Tài liệu Viêm gan biết để sống tốt hơn

Vieâm gan Bieát ñeå soáng toát hôn Nguyeãn Minh Tieán bieân soaïn theo tö lieäu nöôùc ngoaøi Lôøi noùi ñaàu Gan laø moät trong nhöõng cô quan raát quan troïng cuûa cô theå nhöng cuõng raát thöôøng bò laõng queân. Tröø khi chuùng ta ñaõ coù moät vaán ñeà naøo ñoù vôùi caùc chöùc naêng cuûa gan, baèng khoâng thì chuùng ta raát ít khi quan taâm ñeán nhöõng coâng vieäc maø cô quan naøy vaãn aâm thaàm thöïc hieän. Caùc teá baøo gan kieân trì hoaït ñoäng moät caùch laëng leõ ñeå ñaûm baûo söùc khoûe bình thöôøng cho chuùng ta. Thaät khoù maø coù theå ñöa ra moät söï so saùnh taàm quan troïng cuûa gan vôùi caùc cô quan “noåi tieáng” khaùc nhö tim, phoåi..... Nhöng neáu coù theå daønh moät chuùt thôøi gian ñeå tìm hieåu veà nhöõng chöùc naêng cuûa gan, coù leõ nhieàu ngöôøi seõ raát laáy laøm ngaïc nhieân. Gan giuùp cho cô theå loïc saïch caùc ñoäc toá trong maùu vaø vì theá giuùp vaøo vieäc nuoâi döôõng caùc teá baøo cuûa cô theå. Gan kieåm soaùt taát caû nhöõng döôõng chaát ñöôïc thu naïp töø heä tieâu hoaù tröôùc khi cho pheùp cô theå söû duïng. Gan laøm nhieäm vuï cheá bieán, tích luyõ vaø ñieàu hoaø vieäc cung caáp naêng löôïng cho cô theå vaøo nhöõng luùc thieáu huït. Gan giuùp caân baèng haøm 5 Vieâm gan – Bieát ñeå soáng toát hôn löôïng caùc chaát ñöôøng, môõ, cholesterol vaø nhieàu loaïi protein khaùc nhau. Gan cuõng giuùp vaøo vieäc baøi tieát ñoäc toá trong cô theå qua caùc ñöôøng tieåu vaø ñaïi tieän. Gan coøn goùp phaàn quan troïng trong vieäc löu thoâng caùc teá baøo maùu, ngaên ngöøa söï tích luyõ cuûa caùc phaân töû laï ñeå traùnh gaây ra beänh thuûng nöôùc (edema). Ngoaøi caùc chöùc naêng ñoù, gan coøn taùc ñoäng hoã töông vôùi nhieàu cô quan khaùc trong vieäc giöõ cho cô theå ñöôïc ôû trong ñieàu kieän söùc khoeû toát nhaát. Theo söï hieåu bieát cuûa y hoïc hieän nay, gan ñaûm nhaän hôn 500 chöùc naêng khaùc nhau. Quaû laø moät vai troø ñaùng kinh ngaïc! Ñieàu ñaùng chuù yù laø, nhöõng thöông toån cuûa gan thöôøng raát khoù nhaän bieát, thöôøng aâm æ keùo daøi raát laâu tröôùc khi boäc phaùt. Vaán ñeà laø do nôi vieäc gan coù khaû naêng töï chöõa laønh nhöõng thöông toån cuûa noù trong nhieàu tröôøng hôïp maø khoâng caàn ñeán söï can thieäp naøo khaùc töø beân ngoaøi, vaø thöôøng laø vaãn hoaït ñoäng raát bình thöôøng ngay caû khi ñaõ bò thöông toån, neân coù raát ít nhöõng daáu hieäu caûnh baùo ñeå nhaän ra. Maëc duø vaäy, vôùi moät soá nguyeân nhaân gaây thöông toån nhö bò taán coâng bôûi sieâu vi, vi truøng, kyù sinh truøng, ñoäc toá ñaëc bieät... gan coù theå bò huûy hoaïi moät caùch nhanh choùng neáu khoâng ñöôïc can thieäp, ñieàu trò thích hôïp vaø kòp thôøi. 