Tài liệu Vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực hải quan và biện pháp ngăn chặn

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ********** NGUYỄN MAI HƢƠNG VI PHẠM PHÁP LUẬT HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC HẢI QUAN VÀ BIỆN PHÁP NGĂN CHẶN LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội – 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ********** NGUYỄN MAI HƢƠNG VI PHẠM PHÁP LUẬT HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC HẢI QUAN VÀ BIỆN PHÁP NGĂN CHẶN Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nƣớc và pháp luật Mã số : 60 38 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: GS.TS Phạm Hồng Thái Hà Nội – 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƢỜI CAM ĐOAN LỜI CÁM ƠN Lời đầu tiên của Luận văn tôi xin gửi lời cám ơn chân thành nhất tới tất cả những người đã hỗ trợ ,giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện Luận văn này. Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến GS. TS. Phạm Hồng Thái đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ tôi thực hiện luận văn. Xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Chủ nhiệm Khoa, các thầy, cô giáo Khoa luật Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập tại đây. Cũng xin gửi lời cám ơn tới các đồng nghiệp đang công tác tại Tổng cục Hải quan đã giúp đỡ tôi hoàn thành Luận văn này. Cuối cùng tôi xin gửi lời cám ơn đến gia đình, bạn bè, những người đã luôn bên tôi, động viên và khuyến khích tôi trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu của mình. Hà Nội, ngày 16 tháng 10 năm 2014 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................................................ 1 2. Mục tiêu của đề tài .................................................................................................................... 2 3. Tình hình nghiên cứu ................................................................................................................ 3 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .............................................................................................. 5 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................. 5 6. Kết cấu của luận văn ................................................................................................................ 5 CHƢƠNG I. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ VI PHẠM PHÁP LUẬT HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC HẢI QUAN ......................................................................................... 7 1.1. Vi phạm hành chính ............................................................................................................... 7 1.1.1. Khái niệm vi phạm hành chính ....................................................................................................................... 7 1.1.2. Các dấu hiệu và yếu tố cấu thành vi phạm hành chính................................................................................. 9 1.2. Vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan ......................................................................... 10 1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan ............................................... 10 1.2.2. Các hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan .......................................................................... 13 CHƢƠNG II. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT, TỔ CHỨC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT, VI PHẠM VÀ XỬ LÝ VI PHẠM HÀNH CHÍNH LĨNH VỰC HẢI QUAN ......................... 27 2.1. Quá trình hình thành và phát triển của pháp luật về xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực Hải quan ..................................................................................................................................... 