Ch¬ng I
Mét sè vÊn ®Ò lý luËn
I. ViÖc lµm vµ t¹o viÖc lµm
1. ViÖc lµm.
a) Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i.
§øng trªn c¸c gãc ®é nghiªn cøu kh¸c nhau, ngêi ta ®· ®a ra rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa nh»m
lµm s¸ng tá: “viÖc lµm lµ g×? ”. Vµ ë c¸c quèc gia kh¸c nhau do ¶nh hëng cña nhiÒu
yÕu tè (nh ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ, luËt ph¸p…) ng êi ta quan niÖm vÒ viÖc lµm còng
kh¸c nhau. ChÝnh v× thÕ kh«ng cã mét ®Þnh nghÜa chung vµ kh¸i qu¸t nhÊt vÒ viÖc lµm.
Theo bé luËt lao ®éng_ §iÒu 13: “ Mäi ho¹t ®éng t¹o ra thu nhËp, kh«ng bÞ ph¸p
luËt cÊm ®Òu ®îc thõa nhËn lµ viÖc lµm”.
Trªn thùc tÕ viÖc lµm nªu trªn ®îc thÓ hiÖn díi 3 h×nh thøc:
+ Mét lµ, lµm c«ng viÖc ®Ó nhËn tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng hoÆc hiÖn vËt cho c«ng viÖc ®ã.
+ Hai lµ, lµm c«ng viÖc ®Ó thu lîi cho b¶n th©n mµ b¶n th©n l¹i cã quyÒn sö dông hoÆc
quyÒn së h÷u (mét phÇn hay toµn bé) t liÖu s¶n xuÊt ®Ó tiÕn hµnh c«ng viÖc ®ã.
+ Ba lµ, lµm c¸c c«ng viÖc cho hé gia ®×nh m×nh nhng kh«ng ®îc tr¶ thï lao díi h×nh
thøc tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng cho c«ng viÖc ®ã. Bao gåm s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ho¹t ®éng
kinh tÕ phi n«ng nghiÖp do chñ hé hoÆc 1 thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh cã quyÒn sö
dông, së h÷u hoÆc qu¶n lý.
Kh¸i niÖm trªn nãi chung lµ kh¸ bao qu¸t nhng chóng ta còng thÊy râ hai h¹n chÕ c¬
b¶n. H¹n chÕ thø nhÊt: ho¹t ®éng néi trî kh«ng ®îc coi lµ viÖc lµm trong khi ®ã ho¹t
®éng néi trî t¹o ra c¸c lîi Ých phi vËt chÊt vµ gi¸n tiÕp t¹o ra lîi Ých vËt chÊt kh«ng hÒ
nhá. H¹n chÕ thø hai: khã cã thÓ so s¸nh tØ lÖ ngêi cã viÖc lµm gi÷a c¸c quèc gia víi
nhau v× quan niÖm vÒ viÖc lµm gi÷a c¸c quèc gia cã thÓ kh¸c nhau phô thuéc vµo luËt
ph¸p, phong tôc tËp qu¸n,…Cã nh÷ng nghÒ ë quèc gia nµy th× ® îc cho phÐp vµ ®îc coi
®ã lµ viÖc lµm nhng ë quèc gia kh¸c l¹i bÞ cÊm. VÝ dô: ®¸nh b¹c ë ViÖt Nam bÞ cÊm nhng ë Th¸i Lan, Mü ®ã l¹i ®ù¬c coi lµ mét nghÒ thËm chÝ lµ rÊt ph¸t triÓn v× nã thu hót
kh¸ ®«ng tÇng líp thîng lu.
Theo quan ®iÓm cña Mac: “ViÖc lµm lµ ph¹m trï ®Ó chØ tr¹ng th¸i phï hîp gi÷a
søc lao ®éng vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt (vçn, t liÖu s¶n xuÊt, c«ng nghÖ,…) ®Ó sö
dông søc lao ®éng ®ã).
Søc lao ®éng do ngêi lao ®éng së h÷u. Nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt nh vèn, t liÖu s¶n
xuÊt, c«ng nghÖ,… cã thÓ do ngêi lao ®éng cã quyÒn së h÷u, sö dông hay qu¶n lý hoÆc
kh«ng. Theo quan ®iÓm cña Mac th× bÊt cø t×nh huèng nµo x¶y ra g©y nªn tr¹ng th¸i
mÊt c©n b»ng gi÷a søc lao ®éng vµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó sö dông søc lao ®éng ®ã ®Òu
cã thÓ dÉn tíi sù thiÕu viÖc lµm hay mÊt viÖc lµm.
Tuú theo c¸c môc ®Ých nghiªn cøu kh¸c nhµu mµ ngêi ta ph©n chia viÖc lµm thµnh
nhiÒu lo¹i.
Theo møc ®é sö dông thêi gian lµm viÖc ta cã viÖc lµm chÝnh vµ viÖc lµm phô
+ ViÖc lµm chÝnh: lµ viÖc lµm mµ ngêi lao ®éng dµnh nhiÒu thêi gian nhÊt hay cã thu
nhËp cao nhÊt.
+ ViÖc lµm phô: lµ viÖc lµm mµ ngêi lao ®éng dµnh nhiÒu thêi gian nhÊt sau c«ng viÖc
chÝnh.
1
Ngoµi ra, ngêi ta cßn chia viÖc lµm thµnh viÖc lµm b¸n thêi gian, viÖc lµm ®©ú ®ñ, viÖc
lµm cã hiÖu qu¶,..
b) C¸c ®Æc trng cña viÖc lµm
Nghiªn cøu c¸c ®Æc trng cña viÖc lµm chÝnh lµ viÖc t×m hiÓu c¬ cÊu hoÆc cÊu tróc d©n
sè cã viÖc lµm theo c¸c tiªu chÝ kh¸c nhau nh»m lµm râ c¸c khÝa c¹nh cña vÊn ®Ò viÖc
lµm. Bao gåm cã:
+ CÊu tróc d©n sè cã viÖc lµm theo giíi vµ tuæi.
Cho biÕt trong sè nh÷ng ngêi cã viÖc lµm th× tØ lÖ nam, n÷ lµ bao nhiªu; ®é tuæi nµo lµ
lùc lîng lao ®éng chÝnh (chiÕm phÇn ®«ng trong lùc lîng lao ®éng).
+ Sù thay ®æi quy m« viÖc lµm theo vïng (n«ng th«n- thµnh thÞ).
Cho biÕt kh¶ n¨ng t¹o viÖc lµm ë hai khu vùc nµy còng nh tiÒm n¨ng t¹o thªm viÖc lµm
míi trong t¬ng lai.
+ C¬ cÊu viÖc lµm theo ngµnh kinh tÕ.
Cho biÕt ngµnh kinh tÕ nµo trong nÒn kinh tÕ quèc d©n cã kh¶ n¨ng thu hót ®îc nhiÒu
lao ®éng nhÊt ë hiÖn t¹i vµ t¬ng lai; sù dÞch chuyÓn lao ®éng gi÷a c¸c ngµnh nµy. Trong
nÒn kinh tÕ quèc d©n ngµnh kinh tÕ ®îc chia lµm 3 khu vùc lín. Khu vùc I: ngµnh
n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp; khu vùc II: ngµnh c«ng nghiÖp, x©y dùng, giao th«ng vËn
t¶i, khai th¸c má, n¨ng lîng; khu vùc III: dÞch vô.
+ C¬ cÊu viÖc lµm theo nghÒ.
Cho biÕt nghÒ nµo hiÖn t¹i ®ang t¹o ra ®îc nhiÒu viÖc lµm nhÊt vµ xu híng lùa chän
nghÒ nghiÖp trong t¬ng lai cña ngêi lao ®éng.
+ CÊu tróc viÖc lµm theo thµnh phÇn kinh tÕ.
Cho biÕt hiÖn t¹i lùc lîng lao ®éng ®ang tËp trung nhiÒu nhÊt trong thµnh phÇn kinh tÕ
nµo vµ xu híng dÞch chuyÓn lao ®éng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong t¬ng lai. Thµnh
phÇn kinh tÕ ®îc chia dùa trªn quan hÖ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt.
+ Tr×nh ®é v¨n ho¸ vµ ®µo t¹o cña d©n sè theo nhãm tuæi vµ giíi tÝnh, theo vïng.
Sù ph©n chia ë trªn chØ mang tÝnh chÊt t¬ng ®èi víi môc ®Ých ®Ó ngêi ®äc mêng tîng ®îc vÊn ®Ò. Trong thùc tÕ c¸c ®Æc trng trªn lu«n cã t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau.VÝ dô: ta
cã cÊu tróc d©n sè cã viÖc lµm theo giíi vµ tuæi ë khu vùc thµnh thÞ; cÊu tróc d©n sè cã
viÖc lµm theo giíi vµ tuæi theo vïng, l·nh thæ…
a) C¸c chØ tiªu ®o lêng
Tû lÖ ngêi cã viÖc lµm: lµ tû lÖ % cña sè ngêi cã viÖc lµm so víi d©n sè ho¹t ®éng
kinh tÕ.
Tû lÖ ngêi cã viÖc lµm ®Çy ®ñ: lµ tû lÖ % cña sè ngêi cã viÖc lµm ®Çy ®ñ so víi d©n sè
ho¹t ®éng kinh tÕ.
D©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ (dsh®kt) lµ mét bé phËn d©n sè cung cÊp hoÆc s½n sµng cung
cÊp søc lao ®éng cho s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt vµ dÞch vô.
Dsh®kt = Nh÷ng ngêi ®ang lµm viÖc + nh÷ng ngêi thÊt nghiÖp.
Nh÷ng ngêi ®ang lµm viÖc = Nh÷ng ngêi trong ®é tuæi lao ®éng + ngoµi ®é tuæi lao
®éng ®ang tham gia lµm viÖc trong c¸c ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n.
Nh÷ng ngêi thÊt nghiÖp lµ nh÷ng ngêi trong ®é tuæi lao ®éng, cã kh¶ n¨ng lao ®éng, cã
nhu cÇu t×m viÖc nhng hiÖn t¹i cha t×m ®îc viÖc.
2. T¹o viÖc lµm.
a) Kh¸i niÖm
2
T¹o viÖc lµm lµ qu¸ tr×nh t¹o ra sè lîng vµ chÊt lîng t liÖu s¶n xuÊt; sè lîng vµ chÊt lîng søc lao ®éng vµ c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cÇn thiÕt kh¸c ®Ó kÕt hîp t liÖu s¶n
xuÊt vµ søc lao ®éng.
Nh vËy, muèn t¹o viÖc lµm cÇn 3 yÕu tè c¬ b¶n: t liÖu s¶n xuÊt, søc lao ®éng vµ c¸c
®iÒu kiÖn KTXH kh¸c ®Ó kÕt hîp t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng. Ba yÕu tè nµy l¹i chÞu
t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè kh¸c.
b) C¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh t¹o viÖc lµm.
+ Nh©n tè ®iÒu kiÖn tù nhiªn, vèn, c«ng nghÖ: lµ c¸c tiÒn ®Ò vËt chÊt ®Ó tiÕn hµnh bÊt
cø mét ho¹t ®éng s¶n xuÊt nµo.
§iÒu kiÖn tù nhiªn do thiªn nhiªn u ®·i. Vèn do tÝch luü mµ cã hoÆc ®îc t¹o ra tõ c¸c
nguån kh¸c. C«ng nghÖ do tù s¸ng chÕ hoÆc ¸p dông theo nh÷ng c«ng nghÖ ®· cã s½n.
Nh©n tè nµy cïng víi søc lao ®éng nãi nªn n¨ng lùc s¶n xuÊt cña mét quèc gia.
+ Nh©n tè b¶n th©n ngêi lao ®éng trong qu¸ tr×nh lao ®éng. Bao gåm: thÓ lùc, trÝ lùc,
kinh nghiÖm qu¶n lý, s¶n xuÊt cña ngêi lao ®éng. Ngêi lao ®éng cã ®îc nh÷ng thø nµy
l¹i phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn sèng, qu¸ tr×nh ®µo t¹o vµ tÝch luü kinh nghiÖm cña b¶n
th©n, sù kÕ thõa nh÷ng tµi s¶n ®ã tõ c¸c thÕ hÖ tríc.
+ C¬ chÕ, chÝnh s¸ch kinh tÕ- x· héi cña mçi quèc gia: ViÖc lµm ®îc t¹o ra nh thÕ nµo,
chñ yÕu cho ®èi tîng nµo, víi sè lîng dù tÝnh bao nhiªu,… phô thuéc vµo c¬ chÕ, chÝnh
s¸ch KT-XH cña mçi quèc gia trong tõng thêi kú cô thÓ.