6 Lôøi noùi ñaàu Vì theá, söï hieåu bieát veà gan vaø caùc beänh cuûa gan laø toái caàn thieát, giuùp chuùng ta coù theå phaùt hieän vaø xöû lyù kòp thôøi nhöõng vaán ñeà veà gan, traùnh ñöôïc raát nhieàu haäu quaû nghieâm troïng veà sau. Trong haàu heát caùc beänh veà gan, nguyeân nhaân chính daãn ñeán haäu quaû nghieâm troïng thöôøng vaãn laø do söï phaùt hieän muoän maøng. Do nôi vai troø heát söùc quan troïng cuûa gan, neân beänh vieâm gan töø laâu ñaõ trôû thaønh moät moái ñe doaï khuûng khieáp cho nhieàu ngöôøi. Moät khi gan ñaõ bò thöông toån khoâng hoài phuïc, maïng soáng cuûa cô theå xem nhö bò ñe doaï nghieâm troïng. Ngaøy nay, chuùng ta hieåu bieát veà gan khaù nhieàu hôn so vôùi tröôùc ñaây. Chính nhôø ñoù, y hoïc coù theå can thieäp tích cöïc hôn ñoái vôùi caùc beänh cuûa gan. Nhöõng phöông phaùp môùi giuùp ngöôøi ta xaùc ñònh ñöôïc beänh traïng moät caùch nhanh choùng vaø chính xaùc hôn, cuõng nhö ñieàu trò nhanh choùng vaø hieäu quaû hôn. Tuy nhieân, do nhöõng ngöôøi beänh thöôøng khoâng coù ñöôïc nhöõng hieåu bieát toái thieåu caàn thieát, neân thöôøng voâ tình laøm cho beänh phaùt trieån nhanh choùng hôn, hoaëc laây lan caên beänh quaùi aùc naøy sang nhöõng ngöôøi thaân chung quanh mình. Tröôùc thöïc traïng ñoù, caùc chöùng beänh vieâm gan do caùc loaïi sieâu 7 Vieâm gan – Bieát ñeå soáng toát hôn vi khaùc nhau gaây ra vaãn tieáp tuïc laø moái ñe doaï cho raát nhieàu ngöôøi. Noùi toùm laïi, nhöõng hieåu bieát veà gan vaø caùc beänh cuûa gan laø raát caàn thieát cho taát caû moïi ngöôøi. Neáu baûn thaân moãi ngöôøi khoâng coù ñuû kieán thöùc ñeå ñeà phoøng vaø chuû ñoäng trong vieäc ngaên ngöøa vaø phaùt hieän beänh, thì khaû naêng nhôø caäy vaøo caùc baùc só ñeå bieát ñöôïc ñieàu naøy hieän nay laø raát thaáp, bôûi vì caùc trieäu chöùng laâm saøng cuûa beänh gan thöôøng laø raát môø nhaït, khoâng ñaùng keå maáy. Moät khi chuùng ta nhaän ra caùc trieäu chöùng roõ raøng thì söï vieäc thöôøng laø ñaõ quaù muoän maøng... Vôùi nhöõng suy nghó ñoù, chuùng toâi ñaõ khoâng ngaïi söï hieåu bieát keùm coûi cuûa mình, coá gaéng bieân soaïn taäp saùch nhoû naøy töø nhieàu nguoàn tö lieäu toång hôïp ñöôïc treân caùc saùch baùo y hoïc nöôùc ngoaøi hieän ñang löu haønh, nhaèm cung caáp cho nhöõng ai quan taâm coù theå coù ñöôïc nhöõng thoâng tin toái thieåu, nhöõng hieåu bieát cô baûn nhaát veà gan vaø caùc chöùng vieâm gan. Vì theá, taäp saùch khoâng nhaèm muïc ñích ñi saâu vaøo nghieân cöùu hoaëc phaân tích vaán ñeà töø goùc ñoä chuyeân moân, maø seõ trình baøy caùc kieán thöùc ñôn giaûn nhöng caàn thieát theo caùch giaûn dò vaø deã hieåu nhaát. 8 Lôøi noùi ñaàu Mong muoán cuûa chuùng toâi khoâng nhaèm ñeán vieäc thoâng qua taäp saùch naøy giuùp moïi ngöôøi coù theå ñieàu trò ñöôïc beänh vieâm gan khoâng caàn baùc só, maø chæ ñôn giaûn laø giuùp moïi ngöôøi hieåu bieát toát hôn ñeå coù theå baûo veä cho cô theå cuûa chính mình, phaùt hieän kòp thôøi caùc chöùng vieâm gan, cuõng nhö neáu khoâng may ñaõ maéc phaûi caùc vaán ñeà veà gan thì coù theå “bieát ñeå soáng toát hôn”. Treân tinh thaàn ñoù, chuùng