Tài liệu Vai trò của phương tiện tình thái trong ngôn ngữ tiểu thuyết hồ biểu chánh

MỘT SỐ QUY ƯỚC TRÌNH BÀY 1. Xuất xứ các tài liệu trích dẫn được ghi trong các ngoặc vuông [ ], gồm số thứ tự của tài liệu và vị trí trang. Giữa số thứ tự của tài liệu và vị trí trang được ngăn cách bằng dấu phẩy. Ví dụ [19, tr.126] được hiểu là tài liệu thứ 19 trong danh mục Tài liêu tham khảo, nội dung trích dẫn ở trang 126. Nêu phần trích dẫn nằm ở nhiều trang liên tục thì giữa trang đầu và trang cuối có ghi dấu gạch ngang (-), ví dụ [126 - 135]. Đối với phần được trích dẫn từ nhiều tài liệu khác nhau, số của từng tài liệu được đặt độc lập trong từng ngoặc vuông, theo thứ tự tăng dần, ví dụ [6], [12], [27]. 2. Các bảng biểu được đánh số thứ tự từ nhỏ đến lớn trong toàn luận án. 3. Các ví dụ được in bằng phông chữ nghiêng và được đánh số theo thứ tự từ nhỏ đến lớn trong toàn luận án, chúng được ghi bằng số tự nhiên và được đặt trong dấu ngoặc đơn. Chẳng hạn (36) được hiểu là ví dụ thứ 36. Xuất xứ của các ví dụ được ghi trong dấu ngoặc đơn bằng các chữ cái viết tắt tên tác phẩm. 4. Chúng tôi cũng sử dụng các kí hiệu thường dùng trong các tài liệu ngôn ngữ học gần đây. Chẳng hạn, dấu * ở đầu câu hoặc ngay trước một từ ngữ nào đó để đánh dấu câu hoặc từ ngữ đó không chấp nhận được. 5. Từ ngữ viết tắt: - PTTT = Phương tiện tình thái - TrTTT = Trợ từ tình thái - QNTT = Quán ngữ tình thái - TrTTT NB = Trợ từ tình thái mang đặc trưng khẩu ngữ Nam Bộ - TrTTT TD = Trợ từ tình thái toàn dân - QNTT NB = Quán ngữ tình thái mang đặc trưng khẩu ngữ Nam Bộ - QNTT TD = Quán ngữ tình toàn dân - Nxb = Nhà xuất bản MỤC LỤC Mở đầu………………………………………………………………………………2 1. Lý do chọn đề tài......................................................................................................2 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu...............................................................................3 3. Lịch sử vấn đề nghiên cứu.......................................................................................3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu..........................................................................13 5. Phương pháp nghiên cứu và nguồn ngữ liệu..........................................................15 6. Đóng góp của luận án.............................................................................................17 7. Bố cục của luận án.................................................................................................17 Chương 1: Một số cơ sở lý thuyết...........................................................................19 1. 1. Vấn đề tình thái..................................................................................................19 1. 2. Vấn đề lý thuyết hành động ngôn từ...................................................................25 1. 3. Vấn đề trợ từ tình thái........................................................................................28 1. 4. Vấn đề quán ngữ tình thái..................................................................................32 1. 5. Khẩu ngữ và đặc điểm ngôn ngữ tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh.............................36 Chương 2: Vai trò của trợ từ tình thái trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh……...... …..45 2. 1. Khảo sát, thống kê và phân loại..........................................................................45 2. 2. Đặc điểm, chức năng của trợ từ tình thái trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh.......50 2. 