27 2.1.1. Pháp luật xử phạt vi phạm hành chính về hải quan từ những ngày đầu thành lập đất nƣớc 1945 đến 1959 ............................................................................................................................................................................ 27 2.1.2. Pháp luật về xử lý vi phạm pháp hành chính về Hải quan giai đoạn 1959 đến những năm đầu thập niên 80 thế kỷ 20....................................................................................................................................................... 28 2.1.3. Pháp luật về hải quan và việc xử phạt vi phạm trong thời kỳ đổi mới, mở cửa từ năm 1986 đến năm 1992. ........................................................................................................................................................................... 29 2.1.4. Giai đoạn năm 1992 đến nay. ...................................................................................................................... 32 2.2. Thực trạng tổ chức thực hiện pháp luật về xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan 41 2.3. Thực trạng vi phạm và xử lý vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực hải quan. ............. 44 CHƢƠNG III: DỰ BÁO VỀ VI PHAM VÀ CÁC GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA, NGĂN CHẶN VI PHẠM HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC HẢI QUAN .............................. 51 3.1. Dự báo về tình hính, xu hƣớng vi phạm pháp luật của cá nhân, doanh nghiệp trong hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu. ................................................................................................................. 51 3.2. Giải pháp phòng ngừa, ngăn chặn vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực Hải quan. ..... 54 3.2.1. Hoàn thiện pháp luật về xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực Hải quan theo hƣớng minh bạch, thống nhất ................................................................................................................................................................... 55 3.2.2. Tăng cƣờng công tác tổ chức, thực hiện pháp luật về xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực Hải quan............................................................................................................................................................................. 56 3.2.3. Đánh giá sự tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp trong quá trình thực hiện pháp luật hải quan. ......... 58 3.2.4. Các giải pháp nhằm nâng cao trách nhiệm cá nhân, doanh nghiệp khi tham gia hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu ................................................................................................................................................................... 68 3.3. Một số giải pháp khác .......................................................................................................... 72 KẾT LUẬN.......................................................................................................................... 75 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................... 77 DANH SÁCH CÁC TỪ VIẾT TẮT STT TỪ VIẾT TẮT GHI CHÚ 1 DN Doanh nghiệp 2 GATT Hiệp đinh chung về thuế quan và thƣơng mại 3 HQ Hải quan 4 HS 5 VCIS 6 VNACC 7 WCO Tổ chức Hải quan thế giới 8 WTO Tổ chức Thƣơng mại thế giới Công ƣớc quốc tế về hệ thống điều hòa mô tả và ma hàng hóa Chƣơng trình quản lý hàng hóa, tờ khai sử dụng công nghệ Nhật Bản Chƣơng trình thông quan hàng hóa xuất nhập khẩu sử dụng công nghệ Nhật Bản DANH SÁCH CÁC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU STT KÝ HIỆU Biểu 2.1 TÊN SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU Tình hình vi phạm pháp luật hành chính Hải quan giai đoạn 2010-2013 và 03 tháng đầu năm 2014 Biểu 2.2 Cơ cấu nhóm vi phạm pháp luật hành chính Hải quan Hình 3.1 Tháp tuân thủ pháp luật Trang MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nghị quyết số 07/-NQ/TW ngày 27/11/2001 của Trung ƣơng Đảng về hội nhập kinh tế, theo đó chính sách quản lý nhà nƣớc về hải quan đƣợc định hƣớng phát triển theo xu hƣớng hội nhập quốc tế nhƣng phải giữ vững định hƣớng xã hội chủ nghĩa. Hội nhập kinh tế quốc tế là quá trình từng bƣớc tiến hành tự do hóa các hoạt động kinh tế, mở cửa thị trƣờng và tham gia vào các tổ chức kinh tế khu vực và thế giới. Việt Nam đã và đang từng bƣớc tháo gỡ những rào cản đối với các hoạt động sản xuất, kinh doanh, xuất nhập khẩu hàng hóa, tạo điều kiện thuận lợi cho nhà đầu tƣ trong và ngoài nƣớc hoạt động, giảm thiểu và dần xóa bỏ các hàng rào thuế quan, phi thuế quan và các rào cản khác để việc trao đổi hàng hóa, dịch vụ...giữa Việt Nam với các nƣớc trên thế giới phù hợp với những quy định, cam kết quốc tế mà Việt Nam đã ký kết, gia nhập có liên quan trực tiếp đến hoạt động hải quan. Trong xu hƣớng chung đó, Hải quan Việt Nam đã và đang từng bƣớc đẩy mạnh cải cách thủ tục Hải quan, hiện đại hóa hoạt động của mình nhằm đáp ứng nhu cầu đổi mới của nền kinh tế, phục vụ tốt cho phát triển xuất nhập khẩu hàng hóa và thu hút đầu tƣ nƣớc ngoài, với phƣơng châm hành đông: “ Chuyên nghiệp, Minh bạch, Hiệu quả”. Quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, dẫn đến vấn đề tất yếu là Việt Nam phải thực hiện các cam kết trong các Hiệp định ký kết, trong đó có việc cắt giảm mức thuế suất thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu nhằm tạo thuận lợi cho hàng hóa của các nƣớc đƣa vào Việt Nam và hàng hóa Việt Nam xuất khẩu ra nƣớc ngoài. Với việc cắt giảm thuế tạo thuận lợi cho hoạt động thƣơng mại phát triển sẽ làm tăng số lƣợng các đối tƣợng tham gia hoạt động xuất nhập khẩu cũng nhƣ khuyến khích phát triển đa dạng về chủng loại cũng nhƣ các 1 loại hình. Kim ngạch xuất, nhập khẩu hàng hàng hóa sẽ tăng lên nhanh chóng và các chủ thể tham gia hoạt động xuất nhập khẩu cũng tăng lên góp phần vào tăng trƣởng kinh tế đất nƣớc. Trong quá trình tham gia hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu hàng hóa, bên cạnh các tổ chức, cá nhân luôn chấp hành tốt pháp luật nhà nƣớc nói chung và pháp luật Hải quan nói riêng vẫn còn không ít các chủ thể lợi dụng kẽ hở trong hệ thống pháp luật, trong thực thi quản lý nhà nƣớc về hải quan để thực hiện hành vi buôn lậu, vận chuyển hàng cấm, trốn thuế, buôn bán vận chuyển hàng giả hàng kém chất lƣợng, vi phạm sở hữu trí tuệ… Đặc biệt tình hình vi phạm pháp luật hành chính trong quá trình tham gia hoạt động xuất, nhập khẩu hàng hóa, đầu tƣ nƣớc ngoài vào Việt Nam của các tổ chức, cá nhân liên quan đến lĩnh vực hải quan ngày một nhiều, số vụ vi phạm ngày càng tăng, thủ đoạn ngày một tinh vi. Vì vậy, vấn đề bức xúc, cấp bách hiện nay đƣợc quan tâm đặt ra là phải nghiên cứu đánh giá, xác định một cách khái quát, cũng nhƣ cụ thể về các loại hình vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực hải quan hiện nay, từ đó đƣa ra những kiến nghị để xây dựng một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh, thống nhất góp phần ngăn chặn, phòng chống những hành vi vi phạm pháp luật hành chính trong hoạt động xuất, nhập khẩu hàng hóa cũng nhƣ hoạt động đầu tƣ nƣớc ngoài vào Việt Nam. Xuất phát từ những vấn đề nhƣ vậy, tác giả đã lựa chọn đề tài “ Vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực hải quan và biện pháp ngăn chặn”. 