Tài liệu Việc làm của đồng bào dân tộc thiểu số trong phát triển bền vững tại tỉnh sơn la

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HÀ THỊ GIANG VIỆC LÀM CỦA ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ TRONG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG TẠI TỈNH SƠN LA LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG HÀ NỘI, 2016 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HÀ THỊ GIANG VIỆC LÀM CỦA ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ TRONG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG TẠI TỈNH SƠN LA Chuyên ngành: Phát triển bền vững Mã số: Thí điểm LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ ANH VŨ HÀ NỘI, 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng, các kết quả trong luận văn là hoàn toàn trung thực, đảm bảo tính khách quan và hoàn toàn không trùng lặp với bất kỳ công trình nghiên cứu khoa học nào. Học viên Hà Thị Giang MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM CHO ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ TRONG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG...................................................................................................... 9 1.1. Một số khái niệm ................................................................................. 9 1.2. Vai trò, ý nghĩa của việc làm và giải quyết việc làm cho đồng bào dân tộc thiểu số ................................................................................................ 19 1.3. Kinh nghiệm giải quyết việc làm cho đồng bào dân tộc thiểu số ở một số địa phương và bài học kinh nghiệm ..................................................... 22 Chương 2. THỰC TRẠNG VIỆC LÀM CỦA ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ TRONG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Ở TỈNH SƠN LA GIAI ĐOẠN 2005 - 2015 ........................................................................................ 27 2.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế, xã hội ảnh hưởng đến việc làm và giải quyết việc làm của đồng bào dân tộc thiểu số ở tỉnh Sơn La ................... 27 2.2. Thực trạng việc làm và giải quyết việc làm cho đồng bào dân tộc thiểu số ở tỉnh Sơn La tiếp cận từ góc độ phát triển bền vững ................. 35 Chương 3. GIẢI PHÁP GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM CỦA ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ TRONG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Ở TỈNH SƠN LA ĐẾN NĂM 2020 ............................................................................. 56 3.1. Bối cảnh quốc tế và trong nước ........................................................ 56 3.2. Quan điểm, phương hướng và giải pháp cơ bản nhằm giải quyết việc làm cho đồng bào DTTS của tỉnh Sơn La ................................................ 57 3.3. Những giải pháp cơ bản nhằm giải quyết việc làm bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số ở tỉnh Sơn La ........................................................... 67 KẾT LUẬN .................................................................................................... 79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 81 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DTTS : Dân tộc thiểu số UBND : Ủy ban nhân dân HĐND : Hội đồng nhân dân CNH, HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa ILO : Tổ chức Lao động quốc tế DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Cơ cấu kinh tế của tỉnh Sơn La ...................................................... 28 Bảng 2.2: Tỷ lệ tham gia lao động của đồng bào dân tộc thiểu số theo nhóm tuổi ................................................................................................................... 