Tài liệu Vốn xã hội với sự phát triển nguồn nhân lực trẻ thành phố hà nội (nghiên cứu trường hợp phường đại kim, quận hoàng mai, thành phố hà nội)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI & NHÂN VĂN ---------------------------------- ĐINH THỊ THU HƢỜNG VỐN XÃ HỘI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC TRẺ THÀNH PHỐ HÀ NỘI (Nghiên cứu trường hợp Phường Đại Kim, Quận Hoàng Mai, Thành phố Hà Nội) LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Xã hội học Hà Nội - 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI & NHÂN VĂN ---------------------------------- ĐINH THỊ THU HƢỜNG VỐN XÃ HỘI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC TRẺ THÀNH PHỐ HÀ NỘI (Nghiên cứu trường hợp Phường Đại Kim, Quận Hoàng Mai, Thành phố Hà Nội) Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Xã hội học Mã số: 60 31 30 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Mai Thị Kim Thanh Hà Nội - 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là Luận văn do tôi hoàn thành, chƣa từng công bố trƣớc đó và tôi xin chịu trách nhiệm hoàn toàn về tính trung thực của Luận văn. LỜI CẢM ƠN Để Luận văn “Vốn xã hội với sự phát triển nguồn nhân lực trẻ thành phố Hà Nội” (Nghiên cứu trường hợp phường Đại Kim, quận Hoàng Mai, thành phố Hà Nội) có thể hoàn thành như ngày hôm nay, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến: TS. Mai Thị Kim Thanh là người trực tiếp hướng dẫn tôi thực hiện luận văn. Cô là người luôn tận tình chỉ bảo, tạo điều kiện giúp tôi giải quyết các vấn đề nảy sinh và hoàn thành luận văn đúng định hướng ban đầu. Các thầy cô trong khoa Xã hội học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội đã giảng dạy, truyền đạt cho tôi những kiến thức, kỹ năng quý giá. Nhờ đó mà tôi có thể vận dụng vào thực hiện luận văn cũng như vào công việc sau này. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đặc biệt của mình đến gia đình, bạn bè những người luôn quan tâm, hỗ trợ và động viên tôi. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 9 tháng 10 năm 2014 Học viên Đinh Thị Thu Hƣờng MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 8 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................... 1 2. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn ................................................. 3 3. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ............................................................... 3 4. Mục đích nghiên cứu, nhiệm vụ nghiên cứu ..................................... 17 5. Đối tƣợng, khách thể, phạm vi nghiên cứu........................................ 17 6. Câu hỏi nghiên cứu .............................................................................. 18 7. Giả thuyết nghiên cứu và khung phân tích ....................................... 19 8. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................... 21 9. Cấu trúc của luận văn.......................................................................... 23 NỘI DUNG..................................................................................................... 24 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN .......................... 24 1.1. Các khái niệm .................................................................................... 24 1.1.1. Vốn xã hội ...................................................................................... 24 1.1.2. Nguồn nhân lực ............................................................................. 25 1.1.3. Nguồn nhân lực trẻ ........................................................................ 28 1.1.4. Phát triển nguồn nhân lực ............................................................. 29 1.2. Các lý thuyết áp dụng ....................................................................... 