3. Tầm tác động của trợ từ tình thái trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh................... 85 2. 4. Hành động ở lời của trợ từ tình thái trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh...............95 Chương 3: Vai trò của quán ngữ tình thái trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh............112 3. 1. Khảo sát, thống kê và phân loại........................................................................112 3. 2. Đặc điểm, chức năng của quán ngữ tình thái trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh 120 3. 3. Tầm tác động của quán ngữ tình thái trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh...........137 3. 4. Hành động ở lời của quán ngữ tình thái trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh......139 Kết luận...................................................................................................................146 Tài liệu tham khảo.................................................................................................151 Phụ lục 1.................................................................................................................. 170 Phụ lục 2.................................................................................................................. 173 Phụ lục 3....................................................................................................................185 2 MỞ ĐẦU T 1. Lý do chọn đề tài rong giao tiếp bằng ngôn ngữ, một sự tình có thể phản ánh đúng hoặc khác thế giới thực tại khách quan, điều này phụ thuộc vào chủ đích của chủ thể phát ngôn, vào ngôn/ văn cảnh và năng lực tiếp thụ của chủ thể tiếp nhận. Vấn đề này liên quan đến một số phương tiện ngôn ngữ, trong đó có những phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái. Trong những năm gần đây, giới Việt ngữ học quan tâm nhiều đến tình thái và đã có nhiều bài viết, chuyên luận về vấn đề này. Tuy nhiên, các tác giả hiểu và tiếp cận vấn đề tình thái với nhiều cách khác nhau (dựa trên những quan điểm rộng hẹp), phổ biến nhất là quan điểm xem tình thái là tình cảm và cảm xúc của người nói. Thực tế, tình thái không hẳn chỉ là những thông tin liên quan đến tình cảm, cảm xúc mà nó còn liên quan đến nhiều phương diện khác nữa, như: tình thái của hành động phát ngôn, tình thái của nội dung mệnh đề, v. v. Thấy được điều đó, và để có cơ sở nghiên cứu xác thực, chúng tôi chọn tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh làm ngữ liệu khảo sát. Ngôn ngữ trong tiểu thuyết của ông phản ánh phong phú khẩu ngữ địa phương Nam Bộ - chân chất, mộc mạc và ẩn chứa nhiều đặc sắc, thú vị. Trên cái nền của phương ngữ Nam Bộ, thông qua lời ăn tiếng nói của nhân vật, thông qua ngôn ngữ dẫn chuyện, Hồ Biểu Chánh đã tạo lập cho mình một phong cách ngôn ngữ rất riêng, khó mà có thể lẫn lộn với các tác giả cùng thời. Đạt được điều này, không thể không có sự góp phần của khẩu ngữ Nam Bộ, trong đó phương tiện tình thái là một bộ phận tiêu biểu. Tuy nhiên, cho đến nay việc xem các phương tiện tình thái trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh như là đối tượng nghiên cứu vẫn còn để ngỏ. Vì vậy, việc nghiên cứu phương tiện tình thái là thiết thực và có ý nghĩa thực tiễn. 3 Vì những lý do trên, chúng tôi chọn vấn đề: “Vai trò của phương tiện tình thái trong ngôn ngữ tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh” làm đề tài nghiên cứu. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu Luận án này được hình thành nhằm mục đích khảo cứu toàn diện và có hệ thống về tác dụng, chức năng của phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái có trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh. Để đạt được mục đích đó, chúng tôi tập trung giải quyết những nhiệm vụ sau: Thứ nhất: Chúng tôi tìm ra những tiêu chí để nhận diện phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái. Trên cơ sở những tiêu chí đó, chúng tôi lập danh sách các phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái và thống kê tần số của chúng có trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh (có so sánh với một số tác phẩm được sáng tác trong cùng giai đoạn của một số tác giả khác). Thứ hai: Chúng tôi phân tích tác dụng, chức năng của các phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái mang đặc trưng khẩu ngữ Nam Bộ có trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh, về các mặt ngữ âm - từ vựng, ngữ nghĩa và cú pháp. Thứ ba: Chúng tôi còn tìm hiểu vai trò của các phương tiện này trong việc hình thành lực ngôn trung cho các hành động ở lời, sự kết hợp và tầm tác động của chúng có trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh. Thông qua những nhiệm vụ trên, luận án có thể mang lại cái nhìn đầy đủ hơn về vai trò của các phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái trong tiếng Việt nói chung và trong ngôn ngữ tiểu thuyết của một nhà văn Nam Bộ nói riêng. 3. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 3. 1. Vấn đề tình thái trong logic học và trong ngôn ngữ học Tình thái (modality), một vấn đề rất rộng và phức tạp, đã được logic học, ngôn ngữ học quan tâm nghiên cứu. Logic học đi đầu trong nghiên cứu tình thái. Ngay từ thời cổ đại, Aristote đã bàn về mệnh đề tình thái, khi đó tình thái gắn với sự phân loại các phán đoán, các mệnh đề logic dựa trên những đặc trưng cơ bản của mối liên hệ giữa hai thành phần chủ từ và vị từ, xét ở góc độ phù hợp của 4 phán đoán với thực tế. Khi đưa tình thái vào câu nói, với tư cách là thành tố định tính cho mệnh đề, các nhà logic học dựa theo các tiêu chí về tính tất yếu, tính khả năng, tính hiện thực để phân loại phán đoán. Lúc này, tình thái chỉ được nghiên cứu ở phương diện logic học. Đến 1932, việc đưa khái niệm tình thái vào ngôn ngữ mới được thể hiện rõ. Trong tác phẩm Linguistique générale et linguistique française, Ch. Bally đã chủ trương phân biệt trong câu hai yếu tố: nội dung biểu hiện có tính chất cốt lõi về ngữ nghĩa của câu; thái độ của người nói đối với nội dung ấy. Trong đó, Ch. Bally dùng thuật ngữ dictum để chỉ nội dung cốt lõi của câu và modus hoặc modalité để chỉ thái độ của người nói, tức tình thái. [131, tr. 734] Khi bàn về tình thái, nhà ngôn ngữ học V. V. Vinogradov cho rằng “tình thái thuộc vào số những phạm trù ngôn ngữ học trung tâm, cơ bản” và tác giả xem tình thái như phạm trù ngữ pháp độc lập, tồn tại song song với phạm trù vị tính, biểu hiện những mối quan hệ khác nhau của thông báo với thực tế. Tác giả còn cho rằng: “Mỗi câu đều mang một ý nghĩa tình thái như dấu hiệu cấu trúc cơ bản, tức chỉ ra quan hệ đối với hiện thực”. Nội dung thông báo, có thể được người nói hiểu như là hiện thực hay phi hiện thực, là đã tồn tại trong quá khứ, trong hiện tại, hay là điều sẽ được thực hiện trong tương lai, là điều mà người nói mong muốn hay đòi hỏi đối với ai đó. Còn theo cách định nghĩa của O. B. Xirotinina, tình thái lại nằm trong vị tính của câu. Đối lập với các ngôn ngữ biến hình thì “Thời tính, tình thái tính và ngôi tính nằm trong cấu trúc vị tính và cùng nhau tạo nên cái gọi là vị tính mà thiếu nó thì