Tài liệu Viện trợ oda của nhật dành cho vn

lêi më ®Çu trong nh÷ng n¨m qua, ViÖt Nam ®· cã nh÷ng bíc tiÕn v÷ng ch¾c trªn con ®êng c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, cho nªn cÇn rÊt nhiÒu nguån vèn. Trong ®ã viÖn trî ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam, cã vai trß ®Æc biÖt quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. ODA cña NhËt B¶n viÖn trî cho ViÖt Nam tËp trung vµo 5 lÜnh vùc c¬ b¶n, cô thÓ lµ: ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ x©y dùng thÓ chÕ; x©y dùng vµ c¶i t¹o c¸c c«ng tr×nh giao th«ng vµ ®iÖn lùc; ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ x©y dùng h¹ tÇng c¬ së n«ng th«n; ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o y tÕ; b¶o vÖ m«i trêng vµ ®· ®¹t ®îc rÊt nhiÒu thµnh tùu to lín. Tuy nhiªn nguån vèn ODA cña NhËt B¶n hiÖn nay ë ViÖt Nam cßn nhiÒu khã kh¨n trong sö dông. XuÊt ph¸t tõ ý nghÜa thùc tiÔn vµ tÇm quan träng nªu trªn, em ®· lùa chän ®Ò tµi: "T×nh h×nh viÖn trî ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam tõ n¨m 1992 ®Õn nay vµ mét sè kiÕn nghÞ" lµm ®Ò tµi tiÓu luËn thùc tËp tèt nghiÖp. Môc ®Ých cña ®Ò tµi lµ tËp trung ph©n tÝch vai trß cña nguån viÖn trî ODA ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam vµ t×nh h×nh qu¶n lý, sö dông nguån viÖn trî ODA cña NhËt B¶n. Tõ ®ã ®a ra mét sè kiÕn nghÞ ®Ó t¨ng cêng thu hót nguån vèn viÖn trî nµy. Néi dung tiÓu luËn: bao gåm 3 ch¬ng ®îc tr×nh bµy theo bè côc sau: ch¬ng I: Vai trß cña ODA. ch¬ng II: T×nh h×nh viÖn trî ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam tõ n¨m 1992 ®Õn nay. ch¬ng III: TriÓn väng vµ mét sè kiÕn nghÞ ®Ó thu hót viÖn trî ODA cña NhËt B¶n. Cuèi cïng em xin bÇy tá lßng biÕt ¬n tíi c¸c thÇy c« gi¸o Khoa Quan hÖ Quèc tÕ ®· gi¶ng dËy, d×u d¾t em trong qu¸ tr×nh häc tËp. §Æc biÖt em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c« gi¸o NguyÔn Ngäc Lan, gi¶ng viªn Trêng §¹i häc Ngo¹i Th¬ng ®· híng dÉn vµ chØ b¶o tËn t×nh ®Ó em hoµn thµnh tiÓu luËn nµy. Do sù míi mÎ cña c«ng t¸c nghiªn cøu, còng nh sù h¹n chÕ vÒ thêi gian vµ tr×nh ®é nªn bµi viÕt kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai sãt. RÊt mong ®îc sù gãp ý cña quý thÇy c« vµ c¸c b¹n. Hµ Néi, ngµy 20 thµng 3 n¨m 2003 Sinh viªn Ph¹m V¨n Qu©n ch¬ng I vai trß cña ODA I. Kh¸i niÖm vµ c¸c h×nh thøc cña ODA §Ó hiÓu ®îc ®óng ®¾n b¶n chÊt cña ODA vµ vËn dông nã cã hiÖu qu¶, chóng ta cÇn nghiªn cøu kü hoµn c¸nh ra ®êi vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nã. ODA ra ®êi sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II cïng víi kÕ häach Marshall, ®Ó gióp c¸c níc Ch©u ©u phôc håi c¸c ngµnh c«ng nghiÖp bÞ chiÕn tranh tµn ph¸. §Óc tiÕp nhËn viÖn trî cña kÕ häach Marshall, c¸c níc Ch©u ©u ®· ®a ra mét ch¬ng tr×nh phôc håi kinh tÕ cã sù phèi hîp vµ thµnh lËp mét tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ©u, nay lµ (OECD). Trong khu«n khæ hîp t¸c ph¸t triÓn c¸c níc OECD ®· lËp ra nh÷ng uû ban chuyªn m«n, trong ®ã cã Uû ban viÖn trî ph¸t triÓn (DAC) nh»m gióp c¸c níc ®ang ph¸t triÓn trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t. ODA bao gåm viÖn trî kh«ng hoµn l¹i lµ 25%, cßn 75% lµ cho vay. Lîi thÕ khi vay nguån viÖn trî ODA lµ nguån vèn kh¸ lín, ®iÒu kiÖn vay thuËn lîi, l·i xuÊt thÊp. ODA lµ nguån vèn rÊt quan träng ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Cho ®Õn nay cha cã ®Þnh nghÜa hoµn chØnh vÒ ODA, nhng sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c ®Þnh nghÜa kh«ng nhiÒu, cã thÓ thÊy ®iÒu nµy qua mét sè ý kiÕn sau: Theo PGS. TS NguyÔn Quang Th¸i ( viÖn chiÕn lîc ph¸t triÓn): Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA lµ c¸c kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i hoÆc cho vay víi ®iÒu kiÖn u ®·i (vÒ l·i suÊt thêi gian ©n h¹n vµ tr¶ nî) cña c¸c c¬ quan chÝnh thøc thuéc c¸c níc vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ (NGO). Theo ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña Liªn Hîp Quèc: ODA lµ viÖn trî kh«ng hoµn l¹i hoÆc lµ cho vay u ®·i cña c¸c tæ chøc níc ngoµi, víi phÇn viÖn trî kh«ng hoµn l¹i chiÕm Ýt nhÊt 25% gi¸ trÞ cña kho¶n vèn vay. Nh vËy, hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc - ODA ®óng nh tªn gäi cña nã lµ nguån vèn tõ c¸c c¬ quan chÝnh thøc bªn ngoµi cung cÇp (hç trî) cho c¸c níc ®ang vµ kÐm ph¸t triÓn, hoÆc c¸c níc ®ang gÆp khã kh¨n vÒ tµi chÝnh nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña c¸c níc nµy. M¨c dï cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau nhng ODA cã c¸c ®Æc ®iÓm chÝnh ®ã lµ: Do chÝnh phñ cña mét níc hoÆc c¸c tæ chøc quèc tÕ cÊp cho c¸c c¬ quan chÝnh thøc cña mét níc; kh«ng cÊp cho nh÷ng ch¬ng tr×nh dù ¸n mang t×nh chÊt th¬ng m¹i, mµ chØ nh»m môc ®Ých nh©n ®¹o, gióp ph¸t triÓn kinh tÕ, kh¾c phôc khã kh¨n vÒ tµi chÝnh hoÆc n©ng cao lîi Ých kinh tÕ - x· héi cña níc nhËn viÖn trî; tÝnh u ®·i chiÕm trªn 25% gi¸ trÞ cña kho¶n vèn vay. Qu¸ tr×nh cung cÊp ODA ®em l¹i lîi Ých cho c¶ hai phÝa: bªn c¸c níc ®ang vµ kÐm ph¸t triÓn cã thªm khèi lîng lín vèn ®Çu t tõ bªn ngoµi ®Ó ®Èy nhanh tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ trong quy m« nÒn kinh tÕ cßn nhá bÐ cña m×nh. PhÝa cßn l¹i còng ®¹t ®îc nh÷ng lîi Ých trong c¸c ®iÒu kiÖn b¾t buéc kÌm theo c¸c kho¶n viÖn trî cho vay, ®ång thêi gi¸n tiÕp t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho häat ®éng cña c¸c c«ng ty cña m×nh khi thùc hiÖn ®Çu t t¹i c¸c níc nhËn viÖn trî. MÆt kh¸c viÖnh trî ODA mang tÝnh nh©n ®¹o, thÓ hiÖn nghÜa vô ®ång thêi lµ sù quan t©m gióp ®ì cña c¸c níc giµu ®èi víi c¸c níc nghÌo, t¨ng cêng thóc ®Èy mèi quan hÖ ®èi ngo¹i tèt ®Ñp gi÷a c¸c quèc gia víi nhau, gi÷a c¸c tæ chøc quèc tÕ víi c¸c quèc gia. C¸c h×nh thøc cña ODA ®îc chia lµm 3 lo¹i chÝnh, trong mçi lo¹i l¹i ®îc chia thµnh nhiÒu lo¹i nhá. Ph©n lo¹i theo ph¬ng thøc hoµn tr¶ th× cã: viÖn trî kh«ng hoµn l¹i: bªn níc ngoµi cung cÊp viÖn trî (mµ bªn nhËn kh«ng ph¶i hoµn l¹i) ®Ó bªn nhËn thùc hiÖn c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n theo sù tho¶ thuËn gi÷a c¸c bªn; ViÖn trî cã hoµn l¹i (cßn gäi lµ tÝn dông u ®·i): nhµ tµi trî cho níc cÇn vèn vay mét kho¶n tiÒn( tuú theo quy m« vµ môc ®Ých ®Çu t) víi møc l·i suÊt u ®·i vµ thêi gian tr¶ nî thÝch hîp; ODA cho vay hçn hîp: lµ c¸c kho¶n ODA kÕt hîp mét phÇn ODA kh«ng hoµn l¹i vµ mét phÇn tÝn dông th¬ng m¹i theo c¸c ®iÒu kiÖn cña Tæ chøc Hîp t¸c Kinh tÕ vµ Ph¸t triÓn, thËm chÝ cã lo¹i ODA vèn vay kÕt hîp tíi 3 lo¹i h×nh gåm mét phÇn ODA kh«ng hoµn l¹i, mét phÇn u ®·i vµ mét phÇn tÝn dông th¬ng m¹i. Ph©n lo¹i theo nguån cung cÊp th× cã: ODA song ph¬ng: lµ c¸c kho¶n viÖn trî trùc tiÕp tõ níc nµy ®Õn níc kia ( níc ph¸t triÓn viÖn trî cho níc ®ang vµ kÐm ph¸t triÓn) th«ng qua hiÖp ®Þnh ®îc ký kÕt gi· hai chÝnh phñ; ODA ®a ph¬ng: lµ viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc cña mét tæ chøc quèc tÕ, hay tæ chøc khu vùc hoÆc cña chÝnh mét níc dµnh cho ChÝnh phñ mét níc nµo ®ã, nhng cã thÓ ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c tæ chøc ®a ph¬ng nh UNDP ( Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn Liªn Hîp Quèc)…cã thÓ c¸c kho¶n viÖn trî cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ ®îc chuyÓn trùc tiÕp cho bªn nhËn viÖn trî. Ph©n lo¹i theo môc tiªu sö dông cã: Hç trî c¸n c©n thanh to¸n; tÝn dông th¬ng nghiÖp; viÖn trî ch¬ng tr×nh; viÖn trî dù ¸n. Hç trî c¸n c©n thanh to¸n lµ c¸c kho¶n ODA cung cÊp ®Ó hç trî ng©n s¸ch cña ChÝnh phñ, thêng ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c d¹ng: chuyÓn giao tiÒn tÖ trùc tiÕp cho níc nhËn ODA vµ Hç trî nhËp khÈu (viÖn trî hµng ho¸); TÝn dông th¬ng nghiÖp: t¬ng tù nh viÖn trî hµng ho¸ nhng cã kÌm theo c¸c ®iÒu kiÖn rµng buéc. Ch¼ng h¹n níc cung cÊp ODA yªu cÇu níc nhËn ph¶i dïng phÇn lín hoÆc hÇu hÕt vèn viÖn trî ®Ó mua hµng ë níc cung cÊp; ViÖn trî dù ¸n: chiÕm tû träng lín nhÊt trong tæng vèn thùc hiÖn ODA. §iÒu kiÖn ®Ó ®îc nhËn viÖn trî dù ¸n lµ" ph¶i cã dù ¸n cô thÓ, chi tiÕt vÒ c¸c h¹ng môc sÏ sö dông ODA"; ViÖn trî ch¬ng tr×nh lµ níc viÖn trî vµ níc nhËn viÖn trî ký hiÖp ®Þnh cho mét môc ®Ých tæng qu¸t mµ kh«ng cÇn x¸c ®Þnh chÝnh x¸c kho¶n viÖn trî sÏ ®îc sö dông nh thÕ nµo. II. Vai trß cña ODA ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. KÓ tõ n¨m 1986 lµ thêi ®iÓm b¾t ®Çu c«ng cuéc ®æi míi ë ViÖt Nam, cho ®Õn nay ®Êt níc ®· thu ®îc nh÷ng thµnh tùu to lín vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ æn ®Þnh x· héi. HiÖn nay ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. §Ó cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn lín h¬n th× vèn vµ c«ng nghÖ lµ nh÷ng yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu. MÆc dï ®· tr¶i qua h¬n mét thËp kû trong sù nghiÖp ®æi míi nhng ViÖt Nam vÉn míi ®îc coi b¾t ®Çu bíc vµo giai ®o¹n ®Çu cña tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp ho¸. Do ®ã thu hót vµ sö dông c¸c nguån vèn bªn ngoµi kh«ng chØ cã FDI mµ c¶ ODA, ®Æc biÖt lµ ODA NhËt B¶n cã vai trß rÊt quan träng cho viÖc t¹o ®µ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ níc nhµ. ODA cña NhËt B¶n vÉn ®îc coi lµ mét nguån vèn hÕt søc quý gi¸ cho tiÕn tr×nh thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ ë Viªt Nam. ChÝnh s¸ch ODA cña NhËt B¶n trong kho¶ng mét thËp kû qua vÒ c¬ b¶n lµ ®¸p øng ®îc sù mong muèn cña ChÝnh phñ vµ nh©n d©n ViÖt Nam, vµ nã ®· hç trî tÝch cùc cho sù ph¸t triÓn hîp t¸c l©u dµi gi÷a Viªt Nam vµ NhÊt B¶n ®Æc biÖt trong c¸c quan hÖ ngo¹i giao vµ hîp t¸c kinh tÕ. NÕu tÝnh tõ n¨m 1992 ®Õn nay, NhËt B¶n ®· lu«n lµ níc ®øng ®Çu vÒ viÖn trî ODA dµnh cho ViÖt Nam víi tæng sè vèn cam kÕt lªn tíi 509,804 tû yªn, t¬ng ®¬ng trªn 5 tû USD. §iÒu ®ã tríc hÕt thÓ hiÖn ®êng lèi mong muèn t¨ng cêng hîp t¸c trªn lÜng vùc kinh tÕ víi ViÖt Nam. Vèn ODA cña NhËt B¶n dµnh cho ViÖt Nam ®· t¨ng n¨m sau lín h¬n n¨m tríc. §iÒu ®ã cã mét ý nghÜa hÕt søc quan träng trong viÖc thóc ®Èy quan hÖ gi÷a hai níc, ®Æc biÖt lµ quan hÖ ngo¹i giao vµ kinh tÕ. §ång thêi nã còng cã t¸c ®ég kh«ng nhá tíi c¸c quan hÖ ®èi ngo¹i kh¸c cña ViÖt Nam. Sau NhËt B¶n th× mét lo¹t c¸c níc ph¸t triÓn kh¸c, c¸c tæ chøc quèc tÕ kh¸c còng ®· nèi l¹i vµ t¨ng cêng viÖn trî cho ViÖt Nam, hç trî qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cña ViÖt Nam. Nh×n mét c¸ch bao qu¸t nhÊt, nguån vèn ODA cña NhËt B¶n tríc hÕt cã vai trß bæ sung nguån vèn trong níc. ViÖt Nam bíc vµo qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¶i c¸ch víi ®iÒu kiÖn c¬ së h¹ tÇng cßn hÕt søc thÊp kÐm. ViÖc c¶i t¹o vµ ph¸t triÓn nã ®ßi hái tríc hÕt ph¶i cã mét nguån vèn rÊt lín, ®äi hái nµy mang tÝnh tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ë mét níc chËm ph¸t triÓn nh ViÖt Nam hiÖn nay. Tuy nhiªn viÖc huy ®éng vµ sö dông nguån vèn trong níc cßn rÊt nhá bÐ do møc tiÕt kiÖn trong níc cßn thÊp, tû lÖ huy ®éng vån nhµn rçi cho ®Çu t còng ë møc rÊt khiªm tèn sÏ kh«ng ®¶m b¶o tho¶ m·n nhu cÇu kh¸ch quan Êy. Víi ý nghÜa trªn, ODA cña NhËt B¶n ®îc xem nh mét trong c¸c nguån vèn c¬ b¶n tõ bªn ngoµi cã thÓ thu hót ®Ó thóc ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña ViÖt Nam. VÝ dô trong nhiÒu n¨m, ®Æc biÖt n¨m 1998 nÒn kinh tÒ ViÖt Nam gÆp nhiÒu khã kh¨n do chÞu ¶nh hëng cña c¬n b·o tµi chÝnh ë Ch©u ¸, ChÝnh phñ ®· ph¶i sö dông tíi c¶ ODA nh lµ mét nguån tµi chÝnh bæ sung cho ng©n s¸ch: 3% ®Ó hç trî ng©n s¸ch, 17% dµnh cho gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, 35% cho x©y dùng c¬ b¶n, 45% cho vay l¹i c¸c dù ¸n. Cã thÓ nhËn thÊy r»ng bíc vµo thêi kú ®æi míi, ®Æc iÖt trong thËp kû 90 võa qua, trî gióp ph¸t triÓn chÝnh thøc díi d¹ng viÖn trî kh«ng hoµn l¹i vµ trî gióp kü thuËt cña NhËt B¶n ®· phÇn nµo gióp ViÖt Nam tiÒp thu nh÷ng thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ míi, gãp phÇn thóc ®Èy c«ng nghiÖp ho¸ rót ng¾n th«ng qua ch¬ng tr×nh ®µo t¹o ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. §©y ®îc cho lµ lîi Ých c¨n b¶n, l©u dµi mµ ODA NhËt B¶n dµnh cho ViÖt Nam trong thËp kû qua. MÆt kh¸c, viÖc thu hót ODA NhËt B¶n ®· cã mét t¸c dông nh lùc hót cho c¸c nhµ ®Çu t tíi thÞ trêng ViÖt Nam. ViÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng ë ViÖt Nam kh«ng chØ ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ë ViÖt Nam mµ cßn t¹o ra m«i trêng ®Çu t thuËn lîi cho phÝa NhËt B¶n. ODA ®· t¹o sù tin cËy cho c¸c nhµ ®Çu t bá vèn vµo ViÖt Nam. §©y ®îc xem nh mét hÖ qu¶ tÊt yÕu cña mèi quan hÖ t¬ng t¸c gi÷a ODA vµ FDI cña NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam. Thùc hiÖn theo c¸c cam kÕt cÊp cao gi÷a chÝnh phñ hai níc, nguån vèn ODA nµy ®· gi÷ vai trß quan träng trong viÖc triÓn khai c«ng cuéc c¶i c¸ch doanh nghiÖp quèc doanh, tù do ho¸ th¬ng m¹i, c¶i t¹o hÖ thèng tµi chÝnh tiÒn tÖ quèc gia ®Æc biÖt lµ ng©n hµng ë ViÖt Nam. KÕt qu¶ cña nh÷ng c¶i c¸ch ®ã sÏ gióp ViÖt Nam cã thÓ héi nhËp ®îc víi tiÕn tr×nh ph¸t triÓn chung cña khu vùc vµ thÕ giíi. Tãm l¹i, viÖn