+ HÖ thèng th«ng tin thÞ trêng lao ®éng: ®îc thùc hiÖn bëi chÝnh phñ vµ c¸c tæ chøc
kinh tÕ, c¸ nh©n cã nhu cÇu tuyÓn dông lao ®éng th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin
®¹i chóng nh b¸o chÝ, truyÒn h×nh, ®µi ph¸t thanh,…C¸c th«ng tin bao gåm th«ng tin
vÒ: sÏ häc nghÒ ë ®©u? nghÒ g×? khi nµo? t×m viÖc ë ®©u?...
c)
C¸c chÝnh s¸ch t¹o viÖc lµm.
Chóng ta cÇn ph©n biÖt viÖc lµm vµ t¹o viÖc lµm. T¹o viÖc lµm lµ mét qu¸ tr×nh nh ®·
nãi ë trªn, cßn viÖc lµm lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh Êy. Muèn cã ®îc nhiÒu viÖc lµm cÇn cã
c¸c chÝnh s¸ch t¹o viÖc lµm hiÖu qu¶. Cã thÓ kÓ ra mét sè c¸c chÝnh s¸ch t¹o viÖc lµm
nh:
+ ChÝnh s¸ch t¹o vèn ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ;
+ ChÝnh s¸ch di d©n ®i vïng kinh tÕ míi;
+ ChÝnh s¸ch gia c«ng s¶n xuÊt hµng tiªu dïng cho xuÊt khÈu;
+ ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn ngµnh nghÒ truyÒn thèng;
+ ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn h×nh thøc héi, hiÖp héi ngµnh nghÒ lµm kinh tÕ vµ t¹o viÖc lµm.
+ ChÝnh s¸ch xuÊt khÈu lao ®éng;
…..
Nh vËy trong sè c¸c gi¶i ph¸p t¹o viÖc lµm th× xuÊt khÈu lao ®éng lµ mét gi¶i ph¸p
còng ®îc quan t©m nhng cßn kh¸ míi mÎ víi nhiÒu ngêi. VËy xuÊt khÈu lao ®éng lµ
g×?
II. XuÊt khÈu lao ®éng
1. Kh¸i niÖm vµ néi dung.
a) Kh¸i niÖm.
XuÊt khÈu lao ®éng lµ ho¹t ®éng mua_b¸n hµng ho¸ søc lao ®éng néi ®Þa cho ngêi sö
dông lao ®éng níc ngoµi.
+ Ngêi sö dông lao ®éng níc ngoµi ë ®©y lµ chÝnh phñ níc ngoµi hay c¬ quan, tæ chøc
kinh tÕ níc ngoµi cã nhu cÇu sö dông lao ®éng trong níc.
3
+ Hµng ho¸ søc lao ®éng néi ®Þa: muèn nãi tíi lùc lîng lao ®éng trong níc s½n sµng
cung cÊp søc lao ®éng cña m×nh cho ngêi sö dông lao ®éng níc ngoµi.
+ Ho¹t ®éng mua_ b¸n : thÓ hiÖn ë chç ngêi lao ®éng trong níc sÏ b¸n quyÒn sö dông
søc lao ®éng cña m×nh trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh cho ngêi sö dông lao
®éng níc ngoµi ®Ó nhËn vÒ mét kho¶n tiÒn díi h×nh thøc tiÒn l¬ng (tiÒn c«ng). Cßn ngêi sö dông níc ngoµi sÏ dïng tiÒn cña m×nh mua søc lao ®éng cña ngêi lao ®éng, yªu
cÇu hä ph¶i thùc hiÖn c«ng viÖc nhÊt ®Þnh nµo ®ã (do hai bªn tho¶ thuËn) theo ý muèn
cña m×nh.
Nhng ho¹t ®éng mua_b¸n nµy cã mét ®iÓm ®Æc biÖt ®¸ng lu ý lµ: quan hÖ mua_b¸n cha
thÓ chÊm døt ngay ®îc v× søc lao ®éng kh«ng thÓ t¸ch rêi ngêi lao ®éng. Quan hÖ nµy
khëi ®Çu cho mét quan hÖ míi_quan hÖ lao ®éng. Vµ quan hÖ lao ®éng sÏ chØ thùc sù
chÊm døt khi hîp ®ång lao ®éng ký kÕt gi÷a hai bªn hÕt hiÖu lùc hoÆc bÞ xo¸ bá hiÖu
lùc theo tho¶ thuËn cña hai bªn.
b) Néi dung
XuÊt khÈu lao ®éng gåm hai néi dung:
+ §a ngêi lao ®éng ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë níc ngoµi;
+XuÊt khÈu lao ®éng t¹i chç (XKL§ néi biªn): ngêi lao ®éng trong níc lµm viÖc
cho c¸c doanh nghiÖp FDI, c¸c tæ chøc quèc tÕ qua Internet.
Do sù giíi h¹n ph¹m vi bµi viÕt em xin ®îc ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò xuÊt khÈu lao ®éng t¬ng øng víi néi dung 1_ ®a ngêi lao ®éng ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë níc ngoµi.
Ngêi lao ®éng ë ®©y bao gåm: ngêi lao ®éng lµm c¸c c«ng viÖc nh lao ®éng phæ
th«ng, s¶n xuÊt, gióp viÖc,…(nh÷ng c«ng viÖc Ýt ®ßi hái vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n);
chuyªn gia; tu nghiÖp sinh.
Chuyªn gia: lµ nh÷ng ngêi lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn tõ bËc ®¹i häc trë lªn;
Tu nghiÖp sinh (TNS): (Míi chØ cã ë NhËt B¶n, Hµn Quèc) chØ nh÷ng ngêi lao ®éng
cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n cña níc nhËp khÈu lao ®éng vµ nÕu
muèn vµo lµm viÖc ë c¸c níc nµy hä ph¶i ®îc hîp ph¸p ho¸ díi h×nh thøc TNS nghÜa lµ
võa lµm võa ®îc ®µo t¹o tiÕp tôc vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt.
2. C¸c h×nh thøc xuÊt khÈu lao ®éng.
H×nh thøc xuÊt khÈu lao ®éng: lµ c¸ch thøc thùc hiÖn viÖc ®a ngêi lao ®éng ®i lµm
viÖc cã thêi h¹n ë níc ngoµi do nhµ níc quy ®Þnh.
ë ViÖt Nam cho ®Õn nay ®· tån t¹i mét sè h×nh thøc sau:
a) Thêi kú nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung: xuÊt khÈu lao ®éng chñ yÕu th«ng qua
c¸c hiÖp ®Þnh liªn chÝnh phñ vµ nghÞ ®Þnh th;
b) Bíc sang thêi kú míi_ thêi kú xuÊt khÈu lao ®éng chÞu t¸c ®éng cña thÞ trêng th× nã
bao gåm c¸c h×nh thøc sau:
* Cung øng lao ®éng theo c¸c hîp ®ång cung øng lao ®éng ®· ký kÕt víi bªn
níc ngoµi.
Néi dung: C¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng sÏ tuyÓn lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm
viÖc ë níc ngoµi theo c¸c hîp ®ång cung øng lao ®éng.
§Æc ®iÓm:
+ C¸c doanh nghiÖp tù m×nh ®¶m nhiÖm tÊt c¶ c¸c kh©u tõ tuyÓn chän ®Õn ®µo t¹o ®Õn
®a ®i vµ qu¶n lý ngêi lao ®éng ë níc ngoµi;
+ C¸c yªu cÇu vÒ tæ chøc lao ®éng do phÝa níc tiÕp nhËn ®Æt ra;
+ Quan hÖ lao ®éng ®îc ®iÒu chØnh bëi ph¸p luËt cña níc tiÕp nhËn;
4
+ Qu¸ tr×nh lµm viÖc lµ ë níc ngoµi, ngêi lao ®éng chÞu sù qu¶n lý trùc tiÕp cña ngêi sö
dông lao ®éng níc ngoµi;
+ QuyÒn vµ nghÜa vô cña ngêi lao ®éng do phÝa níc ngoµi b¶o ®¶m.
§a ngêi lao ®éng ®i lµm viÖc ë níc ngoµi theo hîp ®ång nhËn thÇu, kho¸n
c«ng tr×nh ë níc ngoµi, ®Çu t ra níc ngoµi.
Néi dung: C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam tróng thÇu, nhËn kho¸n c«ng tr×nh ë níc ngoµi
hoÆc ®Çu t díi h×nh thøc liªn doanh liªn kÕt chia s¶n phÈm hoÆc c¸c h×nh thøc ®Çu t
kh¸c. H×nh thøc nµy cha phæ biÕn nhng sÏ ph¸t triÓn trong t¬ng lai cïng víi qu¸ tr×nh
héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc.
§Æc ®iÓm:
+ C¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam sÏ tuyÓn chän lao ®éng ViÖt Nam
nh»m thùc hiÖn c¸c hîp ®ång kinh tÕ, hîp ®ång liªn doanh_ liªn kÕt gi÷a ViÖt Nam vµ
níc ngoµi;
+ C¸c yªu cÇu vÒ tæ chøc lao ®éng, ®iÒu kiÖn lao ®éng do doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao
®éng ViÖt Nam ®Æt ra;
+ C¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam cã thÓ trùc tiÕp tuyÓn dông lao ®éng
hoÆc th«ng qua c¸c tæ chøc cung øng lao ®éng trong níc;
+ Doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam trùc tiÕp ®a lao ®éng ®i níc ngoµi, qu¶n
lý lao ®éng ë níc ngoµi còng nh ®¶m b¶o c¸c quyÒn lîi cña ngêi lao ®éng ë níc ngoµi.
V× vËy quan hÖ lao ®éng t¬ng ®èi æn ®Þnh;
+ C¶ ngêi sö dông lao ®éng ViÖt Nam vµ lao ®éng ViÖt Nam ®Òu ph¶i tu©n thñ theo quy
®Þnh cña ph¸p luËt, phong tôc tËp qu¸n cña níc ngoµi.
Lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc ë níc ngoµi theo hîp ®ång lao ®éng gi÷a c¸ nh©n
ngêi lao ®éng víi ngêi sö dông lao ®éng níc ngoµi.
H×nh thøc nµy ë ViÖt Nam cßn rÊt Ýt v× nã ®ßi hái ngêi lao ®éng ph¶i cã tr×nh ®é häc
vÊn, ngo¹i ng÷ tèt, giao tiÕp réng, t×m hiÓu râ c¸c th«ng tin vÒ ®èi t¸c.
3. §Æc ®iÓm cña xuÊt khÈu lao ®éng.
a)
XuÊt khÈu lao ®éng lµ mét ho¹t ®éng kinh tÕ ®ång thêi còng lµ ho¹t ®éng mang
tÝnh x· héi cao.
XuÊt khÈu lao ®éng lµ ho¹t ®éng kinh tÕ ë tÇm vi m« vµ vÜ m«. Nãi xuÊt khÈu lao
®éng lµ ho¹t ®éng kinh tÕ v× nã ®em l¹i lîi Ých cho c¶ hai bªn tham gia (bªn cung vµ
bªn cÇu). ë tÇm vÜ m« bªn cung lµ níc xuÊt khÈu lao ®éng, bªn cÇu lµ níc nhËp khÈu
lao ®éng. ë tÇm vi m« bªn cung lµ ngêi lao ®éng mµ ®¹i diÖn cho hä lµ c¸c tæ chøc
kinh tÕ lµm c«ng t¸c xuÊt khÈu lao ®éng (gäi t¾t lµ doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ),
bªn cÇu lµ ngêi sö dông lao ®éng nø¬c ngoµi. Dï ®øng ë gãc ®é nµo th× víi t c¸ch lµ
chñ thÓ cña mét ho¹t ®éng kinh tÕ c¶ bªn cung vµ bªn cÇu khi tham gia ho¹t ®éng xuÊt
khÈu lao ®éng ®Òu nh»m môc tiªu lµ lîi Ých kinh tÕ. Hä lu«n lu«n tÝnh to¸n gi÷a chi phÝ
ph¶i bá ra víi lîi Ých thu ®îc ®Ó cã quyÕt ®Þnh hµnh ®éng cuèi cïng sao cho lîi nhÊt.
ChÝnh v× thÕ bªn c¹nh c¸c quèc gia chØ ®¬n thuÇn lµ xuÊt khÈu hay nhËp khÈu lao ®éng
th× cßn cã c¶ nh÷ng quèc gia võa xuÊt kh©u võa nhËp khÈu lao ®éng.