toâi mong moûi ñöôïc ñoùn nhaän nhöõng lôøi chæ giaùo töø moïi phía, ñeå noäi dung taäp saùch seõ hoaøn thieän hôn vaø coù theå loaïi boû ñöôïc nhöõng sai soùt chaéc chaén khoâng sao traùnh khoûi trong laàn xuaát baûn naøy. NGUYEÃN MINH TIEÁN 9 Vieâm gan – Bieát ñeå soáng toát hôn 10 CHÖÔNG I NHÖÕNG KIEÁN THÖÙC CÔ BAÛN VEÀ GAN I. Caáu truùc vaø hoaït ñoäng cuûa gan Khoâng bieát ngöôøi xöa coù theå naøo ñaõ coù ñöôïc nhöõng kieán thöùc y hoïc nhö chuùng ta ngaøy nay hay khoâng, nhöng thaät laï laø cuïm töø “to gan” ñöôïc duøng töø xöa ñeán nay laø voâ cuøng chính xaùc, bôûi gan cuûa chuùng ta quaû laø... raát to! Trong caùc cô quan noäi taïng, gan coù khoái löôïng lôùn nhaát, vöôït caû tim, phoåi, thaän..., vôùi khoái löôïng trung bình töø 1.100 gram cho ñeán 1.800 gram vaø coù beà daøy trung bình khoaûng 15 cm – taát nhieân laø coù nhöõng ngöôøi... to gan hôn ngöôøi khaùc. Nhöng noùi chung thì gan phaùi yeáu nhoû hôn gan nam giôùi – ñoù laø noùi veà khoái löôïng, coøn hieåu theo nghóa khaùc thì ñaøn baø ngaøy nay cuõng nhieàu ngöôøi .. to gan laém, nhö baø thuû töôùng Anh tröôùc ñaây chaúng haïn! Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa gan laø khaû naêng töï taùi taïo, phaùt trieån caùc teá baøo cuûa chính mình trong 11 Vieâm gan – Bieát ñeå soáng toát hôn tröôøng hôïp bò phaù huyû bôûi caùc thöông toån taïm thôøi hoaëc beänh taät. Tuy nhieân, neáu nhöõng thöông toån naøy lieân tuïc keùo daøi, gan coù theå seõ khoâng hoài phuïc laïi chöùc naêng cuûa mình nhö tröôùc ñöôïc. Laù gan con ngöôøi – neáu coù theå goïi nhö theá – coù maøu naâu ñoû saäm, naèm ôû phaàn treân cuûa buïng, veà phía beân phaûi, ngay beân döôùi cô hoaønh hay coøn goïi laø hoaønh caùch moâ (diaphragm), töùc laø phaàn ngaên caùch giöõa phoåi vaø caùc cô quan döôùi buïng. Nhöõng xöông söôøn beân döôùi cuøng che chôû, baûo veä cho gan, nhôø ñoù maø nhöõng chaán thöông töø beân ngoaøi coù theå ñöôïc haïn cheá khoâng laøm haïi ñeán gan. Maëc duø caùc chöùc naêng cuûa gan laø voâ cuøng phöùc taïp vaø ña daïng, nhöng caáu truùc cuûa gan laïi khaù ñôn giaûn. Gan ñöôïc phaân chia thaønh 2 thuøy (lobe), thuøy phaûi vaø thuøy traùi, vôùi khoaûng giöõa cuûa hai thuyø naèm hôi choàng mí leân nhau. Söï phaân chia naøy döïa theo vò trí cuûa daây chaèng lieàm (falciform ligament) noái lieàn gan vôùi cô hoaønh vaø thaønh buïng tröôùc. Moät soá ngöôøi cho raèng söï phaân chia nhö theá khoâng hoaøn toaøn töông öùng vôùi cô caáu cuûa gan, neân cuõng ñaõ coù höôùng phaân chia gan thaønh 8 phaàn nhoû (segment) döïa vaøo söï phaân phoái cuûa caùc maïch maùu trong gan. Tuy nhieân, ôû ñaây chuùng ta chaáp nhaän caùch phaân chia theo truyeàn thoáng. 