không thể có thông báo” (Dẫn theo Nguyễn Văn Hiệp (2008) [54, tr. 84]). Trong khi đó, tác giả V. N. Bondarenko thì cho rằng, “tính tình thái là một phạm trù ngôn ngữ chỉ ra đặc điểm của các mối quan hệ khách quan (tình thái khách quan) được phản ánh trong nội dung của câu và chỉ ra mức độ của tính xác thực về nội dung của chính câu đó theo quan niệm của người nói (tình thái chủ quan)”. Một quan điểm rất gần với V. N. Bondarenko là M. V. Liapon, tác giả xem “tình thái là một phạm trù chức năng 5 ngữ nghĩa thể hiện các dạng quan hệ khác nhau của phát ngôn đối với thực tế cũng như các dạng đánh giá chủ quan khác nhau của điều được thông báo”. (Dẫn theo Phạm Hùng Việt (2003) [135, tr. 31]) Ngoài ra, M. A. K Halliday (1994) cũng có nhiều ý kiến bàn về tính tình thái. Một mặt, ông chú trọng vào phạm trù thức (mood), một mặt lại đặt ra yêu cầu về việc cần phải xem xét tính tình thái qua việc sử dụng động từ. Với phạm trù trợ động từ (auxiliaries), tác giả hy vọng sẽ giải thích được những gì còn sót lại của tính tình thái mà nếu chỉ dùng riêng khái niệm vị tính thì chưa giải quyết trọn vẹn. Thành phần thức gồm hai tiểu thành phần: (i) chủ ngữ (subject) là một cụm danh từ, (ii) tác tử hữu định (finite) là một phần của cụm động từ. Thành phần hữu định là một trong số ít những tác tử động từ biểu đạt thì (tense) (ví dụ: is, has) hay tình thái (ví dụ: can, must). [43, tr. 156] Đáng chú ý, J. R. Searle đã dùng lý thuyết hành động ngôn từ để thảo luận những vấn đề về thức và tình thái. J. R. Searle nêu ra năm phạm trù cơ bản của hành động ở lời như sau: xác quyết, khuyến lệnh, kết ước, tuyên bố và biểu lộ. Cách tiếp cận vấn đề của J. R. Searle đã cung cấp một khung ngữ nghĩa rộng lớn cho việc thảo luận tình thái. Bởi với cách tiếp cận này, vai trò của người nói (với tư cách là chủ thể nhận thức, chủ thể tác động trong quan hệ liên nhân) được đặc biệt nhấn mạnh. Lý thuyết hành động ngôn từ là lý thuyết đặc biệt quan tâm đến quan hệ giữa người nói với những gì được nói. Vì thế, nó xứng đáng là khung để thảo luận những vấn đề của tình thái. J. Lyons (1995) cho rằng tình thái logic được biểu thị qua khái niệm tính khả năng và tính tất yếu, còn trong ngôn ngữ, tình thái được nhận thức qua hai phạm trù cơ bản là tình thái nhận thức (epistemic modality) và tình thái đạo lý (deontic modality). Tình thái nhận thức phải được thể hiện thông qua tính tất yếu hoặc khả năng về tính xác thực của mệnh đề, và có liên quan đến tri thức và niềm tin, còn tình thái đạo lý thì có liên quan với chức năng xã hội của phép tắc hay là 6 nghĩa vụ. Và ông xem tình thái là “thái độ của người nói đối với nội dung của mệnh đề mà câu biểu thị hay cái sự tình mà mệnh đề đó miêu tả”. [160, tr. 823] Những quan niệm về tình thái nêu trên đã cho thấy cách giải quyết ý nghĩa của tính tình thái có nhiều điểm khác nhau giữa các tác giả. 3. 2. Vấn đề tình thái trong Việt ngữ học Hiện nay, trong Việt ngữ học, vấn đề tình thái đã được nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu, nhưng chưa có nhiều công trình tập trung nghiên cứu toàn diện về tình thái. Tình hình này có lẽ vì những nguyên nhân sau: - Trong một thời gian rất dài, tình thái được xem thuộc lĩnh vực lời nói (parole) chứ không thuộc ngôn ngữ (langue) theo quan điểm của F. D. Saussure. Vì tuân thủ sự phân biệt giữa parole và langue nên các nhà nghiên cứu ngữ pháp không đề cập tới nó. [131, tr. 729] - Cách hiểu về tình thái trong giới Việt ngữ học còn chưa thống nhất, thậm chí có sự hiểu lầm. Cao Xuân Hạo có nhận xét xác đáng như sau: “Hai chữ tình thái nếu có được quan tâm lại thường đi đôi với những định kiến sai lạc. Sự hiểu lầm phổ biến nhất là nghĩ rằng tình thái tức là những sắc thái tình cảm, cảm xúc của người nói trong khi phát ngôn”. [15, tr. 66] Khảo cứu tài liệu, chúng tôi thấy có hai nhóm tác giả đề cập đến vấn đề tình thái, nhóm không trực tiếp quan tâm đến tình thái và nhóm trực tiếp quan tâm đến tình thái. Tình hình nghiên cứu lớp này cụ thể như sau: 3. 