Tài liệu Vận dụng phương pháp dạy học theo góc vào dạy học một số kiến thức chương cân bằng và chuyển động của vật rắn – vật lí 10 trung họ phổ thông

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Vi Tuấn VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO GÓC VÀO DẠY HỌC MỘT SỐ KIẾN THỨC CHƯƠNG “CÂN BẰNG VÀ CHUYỂN ĐỘNG CỦA VẬT RẮN” – VẬT LÍ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thành phố Hồ Chí Minh – 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Vi Tuấn VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO GÓC VÀO DẠY HỌC MỘT SỐ KIẾN THỨC CHƯƠNG “CÂN BẰNG VÀ CHUYỂN ĐỘNG CỦA VẬT RẮN” – VẬT LÍ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Vật lí Mã số: 60 14 01 11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. PHAN GIA ANH VŨ Thành phố Hồ Chí Minh – 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TP. Hồ Chí Minh, tháng 9 năm 2015 Tác giả Nguyễn Vi Tuấn LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến TS Phan Gia Anh Vũ, người đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu để hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn các Thầy Cô trong tổ phương pháp dạy học Khoa Vật lí và Phòng Sau đại học – trường Đại học Sư phạm Tp. Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn đến các Thầy Cô và HS trường THPT Quang Trung – huyện Đức Linh – tỉnh Bình Thuận, các bạn bè đồng nghiệp đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực nghiệm để hoàn thành luận văn này. TP. Hồ Chí Minh, tháng 9 năm 2015 Tác giả Nguyễn Vi Tuấn MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ..........................................................................1 DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................1 DANH MỤC CÁC HÌNH .........................................................................................1 MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ...............................................................................................2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................2 3.1. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................2 3.2. Phạm vi nghiên cứu .........................................................................................2 4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................................2 6. Các phương pháp nghiên cứu.................................................................................3 6.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận ......................................................................3 6.2. Phương pháp điều tra .......................................................................................3 6.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ................................................................3 6.4. Phương pháp thống kê toán học ......................................................................3 7. Dự kiến đóng góp của luận văn...............................................................................4 8. Cấu trúc luận văn ....................................................................................................4 NỘI DUNG ................................................................................................................5 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA DẠY HỌC THEO GÓC................................5 1.1. Quá trình dạy học .................................................................................................5 1.1.1. Khái niệm học. Học tập ................................................................................5 1.1.2. Khái niệm dạy ...............................................................................................5 1.1.3. Quá trình dạy học..........................................................................................6 1.1.4. Quan điểm mới về dạy học ...........................................................................7 1.2. Phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, tự chủ của HS ..............................8 1.2.1. Phương pháp dạy học....................................................................................8 1.2.2. Phương pháp dạy học tích cực ......................................................................8 1.2.3. Tính tự chủ của HS trong học tập .................................................................8 1.2.4. Tính tích cực học tập của HS ........................................................................9 1.2.5. Các cấp độ của tính tích cực của HS trong học tập ......................................9 1.2.6. Những yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, tự chủ của HS ...........................................................................10 1.2.7. Những đặc điểm của phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, tự chủ của HS ............................................................................................................11 1.3. Dạy học theo góc ................................................................................................12 1.3.1. Khái niệm học theo góc ..............................................................................12 1.3.2. Lịch sử nghiên cứu DHTG .........................................................................13 1.3.3. Cơ sở lí luận của PP DHTG ........................................................................14 1.3.4. Mục tiêu của DHTG ...................................................................................17 1.3.5. Đặc điểm của DHTG ..................................................................................18 1.3.6. Các nội dung có thể tổ chức DHTG ...........................................................18 1.3.7. Các loại hình học theo góc..........................................................................19 1.3.8. Các cơ hội trong DHTG..............................................................................20 1.3.9. Vai trò của GV và HS trong DHTG ...........................................................20 1.3.10. Các tiêu chí trong DHTG ..........................................................................21 1.3.11. Quy trình thực hiện DHTG .......................................................................22 1.3.12. Ưu điểm và hạn chế của học theo góc ......................................................24 1.3.13. Những yếu tố quyết định để DHTG đạt hiệu quả .....................................25 1.3.14. Đánh giá trong DHTG ..............................................................................25 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ........................................................................................27 Chương 2. THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC MỘT SỐ NỘI DUNG KIẾN THỨC CHƯƠNG “CÂN BẰNG VÀ CHUYỂN ĐỘNG CỦA VẬT RẮN” – VẬT LÍ 10 CƠ BẢN THEO PHƯƠNG PHÁP DHTG ............................28 2.1. Tổng quan về chương “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” – Vật lí 10 cơ bản .........................................................................................................................28 2.1.1. Vị trí chương “Cân bằng và chuyển động của rật rắn” trong chương trình Vật lí THCS và THPT ....................................................................................28 2.1.2. Sơ đồ cấu trúc nội dung của chương ..........................................................29 2.1.3. Mục tiêu dạy học của chương .....................................................................30 2.1.4. Tìm hiểu tình hình thực tế giảng dạy chương “Cân bằng và chuyển động của rật rắn” ở trường THPT ...........................................................................31 2.1.5. Phân tích những khó khăn, hạn chế và đề xuất khắc phục .........................32 2.2. Thiết kế tiến trình dạy học một số nội dung kiến thức chương “Cân bằng và chuyển động của rật rắn” theo phương pháp DHTG ............................................33 2.2.1. Thiết kế tiến trình dạy học bài “Cân bằng của một vật chịu tác dụng của hai lực và của ba lực không song song” theo phương pháp DHTG ...................34 2.2.2. Thiết kế tiến trình dạy học bài “Cân bằng của một vật có trục quay cố định. Momen lực” theo phương pháp DHTG ........................................................42 2.2.3. Thiết kế tiến trình dạy học bài “Các dạng cân bằng. Cân bằng của một vật có mặt chân đế” theo phương pháp DHTG ....................................................49 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ........................................................................................58 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..............................................................59 3.1. Mục đích thực nghiệm .......................................................................................59 3.2. Nhiệm vụ ............................................................................................................59 3.3. Đối tượng và thời gian thực nghiệm ..................................................................59 3.4. Tiến hành thực nghiệm.......................................................................................61 3.5. Đánh giá hiệu quả của tiến trình thực nghiệm ...................................................78 3.6. Xử lí kết quả thực nghiệm ..................................................................................79 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ........................................................................................86 KẾT LUẬN CHUNG ..............................................................................................87 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................88 PHỤ LỤC .................................................................................................................90 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT 1 2 3 4 5 6 7 Chữ viết tắt DHTG GV HS PP QTDH SGK THPT Chữ viết đầy đủ Dạy học theo góc Giáo viên Học sinh Phương pháp Quá trình dạy học Sách giáo khoa Trung học phổ thông DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3. 1. Bảng phân bố tần số điểm kiểm tra giữa học kì I lớp TN và ĐC ............60 Bảng 3. 2. Kết quả kiểm định Man-Whitney ............................................................60 Bảng 3. 3. Tần số điểm bài kiểm tra .........................................................................79 Bảng 3. 4. Bảng thống kê điểm trung bình ...............................................................80 Bảng 3. 5. Bảng tính các tham số ..............................................................................80 Bảng 3. 6. Tổng hợp các tham số ..............................................................................81 Bảng 3. 7. Bảng tần suất và tần suất tích lũy hội tụ lùi .............................................81 Bảng 3. 8. Kết quả kiểm định Mann-Whitney ..........................................................85 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Cấu trúc QTDH [10, tr.91] ....................................................................... 7 Hình 1.2. Vai trò của người dạy và người học trong dạy học tích cực [4] .............. 11 Hình 1.3. Các phong cách học tập của HS [16, tr.227] ............................................ 12 Hình 1.4. Các vùng chức năng của não theo David Kolb ........................................ 15 Hình 1.5. Các phong cách dạy của giáo viên [16, tr.227] ........................................ 18 Hình 1.6. Mô phỏng hướng luân chuyển thứ tự các góc của mỗi HS [16, tr.232] ... 19 Hình 2.1. Sơ đồ cấu trúc nội dung chương Cân bằng và chuyển động của vật rắn ..29 Hình 3.1. Kết quả nhiệm vụ 2 ...................................................................................63 Hình 3.2. HS thu được bảng số liệu ..........................................................................64 Hình 3.3. Kết quả nhiệm vụ 4 ...................................................................................64 Hình 3.4. HS xác định đúng phương chiều các lực...................................................64 Hình 3.5. HS xác định đúng các lực nhưng sai điểm đặt lực  N ..............................65 Hình 3.6. Kết quả nhiệm vụ 1 ...................................................................................65 Hình 3.7. Kết quả nhiệm vụ 2 ...................................................................................66 Hình 3.8. HS chưa biết cách tham khảo tài liệu để biện luận ...................................66 Hình 3.9. bảng số liệu HS thu được ở nhiệm vụ 2 ....................................................68 Hình 3.10. HS hoàn thành tốt các nhiệm vụ 3 và 4...................................................69 Hình 3.11 a. Nhiều HS xác định sai phương của lực ................................................69 Hình 3.12. HS hoàn thành tốt nhiệm vụ 2 và 3 .........................................................70 Hình 3.13. Tất cả HS nắm được khái niệm momen lực ............................................71 Hình 3.14. HS hoàn thành tốt nhiệm vụ 2 và 3 ở góc phân tích ...............................71 Hình 3.15. Nhiệm vụ 1 ..............................................................................................73 Hình 3.16. Kết quả nhiệm vụ 2 và 3 .........................................................................74 Hình 3.17. Hai câu trả lời điển hình của HS cho nhiệm vụ 1 ...................................75 Hình 3.18. Nhiệm vụ 2 ..............................................................................................75 Hình 3.19. Nhiệm vụ 1 và 2 ......................................................................................76 Hình 3.20. HS xác định chưa thật chính xác mặt chân đế ........................................77 Hình 3.21. HS hiểu mặt chân đế nhưng xác định chưa thật chính xác .....................77 Hình 3.22. Đồ thị đường phân bố tần suất ................................................................82 Hình 3.23. Đồ thị đường phân bố tần suất tích lũy ...................................................82 Hình 3.24. Vào Analyze để chọn lệnh 2 independent Samples… ............................84 Hình 3.25. Chuyển dữ liệu vào các vùng tương........................................................84