30 Bảng 2.3: Trình độ học vấn của đồng bào dân tộc thiểu số tỉnh Sơn La ........ 31 Bảng 2.4: Trình độ chuyên môn kỹ thuật của đồng bào dân tộc .................... 31 2.2. Thực trạng việc làm và giải quyết việc làm cho đồng bào dân tộc thiểu số ở tỉnh Sơn La tiếp cận từ góc độ phát triển bền vững ..................................... 35 Bảng 2.5: Cơ cấu lực lượng lao động là đồng bào dân tộc thiểu số ở Sơn La có việc làm theo ngành kinh tế ............................................................................ 41 Bảng 2.6: Thu nhập bình quân/tháng của lao động đồng bào DTTS.............. 43 Bảng 2.7: Tỷ lệ sử dụng thờỉ gian lao động của đồng bào dân tộc thỉểu số tỉnh Sơn La ............................................................................................................. 43 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việc làm luôn là một trong những mối quan tâm hàng đầu của tất cả các quốc gia trên thế giới nhằm thực hiện mục tiêu phát triển và phát triển bền vững. Không chỉ đơn thuần là vấn đề về kinh tế, việc làm còn là vấn đề xã hội mang tính chất toàn cầu. Chính vì vậy, giải quyết việc làm đang là vấn đề cấp thiết, là một yếu tố quan trọng nhằm phát huy nhân tố con người, tạo sự ổn định xã hội và phát triển kinh tế, góp phần phát triển bền vững đất nước. Gần 30 năm đổi mới để lại nhiều dấu ấn trên mọi phương diện của đất nước, đặc biệt là tăng trưởng kinh tế và xóa đói giảm nghèo. Trong những năm qua, tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân của Việt Nam đạt trên 7%/năm, thu nhập bình quân đầu người tăng cao; chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tích cực, tỷ lệ nghèo giảm mạnh, đời sống dân cư được cải thiện đáng kể…Bên cạnh những thành tựu nổi bật vẫn còn nhiều bất cập, yếu kém như: xóa đói giảm nghèo chưa vững chắc, nguy cơ tái nghèo cao, chênh lệch về thu nhập và mức sống đang có xu hướng tăng lên; chưa đáp ứng được nhu cầu về việc làm… Thực tế cho thấy, hiện nay nước ta đang thiếu lượng lớn lao động có tay nghề nhưng lại thừa lao động giản đơn, đặc biệt là lao động ở khu vực nông nghiệp, nông thôn. Bất cập này cũng là một trong nhiều nguyên nhân làm nảy sinh bất ổn về chính trị- xã hội, vì vậy, giải quyết việc làm đang là một vấn đề cấp bách đối với nước ta. Sơn La là tỉnh miền núi ở phía Tây Bắc của Tổ quốc với tổng diện tích tự nhiên đứng thứ 3 cả nước, có nhiều tiềm năng và thế mạnh về các ngành nông- lâm nghiệp, có trữ lượng khoáng sản lớn và đặc biệt là thế mạnh khai thác thủy điện; có đường biên giới với nước bạn Lào nên thuận lợi cho việc giao thương buôn bán….Tuy nhiên, đây vẫn là một tỉnh đặc biệt khó khăn về nhiều mặt: kinh tế phát triển chậm, cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội thấp 1 kém,chưa phát triển về công nghiệp và dịch vụ, hầu hết lao động chưa qua đào tạo vì vậy tỉ lệ thất nghiệp còn cao, mức thu nhập bình quân đầu người và mức sống của người dân còn thấp. Sơn La hiện có 14 dân tộc cùng sinh sống như: Thái, Kinh, H’mông, Mường, Dao, Lào…… Đa số các dân tộc cư trú ở vùng núi cao, biên giới, vùng sâu, vùng xa - là những vùng kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn,vì vậy mức thu nhập và mức sống còn rất thấp, tỷ lệ đói nghèo hàng năm vẫn cao, điều đó đã tạo sự chênh lệch lớn giữa các vùng trong tỉnh và cả nước. Là tỉnh có vị trí quan trọng về kinh tế - xã hội, an ninh, quốc phòng và môi trường sinh thái của khu vực Tây Bắc. Do đó, giải quyết việc làm cho lao động nghèo là đồng bào dân tộc thiểu số sẽ xóa đói giảm nghèo, phát triển kinh tế của tỉnh, đồng thời góp phần tạo sự ổn định và phát triển có tính bền vững của nước. Bên cạnh những thành tựu đạt được vẫn còn đang tồn tại nhiều vấn đề kinh tế - xã hội nổi cộm như vấn đề môi trường, sự chênh lệch