Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Vai trò của thanh tra nhà nước trong phòng, chống tham nhũng ở việt nam hiện nay...

Tài liệu Vai trò của thanh tra nhà nước trong phòng, chống tham nhũng ở việt nam hiện nay

.PDF
116
110
73

Mô tả:

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LƢƠNG VĂN LIỆU VAI TRß CñA THANH TRA NHµ N¦íC TRONG PHßNG, CHèNG THAM NHòNG ë VIÖT NAM HIÖN NAY Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử nhà nƣớc và pháp luật Mã số: 60 38 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS. LƢƠNG THANH CƢỜNG HÀ NỘI - 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn không trùng lắp với các công trình có liên quan đã được công bố. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Lƣơng Văn Liệu MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Thuật ngữ viết tắt Danh mục bảng Danh mục biểu đồ MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA THANH TRA NHÀ NƢỚC TRONG PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG ....... 9 1.1. Khái quát chung về tham nhũng và phòng, chống tham nhũng ................ 9 1.1.1. Quan niệm về tham nhũng và phòng, chống tham nhũng ................. 9 1.1.2. Pháp luật về phòng, chống tham nhũng........................................... 14 1.2. Thanh tra nhà nƣớc trong phòng, chống tham nhũng ..................... 17 1.2.1. Tổng quan về tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nƣớc theo pháp luật hiện hành .................................................................. 17 1.2.2. Vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong phòng, chống tham nhũng ......... 25 1.2.3. Nội dung hoạt động phòng, chống tham nhũng của thanh tra nhà nƣớc .......................................................................................... 32 1.2.4. Tiêu chí đánh giá vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong phòng, chống tham nhũng............................................................................ 37 1.3. Một số kinh nghiệm nƣớc ngoài về phòng, chống tham nhũng ..... 39 1.3.1. Một số kinh nghiệm nƣớc ngoài về phòng, chống tham nhũng ...... 39 1.3.2. Giá trị tham khảo đối với thanh tra nhà nƣớc ở Việt Nam .............. 42 Kết luận chƣơng 1 ......................................................................................... 43 Chương 2: THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA THANH TRA NHÀ NƢỚC TRONG PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG Ở VIỆT NAM ..................................................................................... 44 2.1. Quy định của pháp luật về vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong phòng, chống tham nhũng .................................................. 44 2.1.1. Quy định trong Luật thanh tra 2010 và các văn bản hƣớng dẫn thi hành ....... 44 2.1.2. Quy định trong Luật Phòng, chống tham nhũng và các văn bản có liên quan ............................................................................... 46 2.1.3. Quy định trong Luật Khiếu nại 2011, Luật Tố cáo 2011 và các văn bản có liên quan ........................................................................ 47 2.1.4. Nhận xét, đánh giá chung các quy định của pháp luật về vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong phòng, chống tham nhũng ........... 49 2.2. Thực tế vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong phòng, chống tham nhũng............................................................. 52 2.2.1. Thực tế vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong phòng, chống tham nhũng thông qua hoạt động thanh tra ..................................... 