12 Caáu truùc vaø hoaït ñoäng cuûa gan Moãi thuyø cuûa gan laïi phaân ra haøng ngaøn ñôn vò caáu truùc raát nhoû, moãi ñôn vò coù hình luïc giaùc, raát nhoû. Tuy raát nhoû, nhöng moãi moät ñôn vò caáu truùc aáy ñeàu coù moät tónh maïch cöïc nhoû chaïy xuyeân qua giöõa taâm vaø cuoái cuøng taäp trung caû veà tónh maïch gan, laø tónh maïch ñöa maùu ra khoûi gan veà tim. Vaây quanh tónh maïch cöïc nhoû ôû giöõa cuûa moãi ñôn vò caáu truùc laø haøng traêm teá baøo hình khoái, ñöôïc goïi laø hepatocyte. Beân ngoaøi beà maët cuûa moãi ñôn vò caáu truùc laø nhöõng tónh maïch, ñoäng maïch nhoû vaø caùc oáng daãn ñöa caùc chaát loûng ñeán vaø ñi. Khi gan hoaït ñoäng, caùc chaát dinh döôõng ñöôïc thu naïp, caùc chaát thöøa bò thaûi boû, vaø nhöõng cheá phaåm cuûa gan ñöôïc ñöa vaøo cô theå qua caùc oáng daãn naøy. Maïng löôùi caùc “oáng daãn” chuyeån taûi qua gan moãi moät phuùt khoaûng chöøng 1,4 lít maùu. Chuùng ta coù theå hình dung ñöôïc, nhö vaäy cöù moãi moät ngaøy ñeâm gan ñaõ phaûi xöû lyù trung bình laø 2.000 lít maùu! Löôïng maùu naøy sau khi ñi qua gan cuoái cuøng ñöôïc chuyeån trôû veà tim ñeå töø ñoù ñöôïc phaân phoái ñi cho caùc boä phaän khaùc trong cô theå. Khaùc haún vôùi taát caû nhöõng cô quan khaùc, gan laø cô quan duy nhaát trong cô theå nhaän ñeán hai nguoàn cung caáp maùu. Ñoäng maïch gan cung caáp töø 25 ñeán 30% löôïng maùu giaøu oxy cho gan, laø nguoàn 13 Vieâm gan – Bieát ñeå soáng toát hôn nuoâi soáng caùc teá baøo cuûa cô quan naøy. Khoaûng 70 ñeán 75% löôïng maùu coøn laïi maø gan nhaän ñöôïc laø qua tónh maïch cöûa cuûa gan. Löôïng maùu naøy ñöôïc ñöa ñeán töø cô quan tieâu hoaù nhö bao töû, laù laùch, tuïy taïng, tuùi maät, ruoät non, ruoät giaø..... ñaõ hoaø tan vaø mang caùc chaát dinh döôõng ñeán gan ñeå ñöôïc tieáp tuïc cheá bieán theâm hoaëc döï tröõ laïi. Nhö vaäy, gan laø cô quan ñaàu tieân trong cô theå nhaän ñöôïc caùc döôõng chaát töø caùc cô quan tieâu hoaù, ñeå laøm nhieäm vuï kieåm soaùt, thanh loïc vaø cheá bieán tröôùc khi ñöa ra cung caáp cho taát caû caùc cô quan khaùc trong toaøn cô theå. Ñaây cuõng laø nguyeân nhaân chính khieán cho ung thö töø nhieàu boä phaän khaùc cuûa cô theå deã daøng lan ñeán gan. Gan ñöôïc boïc quanh bôûi moät phaàn voû ngoaøi coù raát nhieàu daây thaàn kinh. Lôùp voû boïc naøy ñöôïc goïi teân laø Gibson. Tuy nhieân, caùc teá baøo beân trong cuûa gan laïi hoaøn toaøn khoâng coù caùc daây thaàn kinh caûm giaùc. Vì vaäy, khi gan bò toån thöông chuùng ta khoâng coù caûm giaùc ñau ñôùn gì caû. Chæ trong tröôøng hôïp naøo gan bò söng phoàng lôùn leân, laøm cho lôùp voû boïc Gibson bò keùo caêng ra, chuùng ta môùi caûm thaáy nhöõng côn ñau töùc hoaëc khoù chòu ôû vò trí cuûa gan. Ñieàu naøy xaûy ra trong moät soá tröôøng hôïp vieâm gan caáp tính hoaëc khi laù gan söng lôùn vì bò suy tim phaûi. 