Tài liệu Văn chương ánh sáng tây âu (1)

4. ĐỨC 4.1 Tình hình nước Đức và đặc điểm văn học Đức 4.1.1. Tình hình nước Đức - Nếếu như ở anh, cách mạng tư sản nổ ra sớm hơn thì ở Đức , tnh hình kinh tếế l ạc hậu và phát triển chậm chạp hơn nhiếều. - Vào thời kì này, trong khi Anh và Pháp đã trở thành quốếc gia tập trung từ lâu, thì Đ ức vâẫn là một nước phong kiếến cát cứ gốềm 360 cống quốếc nhỏ bé, trong khi “ ở Anh và Pháp chếế độ phong kiếến đã bị một giai câếp tư sản giàu và mạnh, tập trung trong các thành th ị lớn, nhâết là thủ đố, phá hủy hoàn toàn, hoặc thu hẹp lại ở mâếy hình thức khống nghĩa lí gì nh ư ở Anh, thì ở Đức , giai câếp quý tộc phong kiếến vâẫn còn giữ được những đặc quyếền cũ của nó ” - Giai câếp tư sản thời kì này ở Đức còn yếếu ớt, bạc nh ược, khống có được tnh thâền ph ản khán và tnh chiếến đâếu như giai câếp tư sản ở Pháp và Anh. Bóng dáng cuộc tư sản ở Đức còn râết m ờ mịt. Ăngghen viếết : “ đâếy chỉ là một đốếng thốếi tha và đang tan rã một cách đáng t ởm. khống một ai cảm thâếy được thoải mái cả…; một tnh trạng bâết bình chung đang xảy ra khắếp trong nước … Mọi cái đếều đã mục nát, lung lay, sắếp sụp đổ, và ngay cả đếến một ta hi vọng vếề s ự thay đổi có lợi cũng khống có nữa, thậm chí trong nước cũng khống để quét sạch những thây ma độc hại của các chếế độ đã bị diệt vong ”. tnh trạng này được Ăngghen g ọi là “ Sự cùng khổ Đức ” 4.1.2. Đặc điểm văn học Đức - Việc chuẩn bị tư tưởng cho quâền chúng tếến lến đánh đổ chếế độ phong kiếến ch ưa phải là nhiệm vụ bức thiếết nhâết. Một yếu câều khác nổi lến hàng đâều là đánh th ức tnh thâền dân t ộc trong nhân dân, góp phâền vào sự nghiệp, thốếng nhâết dân tộc. Vếề ph ương diện này các nhà vắn Đức đã thể hiện một cách xuâết sắếc. Nốẫ lực của các nhà vắn, nhà th ơ từ Gốtset đếến Lexinh, t ừ Bốtme đếến Gơt đếều tập trung vào đâếu tranh để xây dựng một nếền vắn học dân tộc. - Tính châết chốếng phong kiếến trong vắn học Đức thếế kỉ này thể hiện ch ủ yếếu ở phương di ện đó. Ta ít gặp tnh châết chiếến đâếu sối sục, mang đậm màu sắếc chính tr ị nh ư trong vắn h ọc Pháp cùng thời. - Hai nhà vắn lớn là Johann Wolfgang von Goethe ( 1749-1832) và Friedrich von Schiller (17591805) cuốếi thếế kỉ XVIII đã tham gia vào trường phái và xung kích, nhưng đã gây ảnh hưởng đếến chủ nghĩa lãng mạn. * Một sốố nét vềề cuộc Goether + Johan Wolfgang Goethe sinh trưởng trong một gia đình giàu có ở thành phốế Francfort nắm 1749. Ông nội ống là một thợ may, nhưng cha lại học hành thành đạt, đốẫ tếến sĩ lu ật, mua một. chức trong nghị viện của thành phốế. Ông ngoại là thị trưởng và là chánh án tòa án tốếi cao tại đây. Goethe thống minh, được học hành tử tếế nhưng ống bâết mãn với kiếến th ức nhà trường vì cho rắềng nó vố bổ, lạc hậu, khống phù hợp với thời đại. Nắm 16 tu ổi, đang học đại học Leipzic thì ống bệnh nặng, bỏ học vếề nhà. Sau ống học tếếp ở Strasbourg, tham gia phong trào bão táp và xung kích , sưu tâềm vắn học dân gian. Nắm 1771 ống đốẫ tếến sĩ luật, trở vếề Franfort làm biện hộ sư và tếếp tục nghiến cứu vắn h ọc dân gian. Tháng 5 nắm 1772, thực tập tại toà án tốếi cao tại Vexla và gặp g ỡ nàng Charlote Bufe, vị hốn thế của một người bạn. Nắm1774 cuốến tểu thuyếếtTình sâều của chàng Werther ra đời, gây châến động cả châu Aâu. Ðó là câu chuyện vếề mốếi tnh lãng mạn và tuyệt v ọng của Werther, một chàng trai có học thức, đa cảm và khống ch ịu nốẫi đời sốếng quý tộc, nến đã trốến vếề một vùng quế để sốếng giữa thiến nhiến và những người dân bình dị.Chàng gặp Lote, một thiếếu nữ xinh đẹp, giản dị và chân thật đã chinh phục hoàn toàn trái tm và khốếi óc của chàng. Nhưng nàng đã hứa hốn với người khác. Chàng bỏ đi làm thư ký cho một sứ thâền nh ưng lại khống thể chịu nốẫi xã hội quý tộc thượng lưu. Trở vếề quế, chàng gặp lại Lote lúc này đã là v ợ của Albert. Chàng dùng súng của Albert tự sát. Quyển tểu thuyếết thể hiện chủ nghĩa duy cảm và mang nhiếều tnh bi kịch thống qua sốế ph ận nhân vật Werther, qua cách phản ứng của chàng với nghịch cảnh và thói tục xã hội. Goethe đốềng thời cũng là một nhà thơ. Ông làm nhiếều th ơ và tác ph ẩm quan tr ọng nhâết của ống là Faust, một vở kịch viếết bắềng thơ, được sáng tạo từ châết liệu truyếền thuyếết dân gian gốềm 5 hốềi, hoàn thành