52 2.2.2. Thực tế vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong phòng, chống tham nhũng thông qua hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo ........ 57 2.2.3. Thực tế vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong phòng, chống tham nhũng thông qua một số hoạt động khác theo quy định của pháp luật .................................................................................... 62 2.3. Nhận xét, đánh giá việc thực hiện vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong phòng, chống tham nhũng ................................. 71 2.3.1. Những điểm mạnh và nguyên nhân ................................................. 71 2.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân....................................................... 74 Kết luận chƣơng 2 ......................................................................................... 78 Chương 3: PHƢƠNG HƢỚNG, GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG VAI TRÒ CỦA THANH TRA NHÀ NƢỚC TRONG PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG ............................................................................... 79 3.1. Phƣơng hƣớng tăng cƣờng vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong phòng, chống tham nhũng .................................................. 79 3.1.1. Sự cần thiết phải tăng cƣờng vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong phòng, chống tham nhũng ...................................................... 79 3.1.2. Phƣơng hƣớng tăng cƣờng vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong phòng, chống tham nhũng ...................................................... 85 3.2. Giải pháp tăng cƣờng, phát huy vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong phòng, chống tham nhũng ........................................ 86 3.2.1. Đổi mới tổ chức và hoạt động của thanh tra nhà nƣớc.................... 86 3.2.2. Hoàn thiện pháp luật về phòng, chống tham nhũng ........................ 92 3.2.3. Bảo đảm hiệu lực, hiệu quả các kết luận, kiến nghị, quyết định của thanh tra nhà nƣớc về tham nhũng ............................................ 94 3.2.4. Nâng cao năng lực, đạo đức và có chính sách đãi ngộ thỏa đáng đối với đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác thanh tra ..... 96 3.2.5. Tăng cƣờng đầu tƣ cơ sở vật chất và ứng dụng khoa học, công nghệ cho ngành thanh tra ................................................................. 99 3.2.6. Minh bạch hóa hoạt động phòng, chống tham nhũng ................... 100 3.2.7. Đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong phòng, chống tham nhũng ......... 101 Kết luận chƣơng 3 ....................................................................................... 102 KẾT LUẬN .................................................................................................. 103 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 105 THUẬT NGỮ VIẾT TẮT PCTN: Phòng, chống tham nhũng DANH MỤC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang Bảng 2.1. Bảng tổng hợp số liệu PCTN của ngành thanh tra thông qua công tác thanh tra từ năm 2009 đến hết tháng 6 năm 2014 55 Bảng 2.2. Bảng tổng hợp số liệu PCTN của ngành thanh tra thông qua công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo từ năm 2009 đến hết tháng 6 năm 2014 61 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Số hiệu biểu đồ Tên biểu đồ Trang Biểu đồ 2.1. Biểu đồ thể hiện số tiền, số ngƣời bị kỷ luật và đề nghị khởi tố do tham nhũng của ngành thanh tra thông qua công tác thanh tra từ năm 2009 đến hết tháng 6 năm 2014 55 Biểu đồ 2.2. Biểu đồ thể hiện số tiền, số ngƣời bị kỷ luật và đề nghị khởi tố do tham nhũng của ngành thanh tra thông qua công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo từ năm 2009 đến hết tháng 6 năm 2014 61 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tham nhũng là hiện tƣợng xã hội mang tính lịch sử, xuất hiện cùng với sự ra đời của nhà nƣớc, tham nhũng phản ánh các yếu tố chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa, truyền thống, tập quán của một dân tộc, một quốc gia. Vì vậy tham nhũng và đấu tranh chống tham nhũng không chỉ đƣợc sự quan tâm sâu sắc của Đảng, Nhà nƣớc mà còn của cả xã hội. Ở nƣớc ta tham nhũng gây ra những hậu quả vô cùng to lớn cho xã hội, nó không chỉ gây thiệt hại về vật chất mà lớn hơn nó làm tha hóa một bộ phận cán bộ, công chức của bộ máy Nhà nƣớc, của Đảng và các đoàn thể xã hội, làm xói mòn lòng tin của nhân dân vào bộ máy nhà nƣớc, gây nên sự bất bình của nhân dân vào bộ máy công quyền, làm giảm hiệu lực và hiệu quả quản lý nhà nƣớc, đe dọa sự tồn vong của quốc gia. Tham nhũng đƣợc coi là một trong bốn nguy cơ, thách thức sự nghiệp trong đổi mới, hội nhập quốc tế cũng nhƣ công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nƣớc. Nhận thức một sắc đầy đủ và sâu sắc mối nguy hại từ tham nhũng, trong những năm vừa qua Đảng, Nhà nƣớc ta và hệ thống chính trị đã, đang có những phƣơng hƣớng, giải pháp ngăn chặn và từng bƣớc đẩy lùi “quốc nạn” này nhằm bảo đảm nền tăng vững chắc cho quá trình thực hiện các nhiệm vụ, mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam. Trong công cuộc đấu tranh chống tham ô, lãng phí, chống bệnh quan liêu, thanh tra nhà nƣớc đóng vai trò rất quan trọng. Sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh huấn thị: các ban thanh tra phải chú ý kiểm tra chống lãng phí, tham ô. Phát hiện ra những việc lãng phí, tham ô, chẳng những cần báo cáo với Trung ƣơng và Chính phủ giải quyết mà còn phải giúp các cấp lãnh đạo địa phƣơng tìm ra đƣợc những biện pháp để tích cực chống lãng phí, tham ô [24, tr.58]. 1 Hiến pháp sửa đổi năm 2013 lần đầu tiên đƣa ra yêu cầu “kiểm soát” quyền lực nhà nƣớc, “kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí và mọi biểu hiện quan liêu, hách dịch, cửa quyền” [17, Điều 8], yêu cầu các “Cơ quan, tổ chức, cá nhân phải thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, PCTN trong hoạt động kinh tế - xã hội và quản lý nhà nước” [17, Điều 56]. Với vị trí là cơ quan hành chính nhà nƣớc cao nhất, Chính phủ đƣợc giao nhiệm vụ quan trọng là “tổ chức công tác thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo, phòng, chống quan liêu, tham nhũng trong bộ máy nhà nước” [17, Điều 96]. Từ khi ra đời, thanh tra nhà nƣớc từng bƣớc khẳng định vai trò, vị thế của mình trong công tác PCTN và đến nay thanh tra nhà nƣớc đã trở thành một phƣơng thức quan trọng trong việc phát hiện, ngăn chặn và xử lý tham nhũng. Pháp luật hiện hành trao cho thanh tra nhiệm vụ tiến hành các hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại tố cáo và PCTN. Dù ở nhiệm vụ nào, trực tiếp hay gián tiếp, thanh tra cũng là công cụ hữu hiệu để đƣa các hành vi tham nhũng ra ánh sáng và chịu sự trừng phạt nghiêm khắc của pháp luật. Mỗi năm, thanh tra nhà nƣớc tiến hành hàng chục ngàn cuộc thanh tra với quy mô khác nhau trên các lĩnh vực, tiếp nhận và xử lý hàng vạn đơn thƣ khiếu nại, tố cáo của công dân trong đó có không ít đơn thƣ chứa đựng các thông tin về hành vi tham nhũng của đội ngũ cán bộ, công chức nhà nƣớc. Bên cạnh đó, thông qua công tác thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và các hoạt động khác, thanh tra nhà nƣớc còn phát hiện những sơ hở, yếu kém trong chính sách, pháp luật về tham nhũng, từ đó có những biện pháp để tự chấn chỉnh, hoàn thiện hoặc tham mƣu, kiến nghị với các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung, có