TÝnh x· héi thÓ hiÖn ë chç: dï c¸c chñ thÓ tham gia xuÊt khÈu lao ®éng víi môc tiªu
kinh tÕ nhng trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh xuÊt khÈu lao ®éng th× còng ®ång thêi t¹o ra c¸c
lîi Ých cho x· héi nh gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm cho mét bé phËn ngêi lao ®éng, gãp
5
phÇn æn ®Þnh vµ c¶i thiÖn cuéc sèng cho ngêi d©n, n©ng cao phóc lîi x· héi, ®¶m b¶o
an ninh chÝnh trÞ …
b) XuÊt khÈu lao ®éng lµ mét ho¹t ®éng mang tÝnh c¹nh tranh m¹nh.
C¹nh tranh lµ quy luËt tÊt yÕu cña thÞ trêng. Trong c¹nh tranh ai m¹nh th× th¾ng, yÕu th×
thua. Vµ khi xuÊt khÈu lao ®éng vËn ®éng theo quy luËt thÞ trêng th× tÊt yÕu nã ph¶i
chÞu sù t¸c ®éng cña quy luËt c¹nh tranh vµ mang tÝnh c¹nh tranh. Sù c¹nh tranh ë ®©y
diÔn ra gi÷a c¸c níc xuÊt khÈu lao ®éng víi nhau vµ gi÷a c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu
lao ®éng trong níc víi nhau trong viÖc dµnh vµ thèng lÜnh thÞ trêng xuÊt khÈu lao
®éng. C¹nh tranh gióp cho chÊt lîng nguån lao ®éng xuÊt khÈu ngµy cµng ®îc n©ng
cao h¬n vµ ®em l¹i lîi Ých nhiÒu h¬n cho c¸c bªn ®ång thêi còng ®µo th¶i nh÷ng c¸ thÓ
kh«ng thÓ vËn ®éng trong vßng xo¸y Êy.
c) Kh«ng cã sù giíi h¹n theo kh«ng gian ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao
®éng.
ThÞ trêng xuÊt khÈu lao ®éng víi mét quèc gia xuÊt khÈu lao ®éng cµng phong phó vµ
®a d¹ng bao nhiªu th× cµng tèt. Nã lµm t¨ng c¸c lo¹i ngo¹i tÖ, gi¶m rñi ro trong xuÊt
khÈu lao ®éng vµ nã còng thÓ hiÖn kh¶ n¨ng c¹nh tranh m¹nh mÏ cña quèc gia ®ã.
d) XuÊt khÈu lao ®éng thùc chÊt còng lµ viÖc mua_b¸n mét lo¹i hµng ho¸ ®Æc
biÖt vît ra ph¹m vi biªn giíi quèc gia.
Së dÜ vËy v× hµng ho¸ ë ®©y lµ søc lao ®éng_ lo¹i hµng ho¸ kh«ng thÓ t¸ch rêi ngêi b¸n.
Cßn tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña quan hÖ mua_ b¸n ®· ®ù¬c tr×nh bµy ë phÇn II.1
4) C¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn xuÊt khÈu lao ®éng.
a)Nhãm nh©n tè kh¸ch quan.
* §iÒu kiÖn kinh tÕ chÝnhtrÞ, t×nh h×nh d©n sè_ nguån lao ®éng cña níc tiÕp nhËn
lao ®éng.
C¸c níc tiÕp nhËn lao ®éng thêng lµ c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn hoÆc t¬ng ®èi
ph¸t triÓn nhng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña m×nh hä l¹i thiÕu hôt nghiªm
träng lùc lîng lao ®éng cho mét hoÆc mét vµi lÜnh vùc nµo ®ã. V× thÕ hä cã nhu cÇu
tiÕp nhËn thªm lao ®éng tõ níc kh¸c. Sù thiÕu hôt lao ®éng cµng lín trong khi m¸y
mãc cha thÓ thay thÕ hÕt ®îc con ngêi th× nhu cÇu thuª thªm lao ®éng níc ngoµi lµ ®iÒu
tÊt yÕu.
Ngoµi ra, xuÊt khÈu lao ®éng cßn chÞu nhiÒu t¸c ®éng tõ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cã æn
®Þnh hay kh«ng cña níc tiÕp nhËn. NÕu nÒn kinh tÕ cã nh÷ng biÕn ®éng xÊu bÊt ngê
x¶y ra th× ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng còng sÏ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n.
ChÝnh trÞ còng ¶nh hëng tíi xuÊt khÈu lao ®éng. NÕu níc tiÕp nhËn cã t×nh h×nh chÝnh
trÞ kh«ng æn ®×nh th× hä cã thÓ còng kh«ng cã nhu cÇu tiÕp nhËn thªm lao ®éng vµ níc
xuÊt khÈu lao ®éng còng kh«ng muèn ®a ngêi lao ®éng cña m×nh tíi ®ã.
Sù c¹nh tranh cña c¸c níc xuÊt khÈu lao ®éng kh¸c
Sù c¹nh tranh nµy mang t¸c ®éng hai chiÒu. ChiÒu tÝch cùc: thóc ®Èy ho¹t ®éng xuÊt
khÈu lao ®éng cña níc m×nh kh«ng ngõng tù n©ng cao chÊt lîng hµng ho¸ søc lao ®éng
®Ó t¨ng tÝnh c¹nh tranh trªn thÞ trêng, t¹o ra sù ph¸t triÓn míi cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu
lao ®éng. ChiÒu tiªu cùc: c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh hoÆc tÝnh c¹nh tranh yÕu sÏ bÞ
®µo th¶i.
6
§iÒu kiÖn giao th«ng vËn t¶i, th«ng tin liªn l¹c gi÷a quèc gia xuÊt khÈu lao
®éng vµ quèc gia tiÕp nhËn.
NÕu nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy tèt sÏ gãp phÇn lµm gi¶m chi phÝ trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu
lao ®éng còng nh thuËn lîi trong qu¸ tr×nh ®a lao ®éng ®i vµ nhËn lao ®éng vÒ. V× thÕ
ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng sÏ diÔn ra thêng xuyªn vµ m¹nh mÏ h¬n.
b) Nhãm nh©n tè chñ quan.
Bao gåm hÖ thèng c¸c quan ®iÓm, chÝnh s¸ch vµ chñ tr¬ng cña nhµ níc vÒ ho¹t ®«ng
xuÊt khÈu lao ®éng. NÕu coi träng xuÊt khÈu lao ®éng, x¸c ®Þnh ®óng vÞ trÝ cña nã
trong ph¸t triÓn kinh tÕ_ x· héi sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao
®éng vµ ngîc l¹i. §ång thêi víi qu¸ tr×nh nµy th× c«ng t¸c tæ chøc thùc hiÖn, kiÓm tra,
gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn còng ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng xuÊt
khÈu lao ®éng.
5) Rñi ro vµ h¹n chÕ trong xuÊt khÈu lao ®éng.
a) Rñi ro trong xuÊt khÈu lao ®éng.
Rñi ro trong xuÊt khÈu lao ®éng lµ nh÷ng biÕn cè bÊt ngê kh«ng may x¶y ra g©y thiÖt
h¹i cho c¸c bªn tham gia xuÊt khÈu lao ®éng.
Rñi ro trong xuÊt khÈu lao ®éng ®îc ph¸t sinh bëi c¸c nguyªn nh©n sau:
+ Tõ phÝa ngêi sö dông lao ®éng (®èi t¸c níc ngoµi).
Khi ngêi sö dông lao ®éng kh«ng may lµm ¨n thua lç, bÞ ph¸ s¶n, … dÉn ®Õn ph¶i c¾t
gi¶m nh©n c«ng hay sa th¶i nh©n c«ng th× hîp ®ång lao ®éng sÏ bÞ chÊm døt tríc thêi
h¹n.Trong trêng hîp nµy ngêi bÞ h¹i sÏ lµ ngêi lao ®éng vµ c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu
lao ®éng. Ngêi lao ®éng bÞ mÊt viÖc lµm vµ ph¶i trë vÒ níc. Cã ngêi th× ®· tÝch luü ®ñ
tiÒn ®Ó gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng khi vÒ nhng còng cã ngêi th× l¹i r¬i vµo hoµn c¶nh
nî chång chÊt. MÆt kh¸c, cã nh÷ng trêng hîp do ngêi sö dông lao ®éng kh«ng tr¶ hoÆc
®¸nh mÊt hé chiÕu cña ngêi lao ®éng nªn ngêi lao ®éng kh«ng thÓ trë vÒ níc, khiÕn cho
hä trë thµnh ngêi nhËp c bÊt hîp ph¸p vµ ph¶i chÞu bÊt cø h×nh ph¹t nµo theo quy ®Þnh
cña níc së t¹i. Cßn c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng, hä ph¶i chÞu chi phÝ ph¸t
sinh ®Ó ®a ngêi lao ®éng trë vÒ níc còng nh tiÒn ®Òn bï cho nh÷ng ngêi lao ®éng nµy
do hîp ®ång bÞ ph¸ vì mµ kh«ng ph¶i do lçi cña ngêi lao ®éng. Theo tho¶ thuËn sè tiÒn
®ã sÏ ®îc bªn sö dông lao ®éng hoµn tr¶ nhng nÕu hä kh«ng tr¶ th× c¸c doanh nghiÖp
xuÊt khÈu lao ®éng còng khã mµ ®ßi ®îc. NÕu cã khiÕu kiÖn th× thñ tôc rÊt rêm rµ do sù
kiÖn ph¸t sinh vît ra ngoµi biªn giíi quèc gia vµ chi phÝ rÊt tèn kÐm. V× thÕ, c¸c doanh
nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng thêng chÞu thiÖt.
Khi ngêi sö dông lao ®éng cè t×nh thùc hiÖn kh«ng nghiªm tóc hîp ®ång ®· ký nh c¾t
gi¶m tiÓn l¬ng, c¾t gi¶m c¸c lîi Ých cña ngêi lao ®éng nh: b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y
tÕ,..; ®¸nh ®Ëp c«ng nh©n, bãc lét c«ng nh©n mét c¸ch qu¸ ®¸ng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng m©u
thuÉn gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng. HËu qu¶ lµ, ngêi lao ®éng sÏ bá
viÖc hoÆc bÞ sa th¶i. Trong trêng hîp nµy ngêi lao ®éng vµ doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao
®éng bÞ thiÖt h¹i.
+ Tõ phÝa ngêi lao ®éng.
C¸c rñi ro tõ phÝa ngêi lao ®éng chñ yÕu lµ do ngêi lao ®éng ý thøc kÐm, nhËn thøc
kÐm ®· tù ý ph¸ vì hîp ®ång (bá viÖc lµm) ®Ó ra lµm ngoµi cho c¸c c«ng ty t nh©n víi
møc thu nhËp cao h¬n. Trong trêng hîp nµy ngêi sö dông lao ®éng vµ doanh nghiÖp
xuÊt khÈu lao ®éng sÏ bÞ thiÖt h¹i. Ngêi sö dông lao ®éng sÏ bÞ thiÖt h¹i nÆng nÒ nÕu sè
lîng ngêi lao ®éng bá viÖc nhiÒu vµ nhÊt lµ trong cïng mét lóc. §iÒu ®ã cã thÓ dÉn tíi
7
sù ®×nh trÖ s¶n xuÊt, g©y t©m lý hoang mang cho nh÷ng ngêi lao ®éng níc ngoµi kh¸c
cßn l¹i ®ang lµm viÖc, t¹o d luËn kh«ng tèt trong x· héi níc së t¹i ¶nh hëng ®Õn uy tÝn
cña ngêi sö dông lao ®éng.
Víi doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ®iÒu tríc tiªn hä ph¶i g¸nh chÞu lµ sù mÊt uy tÝn
víi ®èi t¸c vµ thËm chÝ lµ nguy c¬ mÊt thÞ trêng xuÊt khÈu lao ®éng. TiÕp theo ®ã lµ sù
thiÖt h¹i vÒ tµi chÝnh bao gåm: chi phÝ ®a ngêi lao ®éng vÒ níc, chi phÝ t×m kiÕm lao
®éng (nÕu lao ®éng bá trèn, do níc së t¹i tiÕn hµnh vµ yªu cÇu doanh nghiÖp xuÊt khÈu
lao ®éng ph¶i hoµn tr¶). NÕu t×nh tr¹ng nµy kÐo dµi doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng cã
thÓ bÞ ph¸ s¶n hoÆc bÞ thu håi giÊy phÐp xuÊt khÈu lao ®éng.
+ Tõ phÝa doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng.