giữa các bộ phận dân cư, vấn đề đất sản xuất và việc làm cho người lao động dân tộc thiểu số tại các vùng tái định cư thủy điện Sơn La…. Những khó khăn về kinh tế là nguy cơtiềm ẩn những bất ổn về chính trị - xã hội. Sự yếu kém đó có nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân cơ bản là do thiếu việc làm. Do đó, giải quyết việc làm là đáp ứng nguyện vọng chính đáng của những lao động nghèo là người dân tộc thiểu số nhằm tạo sự ổn định, phát triển kinh tế - xã hội, nhưng đó cũng là một thách thức lớn đối với Sơn La. Yêu cầu đặt ra là làm thế nào giải quyết được việc làm, nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống cho đồng bào dân tộc thiểu số hiện nay nhưng không làm ảnh hưởng đến việc làm của thế hệ mai sau. Xuất phát từ thực tế trên, học viên lựa chọn đề tài “Việc làm của đồng bào dân tộc thiểu số trong phát triển bền vững tại tỉnh Sơn La” làm luận văn Thạc sĩ. Luận văn có ý nghĩa lý luận và thực tiễn thiết thực, phù hợp với sự phát triển chung của đất nước trong giai đoạn hội nhập quốc tế. 2 2. Tổng quan nghiên cứu liên quan đến đề tài 2.1. Tổng quan tài liệu nghiên cứu nước ngoài Tùy thuộc vào mục đích cụ thể mà mỗi công trình nghiên cứu về việc làm, giải quyết việc làm lại tập trung nghiên cứu làm nổi bật từng khía cạnh khác nhau. Tuy nhiên, dù theo hướng nào thì từ lâu các nghiên cứu đều cho thấy: vấn đề việc làm vốn dĩ là một trong những mục tiêu, tiêu chí đánh giá “sức khỏe”, trình độ phát triển của mọi nền kinh tế. Không những thế, việc làm vừa là nguyên nhân vừa là kết quả của chính sách kinh tế, xã hội. Nét riêng của các tác giả qua công trình nghiên cứu đã thể hiện tương đối rõ nét: John Maynard Keynes (1884-1946) với tác phẩm nổi tiếng “Lý luận chung về việc làm, lãi suất và tiền tệ”, Nhà xuất bản giáo dục, Hà Nội, 1994. Nghiên cứu đã xem việc làm trong mối quan hệ chặt chẽ với sản lượng - thu nhập - tiêu dùng - đầu tư - tiết kiệm. Ví trí trung tâm trong lý thuyết của ông là việc làm. J.M.Keynes cho rằng, tình trạng việc làm được xác định trong mối quan hệ giữa tác động các yếu tố thị trường lao động, sự vận động của thất nghiệp, tình trạng sản xuất, khối lượng sản phẩm, quy mô thu nhập. Lý thuyết về việc làm của J.M Keynes được xây dựng dựa trên các giả định đúng với điều kiện của các nước phát triển, nhưng không hoàn toàn phù hợp với các nước đang phát triển. Bởi vì hầu hết các nước nghèo, nguyên nhân khó khăn cơ bản để gia tăng sản lượng, tạo việc làm không phải do tổng cầu không đủ cao. Ở các nước đang phát triển, khi tổng cầu tăng sẽ kéo theo tăng giá cả, dẫn đến lạm phát. Vì thế, biện pháp tăng tổng cầu để tăng quy mô sản xuất, tạo việc làm không đúng với mọi quốc gia, trong mọi thời kỳ. Mặt khác, nếu tạo việc làm cho khu vực thành thị và một số trung tâm công nghiệp bằng cách tăng tổng cầu sẽ tạo ra làn sóng di dân từ nông thôn ra thành thị và tỷ lệ thất nghiệp ở đô thị gia tăng. Điều này có thể làm suy giảm việc làm và sản lượng quốc dân của cả nước. 3 Trong cuốn “Tăng trưởng kinh tế ở châu Á gió mùa’’, Harry Toshima nhà kinh tế học Nhật Bản đã nghiên cứu mối quan hệ giữa hai khu vực nông nghiệp và công nghiệp dựa trên những đặc điểm khác biệt của các nước đang phát triển Châu Á. Đó là nền nông nghiệp lúa nước có tính thời vụ cao. Nền nông nghiệp lúa nước vẫn thiếu lao động lúc đỉnh cao của thời vụ và chỉ dư thừa lao động trong thời kỳ nông nhàn. Vì vậy, ông cho rằng cần giữ lại lao động nông nghiệp và chỉ tạo thêm việc làm trong những tháng nông nhàn bằng cách tăng vụ, đa dạng hoá cây trồng, vật nuôi..., đồng thời sử dụng lao động nhàn rỗi trong nông nghiệp vào các ngành sản xuất công nghiệp cần nhiều lao động; việc tạo thuận lợi hơn nữa để có việc làm đầy đủ cho mọi thành viên gia đình nông dân trong những tháng nhàn rỗi sẽ nâng cao mức thu nhập hàng năm của họ và sẽ mở rộng được thị trường trong nước cho các ngành công nghiệp và dịch vụ. Như vậy, lực lượng lao động sẽ được sử dụng hết. Ngoài ra, còn có một số nghiên cứu của tác giả và tổ chức quốc tế bàn về vấn đề lao động, việc làm và giải quyết việc làm của nước ta, đồng thời khuyến cáo, đề xuất chính sách tham vấn cho Chính phủ Việt Nam trong lĩnh vực việc làm. 2.2. Tổng quan tài liệu nghiên cứu trong nước Trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, giải quyết việc làm cho người lao động là một trong những vấn đề lớn và được ưu tiên bởi vì việc làm là một trong những điều kiệncơ bản để tạo thu nhập, nâng cao chất lượng sống cho người lao động, thực hiện xóa đói giảm nghèo. Vì vậy, trong những năm qua, đã có rất nhiều công trình nghiên cứu, chương trình quốc gia, đề tài, luận án… có nội dung liên quan đến vấn đề việc làm cho người lao động, các tác giả đã đi từ tổng kết thực tiễn để hình thành lý luận về lao động - việc làm, đưa ra các khái niệm việc làm, tạo việc làm, thất nghiệp, từ đó nhấn mạnh sự cần thiết của giải quyết việc làm cho người lao động. 4 Nguyễn Hữu Dũng (2003) “Giải quyết vấn đề lao động và việc làm trong quá trình đô thị hoá CNH, HĐH nông nghiệp nông thôn” đã phân tích, đánh giá thực trạng phát triển, phân bổ và sự dụng nguồn lực con người ở Việt Nam trong những năm đổi mới theo ngành kinh tế, theo thành phần kinh tế và theo vùng lãnh thổ; bối cảnh trong nước và thế giới ảnh hưởng tới phát triển, phân bố và sử dụng nguồn lực con người trong giai đoạn mới; những quan điểm, phương hướng phát triển, phân bổ và sử dụng nguồn lực con người ở nước ta. Trên cơ sở đó, tác giả đưa ra những chính sách và giải pháp nhằm phát triển, phân bổ hợp lý và sử dụng có hiệu quả nguồn lực con người trong phát triển kinh tế ở nước ta tới năm 2010. Trần Văn Chử (2006) trong công trình “Các giải pháp tăng cường quản lý của Nhà nước đối với thị trường lao động ở nước ta” đã đưa ra các giải pháp sau: Nhóm các giải pháp tăng cường vai trò quản lý của Nhà nước đối với tạo cung về lao động; Nhóm giải pháp nhằm tăng cường vai trò quản lý của Nhà nước về mở rộng cầu về lao động. Nhóm giải pháp tăng cường quản lý Nhà nước về tổ chức và quản lý thị trường sức lao động. Nhóm giải pháp về tăng cường vai trò của Nhà nước nhằm bảo vệ lợi ích người lao động [6, tr.37-39]. Tô Ánh Dương (2012) “Thị trường lao động Việt Nam: Thực trạng và giải pháp phát triển” đã đưa ra các giải pháp: Phát triển thị trường lao động Việt Nam (hoàn thiện thể chế thị trường lao động; phát triển cung lao động; phát triển cầu lao động; Hỗ trợ phát triển thị trường lao động; cải cách chính sách tiền lương, tiền công và phát triển hệ thống an sinh xã hội); Ngoài ra, trên nhiều tạp chí có đăng nhiều bài viết đề cập đến vấn đề việc làm nhưng nhìn chung chủ yếu đề cập đến giải quyết việc làm cho người lao động trên cả nước với nhiều cách tiếp cận khác nhau. 5 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục tiêu tổng quát: Trên cơ sở lý luận và kinh nghiệm thực tiễn, luận văn làm rõ thực trạng việc làm của đồng bào dân tộc thiểu số tỉnh Sơn La, chỉ ra những vấn đề hạn chế, tồn tại; nguyên nhân của những hạn chế, tồn tại. Từ đó, khuyến nghị được những giải pháp giải quyết việc làm cho đồng bào dân tộc thiểu số trong quá trình phát triển bền vững tỉnh Sơn La. Mục tiêu cụ thể: Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về việc làm của đồng bào dân tộc thiểu số. Từ góc nhìn phát triển bền vững, làm rõ thực trạng việc làm của đồng bào dân tộc thiểu số ở tỉnh Sơn La, những hạn chế, tồn tại, nguyên nhân tồn tại và những vấn đề đặt ra cần giải quyết. Đề xuất một số quan điểm, giải pháp giải quyết việc làm cho đồng bào dân tộc thiểu số trong bối cảnh phát triển bền vững tại tỉnh Sơn La . 