32 1.2.1. Lý thuyết mạng lưới xã hội ............................................................ 32 1.2.2. Lý thuyết lựa chọn hợp lý .............................................................. 33 1.2.3. Lý thuyết vốn xã hội........................................................................ 35 1.2.4. Lý thuyết tương tác biểu trưng ....................................................... 38 1.3. Quan điểm, chính sách của Đảng, Nhà nƣớc về phát triển nguồn nhân lực.. 39 1.3.1. Yêu cầu phát triển nguồn nhân lực đáp ứng đòi hỏi của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước ................................................. 39 1.3.2. Chính sách phát triển nguồn nhân lực của Đảng, Nhà nước ....... 41 1.3.3. Chiến lược phát triển nhân lực Việt Nam thời kỳ 2011 – 2020 .... 43 1.4. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu........................................................... 46 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG NGUỒN NHÂN LỰC TRẺ VÀ SỰ DỤNG VỖN XÃ HỘI VÀO PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC TRẺ PHƢỜNG ĐẠI KIM ...................................................................... 52 2.1. Vài nét về nguồn nhân lực ở Việt Nam hiện nay ........................... 52 2.2. Thực trạng lao động, việc làm của nguồn nhân lực trẻ phƣờng Đại Kim ... 54 2.2.1. Tình trạng việc làm........................................................................ 55 2.2.2. Loại hình công việc ....................................................................... 57 2.2.3. Mức độ phù hợp chuyên môn ........................................................ 61 2.2.4. Mức độ hài lòng về nghề nghiệp hiện tại của nguồn nhân lực trẻ phường Đại Kim ...................................................................................... 63 2.3. Quá trình sử dụng vốn xã hội vào phát triển nguồn nhân lực trẻ phƣờng Đại Kim ....................................................................................... 65 2.3.1. Mức độ sử dụng các mối quan hệ xã hội vào giải quyết công việc ........ 66 2.3.2. Mức độ cần thiết phải có mối quan hệ trong công việc ................ 76 Chƣơng 3: TÁC ĐỘNG CỦA VỐN XÃ HỘI TỚI SỰ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC TRẺ PHƢỜNG ĐẠI KIM ..................................... 70 3.1. Tác động tích cực của vốn xã hội đối với việc phát triển nguồn nhân lực trẻ ......................................................................................................... 70 3.2. Tác động tiêu cực của vốn xã hội đối với việc phát triển nguồn nhân lực trẻ ......................................................................................................... 91 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 95 1. Kết luận .................................................................................................. 95 2. Khuyến nghị ........................................................................................... 96 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 98 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Từ đầy đủ 1 CNH – HĐH Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa 2 GDP Chỉ tiêu tổng sản phẩm trong nước 3 HDI Chỉ số phát triển con người 4 NTL Người trả lời 5 TCTK Tổng cục Thống kê 6 UNDP Liên Hợp Quốc 7 WB Ngân hàng Thế giới DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Dân số nước ta chia theo giới tính từ 2010 – 2013 ................................. 52 Bảng 2.2. Lực lượng lao động năm 2013 phân theo độ tuổi .................................. 53 Bảng 2.3. Tỷ lệ lực lượng lao động phân chia theo trình độ chuyên ........................... môn kỹ thuật năm 2013 ...................................................................................... 53 Bảng 2.4. Lý do NTL không làm đúng chuyên môn được đào tạo ................ 