Rñi ro ph¸t sinh chñ yÕu lµ do doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng lµ c¸c “doanh nghiÖp
ma” nghÜa lµ ho¹t ®éng kh«ng hÒ cã sù cho phÐp cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng. Thùc chÊt
hµnh vi cña c¸c doanh nghiÖp nµy lµ lîi dông sù c¶ tin cña ngêi lao ®éng, sù thiÕu
th«ng tin vÒ lÜnh vùc xuÊt khÈu lao ®éng vµ ®Æc biÖt lµ kh¸t väng muèn ®æi ®êi cña ngêi
lao ®éng ®Ó lõa ®¶o. Trong trêng hîp nµy ngßi bÞ h¹i trùc tiÕp lµ ngêi lao ®éng. Hä bÞ
thiÖt h¹i vÒ tµi chÝnh nÆng nÒ (v× sè tiÒn nép ®Ó ®i xuÊt khÈu lao ®éng lªn tíi hµng chôc
triÖu ®ång ViÖt Nam) thËm chÝ cã nh÷ng ngêi lao ®éng ®· ph¶i tr¶ gi¸ c¶ b»ng tÝnh
m¹ng, nh©n phÈm. ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ chÝnh phñ níc së t¹i cã thÓ bÞ h¹i mét c¸ch
gi¸n tiÕp trong viÖc gi¶i quyÕt hËu qu¶.
Bªn c¹nh ®ã còng cã nh÷ng doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ®ù¬c cÊp giÊy phÐp råi
nhng ho¹t ®éng kh«ng hiÖu qu¶ ®· nhËn tiÒn cña ngêi lao ®éng song l¹i kh«ng t×m kiÕm
®îc thÞ trêng ®Ó ®a hä ®i. Trêng hîp nµy ngêi lao ®éng còng bÞ thiÖt h¹i vÒ tµi chÝnh
song kh«ng nhiÒu nh trêng hîp trªn.
b) H¹n chÕ trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng.
H¹n chÕ trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng: lµ nh÷ng yÕu kÐm cßn tån t¹i trong
ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng vµ cÇn ®îc kh¾c phôc.
H¹n chÕ trong xuÊt khÈu lao ®éng cã thÓ do nguyªn nh©n chñ quan hoÆc kh¸ch quan
nhng cã thÓ ®¸nh gi¸ nã th«ng qua:
Søc c¹nh tranh trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng.
Muèn nãi tíi kh¶ n¨ng tham gia vµ chiÕm lÜnh thÞ trêng xuÊt khÈu lao ®éng. Nã l¹i
®ù¬c ®o b»ng: chÊt lîng vµ kû luËt lao ®éng cña ngêi lao ®éng.
ChÊt lîng lao ®éng bao gåm:
+ Tr×nh ®é, tay nghÒ: kiÕn thøc, kü n¨ng, hiÓu biÕt mµ ngêi lao ®éng ®· ®îc ®µo t¹o tríc
khi ®i còng nh kh¶ n¨ng tiÕp thu c«ng nghÖ míi cña ngêi lao ®éng.
+ Tr×nh ®é ngo¹i ng÷: kh¶ n¨ng nãi, nghe thËm chÝ lµ ®äc, viÕt ngo¹i ng÷ cña níc sÏ tíi.
+ Søc khoÎ: chiÒu cao, c©n nÆng, thÓ tr¹ng, kh¶ n¨ng thÝch nghi víi m«i trêng míi cña
ngêi lao ®éng. Ngoµi ra cßn mét sè yªu cÇu riªng tuú theo nghÒ.
Kû luËt lao ®éng: lµ ý thøc cña ngßi lao ®éng trong viÖc tu©n thñ c¸c quy ®Þnh t¹i n¬i
lµm viÖc còng nh c¸c quy ®Þnh trong hîp ®ång lao ®éng.
TÝnh ®a d¹ng cña thÞ trêng xuÊt khÈu lao ®éng.
C«ng t¸c qu¶n lý ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng cña nhµ nø¬c.
Lµ toµn bé hÖ thèng c¸c v¨n b¶n ph¸p quy, chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn xuÊt khÈu lao ®éng
mµ nhµ nø¬c ®· ban hµnh vµ viÖc tiÕn hµnh triÓn khai thùc hiÖn chóng.
6. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng.
8
Ngêi ta dïng rÊt nhiÒu c¸c tiªu thøc kh¸c nhau ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng
xuÊt khÈu lao ®éng. Bµi viÕt sö dông hai chØ tiªu c¬ b¶n sau:
HiÖu qu¶ vÒ kinh tÕ
Lµ nh÷ng lîi Ých vËt chÊt mµ c¸c chñ thÓ cña níc xuÊt khÈu lao ®éng (nhµ níc, doanh
nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng, ngõ¬i lao ®éng) nhËn ®îc th«ng qua ho¹t ®éng xuÊt khÈu
lao ®éng.
Cô thÓ nh sau:
+ Víi ngêi lao ®éng: ®ã lµ thu nhËp sau thuÕ vµ c¸c hµng ho¸ cã gi¸ trÞ cã thÓ göi vÒ níc.
+ Doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng: lµ lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng.
+ Nhµ níc: lµ nguån ngo¹i tÖ thu vÒ.
HiÖu qu¶ vÒ x· héi
Lµ tÊt c¶ nh÷ng lîi Ých phi vËt chÊt cã thÓ cã ®îc trùc tiÕp qua ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao
®éng hoÆc ph¸t sinh tõ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng nh»m ®¶m
b¶o cho x· héi æn ®Þnh, phån vinh, h¹nh phóc.
BiÓu hiÖn:
+ Kh¶ n¨ng ®¶m b¶o cuéc sèng cho ngêi lao ®éng;
+ Kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm;
+ Mçi quan hÖ giao lu hîp t¸c víi níc b¹n.
Vµ mét sè c¸c khÝa c¹nh kh¸c liªn quan ®Õn phóc lîi x· héi.
IV. Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ
1. Kh¸i niÖm
Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ sù g¾n kÕt nÒn kinh tÕ cña mçi quèc gia vµo c¸c tæ chøc
hîp t¸c kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu, trong ®ã mèi quan hÖ gi÷a c¸c níc thµnh viªn cã
sù r»ng buéc theo nh÷ng quy ®Þnh chung cña khèi. (Gi¸o tr×nh Kinh tÕ quèc tÕ, trang
235).
2. Nh÷ng thêi c¬ vµ th¸ch thøc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®em l¹i.
B¶n chÊt cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ sù më cöa nÒn kinh tÕ, ®ãn nhËn nh÷ng luång
giã míi tõ bªn ngoµi vµo, kÝch thÝch c¸c yÕu tè, ®iÒu kiÖn trong níc ®Ó ph¸t triÓn kinh
tÕ. Nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc mµ héi nhËp kinh tÕ quèctÕ ®em l¹i cho c¸c quèc gia
thµnh viªn cña nã lµ:
+ Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ qu¸ tr×nh xo¸ bá tõng bíc, tõng phÇn cña rµo c¶n vÒ th¬ng
m¹i vµ ®Çu t gi÷a c¸c quèc gia.
+ Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ t¹o ®iÒu kiÖn më réng thÞ trêng ngoµi níc, kh¬i th«ng c¸c
nguån lùc trong vµ ngoµi níc ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ.
+ Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ c¬ héi v¬n lªn cña c¸c quèc gia ®ang vµ kÐm ph¸t triÓn.
Th«ng qua qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ c¸c quèc gia nµy ph¸t huy tèi u c¸c
lîi thÕ so s¸nh cña m×nh ®ång thêi còng tiÕp nhËn c«ng nghÖ tiªn tiÕn, ph¬ng ph¸p
qu¶n lý hiÖn ®¹i trªn thÕ giíi.
+ Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ qu¸ tr×nh hîp t¸c ®Ó ph¸t triÓn nhng ®ång thêi còng lµ qu¸
tr×nh ®Êu tranh rÊt phøc t¹p cña c¸c quèc gia (nhÊt lµ c¸c quèc gia cha ph¸t triÓn)
®Ó b¶o vÖ lîi Ých cña m×nh, chèng l¹i sù ¸p ®Æt phi lý cña c¸c cêng quèc m¹nh.
9
+ Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ còng thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp trong níc kh«ng ngõng ®æi
míi ®Ó n©ng cao tÝnh c¹nh tranh trªn thÞ trêng.
C¸c quèc gia dï lµ cêng quèc kinh tÕ hay kÐm ph¸t triÓn nhng trong xu híng chung th×
®Òu héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ quèc tÕ. Sù héi nhËp ®ã ®em l¹i c¶ nh÷ng thêi c¬ vµ th¸ch
thøc cho nh÷ng quèc gia nµy. Quèc gia nµo biÕt n¾m lÊy thêi c¬, tËn dông thêi c¬ ®ång
thêi biÕt ®¬ng ®Çu, ®èi phã víi nh÷ng th¸ch thøc th× quèc gia Êy ¾t sÏ m¹nh.
3. Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ xu híng tÊt yÕu kh¸ch quan.
ThËt vËy, khi mµ hiÖn nay nÒn kinh tÕ cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi cã mèi liªn hÖ
phô thuéc ngµy cµng chÆt chÏ th× sù liªn kÕt, héi nhËp gi÷a c¸c quèc gia nµy lµ ®iÒu
hoµn toµn tÊt yÕu. Qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra ngµy cµng m¹nh mÏ díi t¸c ®éng cña xu thÕ
toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸, quèc tÕ ho¸ nÒn kinh tÕ vµ sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ
diÔn ra ngµy cµng s©u. Trong thêi ®¹i míi nµy kh«ng thÓ cã mét quèc gia nµo l¹i tån t¹i
®îc nÕu kh«ng cã bÊt cø mét sù liªn hÖ nµo víi thÕ giíi bªn ngoµi vµ còng kh«ng cã
quèc gia nµo cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn mµ l¹i kh«ng cã nhiÒu sù liªn kÕt hîp t¸c víi c¸c
quèc gia kh¸c. Héi nhËp lµ quy luËt tÊt yÕu khi lùc lîng s¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t
triÓn. ChÝnh v× thÕ, trong thêi ®¹i míi nµy héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ xu híng tÊt
yÕu kh¸ch quan.
V. Mèi quan hÖ gi÷a xuÊt khÈu lao ®éng, gi¶i quyÕt viÖc
lµm, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
Nh ®· tr×nh bµy ë trªn, xuÊt khÈu lao ®éng lµ mét biÖn ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt viÖc lµm
cho ngêi lao ®éng. Nhng chóng ta còng cÇn lu ý r»ng viÖc tiÕn hµnh xuÊt khÈu lao ®éng
hiÖn nay ®· bíc sang mét thêi kú míi_ thêi kú xuÊt khÈu lao ®éng chÞu sù t¸c ®éng cña
qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Qu¸ tr×nh nµy sÏ t¹o ra nh÷ng thuËn lîi vµ c¶ nh÷ng
khã kh¨n cho c«ng t¸c xuÊt khÈu lao ®éng. V× thÕ, cÇn cã nh÷ng chiÕn lîc, chÝnh s¸ch
vµ bÞªn ph¸p cô thÓ cho xuÊt khÈu lao ®éng. Vµ chóng ta còng cÇn kh¼ng ®Þnh r»ng: ba
ph¹m trï trªn cã mèi quan hÖ rÊt chÆt chÏ, kh«ng thÓ t¸ch rêi. Gi¶i quyÕt viÖc lµm trong
giai ®o¹n héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu, nh÷ng th¸ch thøc kh«ng gièng
giai ®o¹n tríc. Ngêi lao ®éng kh«ng chØ cÇn cã viÖc lµm, cã thu nhËp ®ñ sèng mµ cÇn c¶
nh÷ng m«i trêng lµm viÖc ®¶m b¶o sù an toµn, tÝnh m¹ng, søc khoÎ cho hä; cÇn c¶
nh÷ng phóc lîi x· héi mµ hä sÏ nhËn ®îc th«ng qua qu¸ tr×nh lao ®éng. Vµ xuÊt khÈu
lao ®éng víi t c¸ch lµ mét gi¶i ph¸p t¹o viÖc lµm sÏ ph¶i cã nh÷ng bíc ®i nh thÕ nµo ®Ó
®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu trªn. Ngîc l¹i, trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ sù di
chuyÓn tù do lao ®éng quèc tÕ sÏ diÔn ra m¹nh mÏ h¬n vµ ®ã cã thÓ lµ nguy c¬ ®Èy cao
sù mÊt viÖc lµm cña ngêi lao ®éng trong níc, t¹o søc Ðp viÖc lµm t¨ng lªn. Tuy vËy, héi
nhËp kinh tÕ quèc tÕ còng cßn cã thÓ t¹o ra nhiÒu c¬ héi viÖc lµm cho lao ®éng trong níc, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho xuÊt khÈu lao ®éng gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm. Tãm
l¹i, gi÷a xuÊt khÈu lao ®éng, gi¶i quyÕt viÖc lµm, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lu«n cã
mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i vµ mang tÝnh biÖn chøng.