những cách làm hay, sáng tạo đem lại hiệu quả cao. Nhƣ vậy, thanh tra nhà nƣớc qua hoạt động của mình không những để phát hiện vi phạm, phát hiện tham ô, tham nhũng, lãng phí để xử lý mà quan trọng hơn, thông qua đó các cơ quan thanh tra nhà nƣớc tìm hiểu nguyên nhân 2 tham nhũng, lãng phí, từ đó, kiến nghị với các cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền, với bản thân các cơ quan là đối tƣợng thanh tra, kiểm tra để có các giải pháp hữu hiệu nhằm chống tham ô, tham nhũng, lãng phí có hiệu quả. Tuy nhiên, tình hình tham nhũng ở Việt Nam ngày càng gia tăng và có nhiều yếu tố phức tạp. Đứng trƣớc yêu cầu phải kiểm soát quyền lực, làm trong sạch bộ máy nhà nƣớc và giữ vững niềm tin cho nhân dân thì những kết quả mà thanh tra nhà nƣớc đã đạt đƣợc chƣa tƣơng xứng với vị trí, vai trò của mình và sự kỳ vọng của xã hội. Ví dụ: số lƣợng các vụ tham nhũng, giá trị tài sản tham nhũng, đặc biệt là các vụ tham nhũng lớn mà thanh tra phát hiện chƣa nhiều so với tổng số vụ tham nhũng đã đƣợc các tổ chức, cá nhân phát hiện; việc xử lý các thông tin, xử lý các vụ tham nhũng trong nhiều trƣờng hợp còn chƣa hiệu quả; công tác tham mƣu, kiến nghị còn hạn chế; cơ chế phối hợp với các tổ chức, cá nhân trong đó có các tổ chức có chức năng PCTN hiệu quả chƣa cao; số lƣợng, năng lực của đội ngũ công chức làm công tác thanh tra còn thiếu và yếu, nhất là ở chính quyền địa phƣơng. Vì vậy, tiếp tục nghiên cứu một cách có hệ thống các vấn đề lý luận và thực tiễn về vai trò của thanh tra nƣớc trong PCTN, thực trạng và các giải pháp trong tình hình mới là việc làm cần thiết, từ việc nhận thức một cách đầy đủ, sâu sắc đó cho bản thân sẽ có kiến nghị những giải pháp để thanh tra nhà nƣớc có thể phòng ngừa và chống tham nhũng hiệu quả hơn. Vì sự quan tâm và lý do trên nên đề tài: “Vai trò của thanh tra nhà nước trong phòng chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay” đƣợc lựa chọn làm Luận văn thạc sỹ Luật học, chuyên ngành Lý luận và lịch sử nhà nƣớc và pháp luật, mã số: 60 38 01 01 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Tham nhũng có tác hại ghê gớm và thanh tra nhà nƣớc ra đời là một trong những phƣơng thức PCTN hiệu quả. Chính vì vậy hai vấn đề này nhận đƣợc sự quan tâm của rất lớn của các nhà khoa học, nhà nghiên cứu, ngƣời làm 3 công tác thực tiễn và cả xã hội. Kết quả của sự quan tâm đó là có nhiều đề tài, sách, báo, luận văn, luận án và các công trình khoa học khác nghiên cứu về tham nhũng, về vai trò của thanh tra và mối quan hệ của thanh tra với PCTN ở Việt Nam cũng nhƣ trên thế giới. Chúng ta có thể điểm qua một số công trình đã công bố tại Việt Nam nhƣ: Thứ nhất, các công trình nghiên cứu về tham nhũng và PCTN - “Một số vấn đề cơ bản về phòng ngừa và chống tham nhũng” do TS. Nguyễn Văn Thanh - Viện trƣởng Viện khoa học Thanh tra làm chủ biên, Nhà xuất bản Tƣ pháp năm 2004. Nội dung chủ yếu của công trình là đi sâu phân tích một số vấn đề cơ bản về tham nhũng nhƣ khái niệm, đặc điểm, nguyên nhân của tham nhũng và các vấn đề khác có liên quan. Từ việc nhìn nhận thực trang tham nhũng, tác giả đã hệ thống hóa các phƣơng hƣớng và giải pháp để phòng ngừa và chống tham nhũng. - Về kinh nghiệm PCTN của các nƣớc trên thế giới có các tài liệu: “Kinh nghiệm PCTN của một số nước trên thế giới”, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia năm 2005; “Tham nhũng và các biện pháp chống tham nhũng ở Trung Quốc”, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia năm 2009. - Đề tài khoa học cấp cơ sở: “Một số giải pháp nhằm tăng cường tính minh bạch trong hoạt động hành chính nhằm nâng cao hiệu quả công tác phòng chống tham nhũng”do Ths Phạm Thị Huệ - Viện Khoa học Thanh tra làm chủ nhiệm năm 2007. -Nhận