62 Bảng 2.5. Mức độ sử dụng mối quan hệ xã hội vào giải quyết công việc của NTL...... 66 Bảng 2.6. Mức độ cần thiết phải có mối quan hệ trong công việc theo ý kiến NTL . 67 Bảng 3.1. Lý do NTL tham gia các lớp học, tập huấn nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ ......................................................................................................... 80 Bảng 3.2. Lý do NTL không tham gia các lớp học, tập huấn nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ ................................................................................................ 82 Bảng 3.3. Lý do được cử đi bồi dưỡng nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ của mỗi cá nhân theo ý kiến NTL.......................................................................... 84 Bảng 3.4. Lý do của việc thăng chức, bổ nhiệm của cá nhân ......................... 86 Bảng 3.5. Người được lãnh đạo ưu ái, quan tâm ............................................ 89 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Nghề nghiệp của NTL ................................................................ 58 Biểu đồ 2.2. Sự phù hợp chuyên môn trong công việc của NTL ................... 61 Biểu đồ 2.3. Mức độ hài lòng về công việc hiện tại của NTL ................................ 64 Biểu đồ 3.1. Sự hỗ trợ tìm việc đối với NTL .................................................. 72 Biểu đồ 3.2. Việc tham gia lớp học, tập huấn nâng cao chuyên môn nghiệp vụ của NTL........................................................................................................... 77 Biểu đồ 3.3. Mức độ tham gia các lớp tập huấn nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ .... 79 Biểu đồ 3.4. Người được lãnh đạo ưu ái, quan tâm hơn những người khác........... 88 Biểu đồ 3.5. Hiệu quả công việc của những người được lãnh đạo ưu ái................ 90 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Không phải ngẫu nhiên Đại hội IX của Đảng Cộng Sản Việt Nam khẳng định “Phát triển mạnh nguồn nhân lực con người Việt Nam với yêu cầu ngày càng cao” và Thủ tướng Chính Phủ ngày 30 tháng 5 năm 2012 lại ra chỉ thị triển khai thực hiện quy hoạch, đẩy mạnh đào tạo theo nhu cầu phát triển nhân lực Việt Nam giai đoạn 2011-2015. Điều này cho thấy sự thịnh vượng của mỗi quốc gia không chỉ dựa vào nguồn tài nguyên thiên nhiên, mà phần lớn còn dựa trên nguồn nhân lực trẻ – nguồn nhân lực có chất lượng cao. Theo kết quả điều tra dân số đến tháng 12/2010, Việt Nam có gần 87 triệu người. Điều này phản ánh nguồn nhân lực của Việt Nam khá dồi dào. Nguồn nhân lực Việt Nam được cấu thành chủ yếu là nông dân, công nhân, trí thức, doanh nhân, dịch vụ và nhân lực của các ngành, nghề. Trong đó, nguồn nhân lực nông dân có gần 62 triệu người, chiếm hơn 70% dân số; nguồn nhân lực công nhân là 9,5 triệu người (gần 10% dân số); nguồn nhân lực trí thức, tốt nghiệp từ đại học, cao đẳng trở lên là hơn 2,5 triệu người, chiếm khoảng 2,15% dân số; nguồn nhân lực từ các doanh nghiệp khoảng 2 triệu người, trong đó, khối doanh nghiệp trung ương gần 1 triệu người [67]. Hiện nay, ở Việt Nam đang hình thành 2 loại hình nhân lực là nhân lực phổ thông và nhân lực chất lượng cao. Nhân lực phổ thông hiện tại vẫn chiếm tỷ lệ cao, trong khi nhân lực chất lượng cao lại chiếm tỷ lệ rất thấp. Cái thiếu của Việt Nam hiện nay không phải là nhân lực phổ thông, mà là nhân lực chất lượng cao. Theo số liệu thống kê năm 2010, trong số 20,1 triệu lao động đã qua đào tạo trên tổng số 48,8 triệu lao động đang làm việc, thì chỉ có 8,4 triệu người có bằng cấp, chứng chỉ do các cơ sở đào tạo trong và ngoài nước. Số người từ 15 tuổi trở lên được đào tạo nghề và chuyên môn kỹ thuật rất thấp, chiếm khoảng 40%. Cơ cấu đào tạo hiện còn bất hợp lý được thể hiện qua 1 các tỷ lệ Đại học và trên Đại học là 1, trung học chuyên nghiệp là 1,3 