10
Ch¬ng II
Thùc tr¹ng xuÊt khÈu lao ®éng ë ViÖt Nam
A_ T×nh h×nh lao ®éng vµ viÖc lµm ë ViÖt Nam trong thêi gian
qua.
Trong giai ®o¹n 1986-1999 tæng sè viÖc lµm ®· t¨ng gÇn 10 triÖu riªng n¨m 1999 ®¹t
36 triÖu viÖc lµm. Nh vËy, tèc ®é t¨ng viÖc lµm ®¹t 2,31%/n¨m, b×nh qu©n mçi n¨m cã
h¬n 700 ngh×n viÖc lµm míi ®îc t¹o ra. ViÖc lµm míi lµ sè viÖc lµm t¨ng lªn tuyÖt ®èi
b×nh qu©n mét n¨m.
B¶ng 1: ViÖc lµm vµ tèc ®é t¨ng viÖc lµm 1986-1999.
Tæng sè viÖc
N«ng-l©mC«ng nghiÖp,
Chung
DÞch vô
lµm(triÖu)
ng nghiÖp
XD
1986
26,1
19
3,6
3,5
1990
30,3
21,9
4,2
4,2
1999
35,8
24,9
4,3
6,6
Møc t¨ng hµng
n¨m(86-99)
Tæng sè(ngµn)
702
422
53
227
Tèc ®é(%)
2,31
1,95
1,34
4,8
Nguån: Bé lao ®éng- th¬ng binh vµ x· héi.
Trong giai ®o¹n nµy nÒn kinh tÕ cã tèc ®é t¨ng trëng kh¸ cao nhng tèc ®é chuyÓn dÞch
c¬ cÊu viÖc lµm kh¸ chËm. Sè viÖc lµm ®îc t¹o thªm vÉn tËp trung chñ yÕu ë khu vùc
n«ng nghiÖp.
B¶ng 2: C¬ cÊu lao ®éng theo ngµnh kinh tÕ 1985-1999.
§¬n vÞ: %
N¨m
Chung
N«ngC«ng
DÞch vô
l©m-ng
nghiÖp,
nghiÖp
x©y dùng
1985
100
72,9
13,6
13,1
1990
100
72,2
13,9
13,9
1999
100
69,0
12,1
19,0
Nguån: bé lao ®éng- th¬ng binh vµ x· héi.
Theo sè liÖu thèng kª cña bé lao ®éng- th¬ng binh vµ x· héi, n¨m 2000 c¶ níc cã
38,883 triÖu lao ®éng (tõ 13 tuæi trë lªn) vµ 2/3 trong sè nµy lµ ë khu vùc n«ng th«n. Sè
ngêi lao ®éng trong ®é tuæi lao ®éng cã viÖc lµm chiÕm tû lÖ cao (93% trong tæng sè).
Trong mét thêi gian dµi tû lÖ lao ®éng n÷ lu«n lµ 50-52% tæng sè lao ®éng nhng n¨m
2000 gi¶m xuèng cßn 48%.
Còng theo thèng kª cña bé lao ®éng- th¬ng binh vµ x· héi n¨m 2001 c¶ níc cã 60,7%
lùc lîng lao ®éng kª khai nghÒ nghiÖp chÝnh lµ n«ng nghiÖp (ch¨n nu«i, nu«i trång thuû
s¶n, l©m nghiÖp); dÞch vô lµ 20,5%; c«ng nghiÖp lµ 14,1%.
B¶ng 3: B¶ng tû lÖ thÊt nghiÖp.
§¬n vÞ: %
N¨m
C¶ níc
Hµ néi
Tû
lÖ
1998
6,85
9,09
71,13
1999
7,4
10,31
73,49
2000
6,44
7,95
72,86
2001
6,2
7,4
74,4
11
södông
TGLV ë
KVNT
Nguån: bé lao ®éng-th¬ng binh vµ x· héi: sè liÖu thèng kª lao ®éng vµ viÖc lµm 962000
Khu vùc n«ng th«n vÉn tËp trung chñ yÕu lùc lîng lao ®éng nhng trong sè ®ã chØ cã
1/10 lao ®éng lµ thuéc diÖn hëng l¬ng sè cßn l¹i lµ nh©n c«ng trong gia ®×nh ngay c¶ ë
khu vùc thµnh thÞ con sè nµy còng cha ®Çy 50%.
Theo ®iÒu tra d©n sè- nguån lao ®éng n¨m 2001 th× d©n sè tõ 15 tuæi trë lªn cã viÖc
lµm thêng xuyªn chia theo thµnh phÇn kinh tÕ nh sau:
B¶ng 4: D©n sè cã viÖc lµm chia theo thµnh phÇn kinh tÕ.
Thµnh phÇn KT
Sè lao ®éng (ng- Tû lÖ trong tæng
êi)
sè lao ®éng (%)
Nhµ níc
3769151
10
TËp thÓ
6144862
16,32
T nh©n vµ hçn 1361376
3,61
hîp
C¸ thÓ
26048291
69,14
FDI
353750
0,94
Nguån: bé lao ®éng-th¬ng binh vµ x· héi.
KÕt luËn: So víi c¸c níc trong khu vùc th× tû lÖ thÊt nghiÖp cña ViÖt Nam t¬ng ®èi cao.
Khu vùc n«ng th«n vÉn lµ khu vùc thu hót chñ yÕu lùc lîng lao ®éng vµ lµ khu vùc t¹o
ra ®ù¬c nhiÒu viÖc lµm míi cho ngêi lao ®éng. Nhng thùc tÕ ®iÒu tra còng cho thÊy tû lÖ
sö dông thêi gian lµm viÖc ë khu vùc nµy cha cao chØ chiÕm kho¶ng h¬n 70%. Vµ ®ã lµ
mét sù l·ng phÝ nguån lao ®éng. MÆt kh¸c, thu nhËp ë khu vùc nµy cßn thÊp l¹i chñ yÕu
lµm c«ng cho hé gia ®×nh m×nh nªn cuéc sèng cña ngêi lao ®éng cha ®îc c¶i thiÖn lµ
mÊy.
ChÝnh bëi vËy, gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ®èi tîng lµ lao ®éng ë n«ng th«n lµ ®iÒu cÇn lµm
tríc hÕt. Vµ xuÊt khÈu lao ®éng lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ®· ®îc ¸p dông.
B_ XuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam thêi kú 1980- 2003.
Tríc t×nh tr¹ng søc Ðp viÖc lµm ®· cã nh÷ng t¸c ®éng xÊu kh«ng nhá lªn nÒn kinh
tÕ, lªn ®êi sèng x· héi cña quÇn chóng nh©n d©n vµ nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c, §¶ng vµ Nhµ
níc ta ®· cã rÊt nhiÒu chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ngêi
lao ®éng nh»m gi¶m bít søc Ðp vÒ viÖc lµm.Tuy cha xo¸ bá ®îc søc Ðp vÒ viÖc lµm nhng
chóng ta còng ®· ®¹t ®ù¬c nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng ghi nhËn. §ãng gãp vµo trong ®ã cã
phÇn kh«ng nhá cña c«ng t¸c xuÊt khÈu lao ®éng. C«ng b»ng mµ nãi, ngay tõ ®Çu dï
x¸c ®Þnh xuÊt khÈu lao ®éng lµ mét biÖn ph¸p quan träng ®Ó gi¶i quyÕt viÖc lµm nhng
§¶ng vµ Nhµ níc ta vÉn cha nhËn thøc ®óng ®¾n hoµn toµn vÒ nã. ChØ ®Õn khi xuÊt khÈu
lao ®éng ®îc tiÕn hµnh vµ ®em l¹i c¸c kÕt qu¶ tèt ®Ñp th× nhËn thøc cña §¶ng vµ Nhµ níc ta dÇn dÇn thay ®æi vµ coi nã nh mét biÖn ph¸p chiÕn lîc trong gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ
ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc. Sù chuyÓn biÕn trong nhËn thøc còng dÉn ®Õn sù ban hµnh
hµng lo¹t c¸c chÝnh s¸ch, sù níi láng, t¹o ®iÒu kiÖn cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng.
Nhê vËy mµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã thÓ nãi ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng ®ang
12
trªn ®êng khëi s¾c. Chóng ta cã thÓ ph©n chia xuÊt khÈu lao ®éng thµnh hai chÆng ®êng
c¬ b¶n sau:
+ Giai ®o¹n tõ 1980 ®Õn 1990
+ Giai ®o¹n tõ 1991 ®Õn 2003.
Së dÜ ph©n chia nh trªn v× xuÊt khÈu lao ®éng trong hai giai ®o¹n trªn cã nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n rÊt kh¸c biÖt. Giai ®o¹n tõ 1980-1990: lµ giai ®o¹n xuÊt khÈu lao ®éng ®îc
sù bao cÊp hoµn toµn cña nhµ níc, do chÝnh nhµ níc tiÕn hµnh vµ hÇu nh kh«ng chÞu sù
t¸c ®éng cña thÞ trêng. Giai ®o¹n 1991-2003: lµ giai ®o¹n xuÊt khÈu lao ®éng chÞu sù
t¸c ®éng cña thÞ trêng, chñ thÓ tham gia chñ yÕu trong viÖc ®a ngêi lao ®éng ®i lµm
viÖc ë níc ngoµi kh«ng ph¶i nhµ níc mµ lµ c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng. Ph©n
chia nh vËy cho thÊy con ®êng trëng thµnh, ph¸t triÓn cña xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt
Nam còng ®ång thêi ph¶n ¸nh bèi c¶nh kinh tÕ x· héi cña ViÖt Nam vµ quan ®iÓm chñ
tr¬ng cña §¶ng, nhµ níc ta trong tõng thêi kú.
I. T×nh h×nh xuÊt khÈu lao ®éng
1. Giai ®o¹n 1980 ®Õn 1990.
Tõ ®Çu n¨m 1980 chÝnh phñ ra quyÕt ®Þnh Q§ 46/ CP ngµy 11/02/1980 “vÒ viÖc ®a
c«ng nh©n vµ c¸n bé ®i båi dìng n©ng cao tr×nh ®é vµ lµm viÖc cã thêi h¹n ë c¸c níc
x· héi chñ nghÜa”.
Trong khu«n khæ hÞªp ®Þnh vµ nghÞ ®Þnh th ®· ký kÕt gi÷a níc ta vµ c¸c níc x· héi chñ
nghÜa ë §«ng ¢u (Liªn X«, CHDC §øc, Bungari, TiÖp Kh¾c) ta ®· ®a ®îc 277183 lao
®éng vµ chuyªn gia ®i lµm viÖc ë nø¬c ngoµi, b×nh qu©n mçi n¨m ®a ®îc kho¶ng 2,5
v¹n lao ®éng. Lao ®éng cã nghÒ chiÕm kho¶ng 42%, lao ®éng kh«ng cã nghÒ chiÕm
58%. §Æc biÖt nh÷ng n¨m 1988, 1989, 1990 lao ®éng kh«ng cã nghÒ chiÕm kho¶n
70%. §a sè lao ®éng tríc khi ®i kh«ng qua ®µo t¹o, båi dìng. Lao ®éng sang c¸c níc §«ng ¢u chñ yÕu lµ lao ®éng trong lÜnh vùc x©y dùng, kü thuËt. Lao ®éng ®îc bè trÝ
lµm viÖc t¹i nhµ m¸y, xÝ nghiÖp theo h×nh thøc ®éi, ®¬n vÞ, ®oµn, vïng vµ ®ù¬c ®µo t¹o
nghÒ theo h×nh thøc kÌm cÆp trong s¶n xuÊt t¹i xÝ nghiÖp cña b¹n. Níc b¹n bè trÝ sö
dông, tæ chøc, chÞu chi phÝ ®µo t¹o hoµn toµn víi nguån lao ®éng do ta cung øng. §èi tîng ®îc ®a ®i thêng lµ c¸n bé, c«ng nh©n, bé ®éi xuÊt ngò vµ con em cña c¸c c¸n bé
c«ng nh©n viªn ®ang c«ng t¸c. Ngêi lao ®éng kh«ng ph¶i tr¶ bÊt cø mét kho¶n chi phÝ
nµo do ®îc nhµ níc bao cÊp. C¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc ph¶i lµm tÊt c¶ tõ ®µm ph¸n
ký kÕt ®Õn ph©n bæ chØ tiªu tuyÓn lao ®éng, kh¸m søc khoÎ, kiÓm tra hå s¬, lµm thñ tôc
xuÊt c¶nh, biªn chÕ lùc lîng lao ®éng®îc tuyÓn thµnh c¸c ®¬n vÞ ®a ®i, thu tµi chÝnh. Do
®îc tuyÓn chän, gi¸o dôc kü tríc khi ®i l¹i ®îc qu¶n lý chÆt chÏ ë níc ngoµi nªn lao
®éng ViÖt Nam ®îc nø¬c b¹n tin dïng vµ ®¸nh gi¸ cao.