diện tham nhũng và các giải pháp PCTN ở Việt Nam hiện nay” của tập thể tác giả do PGS.TSKH Phan Xuân Sơn và Ths. Phạm Thế Lực đồng chủ biên, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia năm 2008 và tái bản năm 2010. Đây là công trình nghiên cứu công phu, nghiêm túc của tập thể tác giả. Cuốn sách gồm 4 vấn đề lớn chia thành 4 chƣơng là: cơ sở lý luận và thực tiễn để nhận diện và thiết lập các biện pháp PCTN; tham nhũng ở Việt Nam - 4 nhận diện, đặc điểm, nguyên nhân và kết quả; PCTN ở Việt Nam - thực trạng và những vấn đề đặt ra hiện nay; phƣơng hƣớng, giải pháp nâng cao hiệu quả đấu tranh PCTN ở nƣớc ta hiện nay. Thứ hai, các công trình nghiên cứu về vị trí, vai trò của thanh tra nhà nước nói chung và trong PCTN nói riêng. - Đề tài khoa học cấp Bộ: “Một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác PCTN của các cơ quan thanh tra nhà nước theo Luật PCTN” do TS. Trần Ngọc Liêm - Thanh tra Chính phủ làm chủ nhiệm năm 2007. Trong đề tài này, từ việc phân tích thực trạng tham nhũng, tình hình PCTN của các cơ quan thanh tra nhà nƣớc tác giả đã đề ra một số giải pháp nhƣ hoàn thiện tổ chức và hoạt động thanh tra; hoàn thiện pháp luật thanh tra và pháp luật PCTN và vấn đề nâng cao trình độ, đạo đức cán bộ, công chức làm công tác thanh tra cũng đƣợc quan tâm. - Đề tài khoa học cấp cơ sở trọng điểm: “Thanh tra - một phương thức kiểm soát quyền lực nhà nước hiệu quả trong nhà nước pháp quyền” do PGS.TS Lê Thị Hƣơng - Học viện Hành chính làm chủ nhiệm năm 2011. Đề tài đã hệ thống, làm rõ một số vấn đề lý luận về quyền lực nhà nƣớc và kiểm soát quyền lực nhà nƣớc. Đồng thời, đề tài đi sâu phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động thanh tra trên các lĩnh vực, trong công tác PCTN… Đề tài nêu rõ những ƣu điểm, những hạn chế, bất cập, nguyên nhân của những hạn chế và đề ra 5 nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra nhằm đáp ứng nhu cầu xây dựng nhà nƣớc pháp quyền nói chung và PCTN nói riêng. - Luận án tiến sỹ: “Vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong giải quyết khiếu nại hành chính ở Việt Nam hiện nay” của nghiên cứu sinhNguyễn Văn Kim, bảo vệ năm 2012 và Luận văn thạc sỹ: “Vai trò củacơ quan thanh tra hành chính trong giải quyết khiếu nại ở Việt Nam hiện nay” của học viên Nguyễn Thị Thanh Thúy, bảo vệ năm 2007. Từ việc phân tích cơ 5 sở lý luận và thực tiễn cũng nhƣ thực trạng vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong giải quyết khiếu nại, các tác giả đã nêu ra các nhóm giải pháp đồng bộ, điểm hình nhƣ tăng cƣờng sự lãnh đạo của Đảng; hoàn thiện thể chế; đổi mới tổ chức, hoạt động của thanh tra nhà nƣớc và công tác nhân sự. - Bài báo: “Vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong PCTN” của Ths. Nguyễn Thị Bích Hƣờng, Tạp chí Thanh tra, 2011. Trên cơ sở đánh giá khái quát những quy định về tổ chức, hoạt động của thanh tra nhà nƣớc theo Luật Thanh tra 2004, thực trạng hoạt động thanh tra trong PCTN, tác giả đã đề ra một số giải pháp nhƣ thể chế hóa vai trò chủ đạo của thanh tra nhà nƣớc, đổi mới tổ chức và hoạt động thanh tra, hợp tác quốc tế về PCTN. Ngoài ra còn một số công trình có liên quan đến đề tài nghiên cứu nhƣ: Đề tài khoa học cấp cơ sở: “Trách nhiệm của các tổ chức thanh tra nhà nước trong đấu tranh chống tham nhũng” do tác giả Nguyễn Thị Ánh Tuyết - Thanh tra Chính phủ làm chủ nhiệm năm 2005; công trình “ Mối quan hệ giữa các cơ quan thanh tra với cơ quan điều tra, viện kiểm sát trong đấu tranh PCTN” của tác giả Lê Văn Đức - Viện Khoa học Thanh tra; Luận văn thạc sỹ “Vai trò của thanh tra nhà nước trong quản lý việc thực hiện các dự án ở nước ta hiện nay” của học viên Nguyễn Thanh Hải… Qua việc khảo sát trên cho thấy có