và công nhân kỹ thuật là 0,92; trong khi trên thế giới, tỷ lệ này là 1-4-10. Theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới (WB), Việt Nam đang rất thiếu lao động có trình độ tay nghề, công nhân kỹ thuật bậc cao và chất lượng nguồn nhân lực Việt Nam cũng thấp hơn so với nhiều nước khác. Nếu lấy thang điểm là 10 thì chất lượng nhân lực của Việt Nam chỉ đạt 3,79 điểm (xếp thứ 11/12 nước Châu Á tham gia xếp hạng của WB) trong khi Hàn Quốc là 6,91; Ấn Độ là 5,76; Malaysia là 5,59; Thái Lan là 4,94 [67]. Xét về mặt lý thuyết, các nghiên cứu của nhiều tác giả khác nhau trên thế giới đã chỉ ra tầm quan trọng của vốn xã hội đối với việc phát triển nguồn nhân lực. Theo đó, vốn xã hội giúp cho mỗi cá nhân có cơ hội trong việc hoàn thiện và phát triển bản thân mình trên nhiều phương diện như thể chất, trí tuệ, vị thế xã hội. Thế nhưng, thực trạng của nguồn nhân lực nước ta hiện nay là tuy dồi dào nhưng chất lượng chưa cao. Như vậy, vấn đề đặt ra là phải chăng vốn xã hội ở nước ta chưa thực sự được sử dụng hợp lý, chưa phát huy được hết vai trò của mình trong việc thúc đẩy sự phát triển của nguồn nhân lực, đặc biệt là nguồn nhân lực trẻ – nguồn nhân lực phục vụ cho công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước trong tương lai. Bên cạnh đó, phải chăng chính nguồn nhân lực trẻ cũng chưa tự mình phát huy, sử dụng được vốn xã hội để mang lại những cơ hội cho bản thân mình. Muốn phát triển đất nước, chúng ta cần phát triển nguồn nhân lực và muốn phát triển nguồn nhân lực, việc sử dụng vốn xã hội một cách có hiệu quả là vô cùng quan trọng. Đề tài “Vốn xã hội với sự phát triển nguồn nhân lực trẻ Thành phố Hà Nội” (Nghiên cứu trường hợp phường Đại Kim, quận Hoàng Mai, thành phố Hà Nội) được tiến hành với mong muốn sẽ đưa ra những khuyến nghị, giải pháp góp phần nâng cao vai trò của vốn xã hội đối với sự phát triển nguồn nhân lực trẻ tại phường Đại Kim. 2 2. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn 2.1. Ý nghĩa khoa học - Đề tài góp phần bổ sung tài liệu, làm phong phú hơn những nghiên cứu về vốn xã hội, nguồn nhân lực. - Cung cấp những số liệu về thực trạng nguồn nhân lực trẻ, tác động của vốn xã hội đối với việc phát triển nguồn nhân lực trẻ. Những số liệu này là cơ sở cho những đề tài nghiên cứu sâu hơn về vốn xã hội với nguồn nhân lực trẻ. - Vận dụng một số lý thuyết xã hội học như lý thuyết mạng lưới xã hội, lý thuyết tương tác xã hội, lý thuyết lựa chọn hợp lý, lý thuyết cấu trúc- chức năng, lý thuyết xung đột, lý thuyết vốn xã hội vào phân tích, giải thích các vấn đề trong việc nghiên cứu vốn xã hội. 2.2. Ý nghĩa thực tiễn Thông qua kết quả nghiên cứu của đề tài có thể góp phần nhỏ bé giúp mỗi cá nhân vận dụng một cách hợp lý vốn xã hội của mình trong việc phát triển bản thân một cách có hiệu quả. Giúp cho các doanh nghiệp, cơ quan nói chung và các doanh nghiệp, cơ quan trên địa bàn phường Đại Kim, quận Hoàng Mai, Hà Nội nói riêng có những chính sách phù hợp, công bằng nhằm hỗ trợ sự phát triển nguồn nhân lực trẻ một cách tối ưu qua đó nhằm nâng cao hiệu quả công việc, năng suất lao động, tạo ra ngày càng nhiều nguồn nhân lực có chất lượng cao cho đất nước. 3. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Vốn xã hội ngày càng trở thành chủ đề được các nhà khoa học quan tâm. Những nghiên cứu về vốn xã hội khá nhiều. Thông qua việc tổng quan tài liệu, tác giả nhận thấy, đã có những công trình nghiên cứu, báo cáo, bài báo khoa học về vai trò của vốn xã hội với nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội. Tuy nhiên, dường như chưa có nghiên cứu chuyên sâu về vai trò của vốn xã hội đối với sự phát triển nguồn nhân lực trẻ. 3 3.1. Về vốn xã hội - Trên thế giới Nghiên cứu “Vai trò của vốn xã hội trong phát triển tài chính” của Guiso, Sapienza và Zingales (2004), các tác giả nhấn mạnh tác dụng của vốn xã