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những vấn đề liên quan đến việc làm của đồng bào dân tộc thiểu số trong quá trình phát triển bền vững tại tỉnh Sơn La Phạm vi nghiên cứu: Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng vấn đề việc làm của đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Sơn La - tiếp cận từ góc độ phát triển bền vững. Về không gian: Đề tài nghiên cứu vấn đề việc làm trong bối cảnh phát triển bền vững trên địa bàn tỉnh Sơn La. Về thời gian: Nghiên cứu thực trạng việc làm của đồng bào dân tộc thiểu số giai đoạn 2010 – 2015 và đề xuất một số giải pháp giải quyết việc làm cho đồng bào dân tộc thiểu số ở Sơn La từ 2016 đến năm 2025. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Phương pháp luận: Luận văn được thực hiện dựa trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa MácLênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm, nghị quyết, đường lối, chính 6 sách của Đảng Cộng sản Việt Nam; các lý thuyết về lao động,việc làm; kế thừa kết quả các công trình nghiên cứu khoa học có liên quan đến vấn đề lao động và việc làm; kế thừa các Nghị quyết, Chỉ thị của Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tỉnh Sơn La và Ban chỉ đạo Tây Bắc để nghiên cứu. Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp sử dụng số liệu thứ cấp: gồm tư liệu, tài liệu, số liệu thống kê đã có, các công trình nghiên cứu đã công bố, sách, tài liệu, số liệu thống kê của tỉnh Sơn La theo nội dung, yêu cầu cần tìm hiểu, sắp xếp theo từng đề mục, so sánh, đối chiếu các tài liệu và chọn lọc, xử lý. Phương pháp xử lý số liệu: sử dụng phần mềm Excel để xử lý số liệu. Phương pháp thống kê: thực hiện tổng hợp, thống kê phân tích hệ thống và kế thừa các tài liệu, dữ liệu, số liệu đã có từ các nguồn dữ liệu có liên quan. Phương pháp thống kê so sánh: được sử dụng chủ yếu để mô tả, phân tích và so sánh kết quả. Phương pháp thừa kế có chọn lọc: tham khảo các tài liệu, thông tin cần thiết có liên quan từ những công trình nghiên cứu trước đây. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Ý nghĩa lý luận: Luận văn góp phần làm rõ một số vấn đề lý luận về việc làm của một nhóm dân cư đặc thù ở nước ta là đồng bào dân tộc thiểu số trong chiến lược phát triển bền vững. Giải quyết việc làm cho đồng bào dân tộc thiểu số không chỉ đơn thuần là giải quyết về vấn đề kinh tế, mà sâu xa hơn, giải quyết việc làm cũng chính là giải quyết được các vấn đề xã hội, thực hiện bình đẳng xã hội, tăng thu nhập cho người dân, làm giảm sự chênh lệch giữa các tầng lớp trong xã hội, giải quyết mối quan hệ của người nghèo trong mối quan hệ kinh tế- xã hội - con người trong phát triển bền vững. 7 Ý nghĩa thực tiễn: Thực tiễn tại Sơn La có thể là kinh nghiệm về giải quyết việc làm cho các địa phương trong quá trình phát triển bền vững. Luận văn có thể la tài liệu tham khảo cho các nhà hoạch định chính sách ở địa phương và học sinh, sinh viên... Các giải pháp đề xuất của luận văn có ý nghĩa gợi mở cho việc giải quyết việc làm cho đồng bào dân tộc thiểu số ở tỉnh Sơn La. 6. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương, 8 tiết: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về giải quyết việc làm cho đồng bào dân tộc thiểu số trong phát triển bền vững Chương 2: Thực trạng việc làm của đồng bào dân tộc thiểu số tỉnh Sơn La giai đoạn 2005 - 2015 Chương 3: Quan điểm và giải pháp giải quyết việc làm cho đồng bào dân tộc thiểu số tỉnh Sơn La đến năm 2020 8 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM CHO ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ TRONG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG 1.1. Một số khái niệm 1.1.1. Khái niệm Việc làm Việc làm - mối quan tâm số một của người lao động. Giải