nắm 1834. Ông đã biếến một truyếền thuyếết mang nhiếều châết kỳ ảo hoang đường thành một tác phẩm đâềy châết triếết lý sâu sắếc vếề râết nhiếều vâến đếề: Sự trì tr ệ vố b ổ c ủa khoa học, triếết học cũ, nốẫ lực của con người đi tm và tự hoàn thiện mình, sự phân đối tnh cách của con người. . . Tinh thâền nhân đạo cao cả của Goethe toát lến từ chủ đếề của vở kịch, qua mốếi quan hệ của Faust và Méphistophèle. Faust và Méphisto là hai tnh cách hoàn toàn đốếi l ập nhau nh ưng lại gặp nhau ở một điểm là cùng phủ nhận cái trật tự xã hội trước mắết. Chính từ đâếy xuâết hiện tnh huốếng kịch: Faust ký giao kèo với Quỷ. Cả hai đếều tn rắềng mình seẫ thắếng. Qu ỷ tn rắềng có thể dếẫ dàng làm cho Faust mãn nguyện trong khi Faust tn vào nốẫ lực vươn lến của ống, cũng như của nhân loại là khống bao giờ dừng lại. Thời gian Goethe làm luật sư ở Francfort chỉ kéo dài mâếy nắm. Tháng 11 nắm 1775, Goethe nhận lời mời của cống tước K.August đếến triếều đình Weimar và quyếết định ở l ại đây. Ðây là một cống quốếc nhỏ bé (20.000 dân, thủ phủ 6.000 dân). Goethe được cử làm cốế vâến và ủy viến hội đốềng chính trị, rốềi lâền lượt làm giám đốếc ngành mỏ, giám đốếc ngành xây dựng câều đường, làm bộ trưởng chiếến tranh, sau đó làm bộ trưởng tài chính và phụ trách ngành thuếế, và t ừ tháng giếng 1782 lến đếến chức tể tướng. Thời gian nay do nhu câều cống tác, Goethe đã đi sâu nghiến cứu nhiếều ngành khoa học, gặt hái được nhiếều thành tựu và th ực sự trở thành m ột nhà bác học Ngày 22 tháng 3 nắm 1832 Goethe qua đời. 4.2 Tác phẩm ÂM MƯU VÀ TÌNH YÊU ( Friedrich von Schiller) 4.2.1. Vài nét vềề Schiller 4.2.2.1. cuộc đời - Tến đâềy đủ là Johann Christoph Friedrich Schiller, sinh ngày 10 tháng 11 nắm 1759 t ại Marbach (Wurtemberg), con của một bác sĩ giải phâẫu trong quân đội. Trong lúc đó, cha ống đang bận bịu với cuộc chiếến tranh Bảy nắm. Ông được đặt tến theo vua Ph ổ lúc đó là Friedrich II Đại đếế; tuy nhiến, gâền như tâết cả mọi người gọi ống là Fritz. - Được giáo dục râết tốết cho nghếề quân y hòng nốếi nghiệp cha, nhưng Schiller khống thích. Ban đâều Schiller chỉ thích thâền học và ốm mộng trở thành mục sư đạo Tin Lành, sau đếến nắm 17 tuổi (1776) người ta lại thâếy ống dùng hếết thời giờ để đọc Shakespeare, Voltaire, Rousseau, v.v… một mực lơ là việc học chính. - Dưới mắết bạn bè, Schiller như một người lập dị với những ý tưởng táo bạo, suy nghĩ rắếc rốếi, cộng với chiếều cao quá khổ (1m 90). Vậy rốềi, khống hiểu sao vâẫn đậu được tốết nghiệp. Lúc âếy 20 tuổi, ống được bổ làm bác sĩ phụ trách giải phâẫu trong quân đội.Khống t h ứng thú nào v ới nghếề quân y, may sao Schiller vâẫn được an ủi với mức lương khống nhỏ, tha hốề lui ra lui vào các nhà thổ, sòng bạc … cùng với bọn nhà binh. Tại đây ống biếết thếm được trò hút thuốếc, uốếng rượu, chơi gái. - Thời gian này dù một đàng gắếng gượng hoàn tâết các nhiệm vụ, một đàng ngán ngẩm cảnh chơi bời, Schiller vâẫn kín đáo nuối mộng thành nhà vắn của mình, rốềi v ở k ịch đâều tay Lũ cướp (Les Brigand) cũng viếết xong. Vở kịch được diếẫn trong quân đội vài lâền, nh ưng do tốế cáo đ ả kích bọn quyếền thếế dữ quá, Schiller đã bị rắn đe và câếm phát hành vở kịch trến. - Thếế là Schiller có lý do để rời quân đội, cũng từ đó, phâẫu thuật gia Schiller tr ở thành thi sĩ kiếm kịch tác gia Schiller.Ban đâều nhà th ơ chuyển đếến Frankfurt với ý đ ịnh seẫ sốếng tù túng nghèo khổ, như những nhà thơ đi trước. Nhưng khổ cực quá cũng khó mà làm thơ, ống liếền ốm sách vở sang Mannheim, cho trình diếẫn thử vở kịch Lũ cướp. Và bâết ngờ được đón nh ận nhiệt liệt. Nắm đó 21 tuổi, xem như Schiller đã bắết đâều n ổi tếếng. - Bước một chân vào bục vinh quang, Schiller hứng khởi viếết tếếp nh ững vở k ịch bâết h ủ, nh ư là: Âm mưu của Fiesco ở Genua, Âm mưu và tnh yếu, Don Carlos … Những v ở này là bắềng chứng cho thiến tài của Schiller, từ khi chúng được cống diếẫn, tến tu ổi của Schiller đ ược ca ngợi râết mực, tếền trang trải chi tếu của ống vì thếế cũng kha khá. Đếến nắm 1784, k ịch đ ược diếẫn tại 2 thành phốế lớn Leipzig và Dresden, Schiller tr ở nến râết n ổi danh và giàu có. - Nắm 1787, Schiller quay vếề Weimar và yếu ngay cố Charlote von Kalb - đã có chốềng và m ột con; Mốếi tnh này tuy chẳng vào đâu nhưng cũng làm