hội đối với phát triển tài chính tại Italia. Kết quả nghiên cứu cho thấy, những vùng có mức vốn xã hội cao, hộ gia đình thường tiếp cận với tín dụng chính thức nhiều hơn là tín dụng phi chính thức. Đồng thời, các tác giả nhấn mạnh, mức độ vốn xã hội có được ở những nơi mà các cá nhân được sinh ra có ảnh hưởng đến sự phát triển tài chính. Nghiên cứu “Vốn xã hội, xã hội dân sự và phát triển” của Fukuyama (2001). Ông khẳng định vai trò của vốn xã hội như những chuẩn mực không chính thức thúc đẩy sự hợp tác giữa các cá nhân. Tác giả nhấn mạnh, trong hoạt động kinh tế, mỗi cá nhân sẽ giảm được nhiều chi phí giao dịch nhờ vào vốn xã hội giữa họ. Nghiên cứu “Vốn xã hội với sự thịnh vượng và đói nghèo của các hộ gia đình ở Indonesia” của Grootaert (1999), tác giả tập trung phân tích vai trò của vốn xã hội trong lĩnh vực kinh tế vi mô. Vốn xã hội đã giúp làm giảm đi khả năng rơi vào tình trạng đói nghèo của các hộ gia đình. Grootaert nhấn mạnh, vốn xã hội mang lại lợi ích dài lâu đối với các hộ gia đình thông qua việc tiếp cận dịch vụ tín dụng để tạo ra thu nhập ổn định. Nghiên cứu “Vốn xã hội và phát triển kinh tế: Hướng tới một sự tổng hợp lý thuyết và khung chính sách” của Woolcock (1998), “Vốn xã hội: Hệ quả đối với lý thuyết phát triển, nghiên cứu và chính sách” của Woolcock và Narayan (2000), “Vị trí của vốn xã hội trong việc lý giải những kết quả kinh tế và xã hội” của Woolcock (2001). Các tác giả phân biệt 2 loại vốn xã hội là vốn xã hội “co cụm” vào trong và vốn xã hội “vươn” ra ngoài. Vốn xã hội co cụm vào trong tồn tại trong các nhóm, cộng đồng và những cá nhân thuộc nhóm, cộng đồng đó có những đặc điểm tương đồng. Vốn xã hội co 4 cụm bên trong thì tốt trong những tình huống cá nhân muốn duy trì tình hình kinh tế đã có. Trong khi đó, vốn xã hội vươn ra bên ngoài tồn tại trong những quan hệ xã hội giữa các cá nhân vượt ra bên ngoài giới hạn các nhóm, cộng đồng đồng nhất. Vốn xã hội vươn ra bên ngoài giúp cho cá nhân vươn lên phía trước. Nghiên cứu “Vốn xã hội trong việc tạo ra vốn con người” của Jame S.Coleman (1988), tác giả phân tích mối quan hệ giữa 3 loại vốn là vốn kinh tế, vốn xã hội và vốn con người. Theo Coleman, cả vốn kinh tế lẫn vốn xã hội đều có ý nghĩa tích cực đối với việc tạo ra vốn con người. Tác giả nhấn mạnh, vốn xã hội trong gia đình và cộng đồng có vai trò rất quan trọng trong việc hình thành vốn con người cho thế hệ kế tiếp, được hiểu là kết quả học tập của con cái. Bài báo “Vốn xã hội và phát triển: Chương trình nghị sự sắp tới” của Fukuyama (2002), tác giả phân tích mối liên hệ giữa vốn xã hội với các thành tố khác trong phát triển trên phạm vi toàn cầu. Fukuyama chỉ ra cách thức mà vốn xã hội đã đóng góp vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo. Theo tác giả, vốn xã hội giúp cho sự phát triển của nhiều doanh nghiệp Mỹ La tinh. Vốn xã hội cũng giúp nhiều người vượt qua những khó khăn trong giai đoạn suy thoái kinh tế và thất nghiệp gia tăng ở khu vực này. Có thể thấy, các tác giả trên thế giới đã phân tích bản chất hai mặt của vốn xã hội trong các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội. Theo đó, vốn xã hội không chỉ có tác dụng tích cực mà còn gây ra những hệ quả tiêu cực. - Ở Việt Nam Sách “Lòng tin và vốn xã hội”, Nhà xuất bản Tri Thức (2014) là tập hợp các bài viết của nhiều tác giả, tập trung vào vấn đề lòng tin, vốn xã hội. Trong đó, phải kể đến các bài viết về chủ đề vốn xã hội như “Tìm hiểu khái niệm vốn xã hội” (Trần Hữu Quang), “Vốn xã hội và đo lường vốn xã hội (Lê Minh Tiến), “Thử nhìn lại vấn đề vốn xã hội” (Phạm Như Hồ), “Vốn xã hội: 5 nguồn gốc và những áp dụng trong xã hội học hiện đại (Alejandro Portes), “Nguồn vốn xã hội và sự phát triển: chương trình nghị sự tương lai” (Francis Fukuyama), “Sự giao thoa giữa vốn xã hội với các giao dịch kinh tế trong gia đình: so sánh gia