quyêt việc làm - vấn đề cấp bách của các quốc gia. Cuộc sống của bản thân và gia đình người lao động phụ thuộc rất lớn vào việc làm của họ. Sự tồn tại và phát triển của mỗi quốc gia cũng gắn liền với tính hiệu quả của chính sách giải quyết việc làm. Với tầm quan trọng như vậy, việc làm được nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau như kinh tế, xã hội học, lịch sử...Nghiên cứu dưới góc độ lịch sử thì việc làm liên quan đến phương thức lao động kiếm sống của con người và xã hội loài người; còn các nhà kinh tế coi sức lao động thông qua quá trình thực hiện việc làm của người lao động là yếu tố quan trọng của đầu vào sản xuất và xem xét vấn đề thu nhập của người lao động từ việc làm. Ở Việt Nam trước đây, trong cơ chế kế hoạch hóa tập trung, quan liêu bao cấp, người lao động được coi là có việc làm và được xã hội thừa nhận, quan trọng là người làm việc trong thành phân kinh tế xã hội chủ nghĩa (quốc doanh, tập thể). Theo cơ chế đó, xã hội không thừa nhận việc làm ở các thành phần kinh tế khác và cũng không thừa nhận thiếu việc làm, thất nghiệp.Ngày nay các quan niệm về việc làm đã được hiểu rộng hơn, đúng đắn và khoa học hơn, đó là các hoạt động của con người nhằm tạo ra thu nhập mà không bị pháp luật cấm. Điều 13, chương II Bộ Luật lao động Nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam quy định: “Mọi hoạt động lao động tạo ra nguồn thu nhập không bị pháp luật cấm đều được thừa nhận là việc làm”. Nhận thức mới hiện nay đã tạo ra những khả năng to lớn giải phóng sức 9 lao động, giải quyết việc làm cho nhiều thành phần trong xã hội. Như vậy, theo quan niệm trên, việc làm là làm các công việc để nhận tiền công, tiền lương hoặc hiện vật cho công việc đó; Làm những công việc tự làm mang lại lợi ích cho bản thân hoặc tạo thu nhập cho gia đình, cho cộng đồng, kể cả những công việc không được trả công bằng hiện vật. Theo đó, một hoạt động được coi là việc làm cần thoả mãn hai điều kiện: Một là, hoạt động đó phải có ích và tạo ra thu nhập cho người lao động và các thành viên trong gia đình. Hai là, người lao động được tự do hành nghề, hoạt động đó không bị pháp luật cấm. Điều này chỉ rõ tính pháp lý của việc làm. Hai điều kiện trên có quan hệ chặt chẽ với nhau, là điều kiện cần và đủ của một hoạt động được thừa nhận là việc làm, quan niệm đó đã góp phần mở rộng quan niệm về việc làm, tạo điều kiện cho người lao động được tự do hành nghề, tự do kinh doanh, liên kết để tạo việc làm và tự do thuê mướn lao động theo pháp luật của Nhà nước, tự tạo ra việc làm cho mình và thu hút lao động xã hội theo quan hệ cung - cầu về lao động trên thị trường, mặt khác người lao động khi thực hiện hành vi việc làm cũng phải giới hạn hoạt động theo những chế định của pháp luật, ngăn ngừa những hoạt động có hại cho cộng đồng và cho xã hội. Điểm đáng lưu ý là tùy theo phong tục, tập quán của mỗi dân tộc và pháp luật của các quốc gia, các thời kỳ khác nhau mà có những quan niệm khác nhau về việc làm: Ví dụ: mại dâm của phụ nữ được coi là việc làm của phụ nữ ở Thái Lan, Philippin vì được pháp luật bảo hộ và quản lý; nhưng ở Việt Nam hoạt động đó bị coi là hoạt động phi pháp, vi phạm pháp luật và không được thừa nhận là việc làm; Hoặc, ở Việt Nam sản xuất và buôn bán pháo nổ trước đây là việc làm nhưng từ năm 1993, sản xuất và buôn bán pháo nổ không phải là việc làm vì bị cấm chính thức theo Nghị quyết 05/CP và 06/CP. Như vậy, khái niệm việc làm được mở rộng về nội hàm và tạo ra khả năng to lớn giải phóng tiềm năng lao động, giải quyết việc làm cho nhiều 10 người. Việc chuẩn và lượng hoá khái niệm việc làm tạo ra cơ sở thống nhất trong lĩnh vực điều tra, nghiên cứu và hoạch định các chính sách về việc làm. Người có việc làm: là người đủ 15 tuổi trở lên đang làm việc trong các ngành