nhiều công trình, tài liệu nghiên cứu về nội dung có liên quan đến đề tài. Tuy nhiên, các tác giả hoặc là đi sâu vào nghiên cứu vấn đề tham nhũng và các giải pháp chống tham nhũng trên bình diện khái quát hoặc là nghiên cứu vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong các lĩnh vực khác nhƣ giải quyết khiếu nại, quản lý các dự án và các lĩnh vực khác. Các nghiên cứu về vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong PCTN chƣa đƣợc nghiên cứu sâu sắc, toàn diện, đặc biệt trong tình hình mới có nhiều thay đổi (các văn bản quy phạm pháp luật, tổ chức và hoạt động của thanh tra, tình hình tham nhũng và PCTN hay các điều kiện chính trị, kinh tế, xã hội…). Vì vậy, cần 6 thiết phải tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện để thanh tra nhà nƣớc phát huy hết vai trò của mình và cùng với các giải pháp đồng bộ khác ngăn ngừa và chống tham nhũng hiệu quả nhƣ quyết tâm của Đảng và Nhà nƣớc đã đề ra. 3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu - Đối tƣợng nghiên cứu: nghiên cứu hoạt động PCTN của thanh tra nhà nƣớc (Thanh tra Chính phủ, Thanh tra bộ, Thanh tra tỉnh, Thanh tra sở, Thanh tra huyện) thông qua hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và các hoạt động khác theo quy định của pháp luật. - Phạm vi nghiên cứu: nghiên cứu về vai trò của thanh tra nhà nƣớc, về công tác PCTN là các vấn đề rất rộng và phức tạp. Trong khuôn khổ của luận văn, tác giả chỉ tập trung nghiên cứu trong phạm vi sau: + Phạm vi về nội dung: nghiên cứu, phân tích cơ sở lý luận về vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong PCTN; nghiên cứu thực trạng vai trò, kết quả của thanh tra nhà nƣớc trong PCTN, đƣa ra nhận xét về những ƣu điểm và hạn chế, phát hiện ra nguyên nhân của hạn chế để từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp. + Phạm vi về thời gian là 5 năm: từ năm 2009 đến hết tháng 6 năm 2014. 4. Mục đích nghiên cứu Đề tài nghiên cứu với mục đích nhằm tìm ra những có sở lý luận và pháp lý xác định vị trí, vai trò quan trọng của thanh tra nhà nƣớc trong cuộc đấu tranh PCTN. Phân tích thực trạng PCTN của thanh tra nhà nƣớc thông qua hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại tố cáo và các hoạt động khác theo quy định của pháp luật, từ đó phát hiện những ƣu điểm và hạn chế để kiến nghị những giải pháp hiệu quả nhằm đƣa thanh tra nhà nƣớc trở thành công cụ, phƣơng thức hữu hiệu chống “quốc nạn” tham nhũng. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn đƣợc thực hiện trên cơ sở phƣơng pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về nhà nƣớc và pháp luật nói chung, công tác thanh tra và PCTN nói riêng. 7 Luận văn sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể: phƣơng pháp phân tích, phƣơng pháp tổng hợp, phƣơng pháp thống kê, phƣơng pháp so sánh và một số phƣơng pháp khác để làm sáng tỏ bản chất vấn đề. 6. Ý nghĩa của luận văn Về lý luận, luận văn góp phần hoàn thiện hơn khái niệm tham nhũng, củng cố thêm vị trí, vai trò quan trọng của thanh tra nhà nƣớc trong PCTN. Luận văn tiếp tục xây dựng và hoàn thiện các tiêu chí đánh giá vai trò, hiệu quả của thanh tra nhà nƣớc trong PCTN để có cơ sở chắc chắn đánh giá vai trò của thanh tra nhà nƣớc hiện nay, tránh đánh giá cảm tính, chủ quan. Về thực tiễn, trên cơ sở nghiên cứu thực trạng vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong PCTN, nguyên nhân của ƣu điểm cũng nhƣ hạn chế, luận văn khuyến nghị các giải pháp tăng cƣờng vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong PCTN. Các khuyến nghị này có thể đƣợc các cơ quan, tổ chức, cá nhân sử dụng với tính chất tham khảo trong việc hoàn thiện pháp luật PCTN, kiện toàn tổ chức, hoạt động thanh tra nhà nƣớc và phục vụ nghiên cứu khoa học. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chƣơng nhƣ sau: Chương 1: Cơ sở lý luận về vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong phòng, chống tham nhũng. Chương 2: Thực trạng vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong phòng, chống tham nhũng ở Việt Nam. Chương 3: Phƣơng hƣớng, giải pháp tăng cƣờng vai trò của thanh tra nhà nƣớc trong phòng, chống tham nhũng. 8 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA THANH TRA NHÀ NƢỚC TRONG PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG 1.1. Khái quát chung về tham nhũng và phòng, chống tham nhũng 1.1.1. Quan niệm về tham nhũng và phòng, chống tham nhũng 1.1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của tham nhũng Mặc dù tồn tại từ lâu trong lịch sử nhân loại, nhƣng đến đầu những năm 90 của thế kỷ XX, tham nhũng mới thật sự đƣợc cảnh báo nhƣ là hiểm họa đối với tất cả các quốc gia trên thế giới, bất kể chế độ chính trị, trình độ phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, đến nay chƣa có một định nghĩa nào mang tính tổng hợp và đƣợc chấp nhận trên phạm vi toàn về tham nhũng. Các nỗ lực xây dựng một định nghĩa nhƣ vậy đã gặp phải những vấn đề luật pháp, tội phạm học và ở nhiều quốc gia trên thế giới, là cả về chính trị [24, tr.18]. Theo tài liệu hƣớng dẫn của Liên hợp quốc về chống tham nhũng cho rằng:“Tham nhũng - đó là sự lợi dụng quyền lực nhà nước để trục lợi riêng”. Cách tiếp cận của Liên hợp quốc cũng nhƣ pháp luật của nhiều nƣớc, trong đó có Việt Nam, coi tham nhũng chỉ có thể chỉ xảy ra ở khu vực công, mang yếu tố quyền lực nhà nƣớc. Nhƣng ở một cách tiếp cận rộng hơn, Hội đồng châu Âu cho rằng, tham nhũng xảy ra ở cả khu vực công và khu vực tƣ. Từ đó, Ban nghiên cứu thuộc Hội đồng châu Âu định nghĩa: Tham nhũng bao gồm những hành vi hối lộ và bất kỳ một hành vi khác của những ngƣời đƣợc giao thực hiện trách nhiệm nào đó trong khu vực nhà nƣớc hoặc khu vực tƣ nhân, nhƣng đã vi phạm trách nhiệm đƣợc giao để thu bất kỳ một thứ lợi bất hợp pháp nào cho cá nhân hoặc cho ngƣời khác [24, tr.21]. Tổ chức minh bạch quốc tế cho rằng: Tham nhũng là hành vi của người 9 lạm dụng chức vụ, quyền hạn hoặc cố ý làm trái pháp luật để phục vụ cho lợi ích cá nhân. Bản chất của tham nhũng đƣợc mô tả qua công thức: Tham nhũng = Độc quyền + Bƣng bít thông tin - Trách nhiệm giải trình Công thức trên có thể đƣợc diễn giải một cách cụ thể là: mức độ tham nhũng phụ thuộc vào sự độc quyền, quyền tùy ý quyết định mà các quan chức sử dụng và vào mức độ mà họ phải chịu trách nhiệm về hành động của mình. Ở Việt Nam, tham nhũng theo quan điểm của Từ điển Tiếng Việt là “lợi dụng quyền hành để nhũng nhiễu nhân dân lấy của”. Còn theo Hồ Chí Minh bản chất của tham ô: là lấy của công làm của tƣ, là gian lận tham lam, tham ô là trộm cƣớp. Khái niệm tham nhũng, sau nhiều cố gắng, đã đƣợc luật hóa tại Việt Nam. Khái niệm tham nhũng đƣợc quy định tại Luật PCTN năm 2005 sửa đổi, bổ sung năm 2007 và 2012 (sau đây gọi là Luật PCTN). Trong khoản 2, Điều 1 của Luật PCTN thì: “Tham nhũng là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó vì vụ lợi” [19, Điều 1] Theo đó, Luật PCTN quy định có 12 hành vi tham nhũng gồm: 1. Tham ô tài sản 2. Nhận hối lộ 3. Lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản 4. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi 5. Lạm quyền trong khi thi hành nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi 6. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hƣởng với ngƣời khác để trục lợi 7. Giả mạo trong công tác vì vụ lợi 8. Đƣa hối lộ, môi giới hối lộ đƣợc thực hiện bởi ngƣời có chức vụ, quyền hạn để giải quyết công việc của cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc địa phƣơng vì vụ lợi 10 9. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn sử dụng trái phép tài sản của Nhà nƣớc vì vụ lợi 10. Nhũng nhiễu vì vụ lợi 11. Không thực hiện nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi 12. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để bao che cho ngƣời có hành vi vi phạm pháp luật vì vụ lợi; cản trở, can thiệp trái pháp luật vào việc kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án vì vụ lợi. Tuy vậy, không phải hành vi tham nhũng nào cũng bị coi là tội phạm, bởi mức độ gây nguy hiểm cho xã hội của mỗi hành vi là khác nhau. Vì vậy, Bộ luật Hình sự 1999 sửa đổi, bổ sung năm 2009 (sau đây gọi là BLHS) quy định có các tội sau: 1. Tội tham ô tài sản 2. Tội nhận hối lộ 3. Tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản 4. Tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ 5. Tội lạm quyền trong khi thi hành công vụ 6. Tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hƣởng đối với ngƣời khác để trục lợi 7. Tội giả mạo trong công tác [17, Điều 278- Điều 284). Nhƣ vậy, có nhiều quan điểm khác nhau về tham nhũng, theo nghĩa rộng hẹp khác nhau, theo hƣớng tiếp cận khác nhau. Việc xác định rõ ràng và có quan niệm đúng đắn về tham nhũng là một trong những yếu tố quan trọng đảm bảo tính hiệu quả trong đấu tranh phòng và chống tệ nạn này. Trong điều kiện cuộc đấu tranh chống tham nhũng còn nhiều cam go, phức tạp thì sự thống nhất trong quan niệm về tham nhũng là rất cần thiết. Tiếp thu những điểm hợp lý trong các quan điểm trên, ở góc độ nghiên cứu tham nhũng nhƣ một hiện tƣợng xã hội mang tính lịch sử, có thể thấy 11 tham nhũng hiện nay không chỉ giới hạn trong phạm vi khu vực công mà còn mở rộng đến khu vực tƣ và về cơ bản tham nhũng thể hiện bằng hành vi lợi dụng uy thế và chức vụ, quyền hạn để trục lợi cá nhân hoặc cho ngƣời khác, gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại về tài sản của nhà nƣớc, của tập thể, của công dân. Hay nói ngắn gọn, một hành vi đƣợc coi là tham nhũng là hành vi sử dụng quyền lực của tổ chức giao phó nhƣng chủ thể đƣợc giao nhiệm vụ sử dụng nó nhƣ một công cụ để trục lợi cho mình hoặc cho ngƣời khác. Theo quy định của pháp luật Việt Nam, tham nhũng có những đặc điểm cơ bản nhƣ sau: Thứ nhất, chủ thể tham nhũng là ngƣời có chức vụ, quyền hạn Đặc điểm của tham nhũng là chủ thể thực hiện hành vi phải là ngƣời có chức vụ, quyền hạn. Ngƣời có chức vụ, quyền hạn bao gồm: cán bộ, công chức, viên chức; sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, công nhân quốc phòng trong cơ quan, đơn vị thuộc Quân đội nhân dân; sĩ quan, hạ sĩ quan nghiệp vụ, sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên môn - kỹ thuật trong cơ quan, đơn vị thuộc Công an nhân dân; cán bộ lãnh đạo, quản lý trong doanh nghiệp của Nhà nƣớc; cán bộ lãnh đạo, quản lý là ngƣời đại diện phần vốn góp của Nhà nƣớc tại doanh nghiệp; ngƣời đƣợc giao thực hiện nhiệm vụ, công vụ có quyền hạn trong khi thực hiện nhiệm vụ, công vụ đó (khoản 3, điều 1, Luật PCTN). Thứ hai, chủ thể tham nhũng lợi dụng chức vụ, quyền hạn đƣợc giao “Lợi dụng chức vụ, quyền hạn” để vụ lợi là đặc trƣng thứ hai của tham nhũng. Khi thực hiện hành vi tham nhũng, kẻ tham nhũng phải sử dụng “chức vụ, quyền hạn của mình” nhƣ một phƣơng tiện để mang lại lợi ích cho mình, cho gia đình mình hoặc cho ngƣời khác. Đây là yếu tố cơ bản để xác định hành vi tham nhũng. Một ngƣời có chức vụ, quyền hạn nhƣng không lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó thì không thể có hành vi tham nhũng. Tuy nhiên, không phải mọi hành vi của ngƣời có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức 12
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan