Tài liệu Vn - eu - mối quan hệ

Më ®Çu Vµo nh÷ng n¨m cuèi cïng cña thÕ kû XX, cïng víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ vµ sù chÊm døt chiÕn tranh l¹nh, toµn cÇu ho¸ ®· trë thµnh mét xu thÕ chÝnh trong ®êi sèng chÝnh trÞ thÕ giíi. Xu thÕ tù do ho¸ toµn cÇu ph¸ tan xu h-íng khÐp kÝn cña mçi quèc gia trªn hµnh tinh ®ång thêi t¨ng c-êng sù tuú thuéc vÒ lîi Ých kinh tÕ gi÷a c¸c quèc gia. §Ó héi nhËp mét c¸ch cã hiÖu qu¶, t¹i §¹i héi §¶ng lÇn thø VII-6/1991, §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®· ®-a ra ®-êng lèi ®èi ngo¹i më réng nh»m ®a d¹ng ho¸, ®a ph-¬ng ho¸ c¸c quan hÖ quèc tÕ trªn tinh thÇn ViÖt Nam muèn lµ b¹n víi tÊt c¶ c¸c n-íc trªn thÕ giíi phÊn ®Êu v× hoµ b×nh ®éc lËp vµ ph¸t triÓn. Thùc tiÔn trong h¬n thËp niªn qua, ViÖt Nam ®· t¨ng c-êng më réng quan hÖ víi thÕ giíi, trong ®ã næi lªn mèi quan hÖ hîp t¸c ngµy cµng cã hiÖu qu¶ gi÷a ViÖt Nam vµ EU. Hai bªn ®· lÊy viÖc b×nh th-êng ho¸ quan hÖ (10/1990) vµ cao h¬n n÷a lµ HiÖp ®Þnh khung ®-îc ký kÕt ngµy 17/7/1995 lµ mét nÒn t¶ng, c¬ së ph¸p lý cho viÖc thóc ®Èy quan hÖ vÒ mäi mÆt. §Æc biÖt quan hÖ th-¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam EU ®· cã mét vÞ trÝ xøng ®¸ng. Quan hÖ ViÖt Nam-EU thÓ hiÖn sù ®óng ®¾n cña ®-êng lèi chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam tõ lý luËn tíi thùc tiÔn. ChÝnh s¸ch më cöa ®· n©ng cao vÞ thÕ cña ViÖt Nam trªn tr-êng quèc tÕ, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña ®Êt n-íc ta trong nh÷ng n¨m tíi. Quan hÖ hîp t¸c gi÷a ViÖt Nam-EU gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña n-íc ta trong thêi gian qua. ë ®©y t¸c gi¶ tËp trung ®i s©u vµo quan hÖ th-¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ EU trong 10 n¨m qua (1990 - 2000) vµ ®Ò ra triÓn väng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p cho viÖc thóc ®Èy quan hÖ th-¬ng m¹i hai bªn. LuËn v¨n ®-îc chia lµm 3 ch-¬ng: Ch-¬ng 1: Kh¸i qu¸t chung vÒ quan hÖ ViÖt Nam-EU. Ch-¬ng 2: Quan hÖ Th-¬ng m¹i ViÖt Nam-EU. Ch-¬ng 3: TriÓn väng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p thóc ®Èy th-¬ng m¹i ViÖt NamEU. Nh©n dÞp nµy em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì tõ phÝa c¸c thÇy c« trong khoa Quan hÖ Quèc tÕ, ®Æc biÖt sù h-íng dÉn cña thÇy Ng« Duy Ngä gióp cho em hoµn thµnh kho¸ luËn tèt nghiÖp. 2 Ch-¬ng 1: kh¸i qu¸t chung vÒ quan hÖ ViÖt Nam -EU 1- Kh¸i qu¸t vÒ Liªn minh ch©u ¢u(EU). ChiÕn tranh thÕ giíi lÇn 2 kÕt thóc ®Ó l¹i mét nÒn kinh tÕ kiÖt quÖ cho c¸c n-íc T©y ¢u. Hä cÇn thÊy sù cÇn thiÕt ph¶i hîp t¸c chÆt chÏ h¬n n÷a gi÷a c¸c n-íc trong khu vùc víi nhau ®Ó x©y dùng vµ ng¨n chÆn chiÕn tranh ®Æc biÖt chó träng vµo ph¸t triÓn kinh tÕ. Còng vµo thêi ®iÓm nµy bé mÆt nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®· cã nh÷ng thay ®æi to lín. §ã lµ do sù ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt, sù ph¸t triÓn vò b·o cña c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt. Sau chiÕn tranh Mü ®· thùc sù trë thµnh siªu c-êng vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ víi ý ®å lµm b¸ chñ thÕ giíi. Do vËy, c¸c n-íc T©y ¢u kh«ng thÓ kh«ng hîp t¸c ph¸t triÓn kinh tÕ vµ th«ng qua viÖc t¨ng c-êng kinh tÕ gi÷a hä víi nhau vµ viÖc thiÕt lËp mét tæ chøc siªu quèc gia nh»m ®iÒu hµnh phèi hîp ho¹t ®éng kinh tÕ khu vùc. ý t-ëng thèng nhÊt ch©u ¢u ®· cã tõ l©u vµo thêi ®iÓm nµy ®· dÇn trë thµnh hiÖn thùc. Tõ n¨m 1923, B¸ t-íc ng-êi ¸o, «ng Con-denhove-Kalerg ®· s¸ng lËp ra Phong trµo Liªn minh ch©u ¢u . §Õn n¨m 1929, Bé tr-ëng Ngo¹i giao Ph¸p «ng A.Briand ®· ®-a ra ®Ò ¸n Liªn minh ch©u ¢u th× ®Õn sau ChiÕn tranh thÕ giíi lÇn 2 nh÷ng ý t-ëng ®ã míi dÉn tíi c¸c s¸ng kiÕn cô thÓ (1). Cã 2 h-íng vËn ®éng cho viÖc thèng nhÊt ch©u ¢u, ®ã lµ: Hîp t¸c gi÷a c¸c quèc gia vµ bªn c¹nh viÖc b¶o ®¶m chñ quyÒn d©n téc. Hoµ nhËp hay lµ “ nhÊt thÓ ho¸” : C¸c quèc gia ®Òu chÊp nhËn vµ tu©n thñ theo mét c¬ quan quyÒn lùc chung siªu quèc gia . XuÊt ph¸t tõ hai h-íng vËn ®éng trªn, ngµy 09/05/1950, Bé tr-ëng Ngo¹i giao Ph¸p «ng Robert Schuman ®Ò nghÞ ®Æt toµn bé nÒn s¶n xuÊt than, thÐp cña Céng hoµ Liªn bang §øc vµ Ph¸p d-íi mét c¬ quan quyÒn lùc chung trong mét tæ 3 chøc “ më” ®Ó c¸c n-íc ch©u ¢u kh¸c cïng tham gia. §©y ®-îc coi lµ nÒn mãng ®Çu tiªn cho mét “ Liªn minh ch©u ¢u” ®Ó g×n gi÷ hoµ b×nh. Víi nç lùc chung, Ph¸p vµ §øc ®· ph¸ ®i hµng rµo ng¨n c¸ch gi÷a hai quèc gia ®-îc coi lµ ¶nh h-ëng to lín tíi tiÕn tr×nh nhÊt thÓ ho¸ ch©u ¢u. B»ng sù cè g¾ng dµn xÕp “ cïng nhau g¸nh v¸c träng tr¸ch chung th× ®ã sÏ lµ mét b-íc tiÕn quan träng vÒ phÝa tr-íc” ( Ph¸t biÓu Thñ t-íng §øc Konist Adanauer). Ngµy 13/07/1952, HiÖp -íc thiÕt lËp Céng ®ång than thÐp ch©u ¢u (CECA) do s¸u n-íc Ph¸p, BØ, Céng hoµ Liªn bang §øc, Italia, Hµ Lan, Lucx¨mbua ký kÕt. Trªn c¬ së kÕt qu¶ cña CECA mang l¹i vÒ mÆt kinh tÕ còng nh- chÝnh trÞ. ChÝnh phñ c¸c n-íc thµnh viªn thÊy cÇn thiÕt ph¶i tiÕp tôc con ®-êng ®· chän ®Ó sím ®¹t ®-îc “ thùc thÓ ch©u ¢u míi” . Do ®ã, ngµy 25/03/1957, HiÖp -íc thiÕt lËp Céng ®ång kinh tÕ ch©u ¢u (EEC) vµ Céng ®ång N¨ng l-îng nguyªn tö ch©u ¢u (CEEA) ®· ®-îc ký kÕt t¹i Rome. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh liªn kÕt, n¨m 1967 c¶ CECA, CEEA vµ EEC chÝnh thøc hîp thµnh mét tæ chøc chung gäi lµ “ Céng ®ång ch©u ¢u ” (EC). Trong khi c¸c n-íc ch©u ¢u tiÕn gÇn tíi mét tæ chøc cã tÝnh liªn kÕt cao, th× chÝnh phñ Anh ®ãn nhËn Tuyªn bè Schuman mét c¸ch l¹nh nh¹t, chØ trÝch viÖc thµnh lËp CECA v× nã ®ông ch¹m tíi chñ quyÒn d©n téc. Nh-ng sù ra ®êi tiÕp theo cña EEC vµ CEEA l¹i lµm hä lóng tóng. Do vËy, Anh chñ tr-¬ng thµnh lËp “ Khu vùc mËu dÞch Tù do ch©u ¢u hÑp” vµ EFTA ra ®êi gåm cã Anh, Nauy, Thuþ §iÓn, §an M¹ch, ¸o, Bå §µo Nha, Thuþ Sü, PhÇn Lan vµ Ailen. Tuy nhiªn, do môc tiªu ®¬n thuÇn vÒ kinh tÕ nªn EFTA ®· kh«ng gióp cho n-íc Anh n©ng cao vÞ trÝ ë T©y ¢u , trªn tr-êng quèc tÕ vµ bÞ c« lËp. Trong khi ®ã, EC ®· Ýt nhiÒu ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh qu¶ nhÊt ®Þnh c¶ trªn lÜnh vùc kinh tÕ lÉn chÝnh trÞ. Do vËy, Anh cïng víi 3 n-íc §an M¹ch, Ailen vµ Na Uy xin gia nhËp EU vµ ngµy 01/01/1973, EU cã thªm 3 thµnh viªn míi lµ Anh, Ailen, §an M¹ch, riªng Na Uy kh«ng gia nhËp v× ®a sè nh©n d©n kh«ng ñng hé. (1) Nguån: ViÖn kinh tÕ thÕ giíi- C¸c khèi kinh tÕ vµ mËu dÞch trªn thÕ giíi. Nxb chÝnh tÞ quèc gia. HN 1996 tr 51. 4 Nhê cã ®-îc nh÷ng thµnh c«ng ®· ®¹t ®-îc vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, EU kh«ng ngõng viÖc më réng qu¸ tr×nh liªn kÕt réng r·i gi÷a c¸c n-íc, ®Õn ngµy 01/01/1986, EU ®· t¨ng lªn 12 thµnh viªn. §Ønh cao cña qu¸ tr×nh thèng nhÊt ch©u ¢u ®-îc thÓ hiÖn qua cuéc häp th-îng ®Ønh cña c¸c n-íc EU tæ chøc t¹i Maastricht (Hµ Lan) tõ ngµy 09 ®Õn 10/12/1991. T¹i Héi nghÞ nµy c¸c n-íc thµnh viªn ®· ®i ®Õn quyÕt ®Þnh thµnh lËp Liªn minh kinh tÕ vµ tiÒn tÖ EMU vµ Liªn minh chÝnh trÞ (EPU) nh»m lµm ch©u ¢u thay ®æi mét c¸ch c¬ b¶n vµo n¨m 2000 víi mét sù liªn kÕt kinh tÕ s©u réng h¬n sau khi ®ù¬c c¸c quèc gia phª chuÈn ngµy 01/01/1993, HiÖp -íc Maastricht cã hiÖu lùc. Môc tiªu cña viÖc h×nh thµnh EU ®-îc thÓ hiÖn ngay trong c¸c hiÖp -íc ë R«mma vÒ thµnh lËp Céng ®ång kinh tÕ ch©u ¢u n¨m 1957. §ã lµ t¨ng c-êng sù liªn kÕt vÒ mÆt kinh tÕ, tËp hîp søc m¹nh cña c¸c quèc gia, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ n¶y sinh trong tõng n-íc vµ c¶ céng ®ång trong tõng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. Th«ng qua sù liªn kÕt ngµy cµng chÆt chÏ néi bé céng ®ång ®Ó thiÕt lËp mét khu vùc tiÒn tÖ æn ®Þnh ë T©y ¢u nh»m c¹nh tranh víi ®ång ®«la Mü, vÒ l©u dµi ®Ó h×nh thµnh mét Liªn minh tiÒn tÖ vµ kinh tÕ thèng nhÊt vµ tiÕn tíi t¨ng c-êng liªn kÕt vÒ mÆt chÝnh trÞ. TriÓn väng s¸ng sña cña EU lµ sù hÊp dÉn kh«ng nh÷ng ®èi víi c¸c n-íc ch©u ¢u mµ cßn ®èi víi c¸c n-íc kh¸c trong khu vùc. Sau lÇn më réng lÇn thø 3 (01/01/1995), EU b-íc vµo thêi kú míi gåm 15 n-íc thµnh viªn. §iÒu nµy cho thÊy râ b-íc tiÕn quan träng trong tiÕn tr×nh hoµ nhËp ch©u ¢u vµ ¶nh h-ëng cña EU kh«ng chØ ®Õn t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ cña tõng n-íc trong EU mµ cßn c¶ ®Õn ch©u ¢u theo h-íng “ h-íng t©m” mµ h¹t nh©n chÝnh lµ EU. HiÖn nay, EU còng ®ang t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c §«ng ¢u cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó gia nhËp EU ®Ó t¨ng c-êng søc m¹nh kinh tÕ, më réng thÞ tr-êng. Nh÷ng n¨m cuèi cña thÕ kû 20, EU lµ mét trong ba trung t©m kinh tÕ thÕ giíi nhdÉn ®Çu thÕ giíi vÒ th-¬ng m¹i vµ ®Çu t-. Víi 370 triÖu d©n, tæng s¶n l-îng quèc 5 gia 7.074 tû USD, nhËp khÈu hµng ho¸ ®¹t gi¸ trÞ 646.350 tû USD (1) . ChiÕm 1/3 s¶n l-îng c«ng nghiÖp thÕ giíi TBCN, gÇn 50% xuÊt khÈu vµ h¬n 50% c¸c nguån t- b¶n. Vµ ®Æc biÖt viÖc EU thèng nhÊt thÞ tr-êng tiÒn tÖ, ra mét ®ång tiÒn chung (01/01/1999) ®· ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn vÒ chÊt cña EU. 2 - Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quan hÖ ViÖt Nam-EU. 2.1. Kh¸i qu¸t vÒ t×nh h×nh kinh tÕ ViÖt Nam. Víi chÝnh s¸ch ®a d¹ng ho¸, ®a ph-¬ng ho¸ quan hÖ quèc tÕ trong ®ã chÝnh s¸ch ®a d¹ng ho¸, ®a ph-¬ng ho¸ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i næi lªn hµng ®Çu cña §¶ng ta x¸c ®Þnh tõ §¹i héi §¶ng lÇn VII (06/1991), ®· mang l¹i cho ViÖt Nam c¬ héi míi ®Ó më réng quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ th-¬ng m¹i víi c¸c c-êng quèc ph¸t triÓn vµ c¸c trung t©m kinh tÕ trªn thÕ giíi trong ®ã cã Liªn minh ch©u ¢u. Bªn c¹nh ®ã, víi ®-êng lèi chÝnh s¸ch nµy ®· ®-a ®Êt n-íc ta b¾t kÞp nhÞp ®é ph¸t triÓn kinh tÕ víi tèc ®é ph¸t triÓn cao trªn thÕ giíi vµ trong khu vùc. §-êng lèi cña §¶ng ta lµ ®óng ®¾n bëi v× cho ®Õn nay ViÖt Nam hiÖn cã quan hÖ víi 168 n-íc, quan hÖ th-¬ng m¹i víi h¬n 100 quèc gia vµ vïng l·nh thæ; lµ thµnh viªn cña ASEAN(07/1995), tham gia vµo AFTA; ký HiÖp ®Þnh th-¬ng m¹i víi Mü ngµy 14/07/2000. Cô thÓ, c«ng cuéc §æi míi ë ViÖt Nam ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu to lín cã ý nghÜa quan träng vÒ nhiÒu mÆt trong ®ã cã kinh tÕ. TÝnh chung, tèc ®é t¨ng tr-ëng b×nh qu©n n¨m cña tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) ®· t¨ng 3,9% trong thêi kú 1986-1990 lªn 8,21% trong thêi kú 1991-1995 vµ gÇn 7% trong thêi kú 1996-20002. C¬ cÊu kinh tÕ ®· cã sù chuyÓn dÞch tÝch cùc theo h-íng c«ng nghiÖp ho¸. Tõ n¨m 1985 ®Õn n¨m 2000, tû träng cña n«ng-l©m-thuû s¶n trong GDP ®· gi¶m tõ 3% 1 Nguån: NhÞp cÇu doanh nghiÖp ViÖt Nam-EU. ViÖn nghiªn cøu chiÕn l-îc, chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp tr 1. 