Dự báo nhu cầu nguồn tài chính đầu tƣ cơ sở vật chất cho lực lƣợng PCCC giai đoạn từ 2011 – 2030....................................... 123 viii DANH MỤC CÁC HÌNH TT Tên hình Trang Hình 2.1. Hệ thống các nguồn tài chính.......................................................... 34 Hình 2.2. Mô hình xã hội hóa nguồn tài chính trong hoạt động PCCC......... 53 Hình 2.3. Các nhân tố tác động tới quá trình xã hội hóa nguồn tài chính cho hoạt động PCCC ............................................................................. 56 Hình 3.1. Mô hình tổ chức lực lƣợng PCCC Trung Quốc .............................. 60 Hình 3.2. Cán cân ngân sách của chính phủ Trung Quốc 2001-2013 ............ 62 Hình 3.3. Ngân sách và chi tiêu thực tế cho hoạt động PCCC tại bang California giai đoạn 1999-2015 ...................................................... 79 ix PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm gần đây, tại nhiều quốc gia trên thế giới, chi tiêu cho hầu hết các lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội đều có xu hƣớng ngày càng tăng nhanh, vƣợt cả tốc độ tăng thu ngân sách, nên không đủ để đáp ứng nhu cầu chi tiêu, điều này dẫn đến thâm hụt ngân sách, phải đi vay dẫn đến nợ công của nhiều quốc gia luôn và ngày càng nghiêm trọng. Tình trạng đó xảy ra không chỉ ở các nƣớc đang phát triển, mà ở cả các nƣớc phát triển, không những ở các nƣớc nhỏ, mà cả những nền kinh tế khổng lồ nhƣ Trung Quốc, Hoa Kỳ, EU và Nhật Bản. Thậm chí, kể từ sau khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu năm 2008, ở nhiều quốc gia, thâm hụt ngân sách và nợ công đã trở nên nghiêm trọng hơn, tới mức khủng hoảng. Trong rất nhiều khoản chi tiêu ngân sách của các quốc gia, các khoản chi tiêu cho các hàng hóa và dịch vụ công thƣờng chiếm một tỉ lệ không nhỏ. Cùng với thời gian, nhu cầu tiêu thụ của xã hội đối với các hàng hóa và dịch vụ công không những ngày càng lớn, mà đòi hỏi ngày càng tinh tế và có chất lƣợng cao hơn. Tuy vậy, đáng tiếc là, mặc dù các chính phủ đã hết sức cố gắng, song việc cung cấp các hàng hóa và dịch vụ công vẫn không theo kịp với nhu cầu của xã hội, thậm chí ở nhiều quốc gia, sự chênh lệch đó còn ngày càng rộng thêm ra. Một trong những nguyên nhân quan trọng và chủ yếu nhất của tình trạng đó là nguồn cung tài chính từ ngân sách nhà nƣớc ngày càng không theo kịp đƣợc với nhu cầu hàng hóa và dịch vụ công ngày càng lớn. Để giải quyết tình trạng không cân đối cung-cầu tài chính cho việc cung cấp các hàng hóa và dịch vụ công, một trong những giải pháp cốt lõi mà hầu hết các chính phủ đã thực hiện cho đến nay là tiến hành xã hội hóa, hay đa dạng hóa các nguồn tài chính. Tức là, cố gắng giảm bớt tình trạng dựa, hay lệ thuộc vào các nguồn tài chính từ ngân sách Nhà nƣớc, mà mở đƣờng cho sự tham gia của các nguồn tài chính 1 khác từ các thành phần ngoài Nhà nƣớc cho các hàng hóa và dịch vụ công. Một trong các hàng hóa và dịch vụ công đang rất thiếu các nguồn tài chính để sản xuất và cung ứng này là dịch vụ phòng cháy chữa cháy (PCCC). Đây là loại dịch vụ công không thể thiếu đƣợc cho việc đảm bảo và duy trì an toàn cho cuộc sống (sản xuất và sinh hoạt) của dân cƣ và doanh nghiệp. Trong điều kiện hiện nay, nhu cầu đối với loại dịch vụ công này ngày càng lớn, do sản xuất ngày càng phát triển và cuộc sống của ngƣời dân ngày càng đƣợc cải thiện. Điều đó đƣợc thể hiện cụ thể ở GDP và tổng tài sản tích lại của từng địa phƣơng, từng quốc gia, và cả loài ngƣời ngày càng lớn, ở mật độ tài sản (đƣợc đo bằng