14 Chöùc naêng cuûa gan II. Chöùc naêng cuûa gan Moät caùch toång quaùt, gan ñoùng nhieàu vai troø cöïc kyø quan troïng ñeå duy trì ñieàu kieän söùc khoûe cuûa cô theå, vôùi hôn 500 chöùc naêng khaùc nhau theo nhö söï hieåu bieát hieän nay cuûa y hoïc. Trong soá naøy, caùc chöùc naêng noåi baät nhaát laø giuùp cô theå tieâu hoaù ñöôïc caùc daïng môõ, loïc saïch ñoäc toá vaø nhöõng chaát thöøa ra khoûi maùu, tích luyõ naêng löôïng cho cô theå döôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau ñeå söû duïng vaøo nhöõng luùc nguoàn naêng löôïng ñöa vaøo töø beân ngoaøi bò giaùn ñoaïn... Gan coøn laø cô quan chính thöïc hieän vieäc toång hôïp raát nhieàu loaïi protein khaùc nhau, cuõng nhö maät, acid beùo... Gan cuõng laøm coâng vieäc ñieàu hoaø, caân baèng ôû möùc ñoä thích hôïp nhieàu chaát khaùc nhau trong maùu. Döôùi ñaây chuùng ta seõ laàn löôït tìm hieåu qua moät soá chöùc naêng chính cuûa gan. 1. Tích coác phoøng cô Moät trong nhöõng chöùc naêng chính cuûa gan laø döï tröõ naêng löôïng ñeå duøng vaøo nhöõng luùc thieáu huït, döôùi hình thöùc glycogen, moät chaát ñöôïc taïo thaønh töø ñöôøng glucose. Khi löôïng ñöôøng glucose trong maùu leân cao hôn möùc cho pheùp, gan seõ töï ñoäng chuyeån hoaù soá ñöôøng dö thöøa naøy thaønh glycogen, 15 Vieâm gan – Bieát ñeå soáng toát hôn moät hình thöùc coù theå döï tröõ ñöôïc. Khi löôïng ñöôøng glucose trong maùu xuoáng thaáp hôn möùc caàn thieát, gan thöïc hieän quaù trình ngöôïc laïi, chuyeån glycogen thaønh ñöôøng glucose vaø ñöa trôû laïi vaøo trong maùu. Chuùng ta ñeàu bieát ñöôøng laø nguoàn naêng löôïng chính cho boä oùc, hoàng huyeát caàu, baép thòt vaø thaän. Khi thöùc aên khoâng cung caáp ñuû löôïng ñöôøng toái thieåu cho hoaït ñoäng toàn taïi cuûa cô theå, nguoàn cung caáp ñöôøng seõ hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo gan. Trong giai ñoaïn thieáu huït naøy, gan laø cô quan chính cung caáp chaát ñöôøng cho cô theå, nhaát laø cho boä naõo. Vì theá, neáu nhö gan bò chai – do quaù trình beänh lyù maø chuùng ta seõ xem xeùt ôû caùc chöông sau – khaû naêng ñieàu hoaø, döï tröõ vaø cung caáp chaát ñöôøng bò roái loaïn, seõ daãn ñeán söï thay ñoåi baát thöôøng cuûa haøm löôïng ñöôøng trong maùu. Gan cuõng laøm nhieäm vuï tích luyõ caùc daïng sinh toá (vitamin) caàn thieát cho cô theå. Khi nhaän ñöôïc nguoàn maùu coù hoaø tan dinh döôõng töø caùc cô quan tieâu hoaù, gan thu nhaän vaø tích luyõ laïi caùc sinh toá A, D, E vaø K nhö nguoàn döï tröõ ñeå duøng trong nhöõng khi nguoàn cung caáp bò thieáu huït. Sinh toá B cuõng ñöôïc tích luyõ, keå caû moät nguoàn döï tröõ sinh toá B12 ñuû duøng cho cô theå töø 2 ñeán 4 naêm. 16 Chöùc naêng cuûa gan 2. Chuyeån hoaù caùc chaát beùo Moät trong caùc ñieåm chung thöôøng thaáy ôû nhöõng ngöôøi ñau gan laø sôï chaát beùo. Ñieàu naøy raát deã hieåu, bôûi vì gan laø cô quan ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc giuùp cô theå tieâu hoaù ñöôïc caùc daïng chaát beùo. Acid beùo laø moät trong nhöõng nguoàn naêng löôïng quan troïng nhaát ñöôïc döï tröõ trong cô theå chuùng ta vaø cuõng laø thaønh phaàn cô baûn cuûa cho nhieàu loaïi lipid quan troïng, keå