một cuộc cách mạng tư tưởng trong ống, khi nhận thâếy rõ những thói hư tật xâếu của mình và người đời. Ngoài ra lúc này ống còn quen và chơi thân với Goethe, người đang được xem là đỉnh cao của thi vắn thếế gi ới th ời bâếy gi ờ, Goethe rủ ống nghiến cứu thếm vếề sử học, triếết học và luật học. - Tháng 5 nắm 1789, ống được mời dạy Sử tại trường đại học Jéna. Th ời gian này Schiller lâền lượt cho ra đời những bi kịch hếết sức giá trị: Wallenstein, Chiếếc tâết tay, Trinh n ữ ở phốế Orléans, Wilhelm Tell, Chiếến đâếu với Rốềng, Lời Chuống … Lại thếm nhiếều tập th ơ, sách s ử, sách nghiến cứu nghệ thuật râết được yếu mếến. - Cũng trong nắm này, mốếi tnh lãng mạn thứ hai lại xảy đếến với nhà vắn, lâền này ống yếu c ả hai chị em Caroline (24 tuổi, đã có gia đình) và Charlote (21 tu ổi). Schiller t ỏ tnh cho c ả 2 người 1 lúc nhưng chỉ cưới được cố em chưa chốềng, lếẫ cưới được tổ chức tháng 2 nắm 1790, với sự góp mặt của Caroline. Thật ra dù được đám cưới, nhưng lòng Schiller vâẫn khống hếết sức vui vẻ, vì tnh cảm của ống dành cho cố chị có chốềng nặng hơn với cố em. Tuy vậy Schiller vâẫn có với Lote (tến thân mật mà ống gọi Charlote) 4 đứa con, chung sốếng 15 nắm mới ly d ị. Cuộc hốn nhân chưa mâếy vẹn toàn này đã đem lại cho ống những ý tưởng mới và sự giải thoát tâm hốền, khống phải bức rức vì những chuyện ái ân cản trở nữa. - Nắm 1792, ống được cách mạng tư sản Pháp ban tặng danh hiệu "Cống dân danh dự" vì những cốếng hiếến bắềng ngòi bút cho cuộc đâếu tranh tư sản. - Vâẫn còn viếết mãi, đếến ngày 9 tháng 5 nắm 1805, do làm vi ệc quá s ức, Schiller b ị s ưng ph ổi và qua đời, hưởng thọ 45 tuổi. Mười lắm nắm sau đó, Lote (cố vợ cũ của Schiller) cho xuâết b ản tểu sử của ống và trở nến có tếếng trong vắn đàn Đức. 4.2.2.2 Sự nghiệp - Schiller được mệnh danh là “ Shakespeare của vắn học Đức ”. ống còn được tốn vinh là “ nhà thơ triếết học ”, “ triếết gia chính trị ”, “ nhà thơ của tự do ”. Để đạt được như vậy ống đã có những cuộc chiếến đâếu trến vắn đàn: + Cải cách thơ Ballade Schiller và Goethe có cống lớn nâng thể thơ Ballade của Đức lến một tâềm vóc ngh ệ thu ật m ới, sâu sắếc và cao đẹp hơn. Phong cách đó ảnh hưởng đi khắếp châu Âu sau này. + Canh tân xã hội Cùng với Goethe, Schiller được xem là người lãnh đạo phong trào "Sturm und Drang" (Bão táp và phâến khích), một phong trào nhắềm giải thoát vắn ch ương nh ững niếm luật cũ kyẫ c ủa vắn học cổ điển Pháp, chốếng lại chủ nghĩa duy lý của trào lưu Ánh sáng và những gò bó của xã h ội. Phong trào này xem con người là mục tếu chính để khai thác nét đẹp; ngoài ra có thể tm cảm hứng qua vắn học dân gian, cảnh thiến nhiến. "Sturm und Drang" kéo dài 20 nắm từ 1770 t ới 1790, đã canh tân cả nếền vắn chương và xã hội lúc bâếy giờ. + Ảnh hưởng tới các tâầng lớp Schiller là người đã đem kịch trường để nâng cao trình độ dân trí, óc th ẩm myẫ và nhân sinh quan của dân chúng, cho người Đức có một tnh thâền quốếc gia mạnh meẫ. Quan niệm của ống là: sự "vĩ đại" của nước Đức khống nắềm trong "quyếền lực chính trị", mà chính là ở "sức mạnh vắn hóa". Vắn của ống được giới bình dân yếu thích hơn là giới trí thức, bởi ống râết mạnh tay khi đả kích các thói rởm đời, tnh châết xâếu xa của cả giới quý tộc lâẫn trí thức. Ông truyếền bá nh ững tư tưởng tự do, dân quyếền, khoan dung, khoan dung tốn giáo, khoan dung chính trị. Nh ờ vậy, th ơ, kịch của ống được giới bình dân thuộc nhiếều và truyếền tụng đi khắếp. Thomas Mann, nhà vắn Đức đoạt giải nobel vắn chương nắm 1929, đã ca ng ợi Schiller là "v ị thâền của nghệ thuật". Đại thi hào Goethe cũng đã hếết mực khen người bạn kém mình 10 tu ổi, như một người đưa lốếi ống đếến với triếết lý của Kant.Nhưng bến cạnh đó, cũng có sốế ít người ghen ghét Schiller. Điển hình là nhà vắn danh tếếng Christoph Martn Wieland, đã t ỏ ra hếết s ức khó chịu trước sự say mế cuốềng nhiệt của quâền chúng ở Neckar với kịch Schiller. + Chịu ảnh hưởng của Kant Người ta nhận thâếy Schiller chịu ảnh hưởng vếề ý thức và đạo đức trong triếết học của Immanuel Kant, nhà duy tâm luận chủ trương thuyếết hoài nghi và duy tâm ch ủ quan – cùng thời. Trong quan niệm của Schiller, thếế giới là một nơi "khống có ai ch ỉ đ ơn thuâền là m ột ph ương tện, khống có ai là nố lệ". Để thếế