trî ph¸t triÓn cña nhËt B¶n cho ViÖt Nam trong giai ®o¹n võa qua vÒ c¬ b¶n lµ phï hîp víi nh÷ng u tiªn ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ ®· hç trî cho ViÖt Nam c¶i thiÖn vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, tõng bíc n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ qu¶n lý, gãp phÇn chuyÓn giao c«ng nghÖ vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, tõ ®ã ViÖt Nam tõng bíc n©ng cao vai trß cña nÒn kinh tÕ vµ vÞ thÕ cña ®Êt níc. ch¬ng II t×nh h×nh viÖn trî ODA cña NhËt b¶n cho viÖt nam tõ 1992 ®Õn nay I. T×nh h×nh tiÕp nhËn vµ gi¶i ng©n ODA ë ViÖt Nam VÒ tiÒp nhËn: trong chiÕn tranh chèng Mü ViÖt Nam ®· thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi c¸c níc XHCN vµ nhËn ®îc nhiÒu kho¶n viÖn trî. Sau chiÕn tranh chóng ta vÉn tiÕp tôc nhËn tµi trî ODA kh«ng nh÷ng tõ c¸c níc XHCN mµ c¶ tõ c¸c níc TBCN, ®Æc biÖt tõ thËp kû 90 ®Õn nay viÖn tr¬ ODA dµnh cho ViÖt Nam ngµy cµng t¨ng, cã vai trî quan träng trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam. C¸c nhµ tµi trî song ph¬ng vµ ®a ph¬ng chÝnh ®ã l¹: §a ph¬ng: Ng©n hµng ThÕ giíi (WB); Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB); C¸c tæ chøc phi chÝnh phñ (NGO) vµ Liªn hîp quèc… Song ph¬ng: NhÇt B¶n, Hµn Quèc, óc, Thôy §iÓn, §µi Loan, Ph¸p, BØ vµ Cana®a…Trong ®ã NhËt B¶n lu«n lµ nhµ tµi trî lín nhÊt cho ViÖt Nam, víi nh÷ng h×nh thøc cung cÊp ®a d¹ng vµ u ®·i. Bªn c¹nh ®ã WB, ADB còng lµ hai nguån viÖn trî lín. B¶ng1: Tæng vèn ODA cam kÕt vµo ViÖt Nam (Tû USD) N¨m 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 tæng Cam kÕt 1,88 1,94 2,26 2,43 2,40 2,40 2,70 2,8 18,81 Gi¶i ng©n 0,27 0,62 o,66 0,98 1,015 1,04 1,2 0,785 5,798 (Theo: Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA - NXB gi¸o dôc - 2000) VÒ gi¶i ng©n ODA nãi chung vµ ODA nhËt B¶n nãi riªng trong thêi gian qua vµ hiÖn nay cña chóng ta, qua c¸c t liÖu tæng hîp cho thÊy chiÒu híng viÖn trî chÝnh thøc cho ViÖt Nam tiÒp tôc tiÕn triÓn thuËn lîi ë mét sè mÆt quan träng, song cßn nhiÒu vÊn ®Ò th¸ch thøc. NÕu tÝnh tõ th¸ng 11 n¨m 1992 tíi n¨m 1997, trong gÇn 6 n¨m ®Çu ViÖt Nam ®îc nèi l¹i viÖn trî ®a ph¬ng (trong ®ã nguån ODA cña NhËt B¶n ®ãng vµi trß quan träng nhÊt víi tû träng lu«n chiÕm trªn 50%) víi c¸c møc cam kÕt rÊt cao, trung b×nh trªn 2 tû USD/n¨m. Møc gi¶i ng©n cho tæng gãi ODA nãi chung ®· t¨ng ®¸ng kÓ kho¶ng 1 tû USD/n¨m trong c¸c n¨m 1996, 1997 vµ 1998. MÆc dï chiÒu híng gi¶i ng©n ODA t¨ng lªn chñ yÕu do nh÷ng tiÕn bé trong viÖc thùc hiÖn c¸c dù ¸n vµ nã ®îc triÓn khai trªn mét diÖn t¬ng ®èi réng, ë hÇu hÕt c¸c lo¹i h×nh dù ¸n ODA, kÓ c¶ c¸c dù ¸n x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vµ hç trî kü thuËt. Tuy nhiªn, so víi thùc tÕ th× viÖc gi¶i ng©n cßn nhiÒu vÊn ®Ò ph¶i tÝnh to¸n. XÐt riªng viÖc gi¶i ng©n vèn tÝn dông u ®·i ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam trong thêi gian qua míi ®¹t møc trung b×nh t¨ng kho¶ng 4% n¨m. MÆc dï ®©y ®îc thõa nhËn lµ cã sù cè g¾ng rÊt lín cña ViÖt Nam, n¨m 1992 møc gi¶i ng©n míi chØ ®¹t kho¶ng 3%; n¨m 1996 ®¹t 6%; n¨m 1998 ®¹t 14,9%. Trong thêi gian qua ®· cã mét sè ch¬ng tr×nh dù ¸n ODA ®· thùc hiÖn xong vµ hiÖn ®ang ph¸t huy t¸c dông tÝch cùc trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ViÖt Nam nh nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn sö dông khÝ thiªn nhiªn Phó Mü 2 -giai ®o¹n 1; mét sè ®o¹n ®êng, cÇu trªn c¸c ®êng quèc lé sè 1, sè 5; nhiÒu bÖnh viÖn ë c¸c thµnh phè vµ thÞ x· nh bÖnh viÖn Chî RÉy (Thµnh phè Hå ChÝ Minh), ViÖt §øc (Hµ Néi) vµ nhiÒu trêng häc còng ®îc x©y dùng ë nhiÒu n¬i. Bªn c¹ng nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc trong c«ng t¸c huy ®éng, tiÒp nhËn qu¶n lý vµ sö dông vèn ODA trong thêi gian qua vÉn cßn béc lé kh«ng Ýt tån t¹i ¶nh hëng tíi hiªô qu¶ sö dông vèn. Tèc ®é gi¶i ng©n ®èi víi c¸c dù ¸n sö dông ODA c¸c n¨m qua cã t»ng lªn nhng vÉn cßn qu¸ chËm do c¸c nguyªn nh©n sau: Thø nhÊt, kh©u kh¶o s¸t thiÕt kÕ, chuÈn bÞ dù ¸n chÊt lîg kh«ng cao nªn giai ®o¹n thùc hiÖn dù ¸n ph¶i kh¶o s¸t, thiÕt kÕ l¹i, hoÆc ph¶i bæ sung thiÕt kÕ mÊt nhiÒu giêi gian vµ chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt thñ tôc vÒ ®Êt ®ai kh«ng ®îc ®ång bé víi chÝng s¸ch tÝn dông. Thø hai, yªu cÇu cña c¸c nhµ tµi trî vÒ viÖc chÊp hµnh nguyªn t¾c ®Êu thÇu kh¾t khe vµ phøc t¹p, nªn viÖc triÓn khai ®Êu thÇu chËp, quy tr×nh ®Êu thÇu, xÐt thÇu, giao thÇu kÐo dµi h¬n so víi kÕ häach do cã sù kh¸c biÖt gi÷a thñ tôc trong níc vµ níc ngoµi. Thø ba, n¨ng lùc cña c¸c c¬ quan thùc hiÖn dù ¸n cßn h¹n chÕ, tr×nh ®é n¨ng lùc qu¶n lý nî cña c¸c c¸n bé cßn yÕu kÐm, chÝnh s¸ch cña nhµ níc cha ®Çy ®ñ, ®ång bé, thñ tôc hµnh chÝnh cßn rêm rµ. ChÝnh v× vËy viÖc gi¶i ng©n ODA thÊp vµ g©y ra mét sè bÊt lîi cho ViÖt Nam, ®ã lµ c¸c c«ng tr×nh thùc hiÖn kh«ng ®óng tiÕn ®é ¶nh hëng tíi tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ gi¶m hiÖu qu¶ sö dông vèn, ¶nh hëng tíi thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô kinh tÕ - x· héi ®· häach ®Þnh. Tõ thùc tÕ trªn, ®Ó t¨ng cêng qu¶n lý, t¨ng tèc ®é gi¶i ng©n, sö dông nguån vèn ODA hiÖu qu¶, chóng ta cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸t h÷u hiÖu h¬n ®Ó ph¸t huy ®îc hiÖu qu¶ cña nguån vèn nµy trong ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc. II. ViÖn trî ODA NhËt B¶n cho ViÖt Nam - nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc vµ nh÷ng khã kh¨n tån t¹i. NhËt B¶n lµ níc cã quan hÖ viÖn trî cho ViÖt Nam tõ rÊt sím vµ chÝnh thøc ®îc ph¸t triÓn tõ n¨m 1975, nhng ®Õn n¨m 1979 NhËt B¶n ®×nh chØ vèn ODA cho ViÖt Nam. Th¸ng 11 n¨m 1992 NhËt chÝnh thøc c«ng bè nèi l¹i viÖn trî ODA cho ViÖt Nam vµ b¾t ®Çu cho ViÖt Nam vay 45,5 tû yªn víi l·i suÊt u ®·i 1%/ n¨m trong vßng 30 n¨m, trong ®ã 10 n¨m ®Çu kh«ng ph¶i tr¶ l·i. QuyÕt ®Þnh cña NhËt B¶n kh«i phôc viÖn trî ODA cho ViÖt Nam cã mét ý nghÜa quan träng trong quan hÖ ViÖt Nam - NhËt B¶n, më ra mét thêi kú míi trong quan hÖ hîp t¸c trªn rÊt nhiÒu lÜng vùc gi÷a hai quèc gia. VÒ phÝa NhËt B¶n, quyÕt ®Þnh nµy ph¶n ¸nh ý chÝ m¹nh mÏ cña NhËt nh»m ®ãng vai trß lín h¬n vµ ®éc lËp h¬n trong viÖc t¹o lËp mét hÖ thèng míi nh÷ng mèi quan hÖ quèc tÕ trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, mét vai trß t¬ng øng víi tÇm vãc kinh tÕ cña NhËt B¶n trong thêi kú sau chiÕn tranh l¹nh. QuyÕt ®Þnh nµy còng ®îc xem nh mét dÊu hiÖu vÒ viÖc c«ng khai sù ñng hé cña NhËt ®èi víi chÝnh s¸ch ®æi míi toµn diÖn cña ViÖt