caû trigliceride. Gan ñoùng moät vai troø quan troïng trong vieäc haáp thuï vaø cheá bieán môõ vaø cholesterol trong thöùc aên thaønh caùc daïng ñaïm beùo (lipoprotein) deã tieâu hôn. Caùc daïng lipoprotein naøy khoâng nhöõng chæ laø nhöõng nguoàn naêng löôïng döï tröõ quyù giaù ñeå duøng khi thieáu huït, maø coøn laø nhöõng thaønh phaàn cô baûn cuûa nhieàu chaát hoùa hoïc vaø kích thích toá khaùc nhau. Ñeå tieâu hoaù, hay noùi deã hieåu hôn laø ñeå coù theå hoaø tan ñöôïc nhieàu daïng chaát beùo, gan coù nhieäm vuï ñieàu cheá ra moät loaïi dòch tieâu hoaù laø maät (bile), coù maøu naâu hôi vaøng vaø coù chöùa nhöõng loaïi muoái caàn thieát ñeå coù theå laøm tan caùc loaïi môõ. Caùc loaïi muoái naøy ñöôïc taïo ra ngay trong caùc ñôn vò caáu truùc cuûa gan, sau ñoù keát hôïp thaønh maät vaø ñöôïc chuyeån ra 17 Vieâm gan – Bieát ñeå soáng toát hôn khoûi gan ñeå ñöa ñeán tích tuï trong tuùi maät (gallbladder), vaø töø ñaây seõ ñöôïc tieát daàn daàn vaøo ruoät non (small intestine) ñeå tham gia quaù trình tieâu hoaù, laøm tan caùc chaát môõ voán raát... khoù tieâu. 3. Toång hôïp vaø phaân hoaù Gan cuõng hoaït ñoäng nhö moät nhaø maùy hoaù chaát cuûa cô theå. Nhieàu daïng chaát ñaïm (protein) quan troïng khaùc nhau hieän dieän trong maùu ñaõ ñöôïc taïo ra bôûi gan. Khi gan suy yeáu, nhöõng chaát ñaïm do gan taïo ra bò giaûm ñi cuõng daãn ñeán caùc veát thöông treân beà maët cô theå trôû neân deã nhieãm truøng vaø khoù hoài phuïc hôn. Moãi ngaøy gan baøo cheá khoaûng 12g chaát albumin, moät trong nhöõng chaát ñaïm quan troïng nhaát cuûa cô theå. Chính albumin giuùp duy trì löôïng calcium vaø nhieàu chaát quan troïng khaùc trong maùu. Albumin cuõng giuùp ñieàu hoaø löôïng nöôùc töø trong maùu ñöôïc ñöa vaøo caùc cô baép trong cô theå. Vì theá, khi chöùc naêng cuûa gan bò suy giaûm laøm cho löôïng albumin bò giaûm suùt seõ deã gaây ra beänh phuø thuûng, hay coøn goïi laø thuûng nöôùc (edema). Gan cuõng giöõ nhieäm vuï taïo ra globin, moät trong hai yeáu toá taïo thaønh huyeát caàu toá 18 Chöùc naêng cuûa gan (hemoglobin) – thaønh phaàn mang döôõng khí (oxygen) trong caùc teá baøo maùu ñoû. Moät nhoùm chaát ñaïm goïi laø globulin coù chöùa caùc khaùng theå (antibody), cuõng ñöôïc taïo ra töø gan, cuøng vôùi nhieàu chaát ñaïm khaùc laø nhöõng yeáu toá taïo thaønh moät phaàn trong heä thoáng mieãn nhieãm cuûa cô theå, keát hôïp vôùi caùc khaùng theå ñeå choáng laïi nhöõng yeáu toá coù haïi cho cô theå xaâm nhaäp töø beân ngoaøi vaøo. Ngoaøi ra gan cuõng toång hôïp ñöôïc nhieàu chaát quan troïng khaùc nöõa, trong ñoù coù caû fibrinogen vaø prothrombin laø hai yeáu toá quan troïng goùp phaàn vaøo vieäc taïo ra hieän töôïng ñoâng maùu cuûa cô theå. Hieän töôïng ñoâng maùu laø moät phaûn öùng tích cöïc giuùp haïn cheá söï chaûy maùu ôû caùc veát thöông. Vì theá, suy yeáu chöùc naêng cuûa gan cuõng daãn ñeán chaäm ñoâng