giới này đạt tới cảnh giới đó thì khống th ể làm bắềng b ạo l ực mà phải bắềng giáo dục thẩm myẫ – đó là tư tưởng vĩ đại khiếến cho hình tượng Schiller mãi mãi sốếng trong lòng thếế hệ. + Tình bạn với Goethe Schiller quen Goethe nắm 1785, đếến nắm 1790 tnh cảm mới thật s ự n ở r ộ. Goethe h ơn Schiller 10 tuổi, nhưng khống vì thếế mà có khoảng cách giữa hai người. Người ta đếếm l ại trong khoảng 10 nắm bè bạn ngắến ngủi âếy (Schiller mâết trước Goethe 20 nắm), 2 ng ười đã trao đ ổi hơn 1000 bức thư. Schiller gọi khoảng thời gian đó là "biếến cốế trọng đại nhâết" trong đ ời mình. Nhân dân Đức đã tạc tượng của hai người, câềm chung vòng nguyệt quếế đứng trước nhà hát Deutsche Natonal Theater tại Weimar, như một sự minh ch ứng và nốếi dài cho tnh b ạn vĩ đ ại giữa hai thi sĩ lớn nhâết nước Đức. Cùng với Goethe, Schiller được xem như là người lãnh đạo phong trào “ sturm und Drang ” ( bão táp và phâến khích), một phong trào nhắềm giải thoát vắn ch ương những niếm lu ật cũ kĩ của vắn học cổ điển pháp, chốếng lại chủ nghĩa duy lí của trào lưu ánh sáng và những gò bó của xã hội. Phong trào này kéo dài hơn 20 nắm từ 1770 đếến 1790, đã canh tân cả nếền vắn chương và xã hội lúc bâếy giờ. Phong trào này xem con người là mục tếu chính đ ể khai thác nét đẹp, ngoài ra còn thể hiện cảm hứng qua vắn học dân gian và cảnh thiến nhiến. 4.2.2.3 Tác phẩm tếu biểu + Lũ cướp bi kịch đâều tay của Schiller, viếết trong lúc ống còn là quân y sĩ. Moor- nhân vật chính của truyện đã được thể hiện bắềng ngốn ngữ đẹp, những dòng thơ trau chuốết. Tác phẩm là toàn bản kếết án tội những bâết cống của xã hội lúc bâếy giờ. + Âm mưu của Fiesco ở genua viếết nắm 1783, câu chuyện vếề cuộc chiếến ở một thành phốế ý vào cuốếi thếế kỉ 16, nhắềm lật đổ chếế độ quan chủ chuyến chếế. Bến cạnh việc đả kích chếế đ ộ cũ, tác giả còn ngâềm ca ngợi một chếế độ xã hội tự do, cống bắềng, nhân đạo. + Trinh nữ ở thành phốố Orleans bi kịch , cống diếẫn nắm 1801, phỏng theo chuyện nữ tướng Jeanne D’Ars giả trai, thốếng trị quân lính pháp đánh đuổi bọn xâm lược Anh. Mong mỏi cho một xã hội không có phong kiếến chia cắết và chiếến tranh dành dật. + Người thợ lặn Trường thi râết giá trị của Schiller, chế bai tnh hiếếu thắếng vố lốếi của người đ ời – mà đại diện là một ống lính quèn giỏi lặn, vì ham cưới cống chúa và ra oai tr ước nhà Vua, mà phải chìm luốn dưới vùng nước xoáy. Sáng tác nắm 1797 + Đàn hạc theo Ibycos Trường thi, nội dung bình thường vếề một chuyện gieo gió, gặt bão, nhưng vâẫn khiếến người ta say mế. Tác phẩm này đã minh chứng cho nghệ thuật đặt câu th ơ râết khéo léo, tài ba của Schiller. Ra đời cùng lúc với bài trến. * Kịch Bản + Die Räuber (The Robbers) (1781) + Kabale und Liebe (Intrigue and Love ) (Âm mưu và ái tnh) (1784) + Don Carlos, Infant von Spanien (Don Carlos)(Đốn Ca-lốết) (1787) + Wallenstein (1800) (translated from a manuscript copy into English as The Piccolomini and Death of Wallenstein by Coleridge in 1800 + Die Jungfrau von Orleans (The Maid of Orleans)(N ữ người hâều trẻ từ ố-len) (1801) + Maria Stuart (Mary Stuart) (1801) + Turandot (1802) + Die Braut von Messina (1803) + Wilhelm Tell (William Tell) (1804) + Demetrius (unfinished at his death) 4.2. Vở kịch “ Âm mưu và tnh yêu ” 4.2.1 Giới thiệu vở Vở kịch - Sau vở kịch Âm mưu nổi loạn của Fiesko ở Genua (1783) “ một bi kịch c ộng hòa khống mâếy thành cống ”. Schiller liếền cốếng hiếến cho cống chúng yếu mếến ống m ột tác ph ẩm m ới đâềy tâm huyếết, được viếết ra từ hiện thực đâết nước Đức và chính những trải nghiệm của tác giả tại cống quốếc Wurtemberg . Vở kịch được âếp ủ và khởi thảo trong những ngày Schiller b ị giam câềm dưới uy quyếền bạo ngược của cống tước Kart Eugen và được hoàn thành nắm 1784, khi ống có cuộc sốếng tự do và là nhân viến tại nhà hát Mannhenim. Đó là vở “ Bi kịch tư sản ” n ổi tếếng của Schiller với tếu đếề “ Âm mư và ái tnh ” đã đi vào lịch sử vắn h ọc thếế gi ới. Khác v ới những tến cướp “ Âm mưu và ái tnh” khống những khi dâếu âến ghi dâếu âến tong lịch sử sân khâếu mà còn ghi dâếu âến trong lịch sử điện ảnh, đã nắm lâền được dựng thành phim trong các nắm 1907, 1911, 1922 và 1959… Và dù ở kịch trường hay phim tr ường, tác ph ẩm của Schiller đếều được hoan nghếnh và