nam, gióp ViÖt Nam nhanh chãnh hoµ nhËp víi céng ®ång quèc tÕ mµ tríc hÕt lµ víi tæ chøc ASEAN, thóc ®Èy qu¸ tr×nh b×nh thêng ho¸ quan hÖ gi÷a Mü vµ ViÖt Nam; thiÕt lËp c¸c mèi quan hÖ vÒ th¬ng m¹i vµ ®Çu t l©u dµi víi giíi kinh doanh NhËt B¶n. VÒ phÝa ViÖt Nam, trong thùc tÕ viÖc NhËt B¶n quyÕt ®Þnh viÖn trî ODA trë l¹i cho ViÖt Nam vµo thêi ®iÓm khi Mü vÉn cha xo¸ bá lÖnh cÊm vËn cña hä víi ViÖt Nam vµ tiÕp tôc g©y ¸p lùc ng¨n c¶n NhËt B¶n më réng viÖn trî cho ViÖt Nam, do vËy nèi l¹i viÖn trî lµ mét nguån ®éng viªn hÕt søc to lín cho ViÖt Nam. NhËt B¶n viÖn trî ODA trë l¹i kh«ng nh÷ng chØ gióp kÝch thÝch sù ph¸t triÓn trªn c¸c mÆt kinh tÕ, x· héi cña ViÖt Nam, thu hót nhiÒu nguån viÖn trî vµ ®Çu t níc ngoµi vµo ViÖt Nam, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc cñng cè vµ ph¸t triÓn më réng quan hÖ th¬ng m¹i còng nh hîp t¸c kinh tÕ gi÷a hai níc, mµ cßn ®ãng gãp vµo viÖc kh¸i th¸c c¸c nguån viÖn trî ®a ph¬ng, t¹o ra nh÷ng c¬ héi cho liªn doanh víi níc ngoµi ë ViÖt Nam vµ t¹o ra ®éng lùc ®Ó c¶i thiÖn vµ më réng c¸c mèi quan hÖ quèc tÕ cña ViÖt Nam. Cïng víi viÖc cÊp trë l¹i ODA song ph¬ng cho ViÖt Nam, NhËt B¶n ®· ®ãng vai trß tÝch cùc trong viÖc gióp ViÖt Nam khai th¸c c¸c nguån viÖn trî kh¸c tõ c¸c tæ chøc tµi chÝnh vµ tiÒn tÖ quèc tÕ nh Ng©n h¸ng ThÕ giíi (WB), Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF) vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ kh¸c. NhËt B¶n lµ níc cung cÊp viÖn trî lín nhÊt trong sè 23 níc vµ 17 tæ chc quèc tÕ tham dù Héi ghÞ c¸c nhµ tµi trî cho ViÖt Nam ®îc tæ chøc lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö t¹i Paris vµo th¸ng 11 n¨m 1993 nh»m môc ®Ých th¶o luËn ph¬ng híng trî gióp ®èi víi qu¸ tr×nh kh«i phôc kinh tÕ ë ViÖt Nam. N¨m 1992 lµ n¨m ®¸nh dÊu bíc ngoÆt trong quan hÖ ViÖt Nam - NhËt B¶n, ®Æc biÖt thÓ hiÖn ë quan hÖ viÖn trî ph¸t triÓn. ViÖt Nam trë thµnh 1 trong 10 níc ®øng ®Çu danh s¸ch nhËn viÖn trî ODA song ph¬ng cña NhËt B¶n víi sè vèn lµ 281,24 triÖu USD, ®øng thø 6 sau c¸c níc nh In®«nªxia lµ 1356,71 triÖu USD, Trung Quèc: 1050,76 triÖu USD, Philippin: 1030,67 triÖu USD, Ên §é: 425,29 triÖu USD vµ Th¸i Lan: 413,97 triÖu USD. NhËt B¶n còng ®· trë thµnh níc cung cÊp ODA lín nhÊt cho ViÖt Nam, tiÕp theo lµ Thôy §iÓn: 59,01 triÖu USD, Italia: 26,35 triÖu USD vµ Ph¸p: 19,62 triÖu USD. §Õn n¨m 1993, ViÖt Nam xÕp thø 9 trong sè c¸c níc nhËn viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña NhËt B¶n víi sè tiÒn lµ 6720 triÖu yªn, sau B¨ngla®Ðt víi 19287 triÖu yªn råi ®Õn Philippin, Trung Quèc, C¨mpuchia, Hyl¹p, In®onªxia, Nªpan vµ Pakistan.Trong n¨m 1993 nhËt B¶n ®· cam kÕt c¸c kho¶n cho vay hµng ho¸ vµ cho vay dù ¸n gióp ViÖt Nam x©y dùng l¹i c¬ së h¹ tÇng vÒ kinh tÕ vµ ký v¨n b¶n nghi nhí vµo th¸ng 1 n¨m 1994. th¸ng 11 n¨m 1993 mét nhãm chuyªn gia NhËt B¶n ®îc cö sang ViÖt Nam gióp so¹n th¶o Bé luËt D©n sù vµ c¶i c¸ch hÖ thèng qu¶n lý ®iÒu hµnh chÝnh ë c¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng. Th¸ng 8 n¨m 1994, Thñ tíng NhËt B¶n Tomiichi Myazawa sang th¨m h÷u nghÞ chÝnh thøc ViÖt Nam ®· ký c¸c v¨n kiÖn vÒ viÖc viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cho ViÖt Nam 7733 triÖu yªn. N¨m 1994 ViÖt Nam ®øng sè 12 trong sè c¸c níc nhËn viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña NhËt B¶n víi sè tiÒn lµ 58,76 triÖu USD. Ngoµi ra, NhËt cßn viÖn trî hîp t¸c kü thuËt cho ViÖt Nam trÞ gia 24,46 trriÖu USD. ViÖt Nam ®øng thø 16 trong sè c¸c níc nhËn viÖn trî song ph¬ng cña NhËt B¶n. §Õn ®Çu n¨m 1995, NhËt B¶n ®· cho ViÖt Nam vay 165 tû yªn, bao gåm c¶ 97,8 tû yªn tõ khi kh«i phôc viÖn trî vµo n¨m 1992. §i ®«i víi viÖc nèi l¹i viÖn trî ODA song ph¬ng cho ViÖt Nam, NhËt B¶n cßn ®ãng vai trß tÝch cùc gióp ViÖt Nam khai th¸c nguån viÖn trî tõ c¸c tæ chøc quèc tÕ. Ng©n hµng xuÊt khÈu NhËt B¶n cïng víi 8 ng©n hµng kh¸c vµ Ng©n hµng Th¬ng m¹i cña Ph¸p ®· cho ViÖt Nam vay 85 triÖu USD ®Ó thanh to¸n c¸c kho¶n nî tÝn dông cña Quü TiÒn tÖ quèc tÕ, do vËy ViÖt Nam ®· ®îc Quü TiÒn tÖ quèc tÕ cho vay 223 triÖu USD vµo n¨m 1993. N¨m 1995 khi ViÖt Nam ®· thùc sù héi nhËp vµo c¸c quan hÖ hîp t¸c khu vùc, nh÷ng c¶i c¸ch thÞ trêng ®· trë nªn híp dÉn h¬n ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t NhËt, vÝ dô ®é rñi ro cho c¸c kho¶n ®Çu t trùc tiÕp Ýt ®i vµ NhËt B¶n ®· thóc ®Èy m¹nh mÏ ODA cho ViÖt Nam. Ngµy 21 - 4 - 1995, trong chuyÕn th¨m NhËt B¶n cña Tæng BÝ th §ç Mêi, NhËt B¶n vµ ViÖt Nam ®· ký mét hiÖp ®Þnh tÝn dông trÞ gi¸ 58 tû yªn cho 8 dù ¸n cña ViÖt Nam, bao gåm: c¸c dù ¸n vÒ x©y dùng nhµ m¸y nhiÖn ®iÖn vµ thuû ®iÖn. ViÖn trî kh«ng hoµ l¹i ®Ó c¶i t¹o hÖ thèng cÊp níc khu vùc Gia L©m lµ 6,5 triÖu yªn, trang bÞ l¹i Khoa N«ng nghiÖp Trêng §¹i häc CÇn Th¬ lµ 788 triÖu yªn, trang bÞ m¸y mãc y tÕ cho thµnh phè Hµ Néi 590 triÖu yªn. §©y lµ kho¶n tÝn dông u ®·i víi l·i suÊt 1,8%/ n¨m, thêi gian vay 30 n¨m, trong ®ã 10 n¨m ®Çu kh«ng ph¶i tr¶ l·i. Hai níc còng ®· ký ®îc mét hiÖp ®Þnh viÖn trî v¨n ho¸ víi trÞ gi¸ 42 triÖu yªn ®Ó trang bÞ cho phßng häc tiÕng NhËt cña Trêng §¹i häc Ngo¹i th¬ng. §ång thêi NhËt B¶n còng cam kÕt viÖn trî kh«ng hoµn l¹i 3 tû yªn ®Ó hç trî c«ng cuéc c¶i c¸ch ë ViÖt Nam. Th¸ng 6 n¨m 1995, trong chuyÕn th¨m ViÖt Nam cña Thø trëng Ngo¹i giao NhËt B¶n, phÝa NhËt B¶n ®· cam kÕt viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cho ViÖt Nam 1947 triÖu yªn ( kho¶ng 23 triÖu USD) ®Ó thùc hiÖn giai ®o¹n hai, x©y dùng c¶ng c¸ Vòng Tµu; 238 triÖu yªn (kho¶ng 2,6 triÖu USD) ®Ó thùc hiÖn ch¬ng tr×nh tiªm chñng më réng; vµ 85000 USD hç trî cho ViÖt Nam tham gia mét sè häat ®éng cña ASEAN. TÝnh chung trong n¨m 1995, NhËt B¶n ®· tho¶ thuËn cho ViÖt Nam vay 70 tû yªn. Trong chuyÕn th¨m h÷u nghÞ chÝnh thøc cña Bé trëng Ngo¹i giao NhËt B¶n vµo ngµy 27 - 7 - 1996, phÝa NhËt B¶n ®· cam kÕt viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cho ViÖt Nam 3,557 tû yªn (kho¶ng 35 triÖu USD) cho dù ¸n x©y dùng cÇu n«ng th«n vµ miÒn nói phÝa b¾c, vµ 45,1 triÖu yªn (kho¶ng 450.000 USD) viÖn trî v¨n ho¸ nh»m cung cÊp thiÕt bÞ nghe nh×n cho Khoa tiÕng NhËt Trêng §¹i häc Ngo¹i ng÷ Hµ Néi. Nh×n chung viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam ®· t¨ng kh¸ nhanh. Trong thêi gian 8 n¨m, tõ 1992 ®Õn 1999 NhËt B¶n ®· cam kÕt cho ViÖt Nam vay 6.335 triÖu USD, ®Æc biÖt n¨m 1998 vµ 1999, mÆc dï vÉn cßn rÊt khã kh¨n vÒ kinh tÕ do ¶nh hëng cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ, nhng NhËt B¶n vÉn cam kÕt cho ViÖt