kinh tế quốc dân, với thời gian làm việc không ít hơn mức chuẩn quy định cho người có việc làm trong tuần lễ tham khảo. Mức chuẩn ở Việt Nam: Làm việc ít nhất 16 giờ trong một tuần. Người thiếu việc làm: Theo Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) thì người thiếu việc làm là người trong tuần lễ tham khảo có số giờ làm việc dưới mức quy định chuẩn cho người có đủ việc làm và có nhu cầu làm thêm. Ở Việt Nam hiện nay, mức chuẩn về thời gian làm việc cho người thiếu việc làm là làm việc dưới 40 giờ (5 công) trong tuần lễ tham khảo hoặc trong tuần lễ tham khảo không làm việc vì lý do bất khả kháng, nhưng 4 tuần trước đó làm việc dưới 160 giờ (20 công) và có nhu cầu làm thêm. Người đủ việc làm: Là những người có việc làm với thời gian làm việc không ít hơn mức giờ chuẩn quy định cho người đủ việc làm trong tuần lễ tham khảo hoặc là nhũng người làm việc dưới giờ chuẩn quy định cho người đủ việc làm, nhưng không có nhu cầu làm thêm. Mức chuẩn: Làm việc 40 giờ trở lên trong tuần lễ tham khảo. Thất nghiệp: Đối lập với việc làm, thất nghiệp là một tình trạng có tính quy luật của các nền kinh tế thị trường. Có nhiều khái niệm khác nhau về thất nghiệp. Theo quan niệm của ILO: "Thất nghiệp là tình trạng tồn tại khi một số người trong lực lượng lao động muốn làm việc, nhưng không thể tìm được việc làm ở mức tiền công đang thịnh hành". Dân số là cơ sở để hình thành lực lượng lao động. Dân số biến động có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến quy mô, cơ cấu cũng như sự phân bố theo không gian của dân số trong độ tuổi lao động. Dân số trong độ tuổi lao động là những người ở trong độ tuổi lao động theo quy định của pháp luật 11 nước đó. Hiện nay ở nước ta, Bộ Luật Lao động quy định độ tuổi lao động là những người đủ 15 tuổi đến 60 tuổi (đối với nam) và đủ 15 tuổi đến 55 tuổi (đối với nữ). Nguồn lao động và lực lượng lao động là khái niệm có ý nghĩa quan trọng làm cơ sở cho việc tính toán cân đối lao động, việc làm trong xã hội. Nguồn lao động: Theo giáo trình Kinh tế phát triển của trường Đại học Kinh tế quốc dân (2005), “Nguồn lao động là bộ phận dân số trong độ tuổi lao động theo quy định của pháp luật có khả năng lao động, có nguyện vọng tham gia lao động và những người ngoài độ tuối lao động (trên độ tuổi lao động) đang làm việc trong các ngành kinh tế quốc dân”. Việc quy định độ tuổi lao động tuỳ mỗi nước có quy định khác nhau, thậm chí khác nhau ở các giai đoạn của mỗi nước. Điều đó tuỳ thuộc vào trình độ phát triển kinh tế. ở nước ta, theo quy định của Bộ Luật lao động (2002) độ tuổi lao động đối với nam từ 15-60 tuổi và nữ là từ 15-55 tuổi. Nguồn lao động luôn được xem xét trên hai mặt, biểu hiện đó là số lượng và chất lượng. Lực lượng lao động: Theo quan niệm của tố chức lao động Quốc tế (ILO): Lực lượng lao động là một bộ phận dân số trong độ tuổi quy định, thực tế có tham gia lao động và những người không có việc làm đang tích cực tìm kiếm việc làm. Từ những quan niệm của các nhà nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam, lực lượng lao động quan niệm như sau: Lực lượng lao động bao gồm toàn bộ những người từ đủ 15 tuổi trở lên đang có việc làm hoặc không có việc làm, nhưng có nhu cầu làm việc và sẵn sàng làm việc. Khái niệm việc làm và khái niệm lao động không giống nhau, nhưng có liên quan chặt chẽ với nhau. Việc làm thể hiện mối quan hệ của con người với những chỗ làm việc cụ thể, là những giới hạn xã hội cần thiết trong đó lao động diễn ra đồng thời nó là điều kiện cần thiết để thoả mãn nhu cầu xã hội về lao động là nội dung chính của hoạt động con người. 