2 Nguån Kinh tÕ vµ dù b¸o sè 01/2001 trang 9 6 xuèng 24,1% trong khi tû träng c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ®· t¨ng t-¬ng øng tõ 29,3% lªn 36,9% vµ tõ 27,7% lªn 39%. §èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ, n¹n l¹m ph¸t ®· ®-îc ®Èy lïi tõ ba con sè trong nh÷ng n¨m 1986-1988 xuèng cßn hai con sè trong n¨m 1989-1992 vµ chØ cßn mét con sè tõ n¨m 1993 ®Õn nay. HiÖn nay, ViÖt Nam ®· cã quan hÖ th-¬ng m¹i víi 154 n-íc trªn thÕ giíi. Kim ng¹ch xuÊt khÈu ®· t¨ng tõ 729,9 triÖu USD n¨m 1987 lªn 14,308 tû USD n¨m 2000, ®¹t b×nh qu©n 180 USD/ng-êi, ®-îc xÕp vµo n-íc cã nÒn ngo¹i th-¬ng ph¸t triÓn. Kim ng¹ch nhËp khÈu t¨ng t-¬ng øng tõ 2,13 tû lªn gÇn 15 tû USD. TÝnh ®Õn ®Çu n¨m 2000 ®· cã 700 c«ng ty thuéc 66 n-íc vµ vïng l·nh thæ ®Çu t- trùc tiÕp vµo ViÖt Nam víi 2290 dù ¸n vµ 35,5 tû USD vèn ®¨ng ký, trong ®ã cã 15,1 tû USD ®· ®-îc thùc hiÖn. Trong sù nghiÖp §æi míi d-íi sù l·nh ®¹o s¸ng suèt cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam, ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu to lín. Bªn c¹nh sù nç lùc to lín cña chÝnh chóng ta, tõng b-íc ®-a nÒn kinh tÕ ®i lªn, tõng b-íc tho¸t khái sù nghÌo nµn l¹c hËu th× ViÖt Nam còng nhËn ®-îc sù gióp ®ì to lín cña b¹n bÌ quèc tÕ trong ®ã cã sù ®ãng gãp, hç trî kh«ng ngõng tõ phÝa ®èi t¸c EU trong sù nghiÖp x©y dùng ®Êt n-íc cña ViÖt Nam. Víi ®-êng lèi ®æi míi ®óng ®¾n “ ViÖt Nam muèn lµ b¹n víi tÊt c¶ c¸c n-íc trong céng ®ång thÕ giíi, phÊn ®Êu v× hoµ b×nh, ®éc lËp vµ ph¸t triÓn” (Nguån §¶ng céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII. Nxb Sù thËt Hµ néi 1991 tr147), víi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i réng më, ®a d¹ng ho¸ ®a ph-¬ng ho¸ th× vÞ thÕ cña ViÖt Nam ngµy cµng ®-îc n©ng cao trªn tr-êng quèc tÕ, ViÖt Nam ®-îc b¹n bÌ quèc tÕ ®¸nh gi¸ cao sù nghiÖp l·nh ®¹o kinh tÕ cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam vµ ViÖt Nam kh«ng ngõng lµ tÊm g-¬ng s¸ng trong sù nghiÖp ®Êu tranh vµ gi¶i phãng ®Êt n-íc mµ cßn lµ n-íc ®i ®Çu trong viÖc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, x©y dùng kinh tÕ ®Êt n-íc ph¸t triÓn trong thÕ kû 21. 7 ViÖt Nam ®-îc ®¸nh gi¸ trong chiÕn l-îc cña EU ®ang ngµy cµng cã vÞ thÕ cao trªn tr-êng quèc tÕ vµ khu vùc §«ng Nam ¸, lµ mét n-íc n»m trong khu vùc ph¸t triÓn kinh tÕ ch©u ¢u -Th¸i B×nh D-¬ng (Th¸i B×nh D-¬ng) n¨ng ®éng nhÊt cña thÕ giíi trong thÕ kû 21. Do vËy, EU ®· cã mèi quan hÖ truyÒn thèng tõ l©u víi ViÖt Nam, hiÓu râ vÒ ViÖt Nam h¬n so víi c¸c ®èi t¸c kh¸c th× nay trong viÖc ch¹y ®ua n©ng cao vÞ trÝ kinh tÕ còng nh- vÒ chÝnh trÞ v-ît lªn h¼n so víi Mü, NhËt th× EU kh«ng thÓ bá qua ViÖt Nam ®-îc vµ lu«n coi ViÖt Nam cã vÞ trÝ xøng ®¸ng trong chiÕn l-îc më réng ¶nh h-ëng cu¶ EU t¹i ASEAN vµ trong khu vùc ch©u ¸-TBD th«ng qua c¬ chÕ hîp t¸c ¸-¢u (ASEM). EU ®· t×m thÊy ë ViÖt Nam nh÷ng -u thÕ ®Þa chÝnh trÞ, ®Þa kinh tÕ, ®Ó lÊy ViÖt Nam lµm ®iÓm tùa quan träng trong chiÕn l-îc ®èi ngo¹i cña m×nh víi ch©u ¸. 2.2. Quan hÖ ViÖt Nam -EU. Ngay tõ n¨m 1975-1978, EU ®· cã tiÕp xóc chÝnh trÞ víi ViÖt Nam, viÖn trî kinh tÕ cho ViÖt Nam 109 triÖu USD trong ®ã cã viÖn trî trùc tiÕp lµ 68 triÖu USD. Song do vÊn ®Ò kinh tÕ Campuchia nªn EU ®· ngõng viÖn trî cho ViÖt Nam. §Æc biÖt ngµy 22/10/1990, Héi nghÞ ngo¹i tr-ëng cña EU t¹i Lucx¨mbua ®· chÝnh thøc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao. §©y lµ sù kiÖn hÕt søc quan träng, ®¸nh dÊu b-íc chuyÓn biÕn míi trong quan hÖ cña EU víi ViÖt Nam. GÇn 10 n¨m qua, mèi quan hÖ nµy ngµy cµng ®-îc cñng cè vµ ph¸t triÓn, ®Æc biÖt trong quan hÖ kinh tÕ vµ th-¬ng m¹i. §¹i sø EU t¹i ViÖt Nam kh¼ng ®Þnh: “ Quan hÖ hîp t¸c gi÷a ViÖt Nam vµ EU ®ang ph¸t triÓn m¹nh c¶ vÒ bÒ réng lÉn bÒ s©u” (1) Víi nh÷ng cè g¾ng, nç lùc cña ViÖt Nam vµ EU, mét lo¹t hiÖp ®Þnh hîp t¸c bu«n b¸n ®-îc ký kÕt gi÷a ViÖt Nam - EU, gi÷a ViÖt Nam víi tõng thµnh viªn 1 Nguån: ViÖn nghiªn cøu thÕ giíi. C¸c khèi kinh tÕ vµ mËu dÞch trªn thÕ giíi. Nxb chÝnh trÞ quèc gia. HN1996 tr 80. 