Nam vay 835 triÖu USD (n¨m 1998) vµ 1,1 tû USD (n¨m 1999, chiÕm h¬n mét nöa trong tæng sè 2,1 tû USD mµ c¸c nhµ tµi trî quèc tÕ ®· cam kÕt cho ViÖt Nam vay). B¶ng 2: Quy m« ODA cña NhËt B¶n cug cÊp cho ViÖt Nam (®¬n vÞ tÝnh:100 triÖu yªn) N¨m/ Lo¹i h×nh ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i TÝn dông u ®·i L·i suÊt 1993 1994 1995 19,19 75,86 80,47 455 523,04 580 1% 1% 1,8% 1996 121,48 700 2,3% 1997 1998 125,47 125 810 850 2,3% 2,3% (Theo: Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA…NXB gi¸o dôc - 2000) 1999 143 880 2,3% Bíc sang thÕ kû XXI, trong n¨n 2001 ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· chÝnh thøc ký HiÖp ®Þnh tµi trî cho c¸c dù ¸n quan träng nh ®êng d©y t¶i ®iÖn 500KV Phó Mü - Nhµ BÌ - Phó L©m (114,15 triÖu USD), cÇu CÇn Th¬ (216,04 triÖu USD), viÖn trî kh«ng hoµn l¹i 13,63 triÖu USD…còng trong n¨m 2001 do nÒn kinh tÕ bÞ suy tho¸i vµ ý kiÕn trong níc ph¶n ®èi viÖc gia t¨ng lîng ODA ngµy mét cao, ®ång thêi nh»m h¹n chÕ bít kho¶n nî chÝnh phñ vèn ®· rÊt cao (130% GDP), ChÝnh phñ NhËt B¶n buéc ph¶i c¾t gi¶m ng©n quü dµnh cho ODA. Tuy vËy møc ODA cam kÕt cho ViÖt Nam trªn c¬ së ®ång yªn vÉn t¨ng 8% víi môc ®Ých nh»m hç trî ViÖt Nam x©y dùng c¸c c«ng tr×nh c¬ së h¹ tÇng, phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi nh: S©n bay T©n S¬n NhÊt, cÇu B·y Ch¸y, cÇu Thanh Tr×, nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn ¤m«n v v…Tæng sè ODA trong n¨m 2001 gÇn 700 triÖu USD. Trong bµi ph¸t biÓu cña Thñ Tíng NhËt håi gi÷a n¨m 2001, NhËt B¶n ®· cam kÕt thóc ®Èy viÖn trî cho ViÖt Nam. Ngµy 28 - 11 - 2001, nh©n lÔ kû niÖm lÇn thø 10 NhËt nèi l¹i viÖn trî ODA cho ViÖt Nam, hai bªn ®· tho¶ thuËn 5 lÜnh vùc c¬ b¶n mµ nguån vèn ODA sÏ tÈp trung vµo: 1- §µo t¹o con ngêi vµ xËy dùng c¬ chÕ thóc ®Èy viÖc dÞch chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng; 2 - N©ng cÇp c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ nh ®iÖn lùc, vËn t¶i; 3 - Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp n«ng th«n; 4 - Gi¸o dôc vµ ch÷a bÖnh; 5 - M«i trêng. Nh×n chung h×nh thøc chñ yÕu trong viÖn trî ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam lµ d¹ng tÝn dông u ®·i, chiÕm 90%. Tû lÖ viÖn trî kh«ng hoµn l¹i trong ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam cßn t¬ng ®èi thÊp, kho¶ng 10%. HiÖn t¹i c¸c kho¶n vay lín nhÊt lµ kho¶n vay hµng ho¸ (53%), ®iÖn vµ khÝ ®èt (28%), giao th«ng vËn t¶i vµ th«ng tin liªn l¹c (kho¶ng19%). C¸c hµng ho¸ nµy ®îc sö dông cho môc ®Ých ng¾n h¹n, nhng viÖc tr¶ nî l¹i lµ dµi h¹n, do ®ã chóng cÇn ®îc sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt. C¸c kho¶n ODA cña NhËt B¶n còng nh c¸c tæ chøc quèc tÕ kh¸c ®Òu chñ yÕu híng vµo c¸c dù ¸n c¶i t¹o, n©ng cÊp vµ x©y dùng míi h¹ tÇng c¬ së cña ViÖt Nam nh n©ng cÊp ®êng quèc lé xuyªn ViÖt, xöa ch÷a ®êng xe löa Hµ Néi - thµnh phè Hå ChÝ Minh, n©n cÊp c¶ng H¶i Phßng, c¶i t¹o vµ hoµn chØnh c¸c hÖ thèng cÊp tho¸t níc cña mét sè tØnh vµ thµnh phè. Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®· nªu trªn, ViÖt Nam còng cßn tån t¹i nhiÒu khã kh¨n bëi v× qu¸ tr×nh tiÕp nhËn vµ sö dông ODA ë ViÖt Nam cßn ®ang rÊt míi mÎ, chóng ta võa häc tËp võa thùc hµnh trong ®iÒu kiÖn cã nhiÒu kh¸c biÖt vÒ quy ®Þnh gi÷a trong níc vµ níc ngoµi, cã nhiÒu kh¸c biÖt trong thñ tôc cung cÊp ODA gi÷a c¸c nhµ tµi trî…ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt trong kh©u tiÕp nhËn vµ sö dông cô thÓ lµ: C¬ chÕ qu¶n lý vµ sö dông c¸c nguån viÖn trî cßn nhiÒu ®iÓm chång chÐo, rêm rµ nªn ®«i lóc dÉn ®Õn t×nh tr¹ng chËm trÔ trong viÖc thµnh lËp c¸c Ban qu¶n lý dù ¸n. VÝ dô nh mét dù ¸n thuéc lÜnh vùc l©m nghiÖp khi ®· cã hiÖu lùc 3 th¸ng mµ vÉn kh«ng më ®îc ta× kho¶n do thiÕu nh©n lùc, sau 5 th¸ng dù ¸n nµy míi rót ®îc mét kho¶n tiÒn t¹m øng ®Ó häat ®éng. Theo c¸c chuyªn gia níc ngoµi, sù thèng nhÊt gi÷a c¸c c¬ quan liªn quan víi cÊp Bé vµ Ban qu¶n lý dù ¸n cha ®îc chó träng; tõng hiÖp ®Þnh cô thÓ th× do rÊt nhiÒu Bé, ngµnh ký nhng bé tµi chÝnh l¹i kh«ng theo dâi chung ®îc c¸c nguån vèn vay hoÆc viÖn trî còng nh néi dung sö dông tõng nguån. Thùc tÕ cho hÊy c¸c thñ tôc xem xÐt vµ tr×nh tù duyÖt dù ¸n cßn phøc t¹p, ph¶i qua nhiÒu cÊp; nhÊt lµ kh©u ®Êu thÇu vµ chÊm thÇu khiÕn cho thêi gian thùc hiÖn dù ¸n bÞ chËm l¹i. Nh dù ¸n " C¶ng Sµi Gßn" cã hai gãi thÇu 7 vµ 8 ®Ó mua cÇn cÈu ®îc tr×nh duyÖt tõ th¸ng 7 n¨m 1997, mµ ®Õn th¸ng 8 n¨m 1998 míi thùc hiÖn ®îc. Qu¸ tr×nh xem xÐt vµ lùa chän nhµ thÇu cña dù ¸n "Cung cÊp níc ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh" còng gÆp khã kh¨n khi nhµ thÇu tham gia kh«ng tu©n thñ ®iÒu kiÖn cña nhµ tµi trî. Nh×n chung thiÕu dù ¸n ®· mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ nhÊt ®Þnh; hµng ngµn c¸n bé, c«ng nh©n ViÖt Nam ®îc ®µo t¹o hoÆc t¸i ®µo t¹o vÒ nh÷ng kü n¨ng chuyªn m«n hoÆc qu¶n lý th«ng qua c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n ODA cã kÕt qña cao. Tuy nhiªn nh×n mét c¸ch toµn diÖn nguån viÖn trî kh«ng hoµn l¹i bÞ ph©n t¸n, dµn tr¶i qu¸ nhiÒu, cha tËp trung vµo nh÷ng lÜnh vùc cã lîi thÕ t¬ng ®èi vµ cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn c¸c ngµnh kh¸c cña nÒn kinh tÕ. H¬n n÷a, nhiÒu ngêi vÉn coi viÖn trî lµ cña "trêi cho", v× vËy viÖc sö dông vµ qu¶n lý c¸c nguån viÖn trî thêng kh«ng ®îc ®¶m b¶o ®óng chÕ ®é tµi chÝnh, thËm chÝ cßn rÊt l·ng phÝ vµ tuú tiÖn. §iÒu ®ã còng gãp phÇn lµm gi¶m hiÖu qu¶ ö dông nguån vèn ODA. NhiÒu dù ¸n do thiÕu vèn ®èi øng (PhÇn vèn trong níc tèi thiÓu ph¶i cã theo yªu cÇu cña nhµ tµi trî), nªn viÖc cÊp vèn cña ®èi t¸c cho vay cha phï hîp víi tiÕn ®é thùc hiÖn dù ¸n. Ngoµi ra gi¸ ®Òn bï ®Ó thùc hiÖn c«ng t¸c gi¶i phãng mÆt b»ng cã thÓ bÞ thay ®æi - v× mét lý do nµo ®o so víi tÝnh to¸n ban ®Çu cµng g©y khã kh¨n cho c¸c dù ¸n khi triÓn khai; hoÆc g©y tèn kÐm thêi gian, lµm chËm kh¶ n¨ng rót vèn. VÒ n¨ng lùc vµ kh¶ n¨ng lµm viÖc cña c¸c nh©n viªn trong m«i trêng ODA: theo ®¸nh gi¸ cña nhiÒu nhµ ph©n tÝch trong vµ ngoµi níc, mÆc dï ta ®· qua mét thêi gian kh¸ dµi tiÕp nhËn nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc, nhng nh©n sù vµ kü n¨ng nh©n sù trong c«ng t¸c ®iÒu hµnh - sö dông nguån vèn ODA ë nh÷ng cÊp kh¸c nhau hiÖn ®ang thiÕu vÒ sè lîng vµ yÕu vÒ chÊt lîng, hä cßn qu¸ yÕu so víi yªu cÇu quèc tÕ vµ yªu cÇu cña c¸c nhµ tµi trî. §©y lµ mét vÊn ®Ò ®· ®îc nhiÒu ngêi quan t©m xem xÐt nhng tèc ®é kh¾c phôc nh÷ng yÕu kÐm nµy cßn qu¸ chËm. HËu qu¶ lµ c¸c kh©u trong qu¸ tr×nh tiÕp