2. Mục tiêu của đề tài - Hệ thống hóa và làm rõ một số vấn đề lý luận về vi phạm pháp luật hành chính nói chung và trong lĩnh vực hải quan nói riêng; - Nghiên cứu thực trạng về các loại hình vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực hải quan; 2 - Đề xuất, kiến nghị các giải pháp chủ yếu để hoàn thiện pháp luật góp phần ngăn chặn, phòng ngừa những hành vi vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực hải quan. Kết quả nghiên cứu có thể đƣợc dùng nhƣ tài liệu tham khảo trong nghiên cứu khoa học, giảng dạy, học tập và thực tiễn áp dụng vấn đề này với ngành Hải quan. 3. Tình hình nghiên cứu Hiện nay, tại Việt Nam nói chung và trong ngành hải quan nói riêng đã có một số công trình nghiên cứu về pháp luật hải quan và xử lý vi phạm hành chính. Tiêu biểu là: "Tìm hiểu về xử phạt vi phạm hành chính", của tác giả Phạm Dũng - Hoàng Sao; Luận án tiến sĩ khoa học luật mã số 5.05.01, Hà Nội - 1996, đề tài "Đổi mới và hoàn thiện pháp luật về hải quan ở nước ta hiện nay", của tác giả Vũ Ngọc Anh – Phó Tổng cục trƣởng Tổng cục Hải quan; Đề tài khoa học "Nghiên cứu một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật xử lý vi phạm hành chính về hải quan theo yêu cầu của hội nhập kinh tế quốc tế", của thạc sĩ Phùng Thị Bích Hƣờng-Vụ Trƣởng Vụ Pháp chế Tổng cục Hải quan; Đề tài khoa học "Trách nhiệm pháp lý của đối tượng nộp thuế đối với các hành vi vi phạm pháp luật hải quan về thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu", của tác giả Đào Thịnh Vinh; Đề tài khoa học: “ Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác cưỡng chế thi hành quyết định hành chính thuế trong lĩnh vực xuất, nhập khẩu hàng hóa.”, của tác giả thạc sĩ Vũ Văn Hải. Nhìn chung tất cả các công trình trên chủ yếu đề cập đến hệ thống pháp luật về xử lý vi phạm, thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan, hoặc quản lý Nhà nƣớc bằng pháp luật trong lĩnh vực hải quan. Hay một số đề tài luân văn thạc sĩ đã bảo vệ tại Khoa Luật – Đại Học Quốc gia Hà Nội nhƣ “Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan”, 3 của tác giả An Đắc Hùng viết về vấn đề công tác xử lý vi phạm hành chính và các biện pháp cƣỡng chế trong thi hành xử phạt vi phạm hành chính; Đề tài: “Xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan- qua thực tiễn thành phố Hải Phòng” của tác giả Vũ Anh Xuân viết về về công tác xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan qua thực tiễn xử lý vi phạm hành chính tại thành phố Hải Phòng.... Ngoài ra còn có một số bài nghiên cứu trên Tạp chí Luật học, Tạp chí Nghiên cứu Hải quan, cũng nhƣ một số chuyên đề giảng dạy môn Xử lý vi phạm pháp luật trong lĩnh vực Hải quan của Trƣờng Hải quan Việt Nam, đấu tranh chống tội phạm trong lĩnh vực hải quan của Tổng cục hải quan cũng có đề cập đến vi phạm pháp luật về hải quan nhƣng ở mức độ sơ lƣợc, chƣa tập trung đi sâu nghiên cứu các loại hình vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực hải quan. Chính vì vậy, luận văn này là công trình nghiên cứu tƣơng đối đầy đủ và toàn diện về các loại hình vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực hải quan, luận văn thực hiện các nội dung sau: - Phân tích những vấn đề lý luận cơ bản về vi phạm pháp luật hành chính nói chung và trong lĩnh vực hải quan nói riêng để đƣa ra các luận cứ khoa học và những lý giải mang tính lý luận, mô tả các dấu hiện, các loại nhóm hành vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực Hải quan. Làm cơ sở để cán bộ công chức thực thi nghiên cứu xác định hành vi, lập biên bản xử phạt và thực hiện các biện pháp xử lý; - Nêu những thực trạng về vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực hải quan, thực trạng của từng nhóm vi phạm cũng nhƣ những qui định mang tính nguyên tắc, phân tích đánh giá các loại hành vi vi phạm. Từ đó đƣa ra những dự báo về tình hình và xu hƣớng vi phạm vi phạm pháp luật của cá 4 nhân, doanh nghiệp trong hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu; - Đƣa ra một số đề xuất, phƣơng hƣớng, giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan, những giải pháp giúp phòng ngừa, ngăn chặn vi phạm pháp luật hành chính về hải quan. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: là những vấn đề lý luận và các loại vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan, các biện pháp phòng ngừa, ngăn chặn vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan. Phạm vi nghiên cứu: Trong phạm vi một luận văn tốt nghiệp và với tất cả khả năng cho phép, ngƣời viết luận văn cố gắng nghiên cứu một cách tổng quát về những vấn đề cơ bản thuộc nội dung của pháp luật về vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực Hải quan dƣới góc độ lý luận và thực tiễn ban hành, áp dụng và thi hành các quy định của pháp luật. 