8 trong EU, ký kÕt c¸c hiÖp ®inh song ph-¬ng t¹o ra nh÷ng c¬ së ph¸p lý thuËn lîi nh»m ph¸t triÓn vÒ mäi mÆt trong ®ã ph¸t triÓn quan hÖ th-¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam - EU. §Æc biÖt ký kÕt hiÖp ®Þnh khung gi÷a ViÖt Nam - EU (17/07/1995) t¹o c¬ së ph¸p lý cho sù ph¸t triÓn c¸c quan hÖ kinh tÕ, th-¬ng m¹i, ®Çu t- gi÷a ViÖt Nam - EU. ViÖc ViÖt Nam tÝch cùc t¨ng c-êng hîp t¸c víi Liªn minh ch©u ¢u vÒ mäi mÆt, trong ®ã quan hÖ th-¬ng m¹i ®-îc hai bªn ®¸nh gi¸ cao, sÏ mang l¹i nhiÒu lîi thÕ cho ViÖt Nam. §Æc biÖt trong ®ã cã mét sè mÆt hµng chñ lùc cña ViÖt Nam cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao t¹i thÞ tr-êng nµy. Ngoµi ra, EU sÏ gióp ViÖt Nam tiÕp cËn ®-îc khoa häc c«ng nghÖ, tr×nh ®é qu¶n lý vµ ®µo t¹o nguån nh©n lùc, cïng víi viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ. Lµ mét Liªn minh kinh tÕ vµ tiÒn tÖ lín, mét trong ba trung t©m kinh tÕ lín cña thÕ giíi, EU ®· cã nh÷ng ¶nh h-ëng kh«ng nhá ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ, th-¬ng m¹i cña ViÖt Nam trong thËp kû 90, ®ång thêi cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc cña EU ®èi víi ph¸t triÓn th-¬ng m¹i ViÖt Nam - EU. C¶ ViÖt Nam vµ EU ®Òu coi nhau lµ tèi t¸c quan träng, do ®ã viÖc t¨ng c-êng thóc ®Èy mèi quan hÖ toµn diÖn, b×nh ®¼ng gi÷a ViÖt Nam vµ EU lµ mét nhu cÇu cho viÖc ph¸t triÓn mèi quan hÖ nµy. 2.2.1.VÒ chÝnh trÞ: Hai bªn ®· cã nh÷ng cuéc tiÕp xóc chÝnh trÞ cÊp cao gi÷a c¸c nhµ l·nh ®¹o trong khu«n khæ ASEM (Asia - European Meeting). §Æc biÖt t¹i cuéc gÆp gì ASEM I t¹i B¨ng Cèc (03/1996) còng nh- c¸c cuéc gÆp gì song ph-¬ng gi÷a nguyªn thñ t-íng Vâ V¨n KiÖt víi chñ tÞch Uû ban ch©u ¢u Santer cïng víi nhiÒu vÞ ®øng ®Çu nhµ n-íc vµ chÝnh phñ c¸c n-íc thµnh viªn EU. C¸c cuéc gÆp gì gi÷a Bé tr-ëng Ngo¹i giao NguyÔn M¹nh CÇm vµ c¸c ngo¹i tr-ëng cña c¸c n-íc thµnh viªn EU. Vµ chuyÕn th¨m h÷u nghÞ míi ®©y cña Tæng bÝ th- ban chÊp hµnh Trung -¬ng §¶ng céng s¶n ViÖt Nam Lª Kh¶ Phiªu t¹i Céng hoµ Ph¸p, Céng hoµ Italia vµ 9 Uû ban ch©u ¢u (EC) ®· gãp phÇn lµm t¨ng thªm sù hiÓu biÕt n÷a cña c¸c n-íc thµnh viªn EU víi ViÖt Nam. T¹i buæi gÆp chñ tÞch EC, hai bªn ®· cam kÕt t¨ng c-êng vµ ph¸t triÓn theo chiÒu s©u mèi quan hÖ n¨ng ®éng gi÷a ViÖt Nam-EU. PhÝa EU bµy tá tÝch cùc ñng hé ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh ®æi míi vµ trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ gia nhËp Tæ chøc th-¬ng m¹i thÕ giíi (WTO). Míi ®©y, hai bªn th¶o luËn ®· bµn ph-¬ng h-íng chiÕn l-îc hîp t¸c 5 n¨m (2001-2005) t¹i Hµ néi (10/2000) ®Ó tiÕn tíi mèi quan hÖ b×nh ®¼ng gi÷a ViÖt Nam-EU. 2.2.2.VÒ viÖn trî: EU vÉn tiÕp tôc dµnh viÖn trî cho ViÖt Nam víi møc 44,6 triÖu USD/n¨m1. Trong thêi kú 1991-1995 viÖn trî ph¸t triÓn cho ViÖt Nam tËp trung vµo 7 lÜnh vùc chñ yÕu: Ph¸t triÓn n«ng th«n vµ viÖn trî nh©n ®¹o; m«i tr-êng vµ b¶o vÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn; hîp t¸c kinh tÕ; hç trî c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ; hç trî c¸c ®èi t¸c ®Çu t- cña Céng ®ång ch©u ¢u; hîp t¸c khoa häc vµ c«ng nghÖ vµ viÖn trî l-¬ng thùc.Thêi kú 1996-2000, viÖn trî ph¸t triÓn cña EU dµnh cho ViÖt Nam ®· t¨ng tõ 23 triÖu Ecu/n¨m trong c¸c n¨m 1994-1995 lªn 52 triÖu Ecu/n¨m cho thêi kú nµy2. Sù hç trî nµy chñ yÕu tËp trung cho c¸c lÜnh vùc ph¸t triÓn -u tiªn cña ViÖt Nam, nh- lµ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n; hç trî c¸c nguån nh©n lùc vµ c¶i thiÖn dÞch vô y tÕ; hç trî c¶i c¸c kinh tÕ vµ hµnh chÝnh, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc; hç trî b¶o vÖ m«i tr-êng vµ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. Cô thÓ trong thêi gian qua, EU ®· hç trî thùc hiÖn c¸c dù ¸n trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n nh- t¨ng c-êng n¨ng lùc cho côc thó y ViÖt Nam (9 triÖu Ecu); ph¸t triÓn x· héi vµ l©m sinh ë NghÖ An (17,5 triÖu Ecu).v.v..Néi dung chñ yÕu cña c¸c dù ¸n bao gåm t¨ng c-êng c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m; ph¸t triÓn thuû lîi vµ n©ng cao tr×nh ®é canh t¸c; trång rõng vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n... EU còng hç trî cho Bé gi¸o dôc vµ §µo t¹o t¨ng c-êng thÓ chÕ vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh 1 2 Nghiªn cøu ch©u ¢u sè 1/1998 §Æc san Quèc tÕ-2000 tr20 10 s¸ch, c¶i thiÖn c«ng t¸c qu¶n lý gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. C¸c dù ¸n ph¸t triÓn nguån nh©n lùc trong lÜnh vùc du lÞch, hµng kh«ng d©n dông... Bªn c¹nh ®ã, ch-¬ng tr×nh trî gióp kü thuËt “ EUROTAPVIET” ®-îc b¾t ®Çu tõ n¨m 1994 nh»m tµi trî cho c¸c lÜnh vùc b¶o hiÓm x· héi, b¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ, trong ho¹t ®éng ®Çu t-, tiªu chuÈn ho¸ chÊt l-îng, n©ng cÊp th«ng tin, ng©n hµng, tÝn dông... ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho ViÖt Nam chuyÓn nhanh sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng vÉn tiÕp tôc ®-îc thùc hiÖn. 2.2.3. VÒ th-¬ng m¹i: HiÖp ®Þnh khung ViÖt Nam - EU quy ®Þnh râ ViÖt Nam vµ EU sÏ dµnh cho nhau quy chÕ “ tèi huÖ quèc” (MFN), ®Æc biÖt cho ViÖt Nam h-ëng quy chÕ -u ®·i thuÕ quan phæ cËp (GSP). Theo Wilkinson-Gi¸m ®èc vô §«ng Nam ¸ thuéc Uû ban EU t¹i Bruc-xen trong chuyÕn th¨m ViÖt Nam tõ ngµy 28/3 ®Õn ngµy 24/4/1993 ®· ®¸nh gi¸ cao vÞ thÕ cña ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng EU nhÊt lµ thÞ tr-êng hµng dÖt, v× thÕ HiÖp ®Þnh hµng dÖt ViÖt Nam - EU ®· ®-îc ký kÕt ngµy 15/12/1993 t¹o cho ViÖt Nam nhiÒu kh¶ n¨ng xuÊt khÈu sang EU h¬n, vµ «ng còng nhÊn m¹nh: HiÖp ®Þnh rÊt cÇn thiÕt ®èi víi ViÖt Nam , bëi ViÖt Nam ch-a lµ thµnh viªn cña tæ chøc th-¬ng m¹i thÕ giíi vµ do ®ã ViÖt Nam sÏ chÞu nh÷ng quy ®Þnh h¹n ng¹ch do EU ph©n bæ. Sau khi ký kÕt HiÖp ®Þnh khung (17/5/1997), ®Æc biÖt sau khi ViÖt Nam gia nhËp ASEAN. EU trë thµnh b¹n hµng rÊt quan träng cña ViÖt Nam. Gi¸ trÞ th-¬ng m¹i hai chiÒu gi÷a ViÖt Nam vµ EU ®· lªn tíi 3,3 tû USD (1997), 4,96 tû USD (1998) vµ -íc ®¹t 3,1 tû USD n¨m 1999; kÓ tõ n¨m 1997, ViÖt Nam ®· c¶i thiÖn th©m hôt c¸n c©n th-¬ng m¹i cña ViÖt Nam tõ chç nhËp siªu ®Õn viÖc thÆng dtrong bu«n b¸n víi EU. Danh môc hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU ngµy cµng t¨ng lªn ngoµi thuû s¶n, n«ng s¶n(cµ phª, chÌ, gia vÞ) ®· cã c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp chÕ biÕn nh- dÖt may, giµy dÐp, s¶n phÈm b»ng da thuéc, ®å gç, ®å ch¬i trÎ em, dông cô thÓ 11 thao, gèm sø mü nghÖ, ®Æc biÖt ®· xuÊt hiÖn c¸c mÆt hµng c«ng nghÖ cao nh- ®iÖn tö, ®iÖn m¸y... HÇu hÕt c¸c n-íc EU ®· lµ b¹n hµng th©n mËt cña ViÖt Nam. §øng ®Çu lµ §øc chiÕm tû träng lµ 28,5% tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam-EU, tiÕp ®Õn lµ Ph¸p 20,7%; Anh 12,7%; Italy 9,6%; BØ vµ Luxemburg 8,1%; Hµ Lan 7,6%; T©y Ban Nha 4,2%; Thuþ §iÓn 2,8%; §an M¹ch 2,2%; ¸o 1,4%; PhÇn Lan 0,9%; ireland, Hy L¹p vµ Bå §µo Nha ®Òu 0,4%1. 2.2.4.VÒ ®Çu t-: Cho tíi nay, c¸c n-íc thµnh viªn EU chiÕm kho¶ng 12-15% tæng vèn ®Çu tn-íc ngoµi t¹i ViÖt Nam vµ tû lÖ ®ã ®ang kh«ng ngõng t¨ng lªn. HiÖn ®· cã 11 trong 15 n-íc thµnh viªn tham gia ®Çu t- vµo ViÖt Nam. B¶ng1: C¸c dù ¸n ®· ®-îc cÊp phÐp cña c¸c n-íc thµnh viªn EU (tÝnh ®Õn ngµy 11/5/2000) STT N-íc ®Çu t- Sè dù ¸n Tæng vèn ®Çu t- Vèn ph¸p ®Þnh Vèn thùc hiÖn 1 Ph¸p 143 2.176.197.065 1.128.011.567 622.087.966 2 Anh 40 1.299.974.683 938.435.926 897.868.397 3 Hµ Lan 46 833.295.016 621.524.717 733.945.880 4 §øc 38 375.030.506 143.498.898 107.472.455 5 Thuþ §iÓn 9 372.980.405 357.930.405 98.230.070 6 §an M¹ch 6 112.485.840 70.003.000 52.273.000 7 Italia 12 61.449.142 24.843.600 58.728.838 8 BØ 12 59.471.775 20.367.754 4.473.398 9 Luxambua 11 5.561.324 5.628.730 17.463.895 10 ¸o 4 5.345.000 2.755.000 2.295.132 11 PhÇn Lan 1 81.000 81.000 Toµn bé EU 322 5.381.871.756 3.475.080.597 2.614.838.576 %EU/tæng sè 10,8 12,6 17,6 15,5 Nguån: Vô qu¶n lý dù ¸n. Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t-. 1 ®¬n vÞ USD §Æc san Quèc tÕ 2000 tr42. 12 Tõ n¨m 1988 ®Õn 1996, EU ®· ký 207 dù ¸n víi ViÖt Nam (chiÕm 11,8% sè dù ¸n c¸c n-íc ®Çu t- vµo ViÖt Nam, trong ®ã Ph¸p víi 98 dù ¸n, Hµ Lan víi 33 dù ¸n, §øc 23 dù ¸n vµ Anh lµ 22 dù ¸n. Tæng sè vèn ®¨ng ký lµ2765,3 triÖu USD b»ng 10,2% tæng sè vèn ®¨ng ký cña c¸c dù ¸n ®Çu t- vµo ViÖt Nam. Vèn ph¸p ®Þnh cña 207 dù ¸n nµy lªn 1799,7 triÖu USD chiÕm 65,3% trong tæng sè vèn ®¨ng ký1. C¸c dù ¸n ®Çu t- cña EU tËp trung chñ yÕu vµo nh÷ng lÜnh vùc nh- khai th¸c dÇu khÝ, b-u chÝnh viÔn th«ng, kh¸ch s¹n, du lÞch. Trong sè c¸c n-íc ®Çu t- vµo ViÖt Nam th× Ph¸p, Anh, §øc, Hµ Lan, Thuþ §iÓn ®-îc xÕp vµo nh÷ng quèc gia cã sè vèn ®Çu t- lín. Anh vµ Ph¸p n»m trong 10 n-íc ®øng ®Çu vÒ ®Çu t- trùc tiÕp vµo ViÖt Nam. Cô thÓ lµ: TÝnh ®Õn n¨m 1999 víi gÇn 30 dù ¸n cã tæng sè vèn ®Çu tkho¶ng 1,2 tû USD, trong khi ®ã Ph¸p ®-îc coi lµ 1 trong nh÷ng n-íc ®Çu t- lín nhÊt vµo ViÖt Nam vµ tÝnh ®Õn n¨m 1998 cã 79 dù ¸n ®ang ®-îc thùc hiÖn, víi tæng sè vèn ®Çu t- lµ 633,5 triÖu USD. §Çu t- lµ lÜnh vùc ®-îc hai bªn khuyÕn khÝch th«ng qua viÖc t¹o m«i tr-êng thuËn lîi cho ®Çu t- t- nh©n bao gåm nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt h¬n vÒ chuyÓn vèn vµ trao ®æi th«ng tin vÒ c¸c c¬ héi ®Çu t-, ®-îc thÓ hiÖn lµ: EU gióp ViÖt Nam c¶i thiÖn m«i tr-êng kinh tÕ b»ng c¸ch t¹o thuËn lîi cho viÖc tiÕp cËn c«ng nghÖ cña EU; bªn c¹nh ®ã phÝa EU còng t¹o thuËn lîi cho viÖc tiÕp xóc gi÷a c¸c nhµ kinh doanh tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p nh»m khuyÕn khÝch, trao ®æi, bu«n b¸n vµ ®Çu ttrùc tiÕp vµ viÖc t¨ng c-êng hiÓu biÕt lÉn nhau trong lÜnh vùc m«i tr-êng kinh tÕ, x· héi cña m×nh. NhËn râ tiÒm n¨ng to lín vµ chÝnh s¸ch quan hÖ quèc tÕ cña EU (c¸c n-íc ch©u ¢u th-êng quan t©m ®Õn néi bé ch©u ¢u h¬n), ViÖt Nam cÇn xóc tiÕn, khai th«ng quan hÖ víi EU, ph¶i t×m mäi c¸ch ®Ó hoµ nhËp vµo thÞ tr-êng EU mÆc dï viÖc hoµ nhËp vµo thÞ tr-êng nµy kh«ng ph¶i dÔ dµng nh-ng ®ã còng lµ mét thÞ tr-êng mµ ViÖt Nam hoµn toµn cã thÓ tiÕp cËn. 1 Nghiªn cøu ch©u ¢u sè 1/2000 13 Ch-¬ng 