maùu, vaø ngöôøi beänh deã daøng bò maát nhieàu maùu ngay caû khi veát thöông khoâng nghieâm troïng laém. 4. Loaïi tröø ñoäc toá Caùc chaát ñoäc ñöôïc ñöa vaøo cô theå coù theå phaân thaønh hai nhoùm: nhoùm deã hoaø tan trong nöôùc vaø nhoùm khoâng deã hoaø tan trong nöôùc, thöôøng coù theå tan trong chaát beùo. Nhoùm chaát ñoäc deã hoaø tan trong nöôùc seõ ñöôïc loaïi boû qua thaän vaø ñöa vaøo 19 Vieâm gan – Bieát ñeå soáng toát hôn ñöôøng tieåu ñeå toáng ra beân ngoaøi cô theå. Nhoùm coøn laïi phaûi caàn ñeán vai troø cuûa gan. Vì theá, coù theå noùi gan vaø thaän laø hai cô quan chính trong cô theå coù khaû naêng loaïi boû ñoäc toá. Caùc teá baøo gan loaïi boû ñoäc toá baèng caùch haáp thuï chuùng, chuyeån hoaù baèng caùc phaûn öùng hoaù hoïc, bieán chuùng thaønh nhöõng chaát khoâng ñoäc hoaëc deã hoøa tan trong nöôùc ñeå coù theå thaûi boû ra khoûi cô theå. Vì theá, khi gan suy yeáu, caùc ñoäc toá taát nhieân seõ bò tích luyõ laïi trong cô theå. Toùm laïi, gan ñoùng nhieàu vai troø quan troïng trong hoaït ñoäng bình thöôøng cuûa cô theå. Gan giuùp cô theå haáp thuï ñöôïc caùc döôõng chaát caàn thieát vaø loaïi boû caùc ñoäc toá coù haïi. Maëc duø vaäy, chuùng ta thöôøng ít coù nhöõng quan taâm chuù yù ñuùng möùc ñeå baûo veä cho caùc hoaït ñoäng cuûa gan. Moïi vieäc seõ khoâng coù gì ñaùng noùi neáu nhö khoâng coù söï xuaát hieän ñaùng sôï cuûa caùc loaïi sieâu vi A, B, C, D, E vaø G maø lyù do hieän dieän trong cuoäc ñôøi naøy döôøng nhö chæ laø ñeå gaây ra beänh vieâm gan maø thoâi! Rieâng sieâu vi C laïi coøn laø “ñaëc aân” maø thieân nhieân ban taëng rieâng cho loaøi ngöôøi – vaø moät gioáng tinh tinh (chimpanzeù) coù leõ laø gaàn gioáng vôùi ngöôøi –, vì chuùng khoâng gaây beänh cho baát cöù loaøi naøo khaùc nöõa! 20 Chöùc naêng cuûa gan Töï bieát soá phaän haåm hiu bò baïc ñaõi cuûa mình, gan ñaõ phaùt trieån moät khaû naêng töï nhieân khaù ñaëc bieät so vôùi caùc cô quan khaùc trong cô theå, laø coù theå töï baûo veä mình choáng laïi caùc thöông toån gaây ra bôûi ñoäc toá hay beänh taät, vaø thaäm chí khi khoâng hoaøn toaøn khoâi phuïc laïi ñöôïc sau caùc thöông toån, gan vaãn coù khaû naêng duy trì ñöôïc hoaït ñoäng gaàn nhö bình thöôøng, baèng caùch gia taêng söùc laøm vieäc cuûa caùc teá baøo khoeû maïnh, ñeå buø ñaép cho khoái löôïng coâng vieäc cuûa caùc teá baøo bò thöông toån hoaëc ñaõ bò huyû dieät. Chính nhôø vaøo khaû naêng kyø dieäu naøy, trong raát nhieàu tröôøng hôïp vieâm gan maïn tính, gan vaãn tieáp tuïc hoaït ñoäng ñöôïc moät caùch töông ñoái bình thöôøng trong thôøi gian khaù laâu daøi. Tuy nhieân, vaãn coù nhöõng giôùi haïn maø gan khoâng theå töï mình vöôït qua ñeå baûo veä chính mình maõi maõi. Chuùng ta caàn phaûi bieát ñeå can thieäp kòp thôøi, traùnh söï suy suïp hoaøn toaøn moät khi nhöõng giôùi haïn thöông toån ñaõ vöôït quaù möùc chòu ñöïng cuûa gan. Coù nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau gaây ra vieâm gan. Nhöõng nguyeân nhaân thoâng thöôøng coù theå keå ra laø nhieãm truøng, kyù sinh truøng, hoaëc do uoáng röôïu nhieàu, hoaëc do nhieãm phaûi caùc ñoäc toá, ngay caû 21 Vieâm gan – Bieát ñeå soáng toát hôn ñoäc toá trong caùc loaïi thuoác ñöôïc duøng ñeå ñieàu trò beänh. Tuy nhieân, nguyeân nhaân quan troïng nhaát, thöôøng gaëp nhaát vaø do ñoù cuõng laø ñaùng sôï nhaát laø caùc beänh vieâm gan gaây ra do sieâu vi. Cho ñeán nay, hieän ñöôïc bieát coù 6 loaïi sieâu vi gaây vieâm gan, ñöôïc goïi teân baèng caùc chöõ caùi tuaàn töï laø A, B, C, D, E vaø G. Trong nhöõng chöông keá tieáp sau ñaây, chuùng ta seõ laàn löôït xem xeùt moät soá caùc beänh vieâm gan do caùc loaïi sieâu vi gaây ra. III. Beänh cuûa gan Gan laø cô quan phaûi ñoái ñaàu vôùi raát nhieàu moái nguy hieåm ñe doaï daãn ñeán thöông toån vaø beänh taät. Caùc ñoäc toá moät khi xaâm nhaäp cô theå nhaát thieát phaûi ñi qua gan, vì nhö chuùng ta ñaõ bieát, gan laø tieàn ñoàn kieåm soaùt tröôùc khi cho pheùp caùc chaát hoaø tan trong maùu ñöôïc ñöa vaøo söû duïng. Hôn theá nöõa, gan coøn laø moät trong nhöõng cô quan coù khoái löôïng coâng vieäc naëng neà nhaát trong cô theå, neân baát cöù moät söï suy yeáu naøo cuûa gan ñeàu taát yeáu daãn theo nhieàu söï suy suïp khaùc. Thaät may maén thay laø trong haàu heát caùc tröôøng hôïp gan ñeàu coù khaû naêng töï baûo veä laáy 22 Beänh cuûa gan mình. Ñoù laø nhôø vaøo nhöõng ñaëc tính maø döôøng nhö trong cô theå khoâng coù cô quan naøo khaùc coù ñöôïc. Gan coù khaû naêng taùi taïo caùc teá baøo cuûa mình sau khi chuùng bò huyû hoaïi ñi vì moät lyù do naøo ñoù. Gan cuõng coù theå chöõa laønh nhöõng teá baøo thöông toån neáu chuùng chöa ñeán möùc bò huyû hoaïi hoaøn toaøn. Gan coøn coù theå thay theá, loaïi boû nhöõng teá baøo naøo khoâng coøn giöõ ñöôïc khaû naêng hoaït ñoäng bình thöôøng. Noùi chung, nhöõng hoaït ñoäng töï toå chöùc, cuûng coá löïc löôïng cuûa chính mình nhö theá naøy ñöôïc gan thöïc hieän moät caùch hoaøn toaøn töï ñoäng maø khoâng caàn coù baát kyø söï can thieäp naøo khaùc töø beân ngoaøi. Moät ñieàu kyø dieäu khaùc nöõa laø nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa gan theå hieän moät söï “ñoaøn keát nhaát trí” khieán cho cô quan naøy raát khoù loøng bò haï guïc tröôùc nhöõng thöông toån. Maëc duø gan ñöôïc hình thaønh töø raát nhieàu ñôn vò caáu truùc nhoû nhö ñaõ noùi ôû moät phaàn treân, nhöng taát caû nhöõng ñôn vò caáu truùc naøy ñeàu “nhaát trí” cuøng hoaït ñoäng gioáng heät nhö nhau! Ñieàu naøy coù nghóa laø, khi moät phaàn naøo ñoù cuûa gan bò taán coâng, thöông toån hoaëc suy yeáu, nhieäm vuï chung vaãn khoâng bò aûnh höôûng. Gan giaûi quyeát tröôøng hôïp naøy baèng caùch thuùc ñaåy caùc phaàn “khoeû maïnh” coøn laïi taêng cöôøng söùc laøm vieäc vaø “laøm thay” cho caùc “thöông binh”. Tình traïng naøy coù theå 23