Trong thêi kú nµy chóng ta còng ®· tæ chøc ®a lao ®éng sang lµm viÖc ë Trung Phi chñ
yÕu díi h×nh thøc hîp t¸c chuyªn gia trong lÜnh vùc y tÕ, gi¸o dôc, tµi chÝnh ë mét sè
níc nh: ¡ngola, Angieri, Mod¨mbich, C«ngg«. T¹i khu vùc Trung §«ng chóng ta
còng ®· ®a lao ®éng ®i lµm viÖc trong c¸c lÜnh vùc c«ng nghiÖp, x©y dùng. Trung
§«ng lµ khu vùc bao gåm mét sè níc ë T©y Nam ¸ vµ b¾c phi tr¶i dµi tõ Libia ®Õn
Afganistan gåm chñ yÕu c¸c níc theo ®¹o Håi, chiÕm 2/3 nguån dÇu má cña thÕ giíi.
N¨m 1980 ViÖt Nam b¾t ®Çu ®a lao ®éng sang Iraq th«ng qua hiÖp ®Þnh chÝnh phñ
gåm cã gÇn 20.000 lît lao ®éng ViÖt Nam lµm viÖc t¹i c¸c c«ng tr×nh thuû lîi lín. Do
chiÕn tranh vïng VÞnh sè lao ®éng nãi trªn ph¶i trë vÒ níc.
13
§Æc trng cña giai ®o¹n nµy lµ: sù hîp t¸c lao ®éng mang tÝnh chÊt t ¬ng trî, gióp
®ì lÉn nhau gi÷a c¸c nø¬c lµ thµnh viªn cña khèi “SEV” (Héi ®ång t ¬ng trî kinh
tÕ). V× thÕ xuÊt khÈu lao ®éng Ýt chÞu t¸c ®éng cña thÞ tr êng, tÝnh c¹nh tranh
kh«ng cao vµ nãi chung hiÖu qu¶ kinh tÕ cha cao.
2. Giai ®o¹n 1991 ®Õn 2003.
B¾t ®Çu tõ giai ®o¹n nµy chÝnh phñ ViÖt Nam ®· cã nh÷ng nhËn thøc míi mÎ h¬n, ®óng
®¾n h¬n vÒ xuÊt khÈu lao ®éng. ChØ thÞ 41_CT/ T¦(22/9/1998) kh¼ng ®Þnh: “XuÊt khÈu
lao ®éng vµ chuyªn gia lµ mét ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi gãp phÇn ph¸t triÓn nguån nh©n
lùc, gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¹o thu nhËp vµ n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ cho ngêi lao ®éng,
t¨ng nguån thu ngo¹i tÖ cho ®Êt níc, cïng víi c¸c gi¶i ph¸p gi¶i quyÕt viÖc lµm trong níc lµ chÝnh, xuÊt khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia lµ mét chiÕn lîc quan träng, l©u dµi, gãp
phÇn x©y dùng ®éi ngò lao ®éng cho c«ng cuéc x©y dùng ®Êt nø¬c trong thêi kú CNH,
H§H”.
MÆt kh¸c, cïng víi sù chuyÓn biÕn tÝnh chÊt cña nÒn kinh tÕ tõ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung
sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng nªn ®Æc trùng cña xuÊt khÈu lao ®éng trong giai ®o¹n
nµy lµ xuÊt khÈu lao ®éng chÞu sù t¸c ®éng cña quy luËt thÞ tr êng, mang tÝnh c¹nh
tranh cao h¬n vµ ch¾c ch¾n sÏ hiÖu qu¶ h¬n nhiÒu. C¸c kÕt qu¶ ®¹t ®ù¬c cña xuÊt
khÈu lao ®éng trong giai ®o¹n nµy lµ:
a) Sè lîng lao ®éng ®ù¬c ®a ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë nø¬c ngoµi vµ sè thÞ trêng xuÊt
khÈu lao ®éng.
Trong thêi gian qua chóng ta ®· ®a ®ù¬c tæng sè 279.008 lao ®éng ®i lµm viÖc t¹i 46
quèc gia vµ vïng l·nh thæ. Chóng ta cã b¶ng sau:
B¶ng 5: Sè lîng lao ®éng ®i lµm viÖc ë níc ngoµi.
N¨m
T¨ng so víi
n¨m tríc(%)
---20,59
388,89
133,1
8,88
25,97
45,89
-33,73
78,19
44,28
14,93
27,52
62,6
Sè lao ®éng(ngêi)
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
Tæng
ThÞ trêngXKL§
1.020
810
12
3.960
9.230
10.050
15
12.660
18.470
12.240
27
21.240
38
31.468
40
36.168
46.122
75.000
46
279.008
46
Nguån: Tæng hîp tõ nhiÒu nguån.
Qua b¶ng trªn chóng ta cã thÓ nhËn thÊy mét sè ®iÓm mèc quan träng trong ho¹t ®éng
xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam trong giai ®o¹n võa qua.
N¨m 1992, 1998 tû lÖ t¨ng sè lao ®éng ®îc ®a ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë níc
ngoµi so víi n¨m tríc ®ã ®Òu sôt gi¶m mét c¸ch nghiªm träng. Liªn hÖ víi bèi c¶nh
kinh tÕ trong níc, khu vùc vµ thÕ giíi trong kho¶ng thêi gian ®ã ta gi¶i thÝch nh sau:
14
+ Cuèi thËp kØ 80 ®Çu thËp kØ 90 sau sù sôp ®æ cña Liªn X«, hµng lo¹t c¸c níc
XHCN ë §«ng ¢u còng liªn tiÕp sôp ®æ. Sau biÕn cè chÝnh trÞ nµy tÊt c¶ lao ®éng
níc ngoµi ë c¸c níc nµy ®Òu ph¶i trë vÒ níc trong ®ã cã lao ®éng ViÖt Nam. MÆt
kh¸c, tõ tríc cho ®Õn thêi ®iÓm ®ã Liªn X« vµ c¸c níc §«ng ¢u vèn lµ thÞ trêng
xuÊt khÈu lao ®éng truyÒn thèng cña ViÖt Nam nªn khi x¶y ra biÕn cè nµy ViÖt
Nam thùc sù r¬i vµo t×nh thÕ bÞ ®éng trong c¶ viÖc gi¶i quyÕt viÖc lµm, æn ®Þnh ®êi
sèng cho ngêi lao ®éng vÒ níc vµ viÖc tiÕp tôc duy tr× ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao
®éng. V× thÕ sè lao ®éng ®îc ®a ®i lµm viÖc ë níc ngoµi n¨m 1992 chØ dõng l¹i ë
con sè 810 ngêi.
+ N¨m 1997 diÔn ra cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ë khu vùc ch©u ¸ mµ ®Çu
tiªn lµ ë ThaiLan. Cuéc khñng ho¶ng kÐo theo nã lµ sù sôp ®æ, tr× trÖ nÒn kinh tÕ
cña c¸c níc trong khu vùc, lµm gi¶m nhu cÇu nhËp khÈu lao ®éng níc ngoµi t¹i c¸c
níc nµy.
B¶ng 2: ¶nh hëng cña cuéc khñng ho¶ng khu vùc t¹i mét sè nø¬c ch©u ¸.
Níc, l·nh Tû lÖ t¨ng trëng Tû
lÖ
thÊt Sù gi¶m gi¸ Sè
lao ChÝnh
s¸ch
thæ
GDP(%)
nghiÖp(%)
®ång tiÒn
®éng
®iÒu chØnh vÒ
95-97 1998
1997
1998 6/97-5/98
nø¬c
lao ®éng
ngoµi
NhËt B¶n 2
2,0
3,4
4,3
1354
+Duy tr× c/t
TNS.
+G/h¹n H§ vÒ
§T
Singapo 7,8
2,5
1,8
-19 (12/97)
H/chÕ nhËp l/®
phæ th«ng
Hµn Quèc 7,2
<1,0
2,6
6,5
-55 (12/97) 210
T¹m dõng
Malaysia 8,6
2,0
2,5
3,7
-48(1/98)
2500
Håi h¬ng lao
®éng bÊt hîp
ph¸p
§µi Loan
297
NhËp lao ®éng
xd, dÞch vô c¸c
níc §NA
Hång
5,00
3,5
2,9
4,0
H¹n chÕ
K«ng
Nguån: Niªn gi¸m thèng kª di d©n ch©u ¸.
Nh÷ng n¨m sau ®ã tû lÖ t¨ng so víi n¨m tríc ®îc kh«i phôc (93, 94) vµ råi l¹i
cã xu híng gi¶m dÇn. §iÒu ®ã cho thÊy:
+ Thø nhÊt, chÝnh phñ ViÖt Nam ®· nhanh chãng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc
kÞp thêi, nh¹y bÐn víi thêi cuéc ®Ó chuyÓn tõ thÕ bÞ ®éng sang thÕ chñ ®éng. Trong
thêi gian ng¾n ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam l¹i nhanh chãng ®i vµo
sù æn ®Þnh.
+ Thø hai, ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng thùc sù ®· bÞ yÕu tè thÞ trêng chi phèi
nghÜa lµ phô thuéc vµo quan hÖ cung- cÇu trªn thÞ trêng, xuÊt hiÖn tÝnh c¹nh tranh
gay g¾t víi c¸c nø¬c xuÊt khÈu lao ®éng kh¸c, ®Æc biÖt lµ c¸c nø¬c trong khu vùc
nh ThaiLan, Philippin, Indonexia. Dï vËy, ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt
15
Nam vÉn khëi s¾c. N¨m 2003 sè lao ®éng ®îc ®a ®i lµm viÖc ë nø¬c ngoµi chiÕm
tíi 26,88% tæng sè lao ®éng trong c¶ giai ®o¹n 1990-2003.
VÒ thÞ trêng xuÊt khÈu lao ®éng: kh«ng ngõng ®ù¬c më réng vµ khai th¸c. Tõ chç
chØ cã 12 thÞ trêng n¨m 1992 lªn tíi 46 thÞ trêng vµo n¨m 2003. Nh÷ng kÕt qu¶ ®ã
cho thÊy trong t¬ng lai ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam sÏ cßn gÆt h¸i nhiÒu
thµnh c«ng h¬n n÷a.
b) C¬ cÊu ngµnh nghÒ, c¬ cÊu lao ®éng.
HiÖn nay lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc ë níc ngoµi ®ang tham gia lao ®éng ë 30
nhãm ngµnh, nghÒ kh¸c nhau nh: x©y dùng, c¬ khÝ, ®iÖn tö, dÖt, m¸y, chÕ biÕn thuû s¶n,
vËn t¶i biÓn, ®¸nh b¾t h¶i s¶n, dÞch vô, chuyªn gia y tÕ, gi¸o dôc, n«ng nghiÖp, Cô thÓ
lµ: 45% lao ®éng lµm trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp nhÑ, 26% trong lÜnh vùc x©y dùng,
20% trong lÜnh vùc c¬ khÝ, 6% trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ chÕ biÕn thuû s¶n, 3%
trong lÜnh vùc kh¸c.
Tû lÖ lao ®éng cã tay nghÒ lµ kho¶ng 65%; ë mét sè níc nh NhËt B¶n, Libia tû lÖ nµy
®¹t gÇn 100%. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ th× nhu cÇu lao ®éng phæ th«ng cã
xu híng gi¶m vµ t¨ng nhu cÇu lao ®éng cã tay nghÒ (tríc khi ®i lµm viÖc ë nø¬c ngoµi
®· ®îc ®µo t¹o).
B¶ng 6: Lao ®éng trong c¸c ngµnh giai ®o¹n 1991-1999.
LÜnh vùc
Sè lao ®éng(ngêi)
Tû lÖ lao ®éng (%)
X©y dùng
23.000
29,43
DÖt may
11.000
14,08
ThuyÒn viªn, ®¸nh 14.500
18,56
c¸
C¸c nghÒ p/th«ng 29640
37,93
kh¸c
Tæng
78140
100
Nguån: tæng hîp tõ nhiÒu nguån
Yªu cÇu mét sè ngµnh nghÒ mµ c¸c níc nhËp khÈu lao ®éng ®ßi hái.
+ ThuyÒn viªn: cêng ®é lµm viÖc cao dï lµ thuyÒn trëng hay thuyÒn viªn, tiÒm Èn
nhiÒu yÕu tè rñi ro, ®ßi hái ngêi thuyÒn viªn ph¶i cã thÓ lùc tèt, chÞu ®îc sãng giã, cã
tay nghÒ, cã t¸c phong c«ng nghiÖp vµ vèn ngo¹i ng÷ kh¸ ®Ó thùc hiÖn chÝnh x¸c mÖnh
lÖnh cña thuyÒn trëng.