2: quan hÖ th-¬ng m¹i viÖt nam-liªn minh ch©u ©u. 2.1. ChÝnh s¸ch th-¬ng m¹i cña EU víi c¸c n-íc. Ngµy 1/1/1994 céng ®ång ch©u ¢u trë thµnh Liªn minh ch©u ¢u thèng nhÊt ®Çu tiªn trªn thÕ giíi vÒ kinh tÕ, tiÒn tÖ, chÝnh trÞ, qu©n sù, v¨n ho¸... Uû ban ch©u ¢u ®-îc thay mÆt cho EU ®-a ra chÝnh s¸ch, trong ®ã cã chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i. ChÝnh s¸ch bao gåm chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i néi khèi vµ chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i quèc tÕ gi÷a EU víi phÇn cßn l¹i cña thÕ giíi. 2.1.1. ChÝnh s¸ch th-¬ng m¹i néi khèi cña EU. ChÝnh s¸ch nµy cho phÐp hµng ho¸ cña c¸c n-íc thµnh viªn ®-îc tù do l-u th«ng trong thÞ tr-êng chung thuéc EU. C¸c n-íc ®· ®i ®Õn thèng nhÊt lµ: Tr-íc tiªn, xo¸ bá hoµn toµn mäi lo¹i thuÕ quan ®¸nh vµo hµng ho¸ xuÊt-nhËp khÈu gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn EU; thø hai, xo¸ bá h¹n ng¹ch (quotas) ¸p dông trong th-¬ng m¹i néi khèi; thø ba, xo¸ bá tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ vÒ sè l-îng, c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ d-íi nhiÒu h×nh thøc lµ c¸c qui chÕ vµ c¸c qui ®Þnh vÒ cÊu thµnh s¶n phÈm, ®ãng gãi, tiªu chuÈn c«ng nghiÖp...; thø t-, xo¸ bá tÊt c¶ c¸c rµo c¶n vÒ thuÕ gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn. ChÝnh s¸ch th-¬ng m¹i nµy kh«ng chØ thóc ®Èy viÖc t¨ng c-êng trao ®æi hµng ho¸ gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn EU víi nhau mµ cßn t¹o c¬ héi cho c¸c n-íc bªn ngoµi EU bu«n b¸n víi c¶ khèi EU. 2.1.2. ChÝnh s¸ch th-¬ng m¹i cña EU víi c¸c n-íc trªn thÕ giíi. ë tõng nhãm n-íc mµ EU cã chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i riªng cña m×nh thÓ hiÖn ë tõng møc -u tiªn trong chÝnh s¸ch cña m×nh. Trong ®ã, EU ph©n ra hai nhãm n-íc: - Nhãm 1: C¸c n-íc ph¸t triÓn - Nhãm 2: C¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn. 14 Nh-ng môc tiªu chung cña chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i cña EU lµ chØ ®¹o c¸c ho¹t ®éng th-¬ng m¹i quèc tÕ ®i ®óng quÜ ®¹o ®Ó phôc vô môc tiªu chiÕn l-îc kinh tÕ cña liªn minh. Bªn ngoµi, chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i dùa trªn chÝnh s¸ch tù do ho¸ th-¬ng m¹i cña EU lµ h-íng vµo ch-¬ng tr×nh më réng hµng ho¸ nh- t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho hµng ho¸ c¸c n-íc trong ®ã EU -u tiªn c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn (kÕt thóc vµo n¨m 2004) nh»m ®Èy m¹nh tù do ho¸ th-¬ng m¹i th«ng qua lÞch tr×nh c¾t gi¶m thuÕ quan ®¸nh vµo hµng ho¸ xuÊt-nhËp khÈu, tiÕn tíi xo¸ bá h¹n ng¹ch, dµnh GSP cho c¸c n-íc kÐm ph¸t triÓn. Vµ chÝnh s¸ch nµy ®ang ®-îc c¸c n-íc sö dông, ®Æc biÖt víi nh÷ng n-íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh nh- Mü, T©y ¢u, NhËt B¶n, nhãm Nics, lîi thÕ c¹nh tranh hµng ho¸ cña Mü, T©y ¢u, NhËt B¶n, nhãm Nics ®-îc n©ng cao - ®ã lµ hµm l-îng chÊt x¸m cao trong mçi s¶n phÈm (chiÕm h¬n 70%). Do vËy, tù do ho¸ th-¬ng m¹i sÏ mang l¹i mét nguån lîi nhuËn to lín cho nh÷ng n-íc Mü, T©y ¢u, NhËt B¶n, nhãm Nics. Trong quan hÖ th-¬ng m¹i víi Mü, NhËt B¶n, EU thùc hiÖn chÝnh s¸ch quan hÖ bu«n b¸n b×nh ®¼ng - tù do ho¸ th-¬ng m¹i theo c¬ chÕ cña WTO. Bªn c¹nh, EU còng thùc hiÖn chÝnh s¸ch b¶o hé cho hµng ho¸ cña m×nh b»ng mét sè c«ng cô nhhµng rµo phi quan thuÕ. C¶ Mü, NhËt, EU ®ang tÝch cùc më réng ¶nh h-ëng cña m×nh b»ng viÖc hîp nhÊt thÞ tr-êng, s¸p nhËp c«ng ty nh»m t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh. Bªn c¹nh ®ã, EU mong muèn më réng ¶nh h-ëng sang thÕ giíi thø ba. Trong chiÕn l-îc cña m×nh, EU coi ®©y lµ mét thÞ tr-êng tiªu thô hµng ho¸ vµ cung cÊp nguyªn liÖu ®Çy tiÒm n¨ng. §Ó ®æi l¹i, EU còng cã nh÷ng ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña tõng n-íc ®ang ph¸t triÓn nh- t¹o ra nh÷ng c¬ héi cho c¸c n-íc nµy tiÕp cËn thÞ tr-êng EU th«ng qua lÞch tr×nh c¾t gi¶m thuÕ quan, xo¸ bá h¹n ng¹ch, dµnh qui chÕ tèi huÖ quèc (MFN), vµ ®Æc biÖt phÝa EU ®· ®¬n ph-¬ng dµnh cho c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn ®-îc h-ëng -u ®·i thuÕ quan phæ cËp (GSP). 15 C¸c sè liÖu thèng kª cho biÕt, nhËp khÈu hµng ho¸ tõ c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn vµo EU ®ang gia t¨ng vµ cã chiÒu h-íng nhËp nhiÒu hµng chÕ t¹o. Trung Quèc, c¸c thÞ tr-êng míi næi ë ch©u ¸ vµ Mü la tinh lµ nh÷ng n-íc xuÊt khÈu mét khèi l-îng lín hµng ho¸ vµo EU. MÆc dï ®· ®-îc EU ñng hé b»ng c¸c hiÖp ®Þnh -u ®·i, song c¸c n-íc chËm ph¸t triÓn (LDC) vµ khèi c¸c n-íc ch©u Phi, Ca-ri-bª vµ Th¸i B×nh D-¬ng (ACP) thuéc C«ng -íc LomÐ ®· nhËn ®-îc sù -u ®·i ®¸ng kÓ tõ phÝa c¸c n-íc EU. Do xo¸ bá vµ gi¶m thuÕ nhËp khÈu, h¹n ng¹ch ®èi víi c¸c n-íc kh¸c vÒ l©u dµi lîi thÕ t-¬ng ®èi cña c¸c n-íc LDC vµ ACP so víi c¸c n-íc bÞ thu hÑp. Ch-¬ng tr×nh -u ®·i thuÕ quan phæ cËp (GSP) mµ EU dµnh cho c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn thùc hiÖn cho thêi kú 