ái mộ. - Vở kịch tư sản “ Âm mưu và ái tnh ” là tác phẩm thứ ba của Schiller sau Những tến cướp và Fiesko ở Genua được cống diếẫn lâền đâều tại Frankfurt am Main ngày 13 tháng 4 nắm 1784, một vài ngày sau tại nhà hát Mainheim. Cả hai lâền đếều được cống chúng nhi ệt li ệt tán thưởng. Vở kịch khống những có tếếng vang lớn với cống chúng đương thời mà râết thành cống trong thếế kỉ XIX và XX, nhâết là những nắm tháng có nhiếều biếến động lớn ở châu Âu. Vở kịch “ Âm mưu và tnh yếu ” nói vếề mốếi tnh say đắếm giữa một người thiếếu nữ bình dân Luise v ới một thiếếu tá con trai tể tướng là Fecđinắng. Mốếi tnh đó bị tể tướng ngắn câếm vì nó ảnh hưởng đếến âm mưu tếến ngối của ống. Để dàn xếếp ống ép con trai mình phải lâếy nàng Minfo, vốến là ái phi của cống vương, nhưng khống thành. Đổng lí Wurm, muốến được lâếy nàng Luyd ơ nến dùng quyếền ép Luydơ để liy dán Fecđinắng và Luydơ. Cuốếi cùng cái chếết của đối trẻ vừa là do hiểu nhâềm vừa do mốếi tnh quá tha thiếết. Được Engels coi là tác ph ẩm vắn h ọc Đ ức đâều tến có khuynh hướng chính trị, vở kịch cũng được các nhà nghiến cứu coi như là đại diện khuynh hướng hiện thực vắn học Đức đương thời. Hành động kịch chặt cheẫ gay gắết với hai tuyếến nhân vật đốếi lập, khống có chi tếết thừa, phát triển, ngốn ngữ cố dọng là nh ững đặc điểm tếu biểu cho nghệ thuật bi kịch của Schiller. 4.2.2 Tóm tăốt tác phẩm - Âm mưu và Ái tnh là vở kịch tốế cáo sự thốếi nát của chếế độ phong kiếến quyếết li ệt nhâết c ủa Vắn học Bão táp và Xung kích, nó là vở kịch Đức đâều tến mang khuynh hướng chính trị . Nhân vật chính trong kịch là Fecđinắng- con trai tể tướng – và Luyd ơ – con gái nhạc cống Minle. Đây là một mốếi tnh “ khống mốn đắng hộ đốếi” bởi sự khác biệt vếề đẳng câếp trong xã hội phong kiếến: qúi tộc và thị dân(đẳng câếp thứ ba). Bâết châếp mọi trở ngại, Fecđinắng và Luyd ơ vâẫn yếu nhau say đắếm với quyếết tâm lâếy nhau. Trong khi con rung động trái tm vì tnh yếu thì cha ch ỉ nghĩ tới tếền tài danh vọng và địa vị. Để lến được Tể tướng, ống ta đã mưu giếết thành cống viến Tể tướng cũ. Giờ hắến lại muốến củng cốế địa vị của mình bắềng việc ép con trai- thiếếu tá Fecđinắng - lâếy người minfo -người tnh mà cống tước đã bỏ rơi. Mâu thuâẫn –kịch tnh- lến tới đỉnh cao khi cả hai đếều khắng khắng gi ữ và b ảo vệ quan điểm của mình : con dọa seẫ tốế giác tội giếết người của cha. Cha đành hòa hõan với con, nh ưng th ư ký Wurm đã bày mưu ma chước qủy cho Tể tướng : bắết giam bốế mẹ Luyd ơ mà ch ẳng câền biếết họ thực sự có tội hay khống. Luydơ thương xót bốế mẹ sốếng trong cảnh giam câềm nến nhắếm mắết viếết lá thư tnh cho Thị vệ trưởng Von Kalb với hy vọng Wurm seẫ tm cách th ả bốế mẹ cố, nhưng Wurm là kẻ nham hiểm, hắến dùng ngay lá thư đó để ly gián cặp tnh nhân Fecđinắng-Luyd ơ. Wurm bốế trí để lá thơ tnh của Luydơ cho viến Thị vệ rơi vào tay Fecđinắng-người yếu của Luydơ . Đọc xong thơ thì mốếi nghi ngờ nơi Fecđinắng cũng hình thành. Chàng gặng hỏi Luyd ơ để cho rõ ngọn ngành, nhưng vì đã hứa với tến thư ký Wurm là khống cho ai biếết s ự th ật vếề lá thư đó nến Luydơ đành phải im lặng. Im lặng này làm cho nghi ngờ vếề sự phản bội tnh yếu của Luydơ lến đếến tột cùng. Fecđinắng đành phải lâếy cái chếết ch ứng minh cho tnh yếu của mình với Luydơ (đây cũng là kếết cục muốn thưở của những cặp tnh nhân khống đếến được với nhau ở trâền thếế, họ hy vọng seẫ gặp nhau nơi thếế giới bến kia). Bi k ịch x ảy ra, nh ưng tr ước khi cả hai cùng chếết , họ nhận ra mình đã nhâềm, nhận ra mình đã bị mắếc mưu kẻ khác. Xúc động nhâết là khi Luydơ đã ngâếm thuốếc độc, nàng mới nói rõ sự thật. Sự thật muộn màng âếy ch ẳng cứu được ai, nhưng nó như lời cảnh tỉnh những người còn sốếng và những kẻ gây nến bi kịch đó kịch. 4.2.3 Phong cách_ “ Schiller hóa ” * “ Schiller hóa ” _ khái niệm - Theo từ điển của vắn học thì “ Schiller hóa ” cũng là một khái niệm chỉ phương thức tư duy nghệ thuật đốếi lập với phương thức “ Shakespeare hóa ” xuâết hiện sau khi có bức th ư của Mác và Ăng ghen gửi Latxan. Hai nhà kinh điển của chủ nghĩa xà h ội khoa h ọc đã vạch ra được nhược điểm của Schille trong việc khắếc họa tnh cách nhân vật vắn học. * “ Schiller hóa ” _ Góc độ nghệ thuật - Cũng như khái niệm “ Shakespeare hóa ” , “ Schiller hóa ” cũng là phương thức tư duy nghệ thuật trong cách xây dựng nhân vật. Nếếu như nhân vật của Shakespeare có sự thốếng nhâết cao độ giữa sự cá tnh hóa với khái quát hóa thì nhân vật của Schiller chỉ nghiếng vếề hình th ức khái quát. Có nghĩa là “ những con người phát ngốn cho tnh thâền th ời đại”. - Nhà vắn nào cũng muốến thống qua đứa con tnh thâền của mình để nói lến tư tưởng l ớn lao. Nhưng đốếi với Schiller, trong khi nhân vật của ống thể hiện lí tưởng, ống đã quến mâết cu ộc đời cụ thể sinh động. Nhân vật trong kịch Schiller dù là ai chắng n ữa, từ một kẻ ắn mày đếến vua quan đếều thay mặt cho nhà vắn nói lến tư tưởng lớn. Có leẫ cu ộc đ ời ống lắếm chống gai và bâết hạnh, quá bình thường trước những cái xâếu xa nến ống luốn bếnh vực con người, lến án tốế cáo xã hội. Đốếi với ống, sân khâếu là vũ khí lớn nhâết để “ đoạt lâếy bàn cân và l ưỡi kiếếm, ph ải lối cổ xâếu ra trước tòa… ”. Ông cho rắềng “ nếếu sân khâếu khống phá bỏ được, khống hạn chếế được cái xâếu thì ít nhâết cũng làm cho ta trong thâếy nó ”. “ Chỉ có cách hoặc né tránh chúng ho ặc đương đâều với chúng. Nhưng nhờ sân khâếu chúng ta khống thể đột cách chúng ta được n ữa …”. Có leẫ vì quan điểm như vậy , mà bắềng mọi cách, Schiller đếều dóng những hốềi chuống tốế cáo mạnh meẫ, gay gắết đếến những gì xâếu xa. - Trong xây dựng nhân vật, Schiller khống mâếy quan tâm nhân vật mình nh ư thếế nào, miếẫn sao nó nói lến những tư tưởng lớn, phát ngốn cho tnh thâền thời đại. Ông khống chú trọng miếu tả nhân vật của mình có ngoại hình như thếế nào, hoàn cảnh , tnh cách ra sao… Nhân vật của ống là “ loa phát biểu ý tưởng của nhà vắn ” , nhân vật thay phiến nhau hố hào nh ững gì tốết đ ẹp và lí tưởng nhâết. - Nhân vật trong kịch của Schiller mang tnh khái quát hóa, có nh ững nét tnh cách sâu, nh ưng khống cụ thể hóa , khống phong phú. Khác với Shakespear, Schiller xây dựng nến nh ững nhân vật mang tâềm vĩ mố vếề tư tưởng. Nhân vật của ống mang tâềm vĩ mố vếề tư tưởng, mang tnh châết điển hình cho một tâềng lớp , một loại người trong xã hội . Ông đưa nhân vật của mình tuyệt đốếi hóa vếề tnh cách . Lí tưởng thì lí tưởng quá mức, xâếu xa thì xâếu xa khống kể hếết. - Nhân vật trong kịch của Schiller khống phong phú thường chỉ có hai nhân vật đ ại diện cho thuốếc tnh thiện và ác. Ngoài ra còn có một sốế nhan vật trung gian , nh ững nhân vật tếu cực , những nhân vật này trong tác phẩm phát triển một cách logic tự thân mà tự theo ý đốề của nhà vắn. Nhân vật được xây dựng theo kiểu thụ động , nhà vắn chủ động sắếp xếếp tâết cả. Nhân vật thì có nhiếều mà Schiller chỉ có một làm sao mà phong phú , chính vì vậy mà ngốn ngữ trong kịch của Schiller cũng nghèo nàn. Ngốn ngữ khống phù hợp với màu sắếc của nó mà mang màu sắếc của tác giả. Schiller dùng ngốn ngữ riếng của mình nói thay cho các nhân vật “ h ọ là nh ững cái loa phát thanh tư tưởng của nhà vắn ”. - Như vậy phương pháp điển hình hóa của Schiller mắếc phải nhiếều h ạn chếế nh ư : nhân vật thiếếu vẻ riếng, lí thuyếết dài dòng , bốếi cảnh thiếếu nh ững châết li ệu hiện th ực phong phú sinh động. => Con người Schiller là con người của cống lí . kịch của Schiller dù là chuyện gì vâẫn vì t ương lai của đâết nước . Ông kếu gọi cổ vũ mọi người vươn tới tự do, bác ái , cắm ghét những gì tàn bạo đè nén con người. Đọc Schiller, chúng ta hiểu rõ những lời đanh thép, d ứt khoát. Tâết cả những tư tưởng lớn lao đếều được Schiller gửi gắếm trong nhân vật, để nhân vật nói, nhân vật trình bày. 4.2.4 Nội dung vở kịch 4.2.4.1 Xung đột diếễn ra tại nhà nhạc công Mile - Luydơ bị tể tướng sỉ nhục đã ngâết đi. Fecđinắng đỡ lâếy người yếu rốềi kếu lến hoảng hốết: “ Cứu nàng với, nàng sợ hãi ngâết đi rốềi ”. trong lúc đó nhạc cống Mile nắếm lâếy gậy, cắm giận nhìn tể tướng. Bà Mile vố cùng sợ hãi, quỳ sụp xuốếng chân tể tướng. Tể tướng ra lệnh bắết giam Luydơ: “ Bắết lâếy nó, dù nó ngâết hay tỉnh lại ”. Bà Mile câết tếếng kếu van, trái lại ống nh ạc cống Mile thì giận dữ khinh bỉ, gọi tể tướng và các nhân viến pháp đình là “ lũ vố h ại ”. 4.2.4.2 Cuộc đâếu khẩu dữ dội giữa hai cha con – Thiếếu tướng và thiếếu tá - Tể tướng ra lệnh cho các nhân viến pháp đình bắết Luydơ. Thiếếu tá bảo vệ người yếu, tuốết kiếếm. Nhân viến pháp đình sợ hãi lùi ra, lại xống vào. Thiếếu tá đam b ị th ương vài tến Thiếếu tá câều xin tể tướng “ đừng dốền ép con thếm nữa”. Lại câều xin “… đừng dốền ép con đếến chốẫ cùng đường cha ơi !”