ThuyÒn viªn ViÖt Nam nãi chung cha ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu trªn ®©y.
+ Thî x©y dùng: lµ lo¹i lao ®éng nÆng nhäc chñ yÕu diÔn ra ngoµi trêi, c«ng nghÖ vµ
m¸y mãc x©y dùng kh¸ hiÖn ®¹i, tæ chøc thi c«ng trªn c«ng trêng rÊt khoa häc, kØ luËt
lao ®éng nghiªm kh¾c, tiÒn c«ng kh«ng cao, b×nh qu©n 250 USD/ ngêi/th¸ng.
Thî lao ®éng x©y dùng ViÖt Nam khÐo lÐo, dÔ tiÕp thu c«ng nghÖ nhng tÝnh v« kû luËt
cao nªn chiÕm tû lÖ cao nhÊt trong tæng sè lao ®éng bÞ tr¶ vÒ níc.
+ C«ng nh©n nhµ m¸y: lµm viÖc trong c¸c nhµ m¸y cã tr×nh ®é tù ®éng vµ chuyªn
m«n ho¸ cao, ®ßi hái ngêi lao ®éng ph¶i cã søc chÞu ®ùng, cêng ®é lao ®éng cao, tÝnh
bÒn bØ trong c«ng viÖc cao, ý thøc kû luËt lao ®éng cao ®Ó hoµ nhËp víi c«ng nh©n n íc
kh¸c. Thu nhËp b×nh qu©n 500 USD/ngêi/ th¸ng _ b»ng 50-60% thu nhËp cña c«ng
nh©n níc së t¹i.
Lao ®éng ViÖt Nam ë nhãm nµy nãi chung tr×nh ®é kü thuËt ®¸p øng ®îc yªu cÇu nhng
tr×nh ®é ngo¹i ng÷ kÐm, v« kû luËt_ nhiÒu lao ®éng ph¸ vì hîp ®ång bá ra lµm ngoµi.
16
+ Lao ®éng gióp viÖc gia ®×nh: Yªu cÇu ngo¹i ng÷ tèt ®Ó giao tiÕp hµng ngµy víi ®èi
tîng phôc vô, ph¶i sö dông thµnh th¹o c¸c dông cô sinh ho¹t, trung thùc, tËn tôy víi
c«ng viÖc.
Lao ®éng ViÖt Nam lµm viÖc trong lÜnh vùc nµy cha nhiÒu, mét phÇn do ngo¹i ng÷ yÕu,
mét phÇn do quan niÖm x· héi ViÖt Nam mÊy n¨m gÇn ®©y míi coi gióp viÖc gia ®×nh
lµ mét nghÒ. Tuy nhiªn lao ®éng ViÖt Nam trong lÜnh vùc nµy còng ®îc ®¸nh gi¸ kh¸
cao.
c) ThÞ trêng xuÊt khÈu lao ®éng.
NÕu nh giai ®o¹n 1980-1990: Liªn X« vµ c¸c níc XHCN ë §«ng ¢u lµ thÞ trêng xuÊt
khÈu lao ®éng truyÒn thèng cña ViÖt Nam th× ®Õn giai ®o¹n 1991-2003 thÞ trêng ®ã l¹i
lµ: Hµn Quèc, NhËt B¶n, Lybia, CHDCND Lµo. C¸c thÞ trêng míi tiÒm n¨ng nh: §µi
Loan, Malaysia. ThÞ trêng Trung §«ng vµ Ch©u Phi: chñ yÕu lµ xuÊt khÈu chuyªn gia
trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, y tÕ, gi¸o dôc. Chóng ta ®ang dÇn tiÕn ®Õn c¸c thÞ trêng khã
tÝnh nhng ®Çy søc hÊp dÉn nh Mü, Nga, Canada, Singapor, Hylap, CH Ailen. Sau ®©y lµ
t×nh h×nh cô thÓ vÒ lao ®éng ViÖt Nam t¹i mét sè thÞ trêng:
T¹i Trung §«ng.
+ Lybia: b¾t ®Çu cã quan hÖ hîp t¸c víi ViÖt Nam trong lÜnh vùc lao ®éng tõ n¨m
1990 th«ng qua hai h×nh thøc:
Mét lµ, hîp t¸c trùc tiÕp theo tho¶ thuËn gi÷a bé quèc phßng hai níc. 1990-1994 ®a
gÇn 2000 lao ®éng c¬ khÝ vµ l¾p r¸p sang lµm viÖc t¹i c¸c nhµ m¸y cña Lybia. N¨m
1994 sù hîp t¸c t¹m dõng. N¨m 1997 ch¬ng tr×nh hîp t¸c ®îc tiÕp nèi vµ triÓn khai víi
quy m« tÝnh ®Õn n¨m 2002 lµ 1000 ngêi.
Hai lµ, hîp t¸c gi¸n tiÕp th«ng qua mét sè c«ng ty cña Hµn Quèc, CHLB §øc, Hylap,
Thôy §iÓn, Manta, Ba Lan tróng thÇu t¹i Lybia. Tõ n¨m 1992-2002 cã 9000 ngêi lao
®éng trong ®ã 99% lµm viÖc trong lÜnh vùc x©y dùng, cßn l¹i lµ nghÒ kh¸c. Thu nhËp
b×nh qu©n kho¶ng 210 USD/ ngêi/ th¸ng.
T¹i thÞ trêng nµy Ýt x¶y ra c¸c vÊn ®Ò víi ngêi lao ®éng vµ ®Æc biÖt lµ kh«ng cã lao ®éng
bá trèn ra lµm viÖc ngoµi hîp ®ång.
+ Coet: b¾t ®Çu cã quan hÖ hîp t¸c víi ViÖt Nam trong lÜnh vùc lao ®éng tõ 1996.
Tõ 1996-2002 míi cã 4 c«ng ty (VINACONEX, CONSTREXIM, OLECO, LOD) ký
kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång nhËn thÇu x©y dùng trªn 1000 biÖt thù 2 tÇng, ®a ®îc trªn
200 lao ®éng ®i lµm viÖc t¹i Coet. Tuy nhiªn, do ®èi t¸c cha thùc sù nghiªm tóc trong
thùc hiÖn hîp ®ång. MÆt kh¸c thêi tiÕt n¾ng nãng, vËt liÖu còng qu¸ nÆng so víi søc
khoÎ cña ngêi lao ®éng ViÖt Nam, kü thuËt kh¸c xa víi ViÖt Nam, …nªn ®Õn nay ®©y
vÉn lµ thÞ trêng bá ngá.
+ C¸c tiÓu v¬ng quèc ¶ rËp thèng nhÊt (UAE): b¾t ®Çu cã quan hÖ hîp t¸c víi ViÖt
Nam trong lÜnh vùc lao ®éng tõ n¨m 1995.
Trong giai ®o¹n 1995- 2002 ViÖt Nam ®· ®a ®îc trªn 1000 lao ®éng ®i lµm viÖc ë khu
vùc nµy. Sè ë l¹i tÝnh ®Õn n¨m 2002 lµ 500 ngêi. Ngµnh nghÒ chñ yÕu lµ may mÆc, x©y
dùng, phôc vô nhµ hµng. Thu nhËp cña c«ng nh©n x©y dùng kho¶ng 180-280 USD/ ngêi/th¸ng, nghÒ may kho¶ng 150 USD/ ngêi/th¸ng.
T¹i ch©u ¸.
+ NhËt B¶n: b¾t ®Çu cã quan hÖ hîp t¸c víi ViÖt Nam trong lÜnh vùc lao ®éng tõ
n¨m 1992.
17
H×nh thøc hîp t¸c chñ yÕu lµ th«ng qua “ch¬ng tr×nh tu nghiÖp sinh nghÒ vµ thùc tËp kü
thuËt” cho phÐp lao ®éng ViÖt Nam (gäi lµ tu nghiÖp sinh) tham gia thu nghiÖp nghÒ vµ
thùc hµnh t¹i c¸c xÝ nghiÖp võa vµ nhá cña NhËt B¶n.
ThÞ trêng NhËt B¶n lµ thÞ trêng khã tÝnh v×: thø nhÊt, ngêi NhËt Ýt thiÖn c¶m víi lao
®éng ngô c níc ngoµi nªn cã quy ®Þnh kh¸ ngÆt nghÌo víi lao ®éng lµm thuª níc ngoµi;
thø hai, ®Æc ®iÓm næi bËt cña thÞ trêng NhËt B¶n lµ chØ nhËn lao ®éng cã tay nghÒ kü
thuËt tõ mét sè c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nh ®iÖn tö, x©y dùng,… vµ lao ®éng ph¶i ® îc häc tiÕng NhËt tríc khi ®i.
Nhng thÞ trêng NhËt B¶n còng rÊt hÊp dÉn bëi møc thu nhËp cao. Møc l¬ng cho ngêi
häc nghÒ ViÖt Nam ë n¨m ®Çu tiªn kho¶ng 700 USD/ th¸ng, sau khi thi tay nghÒ lµ 800
USD/ th¸ng. Khi lµm thªm giê ngêi lao ®éng sÏ ®îc tr¶ 150%so víi møc l¬ng chÝnh. Tõ
n¨m 1992-2002: cã 40 doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam phèi hîp víi tæ chøc
hîp t¸c lao ®éng quèc tÕ NhËt B¶n (JITCO) ®a ®îc kho¶ng 10.000 lao ®éng sang NhËt
B¶n tu nghiÖp, chñ yÕu trong lÜnh vùc dÖt, may, c¬ khÝ, x©y dùng ph©n bè trªn kh¾p níc
NhËt. Tõ n¨m 1994 theo tho¶ thuËn vÒ ch¬ng tr×nh tiÕp nhËn tu nghiÖp sinh y t¸. Theo
®ã, hµng n¨m ViÖt Nam ®a 15-20 ngêi sang häc ë mét sè trêng y t¸ NhËt B¶n. Sau khi
tèt nghiÖp c¸c y t¸ nµy ®ù¬c lµm viÖc 4 n¨m t¹i bÖnh viªn NhËt B¶n vµ ®îc hëng l¬ng +
chÕ ®é kh¸c nh lao ®éng NhËt B¶n. ThÞ trêng NhËt B¶n Ýt coi träng tÇm vãc, ng«n ng÷
cña ngêi lao ®éng níc ngoµi nhng l¹i rÊt ®Ò cao tÝnh trung thùc vµ kû luËt trong lao
®éng. ThÕ nhng, lao ®éng ViÖt Nam sang tu nghiÖp t¹i NhËt ®· ph¸ vì hîp ®ång ra lµm
ngoµi kh«ng Ýt g©y thÞªt h¹i vÒ kinh tÕ cho c¶ hai bªn vµ sù mÊt uy tÝn cho phÝa ViÖt
Nam. Trong t¬ng lai do d©n sè NhËt ®ang giµ ho¸ nªn sÏ cã nhu cÇu rÊt lín vÒ nhËp
khÈu lao ®éng nhng chñ yÕu lµ c¸c lao ®éng cã tr×nh ®é kü thuËt cao.
+ Hµn Quèc: chÝnh thøc ®Æt quan hÖ hîp t¸c víi ViÖt Nam trong lÜnh vùc lao ®éng
tõ n¨m 1993 chñ yÕu th«ng qua chÕ ®é tu nghiÖp sinh.
TÝnh ®Õn n¨m 2000 cã 8 doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam ®îc phÐp cung
øng TNS cho Hµn Quèc. §ã lµ: LOD, TRACIMEXCO, TRACODI, VINACONEX,
OLECO, IMS, SULECO, SOVILACO ®a ®îc tæng sè lao ®éng sang lµm viÖc t¹i Hµn
Quèc lµ 29.000 ngêi chiÕm kho¶ng 40% thÞ trêng xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam kÓ
tõ khi thùc hiÖn theo c¬ chÕ míi. N¨m 1996 sè lao ®éng ®a ®i ®¹t møc kû lùc ë con sè
6.275 ngêi.
N¨m
1996
1999
§Çu 2000
2003
Sè lao ®éng (ngêi)
6275
3700
5500
Trªn 4000
Møc thu nhËp b×nh qu©n lµ 500. 000 WON/th¸ng (trªn 400USD/ th¸ng theo tû gi¸ n¨m
2000: 1USD = 1.100 WON).