tổng tài sản trên một đơn vị diện tích), nhất là ở các thành phố lớn, ngày càng cao, và đồ dùng cũng nhƣ thiết bị phục vụ cho sản xuất và tiêu dùng của ngƣời dân ngày càng nhiều. Trong điều kiện kinh tế, kinh doanh và sinh hoạt nhƣ vậy, khả năng cháy và nổ càng dễ xảy ra hơn, và nếu không may xảy ra, thì hậu quả sẽ càng nghiêm trọng và khó lƣờng hơn. Để có thể phòng ngừa, ngăn chặn hiệu quả và dập tắt đƣợc một cách nhanh chóng tình trạng cháy nổ, các dịch vụ PCCC cũng cần đƣợc mở rộng, phát triển và hiện đại hóa tƣơng ứng. Trên thực tế, dịch vụ PCCC ở hầu hết các quốc gia đều đang tiến triển theo hƣớng đó và, để làm đƣợc nhƣ vậy, không có cách nào khác là phải đầu tƣ thích đáng và phù hợp. Mặc dù hầu nhƣ chẳng có quốc gia nào không nhận thức đƣợc điều đó, nhƣng đáng tiếc là hầu nhƣ tất cả các quốc gia đều nằm trong tình trạng tiến thoái lƣỡng nan là nguồn lực tài chính từ ngân sách nhà nƣớc luôn không đủ để đáp ứng nhu cầu đầu tƣ. Trƣớc tình trạng đó và cũng giống nhƣ đối với các hàng hóa và dịch vụ công khác, hầu nhƣ tất cả các quốc gia đều tiến hành đa dạng hóa hay xã hội hóa các nguồn tài chính cho dịch vụ này, tìm cách để huy động sự tham gia đóng góp tài chính từ các thành phần khác ngoài nhà nƣớc. Trong quá trình này, mỗi nƣớc có những cách làm khác nhau, đạt đƣợc những thành công ở các mức độ khác nhau và vấp phải những vấn đề và hạn 2 chế cũng khác nhau, tiêu biểu trong số những quốc gia đầu tƣ mạnh mẽ cho công tác PCCC và có những cách làm tiêu biểu và đáng lƣu ý trong việc xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác PCCC có Trung Quốc, Hoa Kỳ và Nhật Bản. Từ nhiều năm qua, chính phủ các quốc gia này đã hết sức nỗ lực đẩy mạnh và hoàn thiện hoạt động xã hội hóa nhằm đa dạng hóa, tìm kiếm thêm các nguồn tài trợ mới ngoài các nguồn tài trợ sẵn có từ ngân sách Nhà nƣớc để phục vụ tốt hơn cho hoạt động PCCC trong nƣớc. Trong lĩnh vực này, Việt Nam cũng không phải là ngoại lệ. Cho đến nay, nguồn kinh phí to lớn để thực hiện tốt công tác PCCC, hiện đại hóa và nâng cao năng lực hoạt động của lực lƣợng PCCC chủ yếu (hay đúng hơn là tuyệt đại đa số) lấy từ ngân sách Nhà nƣớc. Tuy vậy, hiện nay, trƣớc nhu cầu cấp bách phải hiện đại hóa cơ sở vật chất, nâng cao khả năng ứng phó của lực lƣợng PCCC và đa dạng hóa các dịch vụ PCCC, số kinh phí để đáp ứng nhu cầu này là rất lớn, ngày càng vƣợt quá khả năng cung cấp từ ngân sách còn hạn chế của Nhà Nƣớc. Chẳng hạn, chỉ tính nhu cầu đầu tƣ mua sắm phƣơng tiện chữa cháy bị hƣ hỏng cần phải thay thế đến năm 2010 đã lên tới 30.000 tỷ đồng ( Đề án 1110/C66-BCA, năm 2011) [16]. Do vậy, làm cách nào để có đủ nguồn tài chính nhằm nâng cao năng lực, chất lƣợng và hiệu quả của hoạt động PCCC trong tình hình mới hiện nay, luôn là điều trăn trở của các cơ quan hoạch định chính sách và thực tiễn có liên quan đến PCCC ở Việt Nam. Trên thực tế, nhiều năm qua, nhất là từ khi Việt Nam tiến hành đổi mới và chuyển sang nền kinh tế thị trƣờng từ nửa cuối những năm 1980, nguồn tài chính cho các dịch vụ công, trong đó có dịch vụ PCCC, đã đƣợc xã hội hóa hay đƣợc đa dạng hóa, giảm dần sự lệ thuộc tuyệt đối vào ngân sách Nhà nƣớc. Tuy vậy, khác với các dịch vụ công khác, việc xã hội hóa nguồn tài chính cho PCCC của Việt Nam, tiến triển rất chậm, và còn vấp phải rất nhiều vấn đề cả về cơ chế, chính sách, lẫn cung cách, bƣớc đi và biện pháp tiến hành, nên kết quả mang lại còn rất khiêm tốn, còn rất xa mới có thể đáp ứng 3 đƣợc nhu cầu và mong muốn. Với nhận thức nhƣ vậy, NCS đã mạnh