nhËn vµ sö dông viÖn trî ®Òu cã h÷ng sai lÇm lÆp l¹i nhiÒu lÇn, lµm ¶nh hëng ®Õn hiÖu qu¶ sö dông vèn vay vµ uy tÝn cña ViÖt Nam trong lÜnh vùc huy ®éng vµ tiÒp nhËn ODA. §ã lµ nh÷ng h¹n chÕ næi bËt ®ßi hái ViÖt Nam tõng bíc kh¾c phôc ®Ó nguån vèn ODA sö dông cã hiÖu qu¶ h¬n. Tãm l¹i quan hÖ kinh tÕ cña NhËt B¶n vµ ViÖt Nam ®· cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn ®¸ng mõng, ®Æc biÖt lµ viÖn trî ph¸t chÝnh thøc ODA cña NhËt B¶n ®a gióp ViÖt Nam ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ nãi riªng vµ trong quan hÖ hai níc ViÖt Nam - NhËt B¶n nãi chung ngµy cµng t«t ®Ñp. III. ý thøc, tr¸ch nhiÖm cña ViÖt Nam trong qu¶n lý, sö dông vµ hoµn tr¶ vèn vay ODA. NhËn thøc r»ng ODA lµ mét nguån lùc cã ý nghÜa quan träng tõ bªn ngoµi, ChÝnh phñ ViÖt Nam lu«n lu«n coi träng quan t©m c«ng t¸c qu¶n lý vµ sö dông nguån lùc nµy. Ngay tõ héi nghÞ ®Çu tiªn c¸c nhµ tµi trî dµnh cho ViÖt Nam (11 - 1993) ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· tuyªn bè quan ®iÓn cña m×nh vÒ vÊn ®Ò qu¶n lý vµ sö dông ODA. §iÒu quan träng lµ nguån vèn bªn ngoµi ph¶i södông cã hiÖi qu¶. ChÝnh phñ nhËn tr¸ch nhiÖm ®iÒu phèi vµ sö dông vay, viÖn trî níc ngoµi víi nhËn thøc s©u s¾c r»ng nh©n d©n ViÖt Nam lµ ngêi ph¶i g¸nh chÞu c¸i gi¸ ph¶i tr¶ cho sù thÊt b¹i nÕu nguån vèn nµy kh«ng ®îc sö dông cã hiÖu qña. Tríc n¨m 1993 viÖc qu¶n lý vµ sö dông ODA ®îc ®iÒu tiÕt bëi tõng quyÕt ®Þnh riªng lÎ cña ChÝnh phñ ®èi víi tõng ch¬ng tr×nh, dù ¸n ODA vµ tõng nhµ tµi trî cô thÓ . §Ó qu¶n lý vµ tr¶ nî níc ngoµi mét c¸h cã hÖ thèng, Nhµ níc ban hµnh NghÞ ®Þng sè 58/CP ngµy 30 - 8 - 1993 vÒ qu¶n lý vµ tr¶ nî níc ngoµi, NghÞ ®Þng sè 20/CP ngµy 20 - 4 - 1994 vÒ qu¶n lý nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA. §©y lµ hai v¨n b¶n cã hiÖu lùc ph¸p lý cao nhÊt cña ChÝnh phñ trong trong lÜng vùc qu¶n lý nî níc ngoµi nãi chung vµ ODA nãi riªng. Trªn c¬ së tæng kÕt thùc tiÔn vµ yªu cÇu ®æi míi qu¶n lý n¨m 1997 1999, ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þng 87/1997/N§-CP ngµy 05 - 08 - 1997 vµ NghÞ ®Þng 90/1998/N§-CP ngµy 07 - 11 - 1998 vÒ quy chÕ vay vµ tr¶ nî níc ngoµi thay thÕ cho hai NghÞ ®Þng trªn, ®· gãp phÇn n©ng cµo hiÖu qu¶ qu¶n lý cña nhµ níc, ph©n c«ng râ tr¸ch nhiÖm gi÷a c¸c c¬ quan tæng hîp cña ChÝnh phñ, c¸c bé, c¸c ngµnh, ®Þa ph¬ng vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ trong viÖc qu¶n lý, sö dông vèn vay níc ngoµi vµ híng dÉn thùc hiÖn c¸c NghÞ ®Þng trªn cña ChÝnh phñ. C¸c v¨n b¶n nµy ®· t¹o ra mét hµnh lang ph¸p lý trong viÖc qu¶n lý sö dôngvay nî níc ngoµi, nh»m ®¶m b¶o sù phèi hîp chÆt chÏ, ®ång bé c¸c c¬ quan cã liªn quan trong viÖc khai th¸c vèn níc ngoµi, v× vËy chóng ta ®· ®¹t kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ trong huy ®éng vèn vay, viÖn trî níc ngoµi. Tæng sè vèn ODA ®· cam kÕt dµnh cho ViÖt Nam th«ng qua c¸c héi nghÞ cña c¸c nhµ tµi trî tõ n¨m 1993 ®Õn nay kho¶ng trªn 17 tû USD. Bªn c¹nh ®ã chóng ta cÇn ph¶i kh¾c phôc nh÷ng quan ®iÓn cho lµ vèn vay ODA nh lµ mét mãn quµ tÆng, cho kh«ng mµ kh«ng ý thøc râ tr¸ch nhiÖm trong viÖc hoµn tr¶ sau nµy, ph¶i x¸c ®Þnh râ cã vay lµ ph¶i cã tr¶. Trªn quan ®iÓm ®ã sÏ t¹o uy tÝn vµ thu hót ODA vµo ViÖt Nam ngµy cµng nhiÒu h¬n. ch¬ng III triÓn väng vµ mét sè kiÕn nghÞ ®Ó thu hót viÖn trî ODA cña NhËt B¶n I. TriÓn väng. Quan hÖ ViÖt Nam - NhËt B¶n ph¸t triÓn tèt ®Ñp nh hiÖn nay, tríc hÕt lµ nhê sù cè g¾ng nç lùc cña c¶ hai níc. §ång thêi xu thÕ hoµ nhËp, hîp t¸c cña khu vùc vµ thÕ giíi lµ ®iÒu kiÖn hÕt søc quan träng, ®Ó khëi ®éng thóc ®Èy vµ cñng cè quan hÖ nµy. C¬ së chÝnh ®Ó duy tr× c¸c quan hÖ l©u dµi ®ã chÝnh lµ xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu vµ lîi Ých cña hai níc. §©y lµ nÐt næi bËt trong quan hÖ hai níc trong thêi gian qua, mÆc dï quan hÖ hai níc ®· cã bíc ph¸t triÓn kh¸ toµn diÖn song tÝnh bÒn v÷ng vµ chiÒu s©u cña nã cÇn ph¶i ®îc t¨ng cêng vµ n©ng cao h¬n n÷a. ViÖc nèi l¹i viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam vµo th¸ng 11 n¨m 1992 còng ®îc xem nh mét ®iÓm míi trong quan hÖ kinh tÕ ViÖt - NhËt. KÓ tõ ®ã ®Õn nay NhËt lu«n lµ níc tµi trî lín nhÊt cho ViÖt Nam, viÖc nèi l¹i viÖn trî ®îc nh×n nh kÕt qu¶ tæng hîp cña nhiÒu nh©n tè. §ã lµ sù cëi më trong chÝnh s¸ch ®æi míi kinh tÕ cña ViÖt Nam,lµ xu híng hoµ dÞu hîp t¸c trong khu vùc tõ khi chiÕn tranh l¹nh kÕt thóc vµ ®Æc biÖt lµ thiÖn chÝ cña ChÝnh phñ NhËt B¶n xuÊt ph¸t tõ lîi Ých ph¸t triÓn cña khu vùc còng nh cña chÝnh b¶n th©n NhËt. Bëi lÏ nÒn kinh tÕ NhËt lµ nÒn kinh tÕ híng ngo¹i, m«i trêng bªn ngo¹i nhÊt lµ khu vùc Ch©u ¸ cã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn sù th¨ng trÇm cña nÒn kinh tÕ, bëi vËy ta cã thÓ tin tëng mèi quan hÖ gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n trong t¬ng lai sÏ ngµy cµng ph¸t triÓn. Bªn c¹ch ®ã, ta còng cÇn ph¶i nhÊn m¹nh r»ng nh÷ng thµnh c«ng trong qu¸ tr×nh ®æi míi ë ViÖt Nam, trªn thùc tÕ ®· t¹o ra mét h×nh ¶nh tÝch cùc vµ mét niÒm tin cho c¸c ®èi t¸c, trong ®ã cã NhËt B¶n. Nh÷ng thµnh c«ng nhiÒu mÆt trong qu¸ tr×nh ®æi míi ë ViÖt Nam vµ chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña níc ta ®· t¹o ra c¬ së cho sù thay ®æi trong chÝnh s¸ch nèi l¹i tµi trî vµ nh÷nh u tiªn tµi trî ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam. Chóng ta biÕt ViÖt Nam phÊn ®Êu ®Ó t¨ng gÊp ®«i GDP/ ®Çu ngêi vµ t¨ng gÊp 5 kim ng¹ch xuÊt khÈu vµo n¨m 2000; kiÓm so¸t l¹m ph¸t díi møc hai ch÷ sè vµ æn ®Þnh tû gi¸ hèi ®o¸i; §¹t møc t¨ng trëng æn ®Þnh - møc t¨ng GDP trung b×nh hµng n¨m t¨ng tõ 5,5 - 6,5%; Møc t¨ng trëng trong khu vùc n«ng nghiÖp lµ tõ 10 - 12% vµ phÊn ®Êu gi¶m tû lÖ t¨ng cña d©n sè tõ 0,04 - 0,06% hµng n¨m (trong thêi gian tõ 1991 - 2000) ®Ó gãp phÇn thóc ®Èy chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña níc ta, trong ®ã ODA cã vai trß ngµy cµng lín vµ lu«n ®îc ChÝnh phñ ViÖt Nam quan t©m. XÐt trªn nhiÒu ph¬ng diÖn vµ tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn cho phÐp nhËn xÐt r»ng t¬ng lai cña tµi trî ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam hÕt søc s¸ng sña. Bëi tríc hÕt ®ã vÉn lµ thiÖn chÝ cña hai níc. Ch¼ng h¹n, chóng ta cßn nhí trong cuéc th¨m lÇn ®Çu tiªn cña Thñ tíng NhËt B¶n tíi ViÖt Nam ngµy 23/8/1994, kÓ tõ khi hai níc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao tõ 1973, Thñ tíng Tomiichi Murayama trong cuéc héi ®µm víi Thñ têng ViÖt Nam Vâ V¨n KiÖt, nãi r»ng "T«i sÏ rÊt hµnh phóc nÕu cuéc th¨m nµy gióp më ra