Lao ®éng ViÖt Nam t¹i Hµn Quèc thêng ph¶i lµm c¸c c«ng viÖc 3D (nÆng nhäc, kÐm
hÊp dÉn, ®éc h¹i) nªn thu nhËp thêng kh«ng cao. Víi c¸c TNS th× trong 3 th¸ng ®Çu chØ
®îc hëng møc l¬ng b»ng 60-70% l¬ng chÝnh thøc. Ngêi lao ®éng níc ngoµi trong ®ã cã
lao ®éng ViÖt Nam kh«ng ®îc hëng c¸c quyÒn lîi vÒ lao ®éng nh lao ®éng Hµn Quèc
nªn nhiÒu lao ®éng ®· ph¸ vì hîp ®ång ra lµm ngoµi. N¨m 2003 cã tíi 14.000 lao ®éng
ViÖt Nam lµ lao ®éng bÊt hîp ph¸p. Theo «ng Ph¹m TiÕn V©n_ ®¹i biÖn l©m thêi ®¹i sø
18
qu¸n ViÖt Nam t¹i Hµn Quèc “ kho¶ng 60% sè lao ®éng ViÖt Nam t¹i Hµn Quèc ®· ph¸
vì hîp ®ång ra lµm ngoµi”.
+ §µi Loan: b¾t ®Çu cã quan hÖ hîp t¸c víi ViÖt Nam trong lÜnh vùc lao ®éng tõ
n¨m th¸ng 11/1999.
§Æc trng cña thÞ trêng nµy lµ cã nhu cÇu rÊt lín ®èi víi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c nhµ
m¸y, gióp viÖc gia ®×nh vµ kh¸n hé c«ng. Lao ®éng níc ngoµi ®îc hëng c¸c quyÒn lîi
gÇn nh lao ®éng trong níc, møc tiÒn c«ng chªnh lÖch kh«ng nhiÒu. Thêi h¹n hîp ®ång
lµm viÖc ë §µi Loan lµ 2 n¨m, ®ù¬c gia h¹n hîp ®ång 1 lÇn tèi ®a kh«ng qu¸ 1 n¨m nh ng chi phÝ m«i giíi rÊt cao kho¶ng 5-6 th¸ng tiÒn l¬ng tiÕt kiÖm cña ngêi lao ®éng. TÝnh
®Õn n¨m 2000 cã 139 doanh nghiÖp ViÖt Nam chuyªn doanh xuÊt khÈu lao ®éng ® îc
phÐp cung øng lao ®éng cho §µi Loan trong ®ã cã 34 doanh nghiÖp ®îc phÐp thÝ ®iÓm
cung øng lao ®éng kh¸n hé c«ng vµ gióp viÖc gia ®×nh. Còng trong n¨m 2000 cã 30/139
doanh nghiÖp ®· ký kÕt ®ù¬c hîp ®ång xuÊt khÈu lao ®éng ®a ®îc 6000 lao ®éng (3256
n÷) sang lµm viÖc tËp trung ë ngµnh nh ®iÖn tö, may mÆc, dÖt, x©y dùng, thuyÒn viªn
®¸nh c¸, riªng kh¸n hé c«ng vµ gióp viÖc gia ®×nh lµ 1950 ngêi. Trong n¨m 2000 cã
306 lao ®éng bÞ tr¶ vÒ níc tríc thêi h¹n chiÕm 5,7% sè lao ®éng ®a sang. Nguyªn nh©n
108 ngêi (35,3%) v× lý do søc khoÎ; 127 (41,5%) do tiÕng Hoa kÐm; 11 ngêi (3,59%) vi
ph¹m kû luËt; 6 ngêi (1,96%) do phÝa chñ vµ c«ng ty m«i giíi kh«ng chÊp nhËn. Tõ
th¸ng 11/1999 ®Õn 2002 cã 26.500 lao ®éng ph©n bè ë 28 ngµnh nghÒ kh¸c nhau trong
®ã lµm viÖc s¶n xuÊt chÕ t¹o chiÕm 50%, gióp viÖc gia ®×nh vµ kh¸n hé c«ng lµ 32%,
thuyÒn viªn la 7%. Thu nhËp b×nh qu©n lµ 250-300 USD/th¸ng. N¨m 2003: 1500 lao
®éng ViÖt Nam bÞ b¾t gi÷ v× lµm ngoµi.
+ Malaysia: chÝnh thøc hîp t¸c víi ViÖt Nam trong lÜnh vùc lao ®éng tõ cuèi
th¸ng 4/2002.
§©y lµ quèc gia cã diÖn tÝch b»ng diÖn tÝch cña ViÖt Nam nhng d©n sè chØ b»ng 1/3; tèc
®é t¨ng trëng kinh tÕ ®¹t trªn 8%/n¨m. LuËt ph¸p Malaysia quy ®Þnh ngêi lao ®éng níc
ngoµi ë Malaysia ®îc hëng sù ®èi xö nh ®èi víi lao ®éng b¶n xø vÒ tiÒn l¬ng vµ c¸c lîi
Ých kh¸c. Thêi h¹n hîp ®ång lµ 3 n¨m, cã thÓ gia h¹n 5 n¨m ®èi víi lao ®éng tay nghÒ
thÊp vµ 6 n¨m víi lao ®éng tay nghÒ cao. Thu nhËp b×nh qu©n kho¶ng 200 USD/ th¸ng.
Tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 8/2002 ®a trªn 4000 ngêi ®i lµm viÖc, tÝnh b×nh qu©n mçi th¸ng ®a trªn 1000 lao ®éng. Tõ th¸ng 4/2002 ®Õn cuèi 2003 cã 70 doanh nghiÖp ®îc chÝnh
phñ cho phÐp lµm thÝ ®iÓm xuÊt khÈu lao ®éng sang Malai ®· ®a 70.000 lao ®éng ®i
lµm viÖc, chñ yÕu lµ lao ®éng phæ th«ng cho lÜnh vùc x©y dùng, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp,
n«ng nghiÖp vµ dÞch vô. N¨m 2003 ®a ®îc 40.000 lao ®éng. §Çu n¨m 2004, h¬n 700
lao ®éng ViÖt Nam trong ngµnh x©y dùng bÞ mÊt viÖc. §Æc trng cña thÞ trêng nµy lµ cã
nhu cÇu vÒ lao ®éng cã tay nghÒ vµ chuyªn m«n võa ph¶i, chi phÝ ®i l¹i thÊp. Trong t¬ng lai thÞ trêng Malai cã thÓ tiÕp nhËn tíi 200.000 lao ®éng ViÖt Nam.
Tãm l¹i, ta thÊy r»ng thÞ trêng xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam tËp trung chñ
yÕu míi chØ ë khu vùc ch©u ¸, cha ph¸t triÓn ®îc ë c¸c khu vùc kh¸c. MÆt kh¸c,
ngay trªn chÝnh thÞ trõ¬ng truyÒn thèng cña m×nh th× tû lÖ lao ®éng ViÖt Nam
trong tæng sè lao ®éng níc ngoµi vÉn cßn rÊt thÊp.
d) Doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng.
N¨m 1996 míi cã 20 doanh nghiÖp ®îc cÊp giÊy phÐp xuÊt khÈu lao ®éng th× ®Õn n¨m
2003 con sè nµy ®· lªn tíi 156 trong ®ã cã 15 doanh nghiÖp chuyªn xuÊt khÈu lao
®éng, 141 doanh nghiÖp ngµnh nghÒ kh¸c ®îc bæ sung chøc n¨ng xuÊt khÈu lao ®éng;
19
còng trong sè nµy th× cã 85 doanh nghiÖp thuéc 19 bé, ngµnh, c¬ quan trùc thuéc chÝnh
phñ, 57 doanh nghiÖp thuéc 31 tØnh, thµnh phè, 11 doanh nghiÖp thuéc 5 ®oµn thÓ ë
trung ¬ng vµ 3 doanh nghiÖp t nh©n ®ù¬c lµm thÝ ®iÓm xuÊt khÈu lao ®éng. C¸c c«ng ty
cã uy tÝn lín, ®ãng gãp nhiÒu cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam trong
thêi gian qua nh: c«ng ty SONA, VIETRACIMEX ( thuéc bé GTVT), VINACONEX
( thuéc bé x©y dùng). Bªn c¹nh ®ã cßn tån t¹i nhiÒu doanh nghiÖp ho¹t ®éng cha hiÖu
qu¶. N¨m 2001, 1 doanh nghiÖp ®· bÞ thu håi giÊy phÐp do vi ph¹m nghiªm träng nghÞ
®Þnh 152/CP vµ 4 doanh nghiÖp do ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶; ®×nh chØ ho¹t ®éng cña 1
doanh nghiÖp; khiÓn tr¸ch, c¶nh c¸o mét sè doanh nghiÖp; c«ng bè huû giÊy phÐp hÕt
thêi h¹n ho¹t ®éng cña 7 doanh nghiÖp.
§©y chØ lµ nh÷ng con sè thèng kª trªn sæ s¸ch, trªn thùc tÕ cßn tån t¹i rÊt nhiÒu
doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nµy kh«ng hiÖu qu¶ nhng cha bÞ khiÓn
tr¸ch vµ cßn rÊt nhiÒu doanh nghiÖp ma mµ c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc trong
lÜnh vùc nµy cha n¾m râ hÕt ®ù¬c.
e) C¬ chÕ tµi chÝnh.
Trong giai ®o¹n ®Çu (1980-1990) ngêi lao ®éng ®îc sù bao cÊp tõ phÝa nhµ níc vµ níc
tiÕp nhËn lao ®éng nªn vÊn ®Ò tµi chÝnh kh«ng ph¶i lµ mét søc Ðp víi ngêi lao ®éng.
Nhng trong giai ®o¹n nµy (tõ 1991 trë ®i) khi xuÊt khÈu lao ®éng chÞu sù t¸c ®éng cña
quy luËt thÞ trêng th× nhµ níc th«i kh«ng bao cÊp n÷a. Thay vµo ®ã nhµ nø¬c ban hµnh
mét lo¹t c¸c nghÞ ®Þnh vµ th«ng t híng dÉn chÕ ®é tµi chÝnh ®èi víi ngíi lao ®éng ®i
lµm viÖc ë níc ngoµi trong ®ã ph©n ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm thu chi tµi chÝnh ®èi víi ngêi
lao ®éng, c¸c tæ chøc kinh tÕ vµ nghÜa vô cña hä víi nhµ nø¬c. LuËt xem ra lµ hîp lý
nhng vÊn ®Ò thùc hiÖn nã th× cßn g©y nhiÒu bøc xóc, tån t¹i. Thø nhÊt, v× lîi nhuËn
nhiÒu tæ chøc kinh tÕ vÉn thu phÝ cao h¬n so víi ph¸p luËt quy ®Þnh vµ dÜ nhiªn ngêi lao
®éng kh«ng biÕt ®iÒu nµy. Thø hai, cha cã mét c¬ quan tµi chÝnh nµo chÝnh thøc ra ®êi
®Ó hç trî vÒ tµi chÝnh cho ngêi lao ®éng. Ngêi lao ®éng muèn vay vèn th× ph¶i thÕ chÊp
rÊt lín ë ng©n hµng, sè tiÒn vay ®îc còng chØ b»ng 80% tæng chi phÝ hîp ph¸p ghi trong
hîp ®ång, thñ tôc l¹i rêm rµ, l·i suÊt cao.
Nãi chung, c¸c thñ tôc cña kh©u tµi chÝnh cha t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ngêi lao
®éng. Cung cÊp tµi chÝnh cho ngêi lao ®éng ®i lµm viÖc ë nø¬c ngoµi cha ph¶i lµ
lÜnh vùc quan t©m cña c¸c ng©n hµng vµ quü tÝn dông.
II.
Lîi Ých vµ h¹n chÕ tõ xuÊt khÈu lao ®éng.
1.Lîi Ých
a)
HiÖu qu¶ vÒ kinh tÕ.
XuÊt khÈu lao ®éng lµ mét ho¹t ®éng kinh doanh nªn lîi Ých vÒ kinh tÕ bao giê
còng ®îc ®Æt lµm ®Çu.
Lîi Ých cña nhµ nø¬c.
Trong thêi kú 1980-1990 th«ng qua c¸c hiÖp ®Þnh liªn chÝnh phñ, nghÞ ®Þnh th nhµ níc
ta ®· ®îc tæng sè lµ 277.183 lao ®éng vµ chuyªn gia ®i lµm viÖc ë c¸c níc XHCN, trùc
tiÕp thu vÒ 263.062 triÖu ®ång (thêi gi¸ 1990) tøc 482,1 triÖu róp phi mËu dÞch. Riªng
sè lao ®éng ë Iraq cuèi 1989 nép ng©n s¸ch nhµ nø¬c 4,1 triÖu róp vµ 9 triÖu USD.
B¶ng7: Sè ngo¹i tÖ thu vÒ cho ng©n s¸ch nhµ níc.
§¬n vÞ (triÖu ®ång)
N¨m
Ngo¹i tÖ thu vÒ quy ®æi
20
- Xem thêm -
.DOC 
31 
257 
66 