. Tể tướng mắếng nhiếết bọn nhân viến pháp đình là “ quân tối đòi hèn mạc ”, tự tay túm lâếy Luydơ, gia cho một tến nhân viến pháp đình, đốềng th ời thách th ức thiếếu tá: “ Ta muốến xem liệu chính ta có phải nuốết lưỡi kiếếm này khống ?” - Vâến đếề đạo lí được đặt ra: Liệu con có dám đâm cha để bảo vệ người yếu hay khống? Xung đột diếẫn biếến đếến cao trào. - Thiếếu tá mạt sát tể tướng: “ Thượng đếế đã lâềm, đã lâẫn để ch ọn một tến đao phủ đế hèn lến để tể tượng mạt hạng ”. Khống chỉ là con lến án cha, mà đó là tếếng nói nhân danh cống lí và nhân dân lến án bạo quyếền, lến án một xã hội –phong kiếến cát cứ- đã lốẫi th ời. - Fecđinắng dọa : “ Nếếu nàng lến giá nhục hình, nhưng là cùng v ới Thiếếu tá là con tể t ướng…”. Một sự ngập ngừng đâềy kịch tnh. Và Tể tướng châm biếếm: “ Tức thì cuộc trình bày seẫ càng thú vị hơn ”. Kieen quyếết ra lệnh bắết Luydơ: “ Lối nó đi ”. - Lại van xin! Tâết cả vì tnh yếu mà Fecđinắng vâẫn chưa tm được, ch ưa l ựa ch ọn một cách ứng xử. Một mặt chàng quyếết dùng thanh kiếếm sĩ quan ( danh dự và quyếền l ực) mà “ che ph ủ cho người thiếếu phụ này ”. Một mặt khác lại van xin chút tnh cha con còn sót lại trong long t ể tướng: “ Cha vâẫn cương quyếết ư ? ”. Xung đột càng trở nến dữ dội, khi Tể tướng vừa châm biếếm vừa ra lệnh: “ Lến giá nhục hình mà mang kiếếm bến mình ch ẳng h ợp lí chút nào…Lối nó lối nó đi, đi, chúng mày rõ ý tao rốềi đâếy ”. 4.2.4.3 Có thể xem đây là một “ bước đột biếến ”của vở kịch - Lưỡi kiếếm lại xuâết hiện, tếếng nói của Fecđinắng ngày càng quyếết liệt h ơn. Giắềng lâếy Luyd ơ t ừ tay nhân viến pháp đình, ốm lâếy Luydơ, chĩa kiếếm vào nàng và nói: “ thà tối đâm l ưỡi kiếếm này qua xác vợ tối còn hơn nhìn nàng bị cha sỉ nhục ”. - Từ người yếu Luydơ đã trở thành vợ, Thiếếu tá khẳng định quyếết tâm bảo vệ ng ười yếu mình. Tể tướng vâẫn thách thức, xung đột càng trở nến quyếết liệt: “ Đâm đi nếếu mũi kiếếm mày còn đủ nhọn”. Đó là sự thách thức của cường quyếền. Tể tướng muốến ép con trai mình kếết hốn với phu nhân Minfo. Trở lực lớn nhâết là tnh myếu của Luydơ. Phải bắết nàng để triệt phá, để thực hiện “ âm mưu ” và để tâến cống bếề trến, đó là Cống tước. Cái ác đi kèm với hèn hạ, sự để tện và sỉ nhục, đó là nhân cách của Tể tướng, và buốền thay , đó còn là một người cha- một người cha đã bán mình cho quỷ dữ. 4.2.4.4 “ Bước mở nút ” cho xung đột được đẩy lến đỉnh điểm. - Xung đột đã đẩy lến đỉnh điểm rốềi chùng lại, mâu thuận được giải quyếết. Cử chỉ Fecđinắng buống Luydơ, ngước mắết nhìn trời ghế gớm. Thiếếu tá độc thoại. Chàng câều đếến chúa. Sức ch ịu đựng của một con người đã vượt quá giới hạn và chỉ một cách “ dùng đếến th ủ đoạn của loài ma quỷ ”. Sắẫn sang trả giá và thách thức: “ Được, các người cứ đưa nàng lến giá nh ục hình đi”. Như một cú đánh trời giáng khi fecđinắng thét vào tai tể tướng: “ Ta seẫ đi kể cho tâết cả cung điện này nghe một câu chuyện có nhan đếề là: Người ta đã leo lến ghếế Tể tướng bắềng cách nào ”. Như bị sét đánh, Tể tướng sụp đổ. 4.2.5 Nghệ thuật xây dựng nhân vật theo phong cách “ Schiller hóa ” “ Âm mưu và tnh yếu ” là một tác phẩm kếết hớp nhuâền nhuyếẫn giữa nh ững suy tư chính tr ị sắếc nhọn, tỉnh táo, kiến định với mọi xúc động đam mế được thể hiện qua xung đột, bốế cục kịch chặt cheẫ và những lời thoại đâềy châết thơ. Schiller đã xây dựng nhân vật của mình mang tâềm khái quát cao đó là những con người cụ thể đại diện cho những tâềng lớp người, những hạng người khác nhau trong xã hội. - Có những người giàu có, sang trọng: tể tướng Vốn Fante, Fecđinắng, th ư kí Vuốm - Có những người đại diện cho sự nghèo nàn hèn hạ: nhạc sĩ nghèo Minle, Luydo xinh đẹp,… - Đủ các hạng người nhân vật, Nhân vật chính diện: Fecđinắng , nàng Luydo, v ợ chốềng nh ạc cống Minle,…Nhân vật phản diện: tể tướng Fốn Vante, Thư kí Vuốm, phu nhân Minfo…. Một bến là hiện thân của ống lí, của đạo đức, leẫ phải, còn bến kia là đại diếẫn cho nh ững cái xâếu xa, phi đạo đức. Mốẫi tuyếến nhân vật đếều suy nghĩ, hành động mang tnh khái quát, mang tnh châết điển hình cao. + Fecđinắng, Luydơ… đã thực hiện