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu Để thực hiện mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu, trên cơ sở phƣơng pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lê nin là phép duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, tƣ tƣởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng và nhà nƣớc ta về xử lý vi phạm pháp luật làm cơ sở, Luận văn sử dụng các phƣơng pháp cụ thể: phƣơng pháp kết hợp lý luận với thực tiễn, phân tích và tổng hợp, phƣơng pháp luật học so sánh, phƣơng pháp điều tra, khảo sát thực tiễn. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chƣơng: Chương 1: Những vấn đề lý luận về vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực hải quan. 5 Chương 2: Thực trạng vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực hải quan. Chương 3: Dự báo về vi phạm pháp luật và các giải pháp phòng ngừa, ngăn chặn vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực Hải quan. 6 CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ VI PHẠM PHÁP LUẬT HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC HẢI QUAN 1.1. Vi phạm hành chính 1.1.1. Khái niệm vi phạm hành chính Vi phạm hành chính là loại vi phạm pháp luật xảy ra khá phổ biến trong đời sống xã hội. Tuy mức độ nguy hiểm cho xã hội của nó thấp hơn so với tội phạm nhƣng hành vi vi phạm hành chính là hành vi gây thiệt hai hoặc đe dọa gây thiệt hai cho lợi ích của Nhà nƣớc, tập thể, lợi ích cá nhân cũng nhƣ lợi ích chung của toàn thể cộng đồng. Trong bất kỳ xã hội nào cũng luôn tồn tại và tiềm ẩn trong nó những vi phạm pháp luật nói chung, vi phạm pháp luật hành chính nói riêng. Để xã hội có thể ổn định và phát triển đƣợc theo đúng định hƣớng đã định, Nhà nƣớc luôn phải tác động lên các quan hệ xã hội bằng một hệ thống các quy tắc quản lý nhà nƣớc đƣợc quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật. Các hành vi vi phạm diễn ra hàng ngày trong đời sống xã hội, từ những hành vi vi phạm nhỏ nhƣ vứt rác không đúng nơi quy định đến những hành vi vi phạm có tính chất, mức độ lớn hơn nhƣ điều khiển mô tô, xe máy đi vi phạm luật giao thông đƣờng bộ, hoặc những hành vi vi phạm trong hoạt động sản xuất kinh doanh, những vi phạm trong lĩnh vực bảo vệ môi trƣờng, đất đai, lĩnh vực quốc phòng, lĩnh vực hình sự.... Vậy vi phạm pháp luật là gì? Với những dấu hiệu cơ bản của nó, chúng ta có thể hiểu vi phạm pháp luật là hành vi xác định của cá nhân hoặc tổ chức, trái với các quy định (yêu cầu) của pháp luật, xâm hại tới các quan hệ xã hội đƣợc pháp luật xác lập và bảo vệ, hành vi trái pháp luật đó chứa đựng lỗi của chủ thể thực hiện hành vi đó và cuối cùng là chủ thể thực hiện hành vi đó phải là ngƣời có năng lực trách nhiệm pháp lý. 7 Hiện nay, các vi phạm pháp luật trong xã hội rất đa dạng, nhƣng theo những tiêu chí phân loại nhất định, có thể chia chung thành các loại vi phạm nhƣ sau: Vi phạm pháp luật hình sự, vi phạm pháp luật hành chính, vi phạm pháp luật dân sự...Trong các loại vi phạm nói trên thì vi phạm pháp luật hình sự là nguy hiểm cho xã hội lớn hơn so với các vi phạm pháp luật khác, vi phạm hành chính có thể coi là loại vi phạm xảy ra khá phổ biến trong đời sống xã hội, kinh tế hiện nay. Những hành vi vi phạm pháp luật hành chính thƣờng đƣợc thể hiện rất đa dạng phong phú trong hầu hết các lĩnh vực quản lý Nhà nƣớc, nhƣng tựu trung lại chúng có một số đặc điểm sau: - Vi phạm hành chính là hành vi xâm hại đến trật tự quản lý Nhà nƣớc, ảnh hƣởng đến trật tự hành chính đang đƣợc duy trì và bảo vệ, làm ảnh hƣởng đến hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nƣớc trong các lĩnh vực . Tuy nhiên tính chất, mức độ xâm hại của hành