dạn lựa chọn đề tài “Xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác PCCC: Kinh nghiệm một số nước và bài học cho Việt Nam” để nghiên cứu cho luận án kinh tế của mình. Hy vọng, luận án sẽ hệ thống hóa đƣợc một số vấn đề lý luận và thực tiễn làm nền tảng cơ bản cho việc nghiên cứu chủ đề xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác PCCC; trên cơ sở phân tích thực trạng XHH nguồn tài chính cho công tác PCCC, chỉ ra những thành công, những vấn đề còn tồn tại cần khắc phục và nguyên nhân cụ thể của chúng ở một số quốc gia, nhƣ Trung Quốc, Hoa Kỳ và Nhật Bản, và từ đó rút ra một số bài học kinh nghiệm cho hoạt động này tại Việt Nam; cuối cùng, trên cơ sở đó và xuất phát từ những vấn đề còn tồn tại trong hoạt động XHH nguồn tài chính cho công tác PCCC ở Việt Nam cho đến nay, luận án sẽ đƣa ra một số giải pháp chủ yếu giúp Việt Nam có thể vận dụng đƣợc các bài học trên nhằm đẩy mạnh và làm tốt hơn hoạt động XHH nguồn tài chính cho PCCC ở Việt Nam trong tƣơng lai. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở phân tích thực trạng xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác PCCC tại Trung Quốc, Hoa Kỳ và Nhật Bản, Luận án sẽ rút ra một số bài học kinh nghiệm cũng nhƣ giải pháp để Việt Nam có thể vận dụng nhằm đẩy mạnh việc xã hội hóa tài chính cho công tác PCCC của mình. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: Để thực hiện đƣợc mục đích nghiên cứu trên, luận án có nhiệm vụ trả lời đƣợc các câu hỏi nghiên cứu chủ yếu sau đây: Thứ nhất, việc xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác PCCC xuất phát từ những cơ sở lý luận và thực tiễn chủ yếu nào? Thứ hai, xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác PCCC của Trung Quốc, Hoa Kỳ, và Nhật Bản có những đặc điểm chủ yếu gì, đã đạt đƣợc 4 những thành công nào, còn tồn tại những vấn đề gi và tại sao? Thứ ba, xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác PCCC ở Việt Nam có thể học hỏi đƣợc gì từ các nƣớc trên và cần phải làm gì để vận dụng những bài học đó nhằm đẩy mạnh việc xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác PCCC? 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của luận án là việc xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác PCCC của một số nƣớc, cụ thể là Trung Quốc, Hoa Kỳ, Nhật Bản và Việt Nam. 3.2. Về phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Xã hội hóa bao gồm nhiều khía cạnh khác nhau, song ở đây Luận án chỉ nghiên cứu hoạt động xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác PCCC thuộc lĩnh vực dân sự. - Phạm vi về không gian: Luận án tiến hành nghiên cứu việc xã hội hóa nguồn tài chính cho PCCC ở Trung Quốc, Hoa Kỳ, Nhật Bản và Việt Nam. - Phạm vi về thời gian: Luận án tiến hành nghiên cứu việc xã hội hóa nguồn tài chính cho PCCC ở Trung Quốc trong thời gian từ cuối những năm 1970, khi bắt đầu cải cách và mở cửa kinh tế, ở Hoa Kỳ và Nhật Bản chủ yếu từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai, dù đôi khi có đề cập đến một vài thời điểm trƣớc đó khi cần thiết để so sánh, còn ở Việt Nam, việc nghiên cứu sẽ tập trung vào giai đoạn từ năm 1986, đến năm 2014, định hƣớng cho thời gian tới. 4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận: Luận án sẽ đi theo các phƣơng pháp luận sau: - Nghiên cứu hệ thống: Phân tích và đánh giá các vấn đề liên quan đến xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác PCCC đƣợc đặt trong một phức hợp những yếu tố có liên quan, tác động qua lại với nhau tạo ra một chỉnh thể thống nhất. 5 - Nghiên cứu liên ngành: Có sự kết hợp của nhiều ngành khoa học xã hội nhân văn, khoa học lịch sử, xã hội học, chính trị học, kinh tế học, chủ yếu là kinh tế quốc tế,… - Nghiên cứu lịch sử: Quan điểm lịch sử cụ thể đƣợc quán triệt trong quá trình nghiên cứu, đặc biệt các vấn đề sẽ đƣợc xem xét qua từng giai đoạn lịch sử cụ thể khác nhau và đƣợc nhìn nhận dƣới góc độ logic phát triển. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Trên cơ sở phƣơng pháp luận duy vật biện chứng, Luận án sẽ sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu khoa học cụ thể nhƣ phƣơng pháp thống kê, thu thập số liệu, so sánh, phân tích và tổng hợp, lịch sử và lôgich, kết hợp những kết quả thống kê với sự vận dụng lý luận làm sáng tỏ những vấn đề đặt ra cho luận án. Sau khi thu thập các tài liệu nghiên cứu có liên quan đến hoạt động PCCC, việc xã hội hóa nguồn lực tài chính cho PCCC, nghiên cứu sinh sẽ so sánh các khái niệm, phân loại, số liệu và đƣa ra các kết luận tổng hợp hay quan điểm riêng đối với từng khía cạnh, nội dung cụ thể. Từ đó, đƣa ra một bức tranh tổng quát về vấn đề nghiên cứu. Ngƣời viết sẽ nghiên cứu và kế thừa những nghiên cứu về kinh nghiệm thực tiễn của một số quốc gia trên thế giới (nhƣ Trung Quốc, Hoa Kỳ và Nhật Bản) có thể vận dụng cho Việt Nam, đi sâu phân tích và so sánh thực trạng và cách thức xã hội hóa nguồn tài chính cho PCCC, những kết quả và những vấn đề còn tồn tại trong hoạt động này tại các quốc gia trên, từ đó rút ra những kinh nghiệm và bài học có thể vận dụng ở Việt Nam. Ngoài ra, nghiên cứu sinh còn vận dụng các quan điểm, đƣờng lối và chính sách phát triển kinh tế-xã hội, và các chính sách về dịch vụ công, trong đó có hoạt động PCCC của Đảng và Nhà Nƣớc để phân tích, đánh giá và khái quát một cách có hệ thống về công tác PCCC và xã hội hóa nguồn tài chính cho PCCC ở Việt Nam, chỉ ra những vấn đề còn tồn tại và giải pháp khắc phục. 6 5. Những đóng góp mới về khoa học của luận án - Luận án đã phân tích đƣợc thực trạng XHH nguồn tài chính cho công tác PCCC, chỉ ra những thành công, những vấn đề còn tồn tại cần khắc phục và nguyên nhân cụ thể của chúng ở một số quốc gia, nhƣ Trung Quốc, Hoa Kỳ và Nhật Bản. Từ đó rút ra một số bài học kinh nghiệm cho hoạt động này tại Việt Nam; - Trên cơ sở đó và xuất phát từ những vấn đề còn tồn tại trong hoạt động XHH nguồn tài chính cho công tác PCCC ở Việt Nam thời gian qua, luận án đề xuất một số giải pháp chủ yếu để vận dụng hợp lý các bài học kinh nghiệm trên nhằm đẩy mạnh và làm tốt hơn hoạt động này ở Việt Nam trong tƣơng lai. - Với những đóng góp mới nhƣ vậy, Luận án sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích cho cả các nhà nghiên cứu về xã hội hóa nói chung và xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác PCCC nói riêng, cũng nhƣ cho các nhà hoạch định chính sách và hoạt động thực tiễn trong lĩnh vực tài chính và huy động vốn cho công tác PCCC ở Việt Nam; đồng thời, góp phần nâng cao nhận thức của dân chúng về những vấn đề của công tác PCCC và hoạt động XHH nguồn tài chính cho công tác này trên thế giới và Việt Nam. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án - Ý nghĩa lý luận: Luận án đã hệ thống hóa đƣợc một số vấn đề lý luận cơ bản liên quan đến các nguồn tài chính và xã hội hóa nguồn tài chính nói chung; Luận án bổ sung và làm rõ thêm những vấn đề lý luận về xã hội hóa nguồn tài chính trong lĩnh vực PCCC; - Ý nghĩa thực tiễn: Trên cơ sở phân tích những bài học kinh nghiệm trong công tác xã hội nguồn tài chính cho hoạt động PCCC ở các nƣớc Trung Quốc, Hoa Kỳ và Nhật Bản, đồng thời phân tích những vấn đề tồn tại trong quá trình xã hội hóa nguồn tài chính cho hoạt động PCCC ở Việt Nam, luận án đề xuất những giải pháp chủ yếu đẩy mạnh hoạt động này ở Việt Nam. 7 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục các chữ viết tắt (tiếng Việt và tiếng Anh), Danh mục các bảng, Danh mục các hình, Danh mục các công trình của tác giả đã công bố, Tài liệu tham khảo, luận án gồm 4 chƣơng nhƣ sau: Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến luận án; Chương 2: Cơ sở lý luận và thực tiễn về xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác PCCC; Chương 3: Thực trạng xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác PCCC tại Trung Quốc, Hoa Kỳ và Nhật Bản. Chương 4: Xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác PCCC ở Việt Nam và giải pháp vận dụng các bài học kinh nghiệm từ Trung Quốc, Hoa Kỳ và Nhật Bản. 8 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1.1. Các nghiên cứu liên quan đến lý luận về xã hội hóa 1.1.1. Các nghiên cứu liên quan đến lý luận về xã hội hóa Nghiên cứu liên quan đến lý luận về xã hội hóa đƣợc nhiều tác giả trong nƣớc và nƣớc ngoài tiến hành ở nhiều phạm vi và nội dung khác nhau. Tuy ở mỗi công trình có những đặc điểm riêng, nhƣng đều có những đóng góp quan trọng cho lý luận về xã hội hóa. Từ những nghiên cứu này, các tác giả đi sau đã kế thừa một cách tích cực và vận dụng để nghiên cứu sâu hơn trong lĩnh vực cụ thể để từ đó xây dựng đƣợc các giải pháp hữu hiệu trong luận sán của mình. - Bài nghiên cứu ngắn của tác giả Mạnh Quang Thắng trên Tạp chí Lý luận chính trị, số 12/ 2005, trang 90- 92, Xã hội hóa kết quả nghiên cứu khoa học ở Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh [61] đã chỉ ra đƣợc những điểm đặc thù của các công trình nghiên cứu khoa học về chủ đề trên tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, đó là thƣờng mang nặng tính lý luận, hàn lâm khoa học, đặc biệt chuyên sâu về lý luận của Đảng. Đồng thời, từ đó tác giả đề xuất cần có cơ chế, chính sách nhằm xã hội hóa các sản phẩm ấy bằng các hình thức khác nhau, trong điều kiện kinh tế, xã hội nhƣ hiện nay. - Trong luận án tiến sĩ Kinh tế “Hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính nhằm thúc đẩy xã hội hoá giáo dục ở Việt Nam” của Bùi Tiến Hanh, Học viện Tài chính (2007) [24], tác giả đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về vai trò của giáo dục, xã hội hóa giáo dục, cơ chế quản lý tài chính xã hội hóa giáo dục. Luận án của tác giả Bùi Tiến Hanh đã nghiên cứu sâu và thành công công tác xã hội hóa giáo dục qua xã hội hóa nguồn tài chính phục vụ cho việc phát triển giáo dục. 1.1.2. Các nghiên cứu liên quan đến lý luận về xã hội hóa nguồn tài chính - Trong luận án tiến sĩ kinh tế, Hoàn thiện chính sách tài chính cho giáo dục Việt Nam (2005) [40] tại Học viện Ngân hàng, Lê Phƣớc Minh đã đi 9 vào tổng hợp lý luận và thực tiễn cơ bản về chính sách tài chính cho giáo dục đại học trong và ngoài nƣớc, trên cơ sở đó phân tích các cơ hội, thách thức, quan điểm định hƣớng nhằm đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách tài chính cho giáo dục đại học Việt Nam. Có lẽ, những phân tích của luận án trên về nguồn tài chính cho giáo dục nƣớc ta thực sự là gợi mở tốt cho nghiên cứu sinh về việc xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác Phòng cháy chữa cháy. - Luận văn Huy động và sử dụng có hiệu quả nguồn lực tài chính