12 Quan niệm về giải quyết việc làm: Giải quyết việc làm cho người lao động là một trong những nội dung cơ bản của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của các quốc gia, được toàn thế giới cam kết trong tuyên bố về chương trình hành động toàn cầu tại thủ đô Copenhaghen (Đan Mạch) vào tháng 3/1995. Giải quyết việc làm cho người lao động được hiểu là tổng thế các quá trình tạo ra điều kiện và môi trường bảo đảm cho mọi người có khả năng lao động có cơ hội làm việc với chất lượng việc làm và thu nhập ngày càng cao. Quan niệm này cho thấy, giải quyết việc làm chính là để khai thác triệt để tiềm năng của người lao động, nhằm đạt được việc làm hợp lý và việc làm có hiệu quả. Vì vậy, nghiên cứu để đề ra các chính sách giải quyết việc làm phù hợp có ý nghĩa hết sức quan trọng đối với người lao động ở chỗ: tạo cơ hội cho họ thực hiện được quyền và nghĩa vụ của mình, trong đó có quyền cơ bản nhất là quyền được làm việc để tạo ra thu nhập nuôi sống bản thân và gia đình, góp phần vào dựng xây quê hương đất nước. Người được giải quyết việc làm: là những người trong độ tuổi lao động mà trong 12 tháng qua kể từ thời điểm điều tra đã ký được hợp đồng lao động theo Bộ luật Lao động và những người tự tạo việc làm. Giải quyết việc làm là môt trong những vấn đề quan trọng cần phải giải quyết của mỗi quốc gia. Chính sách việc làm: là một hệ thống các chính sách chung có quan hệ và tác động đến việc mở rộng và phát triển việc làm cho lực lượng lao động của toàn xã hội, như các chính sách: Khuyến khích phát triển các lĩnh vực, những ngành nghề có khả năng thu hút nhiều lao động; chính sách tạo việc làm cho những đối tượng đặc biệt người tàn tật, đối tượng tệ nạn xã hội, người hồi hương; chính sách hợp tác và xuất khẩu lao động đi nước ngoài... Chính sách việc làm tác động đến một vấn đề nhạy cảm, vừa có ý nghĩa về mặt kinh tế, vừa có ý nghĩa về mặt chính trị và xã hội. Việc hoạch định và 13 thực hiện không tốt chính sách việc làm sẽ dẫn đến những hậu quả, những thiệt hại trực tiếp cả về kinh tế và cả về chính trị, xã hội cho đất nước. 1.1.2. Khái niệm Phát triển bền vững Trên nhiều diễn đàn và văn kiện của cộng đồng quốc tế cũng như trong các chính sách, chương trình hành động của các quốc gia, vấn đề phát triển bền vững đang nổi lên như một trong những mối quan tâm hàng đầu của toàn nhân loại. Ở Việt Nam, phát triển bền vững là một trong những nội dung cơ bản để thực hiện đổi mới mô hình tăng trưởng kinh tế, đồng thời cũng là mục tiêu quan trọng hàng đầu mà nền kinh tế hướng tới.Trên bình diện toàn thế giới hay tại mỗi khu vực và ở mỗi quốc gia xuất hiện biết bao vấn đề bức xúc lại mang tính phổ biến. Kinh tế càng tăng trưởng thì tình trạng khan hiếm các loại nguyên liệu, năng lượng do sự cạn kiệt các nguồn tài nguyên không tái tạo được ngày càng tăng thêm, môi trường thiên nhiên càng bị hủy hoại, cân bằng sinh thái bị phá vỡ, dẫn tới sự trả thù của thiên nhiên gây ra những thiên tai vô cùng thảm khốc. Đó là sự tăng trưởng kinh tế không cùng nhịp với tiến bộ và phát triển xã hội, đôi khi ngược chiều với phát triển xã hội. Cụ thể là, có tăng trưởng kinh tế nhưng không có tiến bộ và công bằng xã hội; tăng trưởng kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, đô thị hóa, dẫn tới làm méo mó nông thôn; tăng trưởng kinh tế nhưng thu nhập của người lao động không tăng; tăng trưởng kinh tế nhưng văn hóa, đạo đức bị suy đồi; tăng trưởng kinh tế lại làm dãn cách hơn sự phân hóa giàu nghèo trong xã hội, dẫn tới sự bất ổn trong xã hội và điều này đã trở thành một trong những vấn đề nóng bỏng ở nhiều quốc gia. Vậy nên, quá trình phát triển có sự điều tiết hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế với bảo đảm bình ổn xã hội và bảo vệ môi trường đang trở thành yêu cầu bức thiết đối với toàn thế giới… Quan niệm về phát triển bền vững dần được hình thành từ thực tiễn đời sống xã hội và có tính tất yếu. Tư duy về phát triển bền vững manh nha trong 14