vi mặc dù nguy hiểm cho xã hội nhƣng chƣa đến mức phải truy cứu trách nhiệm hình sự nên hành vi đó không phải là tội phạm hình sự theo quy định của Bộ Luật hình sự. - Chủ thể thực hiện hành vi này là cá nhân hoặc tổ chức. Đối với tổ chức, thì hành vi thực hiện bởi cá nhân nhƣng dƣới danh nghĩa tổ chức (do tổ chức phân công, giao nhiệm vụ, hoặc thực hiện hành vi nhân danh tổ chức); - Hành vi do tổ chức, cá nhân thực hiện với lỗi cố ý hay vô ý. Chỉ những hành vi trái pháp luật hành chính nào đó đƣợc chủ thể thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý mới có thể là hành vi vi phạm pháp luật hành chính. - Hành vi vi phạm của cá nhân, tổ chức đƣợc quy định trong một văn bản quy phạm pháp luật thì bị xử phạt vi phạm hành chính. Từ những nội dung trên, có thể hiểu vi phạm hành chính là hành vi do cá nhân, tổ chức thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý xâm phạm các quan hệ xã 8 hội trong quản lý nhà nước do pháp luật quy định, mà chưa đến mức phải truy cứu trách nhiệm hình sự và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt vi phạm hành chính.[16] 1.1.2. Các dấu hiệu và yếu tố cấu thành vi phạm hành chính Để xác định một hành vi xảy ra có phải là vi phạm hành chính hay không, cần xác định các dấu hiệu pháp lí của các yếu tố cấu thành của vi phạm hành chính. Những dấu hiệu này đƣợc mô tả trong các văn bản quy phạm pháp luật quy định về vi phạm hành chính, hình thức và biện pháp xử lý thuộc lĩnh vực này. Nó đƣợc cấu thành bởi các yếu tố sau: - Về mặt khách quan của hành vi vi phạm hành chính bao gồm các dấu hiệu: hành vi, tính trái pháp luật của hành vi, hậu quả thiệt hại mà hành vi gây ra cho xã hội, quan hệ nhân quả, thời gian, địa điểm, phƣơng tiện vi phạm... Vi phạm hành chính cũng nhƣ mọi vi phạm pháp luật khác trƣớc hết phải là hành vi, nó chỉ đƣợc thực hiện bởi hành vi. Hành vi có thể đƣợc thực hiện dƣới hình thức hành động hoặc không hành động Vi phạm hành chính phải là hành vi trái pháp luật nói cách khác đó là là hành vi của tổ chức hoặc cá nhân xâm phạm đến các quy tắc quản lý nhà nƣớc và đã bị pháp luật hành chính ngăn cấm. Việc ngăn cấm đƣợc thể hiện bằng các quy phạm pháp luật quy định về xử phạt vi phạm hành chính. Nghĩa là hành vi đó đƣợc thực hiện ngƣợc với yêu cầu của quy phạm pháp luật. Nhƣ vậy khi xem xét đánh giá hành vi của cá nhân hay tổ chức có phải là vi phạm hành chính hay không, bao giờ cũng phải có những căn cứ pháp lý rõ ràng xác định hành vi đó đƣợc pháp luật quy định là sẽ bị xử phạt bằng các biện pháp xử phạt hành chính. - Về mặt chủ quan: đó chính là dấu hiệu lỗi của chủ thể vi phạm. Vi 9 phạm hành chính phải là hành vi có lỗi thể hiện dƣới hình thức lỗi cố ý hoặc lỗi vô ý. - Chủ thể vi phạm hành chính: ở đây chính là các tổ chức hoặc cá nhân có năng lực chịu trách nhiệm hành chính theo quy định của pháp luật hành chính. - Khách thể của vi phạm hành chính: là cái mà vi phạm đó xâm hại, vi phạm hành chính cũng nhƣ mọi vi phạm pháp luật khác đều xâm hại đến các quan hệ xã hội đƣợc pháp luật bảo vệ. Trong vi phạm hành chính là hành vi vi phạm đã xâm hại đến trật tự quản lí hành chính nhà nƣớc đƣợc pháp luật hành chính quy định và bảo vệ. 1.2. Vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan 1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan 1.2.1.1. Khái niệm Hoạt động hải quan là một loại hoạt động kiểm tra, giám sát của Nhà nƣớc nhằm đảm bảo quản lý nhà nƣớc đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu, quá cảng, phƣơng tiện vận tải xuất cảnh, nhập cảnh của cá nhân, tổ chức trong nƣớc và nƣớc ngoài. Trên cơ sở các chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn đƣợc pháp luật quy định, cơ quan Hải quan là cơ quan trực tiếp thực hiện hoạt động kiểm tra giám sát đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu, phƣơng tiện vận tải và hành khách xuất nhập cảnh; điều tra chống buôn lậu, chống gian lận thƣơng mại...nhằm bảo hộ và thúc đẩy phát triển