cho hoạt động đầu tư phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu từ nay đến năm 2015 theo hướng bền vững của Đỗ Danh Thành năm 2007 [60] tại trƣờng Đại học Kinh tế (Đại học quốc gia Hà Nội) đã hệ thống hóa các cơ sở lý luận về các nguồn lực tài chính cho sự phát triển kinh tế xã hội, thực trạng huy động và sử dụng các nguồn tài chính tài trợ cho đầu tƣ phát triển ở tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Luận văn này đã hệ thống hóa đƣợc những vấn đề lý luận cơ bản và tƣơng đối rõ nét về tài chính và nguồn tài chính cho các hoạt động đầu tƣ phát triển nói chung. 1.1.3. Các nghiên cứu liên quan đến nội dung xã hội hóa công tác PCCC - Nguyễn Quang Thứ (2004) trong bài viết Mối quan hệ giữa quản lý nhà nước về phòng cháy chữa cháy với xã hội hóa công tác PCCC trong nền kinh tế thị trường, Tạp chí Giáo dục lý luận, số 4, đã nêu ra khái niệm xã hội hóa công tác PCCC là: “sự phối hợp hành động một cách có kế hoạch của mọi lực lượng xã hội theo một định hướng, một chiến lược quốc gia nhằm giải quyết một vấn đề xã hội,… Một hoạt động được coi là đã được XHH khi hoạt động đó đã huy động được nhiều nguồn lực khác nhau trong xã hội, hoạt động đó có sự tham gia một cách tích cực, chủ động của các lực lượng, của cộng đồng và của mỗi người dân theo một kế hoạch có sự phân công trách nhiệm rõ ràng”. Với ý nghĩa nhƣ vậy, thì có thể nói, xã hội hóa trong lĩnh vực PCCC mà tác giả chỉ ra là làm cho các cấp, các ngành, các cơ sở, mọi thành viên trong xã hội nhận thức và tự giác thực hiện việc PCCC, coi trọng công 10 tác PCCC như là một nội dung trong hoạt động của ngành, đơn vị mình. Đây là công trình nghiên cứu ngắn gọn của tác giả trong lĩnh vực xã hội hóa đối với hoạt động PCCC hiện nay ở Việt Nam trên nhiều phƣơng diện nhƣng lại chƣa đi sâu phân tích về xã hội hóa nguồn tài chính cho công tác PCCC nhƣ hƣớng đi của luận án mà nghiên cứu sinh đang thực hiện. - Tƣơng tự, trong bài viết Xã hội hóa công tác Phòng cháy chữa cháy Vấn đề mang tính cấp thiết ở nước ta hiện nay trên Tạp chí Phòng cháy chữa cháy, số 6, Tiến sĩ Đào Hữu Dân (2012) [17] cho rằng: cùng với quá trình đổi mới, việc hình thành và từng bƣớc thúc đẩy xã hội hóa công tác PCCC là xu hƣớng phát triển đúng đắn nhằm phát huy vai trò, trách nhiệm của toàn xã hội, của mỗi cơ sở, gia đình và từng cá nhân vào hoạt động PCCC. Nâng cao hiệu lực quản lý của nhà nƣớc, của các cấp chính quyền và đặc biệt là trách nhiệm của lực lƣợng Cảnh sát PCCC, chắc chắn xã hội hóa công tác PCCC sẽ đạt đƣợc những kết quả tốt. Tuy vậy, trong bài viết trên, tác giả vẫn chƣa đề cập đến vấn đề xã hội hóa nguồn tài chính trong công tác PCCC, và đây là một nội dung rất quan trọng của hoạt động xã hội hóa mà nghiên cứu sinh sẽ nghiên cứu trong Luận án của mình. 1.1.4. Những nghiên cứu liên quan đến mô hình hợp tác công-tư - Luận án tiến sĩ của Louis Gunnigan (2007) “Increasing effectiveness of public private partnerships in the Irish construction industry” (tại trƣờng Đại học Salford, Anh ) tìm cách xây dựng và chứng minh một mô hình phân tích đƣợc sử dụng để tăng tính hiệu quả cho những dự án PPP trong tƣơng lai trong ngành xây dựng của Ai-len. - Nghiên cứu “Best Methods of Railway Restructuring and Privatization”của các tác giả Ron Kopicki và Louis S. Thompson (Số phát hành 111, do World Bank công bố năm 1995) đƣa ra mô hình hợp tác công-tƣ trong việc tái cấu trúc hạ tầng đƣờng sắt công cộng, coi đây nhƣ là một trong nhũng hƣớng và cách để xã hội hóa ngành đƣờng sẳt. 11