1/7/1999 ®Õn ngµy 31/2/2001 ®· chia c¸c s¶n phÈm ®-îc h-ëng GSP thµnh bèn nhãm víi møc -u ®·i thuÕ kh¸c nhau ®-îc dùa trªn møc ®é nh¹y c¶m ®èi víi bªn nhËp khÈu, møc ®é ph¸t triÓn cña mçi n-íc xuÊt khÈu, cô thÓ lµ: Nhãm s¶n phÈm RÊt nh¹y c¶m Chñng lo¹i PhÇn lín lµ n«ng s¶n, h¶i s¶n vµ mét Ýt s¶n phÈm c«ng 85% møc thuÕ th«ng th-êng nghiÖp tiªu dïng nh- nguyªn liÖu thuèc l¸, t¬ t»m Nh¹y c¶m Møc -u ®·i thuÕ quan (GSP) MFN PhÇn lín lµ thùc phÈm, ®å uèng, ho¸ chÊt, nguyªn liÖu, 70% møc thuÕ th«ng th-êng hµng thñ c«ng, hµng ®iÖn tö d©n dông, xe ®¹p, m« t«, xe MFN m¸y, ®å ch¬i trÎ em. B¸n nh¹y c¶m C¸, h¶i s¶n, n«ng s¶n, mét sè nguyªn liÖu, ho¸ chÊt, hµng 35% møc thuÕ th«ng th-êng c«ng nghiÖp d©n dông nh- ®iÒu hoµ, m¸y giÆt, tñ l¹nh.. Kh«ng nh¹y c¶m MFN Mét sè lo¹i thùc phÈm, ®å uèng: n-íc kho¸ng, bia r-îu, MiÔn thuÕ (0-10% thuÕ suÊt nguyªn liÖu, ®å ch¬i… MFN) ( Nguån: B¸o Ngo¹i th-¬ng 14-20/7/2000) Mét sè khã kh¨n chÝnh khiÕn cho c¸c nhµ xuÊt khÈu cña c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn khã cã thÓ vµo ®-îc thÞ tr-êng EU - thÞ tr-êng EU rÊt ®a d¹ng. Thø nhÊt, tuy lµ mét thÞ tr-êng thèng nhÊt vÒ mÆt kü thuËt song thÞ tr-êng nµy thùc tÕ lµ mét nhãm c¸c thÞ tr-êng quèc gia vµ khu vùc, mçi n-íc cã mét b¶n s¾c vµ ®Æc ®iÓm riªng mµ c¸c nhµ xuÊt khÈu t¹i c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn th-êng hay kh«ng ®Ó ý tíi. 16 Mçi n-íc trong EU sÏ t¹o ra nh÷ng c¬ héi kh¸c nhau vµ yªu cÇu cña hä còng kh¸c.Thø hai, thÞ tr-êng EU cã ®Æc tÝnh c¹nh tranh m¹nh mÏ, b¾t buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i t¹o ra ®-îc lîi thÕ c¹nh tranh h¬n c¸c ®èi thñ kh¸c. Thø ba, cÇn ph¶i b¶o ®¶m c¸c tiªu chuÈn vÖ sinh ®èi víi s¶n phÈm tiªu dïng ®Æc biÖt lµ thùc phÈm. Nh- vËy, c¸c nhµ xuÊt khÈu thuéc c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn, ph¶i tu©n theo c¸c quy ®Þnh yªu cÇu cña thÞ tr-êng khã tÝnh nµy. 2.1.3. ChÝnh s¸ch th-¬ng m¹i cña EU ®èi víi ViÖt Nam. * Giai ®o¹n tõ 1975 ®Õn 10/1990. Ngay tõ nh÷ng n¨m 1975-1978, Liªn minh ch©u ¢u (EU) ®· cã tiÕp xóc chÝnh trÞ ®èi víi ViÖt Nam vµ viÖn trî kinh tÕ cho ViÖt Nam 109 triÖu USD, trong ®ã viÖn trî trùc tiÕp lµ 6 triÖu USD, song nguån viÖn trî nµy bÞ gi¸n ®o¹n do vÊn ®Ò Campuchia. Quan hÖ th-¬ng m¹i ®-îc nèi l¹i vµo cuèi n¨m 1989, nh-ng gi¸ trÞ th-¬ng m¹i 1985-1990 gi÷a ViÖt Nam vµ EU ch-a lín, chØ chiÕm 3,1% tæng kim ng¹ch bu«n b¸n cña c¶ n-íc vµo n¨m 1985, t¨ng 5% vµo n¨m 1989 1 * Giai ®o¹n tõ 1990 ®Õn nay: §iÒu ®¸ng chó ý trong giai ®o¹n nµy lµ chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i cña EU ®èi víi ViÖt Nam lµ lÊy thóc ®Èy quan hÖ bu«n b¸n gi÷a hai bªn lµm nÒn t¶ng cho quan hÖ hîp t¸c. N¨m 1990 lµ n¨m cã nhiÒu sù kiÖn ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn quan hÖ nhiÒu mÆt gi÷a ViÖt Nam vµ EU, ®Æc biÖt trong quan hÖ th-¬ng m¹i. Më ®Çu cho b-íc ph¸t triÓn nµy lµ Héi nghÞ ngo¹i tr-ëng 12 n-íc thµnh viªn céng ®éng ch©u ¢u quyÕt ®Þnh thµnh lËp ngo¹i giao víi ViÖt Nam ë cÊp ®¹i sø (12/1990). TiÕp ®Õn ngµy 12/6/1992, NghÞ viÖn ch©u ¢u th«ng qua nghÞ quyÕt t¨ng c-êng quan hÖ gi÷a EU víi 3 n-íc §«ng D-¬ng, trong ®ã yªu cÇu Uû ban ch©u ¢u vµ Héi ®ång Bé tr-ëng EC ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ, ®Èy m¹nh quan hÖ víi 1 Nguån: Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ ThÕ giíi sè 2 (64)2000 Tr 72 17 ViÖt Nam. B-íc ngoÆt ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn quan hÖ gi÷a ViÖt Nam-EU b»ng sù kiÖn träng ®¹i diÔn ra vµo ngµy 17/7/1995 khi "HiÖp ®Þnh hîp t¸c gi÷a Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam vµ Céng ®ång ch©u ¢u" ®-îc ký kÕt. §©y lµ HiÖp ®Þnh khung ®· ®-îc hai bªn ®µm ph¸n tõ cuèi n¨m 1993 vµ ký t¾t ngµy 31/5/1995. Cô thÓ t¹i ®iÒu 4 cña HiÖp ®Þnh khung quy ®Þnh vÒ hîp t¸c th-¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam-EU lµ:1 ë kho¶n 1: C¸c bªn cam kÕt ph¸t triÓn vµ ®a d¹ng ho¸ trao ®æi th-¬ng m¹i gi÷a hai bªn vµ c¶i thiÖn tiÕp thÞ tíi møc cao nhÊt cã thÓ ®-îc, cã tÝnh ®Õn hoµn c¶nh cña mçi bªn. Kho¶n 2: C¸c bªn trong khu«n khæ hiÖn hµnh cña luËt ph¸p vµ thÓ lÖ cña mçi bªn cam kÕt thùc hiÖn chÝnh s¸ch nh»m c¶i thiÖn c¸ch thøc th©m nhËp cho s¶n phÈm cña m×nh vµo thÞ tr-êng cña nhau. Trong bèi c¶nh ®ã hai bªn sÏ dµnh cho nhau c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt vÒ nhËp khÈu, xuÊt khÈu vµ tho¶ thuËn xem xÐt c¸ch thøc vµ biÖn ph¸p nh»m lo¹i bá c¸c hµng rµo vÒ th-¬ng m¹i gi÷a hai bªn, ®Æc biÖt lµ c¸c hµng rµo phi thuÕ quan, cã tÝnh ®Õn hÖ thèng kh¸c nhau cña mçi bªn vµ c«ng viÖc thùc hiÖn liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nµy cña c¸c Tæ chøc quèc tÕ. Ngoµi ra cßn mét sè c¸c kho¶n kh¸c qui ®Þnh vÒ trao ®æi th«ng tin vÒ thÞ tr-êng, h¶i quan.. HiÖp ®Þnh khung më ra nh÷ng triÓn väng míi trong quan hÖ hîp t¸c gi÷a ViÖt Nam-EU vµ ViÖt Nam víi tõng thµnh viªn EU. HiÖp ®Þnh khung sÏ thóc ®Èy h¬n n÷a sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam nh- gia t¨ng viÖn trî tµi chÝnh tõ EU cho ViÖt Nam, gióp ViÖt Nam thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ h¬n môc tiªu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc. Tuy HiÖp ®Þnh khung kh«ng dµnh cho ViÖt Nam mét sù gi¶m thuÕ quan nµo nh-ng EU ®· tuyªn bè sÏ thóc ®Èy ®Ó ViÖt Nam sím trë thµnh thµnh viªn cña Tæ chøc th-¬ng m¹i thÕ giíi (WTO). ViÖc ký HiÖp ®Þnh cßn më ra nh÷ng c¬ héi kinh doanh, xuÊt-nhËp khÈu cho doanh nghiÖp hai bªn. §èi víi ViÖt Nam, EU lµ mét thÞ tr-êng lín víi søc mua cña 1 Nguån: Hîp t¸c kinh tÕ vµ th-¬ng m¹i víi EU - Uû ban ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch. Nxb HN 1995. 