sản xuất trong nƣớc, tăng sức cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu; thu thuế xuất khẩu bảo đảm nguồn thu cho ngân sách nhà nƣớc, bảo vệ lợi ích hợp pháp của ngƣời tiêu dung; bảo vệ môi trƣờng; góp phần bảo vệ lợi ích chủ quyền kinh tế và an ninh quốc gia; trật tự, an toàn xã hội. Từ hoạt động nói trên các cơ quan Nhà nƣớc có thẩm 10 quyền phải xây dựng, ban hành ra các văn bản quy phạm pháp luật, cơ quan Hải quan phải xây dựng quy trình, quy chế quản lý để điều chỉnh và triển khai các hoạt động. Tất cả các quan hệ nhƣ vậy trong lĩnh vực hải quan đƣợc điều chỉnh bởi các quy phạm pháp luật quy định trong nhiều văn bản quy phạm khác nhau nhƣng có liên quan chặt chẽ với nhau lập nên tổng thể các quy phạm luật đặc biệt điều chỉnh các quan hệ xã hội trong lĩnh vực quản lý nhà nƣớc về hải quan, tức là điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình thực hiện các biện pháp quản lý nhà nƣớc đối với các hoạt động xuất khẩu và xuất – nhập cảnh. Tổng thể các quy phạm pháp luật đó có thể coi là các quy phạm pháp luật về hải quan. Các quy phạm pháp luật về hải quan quy định cho các bên tham gia các quan hệ xã hội nói trên các quyền và nghĩa vụ pháp lý, trách nhiệm của các bên nếu không thực hiện các quyền và nghĩa vụ đó hoặc vi phạm quyền của bên kia. Hiện nay các quy phạm pháp luật về hải quan quy định quyền và nghĩa vụ pháp lý của các bên tham gia quan hệ pháp luật về hải quan, các chế độ quản lý về hải quan cụ thể đã đƣợc ban hành trong Luật Hải quan và hệ thống các văn bản hƣớng dẫn dƣới Luật. Do các quy phạm pháp luật về hải quan là các quy tắc chung bảo vệ chế độ kiểm tra, giám sát hải quan là một trong những chế độ quản lý nhà nƣớc nên có tính chất bắt buộc thực hiện đối với toàn xã hội. Trong thực tế hoạt động luôn có những hành vi cố ý hay vô ý vi phạm các quy định của Nhà nƣớc đối với các chế độ quản lý, các quy trình thủ tục hay việc kiểm tra, giám sát của cơ quan Hải quan. Các vi phạm đó chính là các vi phạm pháp luật hải quan, xâm phạm quá trình kiểm tra, giám sát, kiểm soát hải quan. Các hành vi vi phạm này tùy theo tính chất, mức độ vi phạm, đều phải bị xử phạt có hành vi bị xử lý hình sự nhƣ các hành vi buôn lậu, hay 11 vận chuyển trái phép hành hóa, hành lý qua biên giới, nhƣng đa số bị xử phạt theo các quy định của Luật xử lý vi phạm hành chính. Xuất phát từ khái niệm vi phạm hành chính nói chung và đặc thù hoạt động quản lý Nhà nƣớc về hải quan, khái niệm vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan đƣợc hiểu nhƣ sau: “ Vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan là hành vi do cá nhân, tổ chức thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, vi phạm các quy định của pháp luật về quản lý Nhà nước trong lĩnh vực hải quan mà chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt vi phạm hành chính.”[24]. 1.2.1.2. Đặc điểm của vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan Do bản chất là vi phạm hành chính nói chung, nên vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan mang đầy đủ đặc điểm chung của vi phạm hành chính nói chung. Chúng cũng có những dấu hiệu đặc trƣng thể hiện sự xâm hại đối với trật tự quản lý Nhà nƣớc của một loại vi phạm hành chính và cần thiết cho việc xác định ranh giới của các loại vi phạm hành chính khác nhau. Tuy nhiên, do đặc thù của hoạt động hải quan, các vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan có một số đặc điểm riêng có tác động nhất định đến việc xử lý đối với các hành vi vi phạm này, đó là: - Vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan thƣờng xảy ra trong hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, xuất cảnh, nhập cảnh. Do đó, có liên quan, chịu nhiều tác động của yếu tố pháp luật nƣớc ngoài. Đây là đặc điểm có tác động nhiều đến việc xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan do các tổ chức, cá nhân vi phạm có thể là tổ chức hoặc công dân nƣớc ngoài, cƣ trú tại nƣớc ngoài. 12