một cuộc chiếến đâếu khống khoang nhường khống phải vì sự phâẫn nộ nhâết thời mà vì những nguyến nhân cụ thể, vì bản châết leẫ sốếng nhâết của h ọ đó là quyếền tự do yếu đương, quyếền tự do coi nhau như những con người, khống phân biệt sự giàu sang… Cuộc chiếến đâếu âếy được nuối dưỡng bắềng một mốếi tnh và bắềng cả lí tưởng nhân sinh cao thượng và tỉnh táo nhâết. Fecđinắng, Luydơ, Minle… là những con người cụ th ể mang tnh châết điển hình chiếến tranh, chốếng lại những hoàng thân, tể tướng Vante, Vuốm, nh ững con người cụ thể nhưng cũng đại diện cho một xã hội thốếi nát. + Fecdinắng hiện lến là một con người thật đẹp thật lí tưởng. Chàng xuâết thân từ dòng dõi hoàn thân nhưng lại dám đứng lến chốếng lại cha để đòi quyếền tự do yếu, quyếền sốếng h ạnh phúc. Fecđinắng đâếu tranh chốếng lại là vì: “ Quan niệm của con người vếề vin quang và hạnh phúc hơi khác cha . Tâết cả hạnh phúc của cha đếều dựa trến sự hủy diệt của kẻ khác. Đốế k ị, khủng bốế, nham hiể, đó là những tâếm gươm thế thảm mà quyếền thốếng trị của k ẻ bạp chúa vâẫn thường cười cợt coi bộ mặt của nớ. Nước mắết nguyếền rủa tuyệt vọng, đó là bàn tệc khủng khiếếp của những kẻ mà thếế gian chỉ quen gọi là những kẻ có phúc… Lí tưởng h ạnh phúc của con thì mộc mạc hơn nhiếều. Hạnh phúc âếy trong long con. Tâết cả mọi ước nguyện của con đếều được dâếu kính trong long” . Thống qua Fecđinắng, Schiller đã vạch bộ mặt xâếu xa của kẻ chỉ quen thói phè phỡn no say. Qua đó bài tỏ vếề một quan niệm đạo đức thật đơn giản. Fecđinắng đã nói thay cho Schiller và nói cho triệu triệu ng ười hàng thếế kỉ. Fecđinắng cái t ượng đài kì vĩ của lí tưởng đạo đức cao đẹp. Là một người con Fecđinắng “ xin dâng cha mạng sốếng của con nếếu cha dùng được nó mà tang thếm quyếền thếế cho cha”. Nhưng chàng vâẫn là ng ười đại diện cho cuộc đâếu tranh đếến cùng để đòi cống lí, bếnh vực leẫ phải nến chàng luốn t ỉnh táo mà nhận thức rắềng: “ Danh dự của con, nếếu cha cướp đoạt danh dự của con, thì thật cha đã làm một việc nhởn nhơ, đâềy tội ác khi sinh con ra ”. Từ ý thức vếề cái hạnh phúc, Fecđinắng đã ý thức vếề cái danh dự, cái quý nhâết của con người. + Với chức nắng là nhân vật đại diện cho đạo đức, Fecđinắng còn lến tếếng tốế cáo gay gắết uy lực của đốềng tếền. Vì nó đã làm sang mắết những kẻ tham lam, vì nó mà đã vùi lâếp, dâẫm nát lến biếết bao con người lương thiện. Mốẫi lời nói của chàng là lời buộc tội đanh thép, chàng cả gan dám chốếng lại hoàn thân, người có quyếền tốếi cao: “ Con người của ống ta khống đứng trến danh dự, nhưng ống ta lại có thể dùng vàng bạc để chẹ họng danh dự khống cho câết tếếng nói ”. Thống qua nhân vật Fecđinắng, Schiller đã vạch trâền bộ mặt xâếu xa của những cái gì xâếu xa nhâết trong xã hội. Ngốn ngữ của nhân vật là lời nói “ đao to búa lớn ”, nó phải có sức nặng ghế gớm. + Fecđinắng chàng còn là một người yếu tuyệt diệu. Chàng sốếng trong mốếi tnh say đắếm, th ủy chung với nàng luydơ xinh đẹp và đức hạnh. Chàng đã dám đứng lến chốếng lại cả cha mình. Trong con người chàng vâẫn có một sự đâếu tranh dắền vặt, nhưng rốềi cuốếi cùng đạo đức cống lí đã thắếng. Fecđinắng: “ Ta muốến phá tan âm mưu này. Ta seẫ đập tan xiếềng xích của m ọi thiến kiếền. Ta tự do như mọi người xứng đáng với danh hiệu tự do ta muốến tự ta lựa chọn, để cho linh hốền sâu bọ của chúng nó phải choáng váng rụng rời trước tnh yếu cao đẹp của ta ”. + Fecđinắng và Luydơ cùng nhau đâếu tranh, đâếu tranh đòi tự do, đòi hạnh phúc. Và cuốếi cùng họ đã lựa chọn cái chếết để được bến nhau mãi mãi. Nhưng có leẫ khống ai phâẫn n ộ và th ương tếết cái chếết của hai người này. Bởi vì cũng như trong nhiếều vở kịch khác, do điếều kiện l ịch s ử, chính nghĩa chưa toàn thắếng. Họ chếết, nhưng lời tuyến án chếế độ phong kiếến vâẫn còn đó, và s ự sụp đổ của nó sớm muộm seẫ khống tránh khỏi. Fecdinawng và Luyd ơ đã chếết như nh ững người chiếến sĩ đâếu tranh cho tương lai, cho chủ nghĩa nhân đạo mới. => Thống qua nhân vật Fecđinắng ta thâếy rõ phong cách của Schiller trong ngh ệ thu ật xây d ựng hình tượng nhân vật. Nhân vật diện cho tác giả, cho cả thếế hệ gióng lến hững hốềi chuống thức tỉnh con người ta phải đứng lến đâếu tranh vì đạo đức leẫ phải. Nhân vật của ống mang tnh châết điển hình và khái quát cao.