18 h¬n 370 triÖu d©n, mét thÞ tr-êng ®¬n nhÊt cho phÐp di chuyÓn vèn, hµng ho¸, dÞch vô vµ lao ®éng. Cã ®-îc thÞ tr-êng nµy, ViÖt Nam kh«ng cßn lÖ thuéc vµo chØ mét hoÆc hai thÞ tr-êng duy nhÊt. EU ®· trë thµnh ®èi träng lµm c©n b»ng quan hÖ kinh tÕ gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n-íc ph¸t triÓn kh¸c còng nh- víi c¸c n-íc l¸ng giÒng. Më ®Çu cho quan hÖ hîp t¸c th-¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam-EU lµ HiÖp ®Þnh vÒ hµng dÖt may ®-îc ký t¾t ngµy 15/12/1992 cã hiÖu lùc trong 5 n¨m, b¾t ®Çu tõ 1/1/1993. TiÕp ®Õn th¸ng 11/1997, hai bªn ký HiÖp ®Þnh bu«n b¸n hµng dÖt may cho giai ®o¹n 1998-2000. Vµ míi ®©y, hai bªn cam kÕt l¹i cho 3 n¨m tíi (2000-2002). 2.2. Quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt Nam-EU. 2.2.1. Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu ViÖt Nam-EU. Thùc tÕ ph¸t triÓn kinh tÕ, th-¬ng m¹i trong thêi gian võa qua ®· chøng minh ®-êng lèi ®èi ngo¹i ®óng ®¾n cña §¶ng ta, ®· t¹o m«i tr-êng thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn nÒn th-¬ng m¹i ViÖt Nam. KÓ tõ khi thiÕt lËp quan hÖ ®Õn nay, quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt Nam-EU ph¸t triÓn ®· cã nh÷ng t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn sù ph¸t triÓn cña th-¬ng m¹i ViÖt Nam. Kim ng¹ch bu«n b¸n víi EU chiÕm tû träng kh«ng nhá trong tæng kim ng¹ch xuÊt-nhËp khÈu cña ViÖt Nam. Khèi l-îng bu«n b¸n cña ViÖt Nam víi EU tõ n¨m 1991 ®Õn nay ®· t¨ng víi tèc ®é trung b×nh lµ 40%/n¨m 1. NÕu nh- n¨m 1991, gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam-EU míi chØ chiÕm kho¶ng 12% tæng kim ng¹ch xuÊt-nhËp khÈu cña ViÖt Nam. Trong ®ã, xuÊt khÈu chiÕm 9,7% vµ nhËp khÈu chiÕm 14,7%, th× n¨m 1994 c¸c chØ tiªu t-¬ng øng ®· t¨ng lªn 16,5%/n¨m; 17,1% vµ 16,1%. Kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam sang EU thêi kú 1990-1998 ®· t¨ng lªn trung b×nh 40,3% (giai ®o¹n 1990-1994 t¨ng trung b×nh 28,31%/n¨m; giai ®o¹n 1995-1998 t¨ng trung b×nh 43,5%/n¨m), ®¹t tæng gi¸ trÞ kim ng¹ch lµ 6,436 tû USD. N¨m 1999, kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU ®¹t 2,499 triÖu USD t¨ng 17 lÇn so víi n¨m 1990, xuÊt khÈu t¨ng ®· t¹o c¬ së cho gia t¨ng nhËp khÈu: 1 &2 Nguån: Nghiªn cøu ch©u ¢u sè 2.2000 Tr59,60. 19 13 trong sè 15 n-íc EU hiÖn nay cã bu«n b¸n víi ViÖt Nam. HiÖn nay, chiÕm kho¶ng 13% kim ng¹ch nhËp khÈu cña ViÖt Nam. Kim ng¹ch xuÊt-nhËp khÈu ViÖt Nam-EU ®-îc thÓ hiÖn th«ng qua c¸c n¨m. B¶ng 2: §¬n vÞ triÖu USD XuÊt khÈu 1997 NhËp khÈu 1995 1996 1998 5444.9 7255.9 9185 9361 726 990.5 1608.4 13,2 12,4 87,6 25,1 1995 1996 1997 1998 8155.4 11143.6 111592.3 11495 2094.3 664.6 1102 1401 1995.7 17,5 22,7 8,1 9,9 12,08 17,36 78,6 32,2 27,6 48,7 35,0 10,42 1.Tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam 2. Trong ®ã víi EU 3. Tû träng EU/Tæng sè 4. Tû lÖ t¨ng tr-ëng (%) Nguån: Niªn gi¸m thèng kª vµ Bé th-¬ng m¹i. Quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt Nam - EU ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh vÒ c¶ vÒ l-îng vµ vÒ chÊt. N¨m 1997, kim ng¹ch bu«n b¸n hai chiÒu lµ 3,3 tû USD. §©y còng lµ n¨m ®Çu tiªn thÆng d- mËu dÞch cña ViÖt Nam víi EU kho¶ng 1,1 tû USD. N¨m 1998, tæng kim ng¹ch bu«n b¸n hai chiÒu ®¹t 4,09 tû USD t¨ng 7,2% so víi n¨m 1997. N¨m 1999, tång kim ng¹ch xuÊt-nhËp khÈu -íc ®¹t 3,1 tû USD. ViÖt Nam xuÊt 2,182 tû USD vµ nhËp 0,919 tû USD. Trong quý I n¨m 2000, tæng kim ng¹ch xuÊt-nhËp khÈu lµ 1,07 tû USD. §iÒu ®ã chøng tá EU lµ ®èi t¸c hç trî rÊt lín cho nh÷ng nç lùc cña ViÖt Nam trong viÖc c¶i thiÖn c¸n c©n th-¬ng m¹i (t×nh tr¹ng nhËp siªu ®· gi¶m m¹nh c¶ vÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi lÉn t-¬ng ®èi. S au khi t¨ng m¹nh vµo n¨m 1996, ®¹t gÇn 4 tû USD; N¨m 1999 chØ cßn 0,2 tû USD chiÕm 0,7 % kim ng¹ch xuÊt-nhËp khÈu)2. Bªn c¹nh ®ã, nguån vèn ®Çu t- tõ n-íc ngoµi cã vai trß rÊt lín cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Dßng vèn FDI vµ ODA tõ EU ®æ vµo ViÖt Nam ngµy cµng lín. C¸c nhµ ®Çu t- EU t¹o nªn mét nguån tµi chÝnh n-íc ngoµi lín vµ quan träng thóc ®Èy t¨ng tr-ëng kinh tÕ, t¨ng s¶n l-îng c«ng nghiÖp cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. §Õn n¨m 1996 ®Çu t- c¶ EU 20