đình Việt Nam và gia đình Hàn Quốc (Nguyễn Quý Thanh), “Sử dụng vốn xã hội trong chiến lược sinh kế của nông dân ven đô Hà Nội dưới tác động của đô thị hóa” (Nguyễn Duy Thắng)…Cuốn sách cung cấp cho người đọc những kiến thức tổng quan về vốn xã hội. Sách “Tác động của vốn xã hội đến nông dân trong quá trình phát triển bền vững nông thôn vùng đồng bằng Bắc Bộ (2010-2020)”, Nhà xuất bản Khoa học xã hội (2013) do tác giả Khúc Thị Thanh Vân chủ biên, là công trình khoa học có giá trị tham khảo quan trọng. Địa bàn được thực hiện nghiên cứu là các khu vực đang chịu tác động mạnh mẽ của quá trình đô thị hóa ở hai tỉnh Nam Định và Bắc Ninh. Trong đó, các tác giả đã xây dựng khung lý thuyết nghiên cứu về Vốn xã hội trong Phát triển bền vững nông thôn Đồng bằng Bắc Bộ; Tìm hiểu tác động Vốn xã hội trong Phát triển bền vững nông thôn Đồng bằng Bắc Bộ trong 10 năm trở lại đây; Đề xuất các giải pháp ứng dụng vốn xã hội nhằm thúc đẩy Phát triển bền vững nông thôn Đồng bằng Bắc Bộ giai đoạn 2011- 2020. Đây là một trong số ít những công trình khoa học chuyên sâu về chủ đề vốn xã hội. Nghiên cứu “Nguồn vốn xã hội và vai trò của nguồn vốn xã hội trong phát triển kinh tế bền vững” (nghiên cứu trường hợp hai làng nghề: Dương Ngổ, xã Phong Khê huyện Yên Phong, Bắc Ninh và làng Đa Sỹ, xã Kiến Hưng, thị xã Hà Đông, tỉnh Hà Tây) do Viện Nghiên cứu Phát triển bền vững vùng Bắc Bộ thực hiện năm 2008. Đề tài trên đã tập trung thao tác hoá khái niệm vốn xã hội và những khái niệm có liên quan, từ đó nghiên cứu vai trò, tác động của vốn xã hội đối với sự phát triển làng nghề. Qua kết quả khảo sát thực tế, đề tài đã chỉ ra được vai trò và tác động của vốn xã hội đối với sự 6 phát triển kinh tế xã hội nói chung và sự phát triển làng nghề nói riêng. Tuy nhiên, nghiên cứu mới chỉ được triển khai ở phạm vi hẹp là hai làng nghề. Luận văn thạc sỹ chuyên ngành xã hội học “Vai trò của việc sử dụng vốn xã hội trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hà Nội” của Trần Tú Hoa (2010). Tác giả tiến hành khảo sát thu thập thông tin, số liệu phân tích, đánh giá vai trò của việc sử dụng vốn xã hội trong quá trình phát triển ở các doanh nghiệp nhỏ và vừa; phân tích các yếu tố tác động tới việc sử dụng vốn xã hội trong các doanh nghiệp này. Từ đó, tác giả đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng vốn xã hội trong quá trình phát triển ở các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Bài báo “Vốn xã hội và mấy vấn đề đặt ra trong nghiên cứu vốn xã hội ở Việt Nam hiện nay”, Tạp chí Xã hội học, Số 3(115), năm 2011 của Nguyễn Tuấn Anh. Tác giả nhấn mạnh, các nghiên cứu lý luận về vốn xã hội ở Việt Nam còn khá khiêm tốn. Do vậy, cùng với việc đưa ra các quan điểm lý thuyết mới, cần có những nghiên cứu về lịch sử vốn xã hội. Những nghiên cứu thực nghiệm và ứng dụng về vốn xã hội cho đến nay vẫn còn dừng lại ở giai đoạn khởi động. Các nghiên cứu về vốn xã hội tập trung khai thác mặt tích cực, bỏ qua hoặc xem nhẹ những biểu hiện tiêu cực, dễ gây ngộ nhận rằng vốn xã hội giống như một thứ “bảo bối” thần kỳ đem lại toàn những điều tốt đẹp. Bài báo “Vốn xã hội và sự cần thiết nghiên cứu vốn xã hội ở nông thôn Việt Nam hiện nay” (2011). Tác giả Nguyễn Tuấn Anh lược sử khái niệm và những quan niệm khác nhau về vốn xã hội; chỉ ra mặt tích cực và tiêu cực của vốn xã hội qua các nghiên cứu của nhiều tác giả trên thế giới cũng như trong nước. Từ đó, tác giả nhấn mạnh nhu cầu thực sự của việc nghiên cứu về vốn xã hội ở nông thôn Việt Nam. Bài báo “Vốn xã hội, mạng lưới xã hội và những phí tổn” (2009) đăng trên Tạp chí Xã hội học, Số 1(105), tác giả Hoàng Bá Thịnh đã hệ thống 7 lại các quan niệm về vốn xã hội của Pierre Bourdieu, Jame Coleman, Putnam, Fukuyama... Cấu trúc và chức năng của vốn xã hội cũng được tác giả tập trung tìm hiểu. Tác giả nhấn mạnh, bên cạnh chức năng tích cực và tiêu cực, vốn xã hội còn có chức năng sản xuất/ sinh lợi và chức năng thay thế/ bổ sung. Hạt nhân của vốn xã hội là niềm tin/ lòng tin. Chữ tín trong quan hệ giữa các cá nhân được xem là chất keo gắn kết và duy trì mạng lưới các quan hệ xã hội. Và để duy trì, đề cao chữ tín, nhiều khi phải chấp nhận những tổn thất to lớn. Bài báo “Vốn xã hội - Một động lực để phát triển” của tác giả Trịnh Hoà Bình đăng trên Tạp chí Hoạt động Khoa học tháng 4/2007 (575) tr.14-15, đã chỉ ra những thuộc tính của vốn xã hội, khẳng định vai trò của vốn xã hội trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Tác giả bài báo khẳng định khái niệm vốn xã hội có nội hàm rộng, bao chứa nhiều vấn đề cho đến nay vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau. Bài báo “Lý thuyết và phương pháp tiếp cận mạng lưới xã hội: trường hợp tìm kiếm việc làm của sinh viên”, Tạp chí Xã hội học, Số 2(82), năm 2003 của Lê Ngọc Hùng. Bài viết tập trung vào trình bày một số vấn đề lý thuyết mạng lưới xã hội và vận dụng phương pháp tiếp cận mạng lưới xã hội để xem xét trường hợp tìm kiếm việc làm của sinh viên. Phân tích cho thấy, sinh viên cũng như nhiều người khác có thể phải dựa vào mạng lưới xã hội để đạt được những mục đích nhất định trong đó có vấn đề tìm kiếm việc làm. Bài báo “Sự giao thoa giữa vốn xã hội với các giao dịch kinh tế trong gia đình: so sánh gia đình Việt Nam và gia đình Hàn Quốc”, Tạp chí Xã hội học, Số 2(90), năm 2005 của Nguyễn Quý Thanh. Tác giả đưa ra kết luận, gia đình tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh doanh nhỏ ở Việt Nam và cả ở Hàn Quốc. Các quan hệ gia đình có thể có cả ý nghĩa tích cực và tiêu cực đối với sự phát triển của kinh doanh. Bạn bè và gia đình là những nguồn quan trọng để những người kinh doanh nhỏ có thể vay vốn khởi nghiệp. 8 Bài báo “Sử dụng vốn xã hội trong chiến lược sinh kế của nông dân ven đô Hà Nội dưới tác động của đô thị hóa”, Tạp chí Xã hội học, Số 4 năm 2007 của Nguyễn Duy Thắng. Tác giả nhấn mạnh, việc sử dụng vốn xã hội trong chiến lược sinh kế đã giúp cho người dân giảm được chi phí đầu vào cho sản xuất và các chi phí giao dịch trong tìm kiếm việc làm hay thị trường, đồng thời chia sẻ các thông tin đáng tin cậy về thị trường để tránh nguy cơ rủi ro. Vốn xã hội là một trong những yếu tối quan trọng đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế của nông dân trong quá trình đô thị hóa. Bài báo “Quan hệ họ hàng với việc dồn điền đổi thửa và sử dụng ruộng đất dưới góc nhìn vốn xã hội ở một làng Bắc Trung Bộ”, Tạp chí Nghiên cứu Gia đình và Giới, Số 4(17) năm 2007 của Thomese F., Nguyễn Tuấn Anh. Các tác giả chứng minh rằng, chính nhờ vào nguồn vốn xã hội mà các hộ nông dân có thể tiến hành dồn điền đổi thửa một cách phi chính thức mà không cần dựa trên một loại giấy tờ hay một quan hệ mang tính chính thức và pháp lý nào. Đây là một trong những yếu tố quan trọng giúp quá trình sản xuất nông nghiệp được linh hoạt, hiệu quả hơn. Bài báo “Vai trò của mạng lưới xã hội trong quá trình di cư”, Tạp chí Xã hội học, Số 2(62) năm 1998 của Đặng Nguyên Anh. Số liệu được sử dụng trong bài viết có được từ cuộc khảo sát “Di cư và Sức khỏe” do Viện Xã hội học tiến hành năm 1997 trong khuôn khổ dự án hợp tác quốc tế do Quỹ Dân số Liên hiệp quốc (UNFPA) tài trợ. Bài viết tập trung phân tích ảnh hưởng của mạng lưới xã hội đối với di cư nông thôn-đô thị. Kết quả thu được cho thấy mạng lưới xã hội góp phần làm giảm bớt chi phí di cư, tìm kiếm việc làm cũng như thúc đẩy sự hội nhập của người di chuyển trên địa bàn nhập cư. Bài báo “Vốn xã hội, vốn con người và mạng lưới xã hội qua một số nghiên cứu ở Việt Nam” đăng trên Tạp chí Nghiên cứu con người, Số 37(3) năm 2008 của Lê Ngọc Hùng, tác giả tập trung vào làm rõ một số quan niệm về vốn xã hội để từ đó có thể phát triển mô hình tổng hợp về vốn xã hội, vốn 9 người và mạng lưới xã hội. Trên cơ sở đó, tác giả tổng quan một số kết quả nghiên cứu về những khái niệm này ở Việt Nam. Bài báo “Vốn xã hội trong đô thị: Một nghiên cứu nhân học về hành động tập thể ở một dự án phát triển đô thị tại Hà Nội” (2008), đăng trên Tạp chí Dân tộc học số 5 của tác giả Nguyễn Vũ Hoàng. Bài báo thông qua một trường hợp nghiên cứu về việc triển khai quy hoạch ở một địa bàn trong quận Thanh Xuân, Hà Nội. Tác giả sử dụng tiếp cận nhân học, đặc biệt là phương pháp khảo tả dân tộc học, nhằm nêu bật sự mạnh mẽ trong đấu tranh chống tham nhũng của người dân trên địa bàn có quy hoạch. Sử dụng lý thuyết vốn xã hội và hành động tập thể trong phân tích, tác giả muốn chỉ ra sự tồn tại của quan hệ xóm giềng trong môi trường đô thị và sức mạnh của mối quan hệ này trong hành động vì mục đích chung của nhóm. Báo cáo “Vốn xã hội và hành vi tiết kiệm: Tác động của việc là thành viên của hiệp hội đến tiết kiệm chính thức của hộ gia đình nông thôn Việt Nam” (2012) của các tác giả Carol Newman (Trường Đại học Trinity, Dublin), Finn Tarp (Trường Đại học Tổng hợp Copenhagen) và Lưu Đức Khải (Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương, Việt Nam). Các tác giả sử dụng phương pháp phân tích thống kê dựa trên số liệu Điều tra Tiếp cận nguồn lực của Hộ gia đình Việt Nam (VARHS) được thực hiện vào các năm 2006, 2008 và 2010 tại 12 tỉnh ở Việt Nam. Các hộ gia đình có số liệu đầy đủ ở cả 3 năm điều tra thuộc 456 xã, 131 huyện và có tổng số khoảng 2.200 hộ. Kết luận cho thấy, nếu một hộ gia đình là thành viên của một Hội có các thành viên khác của Hội đang tiết kiệm nhiều hơn thì hộ cũng thường có xu hướng tiết kiệm nhiều hơn. Bài báo “Tìm hiểu khái niệm vốn xã hội”, Tạp chí Khoa học xã hội, Số 07(95), 2006, trang 74-81 của Trần Hữu Quang. Tác giả đề cập quan điểm vốn xã hội của nhiều tác giả nước ngoài, qua đó nhấn mạnh vốn xã hội là một 10 hiện tượng đặc trưng của những mối dây liên kết giữa con người với nhau trong một cộng đồng hay một xã hội. Bài báo “Vốn xã hội và đo lường vốn xã hội”, Tạp chí Khoa học Xã hội, Số 3 năm 2007 của ThS. Lê Minh Tiến, Đại học Mở, TP HCM trong Hội thảo “Vốn xã hội trong phát triển” do Tạp chí Tia sáng (thuộc Bộ Khoa học và Công nghệ) tổ chức ngày 24/6/2006. Tác giả đã khái quát một số quan niệm về vốn xã hội, trình bày một số cách vận dụng các nghiên cứu nước ngoài xây dựng các chỉ báo đo lường vốn xã hội. Từ đó, tác giả đưa ra định hướng xây dựng chỉ báo đo lường vốn xã hội ở Việt Nam. Bài báo “Lòng tin trong xã hội và vốn xã hội”, bài tham luận tại Hội thảo khoa học về “Vốn xã hội trong phát triển” do Tạp chí Tia sáng tổ chức vào ngày 24/6/2006 tại Hà Nội, 2006 của Trần Hữu Quang. Bài báo“Phát triển bền vững” nhìn từ góc độ xã hội và văn hoá của Trần Hữu Dũng đăng trên tạp chí Tia Sáng tháng 11/2004 bàn về vấn đề phát triển bền vững. Tác giả đã đưa ra những nguồn vốn quý giá tạo nên sự phát triển bền vững trong đó có vốn xã hội, vốn vật thể, vốn con người. Tác giả bài báo cũng đã đưa ra một số cách tiếp cập và lý thuyết nghiên cứu về vốn xã hội và vai trò của vốn xã hội trong phát triển bền vững. Bài báo “Vốn xã hội và kinh tế” đăng trên Tạp chí Thời Đại, Số 8 năm 2003 của Trần Hữu Dũng. Tác giả lược duyệt và đánh giá một số quan niệm khác nhau về vốn xã hội của Pierre Bourrieu, Jame Coleman, Robert Putnam, Francis Fukuyama, Hernando de Soto. Ông cho rằng cần phải làm rõ hơn đặc điểm của vốn xã hội trong quan hệ với các loại vốn khác. Bài báo “Vốn xã hội và phát triển kinh tế”, bài viết cho Hội thảo về vốn xã hội và phát triển do tạp chí Tia sáng và Thời báo Kinh tế Sài Gòn tổ chức tại thành phố Hồ Chí Minh, tháng 6/2006 của Trần Hữu Dũng. Tác giả chỉ ra mối quan hệ giữa vốn xã hội và phát triển kinh tế, vốn xã hội và chính sách kinh tế. Trần Hữu Dũng nhấn mạnh, vốn xã hội giúp tiết kiệm chi phí 11