mét kû nguyªn míi cho quan hÖ ViÖt Nam - NhËt B¶n " vµ Thñ tíng Vâ V¨n KiÖt nãi "T«i hy väng hai níc sÏ ®ãng l¹i qu¶ khø, va cïng tiÕn vÒ t¬ng lai v× lîi Ých cña nh©n d©n hai níc chóng ta" vµ gÇn ®©y h¬n trong cuéc héi ®µm víi Thñ tíng Vâ V¨n KiÖt t¹i Hµ Néi ngµy 11/01/1997 Thñ tíng NhËt B¶n Hashimoto còng nhÊn m¹nh tíi viÖc NhËt B¶n tiÕp tôc tµi trî cho ViÖt Nam nhÊt lµ trong lÜnh vùc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, ph¸t triÓn n«ng th«n, b¶o vÖ m«i trêng… Thø hai lµ ViÖt Nam tõ th¸ng 7 n¨m 1995 ®· trë thµnh mét thµnh viªn chÝnh thøc cña ASEAN vµ b×nh thêng ho¸ quan hÖ ngo¹i giao ViÖt Nam - Hoa Kú ®îc thùc hiÖn sau tuyªn bè ngµy 13/07/1995 cña Tæng thèng Mü Bill Clint¬n. Hai sù kiÖn nµy dêng nh ®Æt dÊu chÊm hÕt cho nh÷ng "víng m¾c" vÒ sù phèi hîp chÝnh s¸ch giøa NhËt B¶n víi c¸c ®ång minh ®èi víi ViÖt Nam, nhÊt lµ trong chÝnh s¸ch tµi trî ODA vµ hîp t¸c kinh tÕ. Nh÷ng ®iÒu nµy rÊt thuËn lîi cho mèi quan hÖ gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n sau nµy. H¬n n÷a ODA cña NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m tíi sÏ híng tíi ph¹m vi toµn cÇu hay cßn gäi lµ NhËt B¶n sÏ thùc thi chÝnh s¸ch toµn cÇu ho¸ ODA, khuynh híng nµy diÔn ra sÏ lµm gi¶m khèi lîng tµi trî ODA cña NhËt B¶n cho c¸c níc. Tuy nhiªn do tÇm quan träng cña ®èi t¸c vµ tÝnh ®a d¹ng trong tr×nh ®é ph¸t triÓn cña c¸c níc, NhËt B¶n sÏ thùc thi chÝnh s¸ch ODA mang tÝnh ph©n biÖt, tøc lµ NhËt B¶n vÉn dµnh sù u tiªn cho c¸c níc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp h¬n nh ViÖt Nam. V× lý do ®ã ViÖt Nam cÇn tranh thñ thùc thi nh÷ng chÝnh s¸ch nh»m thu hót viÖn trî ODA cña NhËt B¶n trong th¬× gian tíi. Sù hîp t¸c kinh tÕ gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n, bao gåm c¶ th¬ng m¹i, ®Çu t trùc tiÕp vµ viÖn trî ODA ®· ngµy cµng t¨ng lªn trong vµi n¨m trë l¹i ®©y cã nh÷ng dÊu hiÖu ®¸ng khÝch lÖ c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng. VÒ sè lîng, tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc viÖn trî, th¬ng m¹i vµ ®Çu t trùc tiÕp ®Òu t¨ng lªn nhanh chãng. NhËt B¶n ®· trë thµnh b¹n hµng lín nhÊt trong th¬ng m¹i vµ lµ nhµ tµi trî lín nhÊt vÒ ODA cho ViÖt Nam, ®øng thø 5 trong danh s¸ch c¸c níc ®Çu t trùc tiÕp vµ cã thÓ sÏ dµnh vÞ trÝ cao h¬n n÷a ë ViÖt Nam. ViÖc t¨ng tû lÖ cña ViÖt Nam trong tæng gi¸ trÞ ngo¹i th¬ng vµ ®Çu t trùc tiÕp cña NhËt B¶n lµ mét biÖn ph¸p ®Ó gi¶m sù phô thuéc mét chiÒu vÒ kinh tÕ cña ViÖt Nam víi NhËt B¶n, mÆt kh¸c thóc ®Èy mèi quan hÖ phô thuéc lÉn nhau vµ cïng cã lîi gi÷a hai níc. VÒ chÊt lîng ViÖt Nam ®· cã bíc chuyÓn tõ thiÕu hôt sang thÆng d trong th¬ng m¹i víi NhËt B¶n, kh«ng chØ t¨ng xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp, kho¸ng s¶n, mµ cßn t¨ng nhanh xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm c«g nghiÖp chÕ biÕn vµ chÕ t¹o nh dÖt vµ may mÆc tõ ViÖt Nam sang NhËt B¶n. ODA gióp cho ViÖt Nam thùc hiÖn sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, mét sî nghiÖp mang l¹i lîi Ých quèc gia lín nhÊt cña ViÖt Nam Ýt nhÊt trong 5 thËp kû tíi, cho ®Õn gi÷a thÕ kû 21. Nh vËy mèi quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - NhËt B¶n tõ n¨m 1992 ®Õn nay cã bíc ph¸t triÓn m¹nh mÏ so víi thËp kû 80 vµ còng cã thÓ kÕt luËn r»ng tõ n¨m 1992 ®Õn nay lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn m¹nh nhÊt cña quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - NhËt B¶n nãi chung, viÖn trî ODA nãi riªng trong lÞch sö cho ®Õn nay. Hy väng víi dÊu hiÖu tÝch cùc cña viÖc phôc håi kinh tÕ NhËt B¶n vµ khu vùc, cïng víi qu¸ tr×ng ®Èy m¹nh ®æi míi kinh tÕ cña ViÖt Nam, nh÷ng kÕt qu¶ trªn sÏ lµ bíc quµ quan träng cho viÖc gia t¨ng h¬n n÷a quan hÖ hai quèc gia trong thÕ kû míi, gãp phÇn vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña hai quèc gia còng nh t¹o ra bÇu kh«ng khÝ hîp t¸c trong khu vùc vµ thÕ giíi. II. Mét sè kiÕn nghÞ ®Ó thu hót viÖn trî ODA. Víi t×nh h×nh cña ViÖt Nam hiÖn nay, muèn thu hót nhiÒu h¬n n÷a vån ODA viÖn trî cña NhËt B¶n nãi riªng vµ ODA cña c¸c nhµ tµi trî kh¸c nãi chung thÞ chóng ta cÇn cã mét c¬ chÕ chÝnh s¸ch gän nhÑ vµ chÆt chÏ; tæ chøc thùc hiÖn mät c¸ch hîp lý vµ khoa häc; sö dông ODA cã hiÖu qu¶ vµ tiÕt kiÖm. §Ó thùc hiÖn ®îc ®iÒu ®ã cÇn ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p phï hîp. Thø nhÊt, vÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch: ph¶i tiÕn hµnh x©y dùng chÝnh s¸ch tæng thÓ vÒ qu¶n lý, gi¸m s¸t vay vµ tr¶ nî níc ngoµi ®îc häach ®Þnh trong mèi t¬ng quan chÆt chÏ víi c¸c chÝnh s¸ch vµ môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë tÇm vÜ m«; viÖc qu¶n lý vay vµ tr¶ nî níc ngoµi ph¶i tÝnh ®Õn c¸c chØ tiªu c¬ b¶n vÒ nî níc ngoµi nh: kh¶ n¨ng hÊp thô vèn vay níc ngoµi (Tæng sè nî níc ngoµi/ GDP), chØ tiªu kh¶ n¨ng vay thªm tõng n¨m; chØ tiªu kh¶ n¨ng hoµn tr¶ nî (Tæng nghÜa vô tr¶ nî/ thu nhËp xuÊt khÈu). Ph¶i nhanh chãng hoµn chØnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é vÒ vay vµ qu¶n lý vay nî níc ngoµi nãi chunh vµ nguån vèn ODA nãi riªng. Rµ s¸t l¹i ®Þnh møc, xo¸ bá c¸c ®Þnh møc l¹c hËu, x©y dùng c¸c ®Þnh møc ®¶m b¶o tiªn tiÕn khoa häc phï hîp víi thùc tiÔn. CÇn xem l¹i quy tr×ng ®Êu thÇu, xÐt thÇu, giao thÇu ®Ó gi¶m sù kh¸c biÖt gi÷a trong níc vµ níc ngoµi, tuy nhiªn nã ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn ViÖt Nam, ngay thñ tôc hµnh chÝnh còng ph¶i ®¬n gi¶n ho¸ kh«ng rêm rµ phøc t¹p ¶nh hëng tíi tèc ®é gi¶i ng©n. Qu¶n lý vay nî cÇn x¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña ngêi vay vµ ngêi sö dông vèn vay, chèng û l¹i vµo nhµ níc. ®ång thêi ph¶i qu¶n lý chÊt lîng c¸c kho¶n vay ODA, ®Æc biÖt lµ kh©u x©y dùng dù ¸n; n©ng cao tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n cña ngêi ra quyÕt ®Þnh ®Çu t nh: ban hµnh c¸c th«ng t híng dÉn thËt cô thÓ ®Ó thùc hiÖn tèt c¸c NghÞ ®Þng cña ChÝnh phñ vÕ qu¶n lý vay vµ tr¶ nî, ®¶m b¶o tr¶ nî ®óng h¹n kh«ng r¬i vµo nî chång chÊt, kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n. KhuyÕn khÝch sù tham gia cña c¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph¬ng c¸c c¬ së vµo khai th¸c nguån vèn ODA, nh»m kh¾c phôc c¸c ®iÒu kiÖn lén xén hiÖn nay trong x¸c ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn cho vay l¹i. Thø hai, vÒ tæ chøc thùc hiÖn: qu¶n lý nguån vèn ODA cho vay ph¶i ®îc ®ång bé, thèng nhÊt qua ®Çu mèi lµ Bé tµi chÝnh. Khi x©y dùng c¸c h¹ng môc c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n u tiªn ®Çu t cña Nhµ níc cÇn chØ râ thø tù u tiªn theo tõng ch¬ng tr×nh, dù ¸n ®Ó lµm c¨n cø vËn ®éng vèn níc ngoµi. C¸c nguån vèn viÖn trî cho tõng lÜng vùc cÇn ph¶i ph©n bæ theo trËt tù u tiªn víi c¬ cÊu cô thÓ, kÕt hîp víi kh¶ n¨ng vµ nhu cÇu vèn ®èi øng cã tÝnh to¸n cô thÓ. Ph¶i x¸c ®Þnh râ vèn ®èi øng ngay tõ khi b¾t ®Çu ®Ó ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi. Nhµ níc chØ bè trÝ vèn ®èi øng cho nh÷ng dù ¸n x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi vèn trùc tiÕp. C¸c dù ¸n cßn l¹i, chñ ®Çu t cÇn cã ph¬ng ¸n bè trÝ vèn ®èi øng ch¾c ch¾n h¬n míi ®a vµo kÕ häach sö dông vèn ODA. §©y lµ vÊn ®Ò then chèt cho yªu cÇu sö dông hîp lý cã hiÖu qu¶, tõ ®ã thu hót nguån vèn ODA tõ níc ngoµi. Thø ba, kiÖn toµn bé m¸y qu¶n lý b»ng c¸ch t¨ng cêng ®µo t¹o båi dìng kiÕn thøc lËp vµ qu¶n lý dù ¸n ë c¸c bé, ngµnh, ®Þa ph¬ng nh»m ®¶m b¶o kh¶ n¨ng lËp kÕ häach, lËp dù ¸n vµ qu¶n lý dù ¸n. N©ng cao tr×ng ®é thÈm ®Þnh ®Ó xÐt duyÖt, quyÕt ®Þng ®èi víi c¸c dù ¸n ngay ë tõng bé, ngµnh, ®Þa ph¬ng còng nh huy ®éng nguån vèn ®èi øng trong níc nh»m lµm cho viÖc hÊp thô nguån vèn níc ngoµi cã hiÖu qu¶ cao. T¨ng cêng hoµn thiÖn hÖ thèng thèng kª, kÕ to¸n vÒ nî níc ngoµi, ®Èy m¹nh c«ng t¸c tuyªn truyÒn ®èi víi c¸c ®èi t¸c tµi trî ®Ó hä hiÓu thªm thÓ chÕ ®iÒu phèi vµ qu¶n lý vay nî níc ngoµi vÒ nguån vèn ODA cña ViÖt Nam VÒ sö dông ODA: sö dông vè vay u ®·i ODA ph¶i coi träng hiÖu qu¶ kinh tÕ, kh«ng ®îc sö dông hÕt tÊt c¶ c¸c kho¶n thu nhËp rßng ®· cã, cÇn ph¶i gi÷ l¹i mét phÇn ®Ó hoµn tr¶ l¹i vèn, l·i kÞp thêi nh»m ®¶m b¶o uy tÝn quèc tÕ. Thø t, lùa chän lÜnh vùc sö dông nguån vèn ODA mét c¸ch phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ cña ®Êt níc. HiÖn nay ë ViÖt Nam ®Ó nÒn kinh tÕ ®¹t kÕt qu¶ trªn diªn réng dùa vµo luång vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi l©u dµi, th× viÖc c¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng ®· trë thµnh nhiÖm vô cÊp b¸ch. Do ®ã trong thêi gian ®Çu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, ViÖt Nam cÇn tËp chung vèn, ®Æc biÖt lµ vèn u ®·i níc ngoµi ODA ®Ó ®Çu t cho c¸c dù ¸n x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ, c¸c c¬ së s¶n xuÊt t¹o nhiÒu viÖc lµm, c¸c dù ¸n ®Çu t quan träng cña Nhµ níc trong tõng thêi kú: ®iÖn, xi m¨ng, s¾t thÌp, cÊp tho¸t níc, dÇu má…VÒ l©u dµi, chiÕn lîc sö dông vèn vay níc ngoµi ph¶i kÕt hîp víi c«ng cuéc c¶i c¸ch ngµy cµng s©u s¾c h¬n, t¨ng cêng xuÊt khÈu hµng ho¸, ®iÒu chØnh chiÕn lîc thay thÕ mÆt hµng nhËp khÈu. Sö dông ODA cã hiÖu qu¶, nÒn kinh tÕ ®îc c¶i thiÖn sÏ thu hót c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi ngµy cµng nhiÒu. Thø n¨m, x©y dùng hÖ thèng kiÓm so¸t, ®¸nh gi¸ viÖc sö dông guån vèn ODA: Vèn vay ph¶i ®îc sö dông ®óng môc ®Ých ®· ®îc thÈm ®Þnh phª duyÖt, qu¸n triÖt ph¬ng ch©m vèn vay ph¶i ®îc sö dông toµn bé vµo môc ®Ých ®Çu t ph¸t triÓn, kh«ng dïng trang tr¶i nhu cÇu tiªu dïng. Thñ tôc qu¶n lý ph¶i chÆt chÏ, nhng ph¶i thuËn lîi cho ngêi sö dông trong viÖc rót vèn vµ sö dông vèn, kh«ng g©y phiÒn hµ lµm gi¶m tèc ®é gi¶i ng©n, ph¶i ®Æt c¸c h¹n møc sö dông vµ kiÓm tra chÆt chÏ viÖc chi tiªu theo dâi qu¸ tr×ng thùc hiÖn vµ qu¶n lý gi¶i ng©n dù ¸n. ChÝnh phñ n¾m ®îc ®Çy ®ñ c¸c th«ng tin phôc vô cho c¸c häat ®éng ®iÒu phèi vµ gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c chng tr×nh dù ¸n sö dông nguån vèn ODA, nhÊt lµ ®¸nh gi¸ sau dù ¸n, chuÈn bÞ cho c¸c ch¬ng tr×ng, dù ¸n tiÕp theo Gióp c¸c doanh nghiÖp huy ®éng ®îc sù gióp ®ì cña bªn ngoµi vµ t¹o ra mét nhËn thøc tèt vÒ t¸c dông cña ODA. Ký kÕt nh÷ng hiÖp ®Þng víi ®èi t¸c níc ngoµi nh»m n©ng cao h¬n n÷a c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng cña nguån vèn thu hót ®îc. Trªn ®©y chØ lµ nh÷ng kiÕn nghÞ c¬ b¶n nh»m t¨ng cêng c«ng t¸c qu¶n lý vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vèn ODA, tõ ®ã thu hót h¬n n÷a sù viÖn trî ODA cña c¸c níc còng nh c¸c tæ chøc quèc tÕ trong thêi gian tíi ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vÒ vèn cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, n©ng cao tÝch luü cña nÒn kinh tÕ, thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ hiÖn nay cña ViÖt Nam. KÕt luËn Quan hÖ kinh tÕ NhËt B¶n - ViÖt Nam ®· thùc sù ®i vµo thÕ æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn tø n¨m 1992 vµ cã nhiÒu triÓn väng tèt ®Ñp, bao gåm c¶ th¬ng m¹i ®Çu t vµ viÖn trî, mang trong nã nhiÒu ®Æc trng míi, ®iÒu mµ kh«ng ph¶i thêi kú nµo còng cã ®îc nÕu kh«ng muèn nãi lµ cha bao giê cã. Víi nh÷nh chuyÓn biÕn g¾n bã kh«ng nh÷ng vÒ m¨t kinh tÕ mµ cßn c¶ vÒ ngo¹i giao vµ chÝnh trÞ cña hai níc. Xu thÕ hoµ nhËp, hîp t¸c cña khu vùc vµ thÕ giíi lµ ®iÒu kiÖn hÕt søc quan träng ®Ó khëi ®éng thóc ®Êy vµ cñng cè quan hÖ ViÖt - NhËt. Do vËy nguån vèn ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam kh«ng thÓ n»m ngoµi xu thÕ nµy. Trong t¬ng lai møc viÖn trî chÝnh thøc cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam sÏ cßn t¨ng nhanh h¬n n÷a khi nÒn kinh tÕ cña NhËt ®i vµo thÕ æn ®Þnh vµ phôc håi. Vª phÝa ViÖt Nam thùc hiÖn ®æi míi chuyÓn sang x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, ViÖt Nam tõng bíc héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi, kh¾c phôc nh÷ng yÕu kÐm vÒ m«i trêng ®Çu t, vÒ h¹ tÇng c¬ së, vÒ m«i trêng ph¸p lý… t¹o ®iÒu kiÖn cho dßng vèn quèc tÕ nãi chunh, cña NhËt B¶n nãi riªng ch¶y vµo thÞ trêng ViÖt Nam. Tuy nhiªn ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ vµ cñng cè quan hÖ ViÖt Nam - NhËt B¶n trong hoµn c¶nh nh hiÖn nay lµ ®iÒu häan toµn kh«ng dÔ dµng. Do v¹y hai níc cÇn cã chiÕn lîc cô thÓ trong quan hÖ vµ cÇn t¨ng cêng chiÒu s©u b»ng c¸c cam kÕt, hiÖp ®Þnh song ph¬ng trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc. Bµi viÕt ®· cè g¾ng lµm s¸ng tá vai trß cña viÖn trî chÝnh thøc ODA níc ngoµi nãi chung vµ ODA cña NhËt B¶n nãi riªng vµo qu¸ tr×ng ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam. §ång thíi nªu lªn nh÷ng thµnh tùu còng nh chØ ra nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i trong viÖc tiÕp nhËn, qu¶n lý, sö dông nguån vèn ODA. Trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt mét sè kiÕn nghÞ nh»m t¨ng cêng thu hót vèn viÖn trî cña NhËt B¶n h¬n n÷a trong t¬ng lai. tµi liÖu tham kh¶o S¸ch 1. Quan hÖ NhËt B¶n - ASEAN chÝnh s¸ch tµi trî ODA PTS. Ng« Xu©n B×nh (chñ biªn), PTS. NguyÔn Duy Dòng, Cö nh©n. NguyÔn ThÞ Kim Chi, ThS. Hoµng Quúnh Chi NXB KHXH - Hµ Néi - 1999