2. 1. Nhóm không trực tiếp quan tâm đến vấn đề tình thái Đây là nhóm các tác giả không trực tiếp quan tâm đến vấn đề tình thái nhưng trong quá trình xử lý những vấn đề khác họ đã nhắc đến tình thái. Tiêu biểu cho nhóm này là các tác giả: Bùi Đức Tịnh (1952), Trương Văn Chình, Nguyễn Hiến Lê (1963), Lê Văn Lý (1968), Nguyễn Kim Thản (1977), Đái Xuân Ninh (1978), Lê Cận, Phan Thiều (1983), Đinh Văn Đức (1986), Hoàng Phê (1987), Đỗ Hữu Châu (1993), Lê Biên (1995), Diệp Quang Ban, Hoàng Văn 7 Thung (1998), v. v. Điểm chung của các nghiên cứu liên quan đến vấn đề tình thái trong nhóm này thể hiện qua các nội dung sau: - Vấn đề tình thái không được chính thức nhắc đến trong các nội dung ngữ pháp, ngữ nghĩa của các công trình nghiên cứu. Các tác giả không đề cập đến sự đối lập giữa phạm trù ngôn liệu và phạm trù tình thái mà chỉ sắp xếp từ tiếng Việt vào hai lớp từ loại lớn là thực từ và hư từ. - Khi được xếp vào lớp thực từ hoặc hư từ, những yếu tố tình thái nào được các tác giả này xem là có nghĩa từ vựng thì xếp vào lớp thực từ (như: nỡ, toan, định…), còn những yếu tố còn lại (không có nghĩa từ vựng) thì xếp vào lớp hư từ (như: hả, à, ư, nhỉ…) chứ hoàn toàn không nói đến tư cách tác tử, có vai trò thể hiện ý nghĩa tình thái trong câu. 3. 2. 2. Nhóm trực tiếp quan tâm đến vấn đề tình thái Các tác giả này có chú ý khảo sát vấn đề tình thái ở nhiều phương diện khác nhau, tiêu biểu là các tác giả: Phan Mạnh Hùng (1982), Hoàng Tuệ (1984, 1988), Nguyễn Minh Thuyết (1986, 1995), Nguyễn Đức Dân (1987, 1998), Lê Đông (1991), Hồ Lê (1992), Cao Xuân Hạo (1991, 1999, 2001, 2002), Phạm Hùng Việt (1994, 1996, 2003), Nguyễn Văn Hiệp (1994, 1998, 2001, 2002, 2008), v. v.. Quan điểm chung của các tác giả này đều phân biệt rạch ròi hai phạm trù: ngôn liệu và tình thái. Tuy nhiên, khi đi vào từng vấn đề cụ thể, ở mỗi tác giả có những kiến giải khác nhau, nhiều khi chưa sáng tỏ. Dù rằng có những hạn chế nhất định, nhưng những kết quả của những công trình này mang lại là rất lớn, giúp giới Việt ngữ học có thái độ quan tâm đến vấn đề tình thái. Trong đó, đáng chú ý nhất là các tác giả sau đây: - Nguyễn Đức Dân (1976) đã bàn đến vấn đề logic – tình thái trong tiếng Việt. Sau này (1998) ông đã nêu lên những khái niệm căn bản về tình thái trong logic học. Tác giả cho thấy mối quan hệ giữa logic tình thái và ngôn ngữ, trong đó tính tất yếu và tính có thể được coi là nền tảng của vấn đề tình thái trong ngôn ngữ. 8 - Từ năm 1979, Cao Xuân Hạo đã có bài đi sâu miêu tả, phân tích những phương tiện diễn đạt ý nghĩa tình thái qua việc phân tích tiền giả định và hàm ý của một số vị từ tình thái. Ông còn phân biệt rõ tình thái của hành động phát ngôn và tình thái của lời phát ngôn. Từ đó, ông cho rằng: “Nội dung của bất kỳ một lời phát ngôn nào cũng chứa đựng một tình thái (nếu không phải là kết hợp nhiều lớp tình thái)”. [45, tr. 51] - Hoàng Tuệ (1988) cho người đọc thấy được những nét khái quát về tình thái khi bàn về thời, thể, tình thái trong tiếng Việt và khái niệm tình thái. Trong đó, ông có phân biệt rõ hai yếu tố khác nhau trong câu tiếng Việt đó là ngôn liệu (dictum) và tình thái (modus). - Đỗ Hữu Châu (1993) cho rằng phạm trù tình thái truyền đạt quan hệ giữa nhận thức của người nói với nội dung của câu và quan hệ của nội dung này với thực tế ngoài ngôn ngữ. Nội dung câu nói có thể được khẳng định, được phủ định, được yêu cầu hay bị cấm đoán, được cầu mong hay đề nghị, v. v.. - Nguyễn Văn Hiệp (2008) đã cho thấy sự đối lập giữa phạm trù tình thái và phạm trù ngôn liệu. Tác giả viết: “Đối lập cơ bản nhất để hiểu tình thái là đối lập giữa tình thái và ngôn liệu hay nội dung mệnh đề. Đây là một sự đối lập được thừa nhận rộng rãi, được coi là then chốt trong những nghiên cứu về tình thái. Ngôn liệu thực chất là thông tin miêu tả ở dạng tiềm năng, còn tình thái là phần định tính cho thông tin miêu tả ấy”. [54, tr. 85 - 86] 3. 3. Vấn đề trợ từ tình thái Trong phạm vi nghiên cứu, chúng tôi sẽ trình bày những quan điểm cụ thể của Việt ngữ học về trợ từ tình thái. Khảo sát ngữ liệu, chúng tôi thấy có một nhóm phương tiện được sử dụng để biểu thị thái độ của người nói, và thường đứng cuối câu, bổ sung cho câu ý nghĩa tình thái, như: a, à, á, chớ, há, hả, nha, nè, v. v..(1), và một nhóm phương tiện chuyên dùng để nhấn mạnh vào ý nghĩa của một bộ phận nào đó của câu (rồi khái quát lên toàn câu) như: chính, cả, ngay, đến, chỉ, v. v..(2). 9 Tìm hiểu trong văn liệu ngữ pháp tiếng Việt, chúng tôi thấy nhóm (1) được các nhà Việt ngữ học gọi bằng nhiều tên khác nhau, như: trợ ngữ tự, ngữ khí hiện từ, trợ từ ngữ, tiểu từ hậu trí, ngữ khí từ, ngữ thái từ, phụ tự cảm thán, từ đệm cuối câu, ngữ khí thán từ, tiểu từ tình thái cuối câu, trợ từ câu, thán từ, tiểu từ tình thái dứt câu; nhóm (2) cũng được các nhà Việt ngữ học gọi bằng nhiều tên như: trợ từ, trợ từ thành phần câu, phụ từ, phó từ, tình thái từ, v. v.. Cụ thể như sau: 3. 3. 1. Tình hình nghiên cứu các phương tiện tình thái thuộc nhóm (1) Tìm hiểu tài liệu, chúng tôi thấy các tác giả định nghĩa và gọi tên các phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái thuộc nhóm này như sau: - Nhóm các tác giả Trương Văn Chình, Nguyễn Hiến Lê (1963), Uỷ ban Khoa học và Xã hội (1983), Đỗ Hữu Châu (1995), Nguyễn Hữu Quỳnh (1996), Hoàng Phê (89), Nguyễn Tài Cẩn (1999), Lê Biên (1995), Hồ Lê (1992), Phạm Hùng Việt (2003) gọi các phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái thuộc nhóm (1) là trợ từ, nhưng ở mỗi tác giả có các kiến giải riêng. Trương Văn Chình, Nguyễn Hiến Lê (1963) gọi là trợ từ và nói rõ “trợ từ là tiếng không có thực nghĩa, giúp cho lời nói ý nhị, mạnh mẽ, linh hoạt thêm, hoặc cho lời nói khỏi cụt cằn cộc lốc” [21, tr. 180]. Còn các tác giả Uỷ ban Khoa học Xã hội Việt Nam (1983) cũng gọi là trợ từ, nhưng cho rằng “chúng là từ biểu thị thái độ… là yếu tố gia thêm vào cho câu để biểu thị sự ngạc nhiên, nghi ngờ, mỉa mai, vui mừng, lễ phép hay sự khẳng định đặc biệt" [133, tr. 72], Nguyễn Hữu Quỳnh (1996) gọi là trợ từ cho câu để biểu thị "thái độ hoài nghi, ngạc nhiên, nũng nịu…" [106, tr. 177 – 178], Nguyễn Tài Cẩn (1999) cũng gọi là trợ từ và cho rằng các trợ từ này có thể "đưa tình thái lại cho đoản ngữ, biến đoản ngữ thành câu" [9, tr. 333]. Riêng Phạm Hùng Việt (2003) đã có một chuyên luận nghiên cứu chi tiết về nhóm (1), trong đó tác giả có những ý kiến xác đáng và phân tích cụ thể về chức năng bổ sung ý nghĩa biểu cảm cho câu. Theo đó, tác giả gọi nhóm (1) là trợ từ câu. Nhìn chung, 10 mỗi tác giả có cách kiến giải khác nhau, nghiêng về mặt này hay mặt khác, nhưng ở các tác giả có điểm giống nhau là đều gọi nhóm này là trợ từ. - Nhóm các tác giả Lê Cận, Phan Thiều (1983), Đinh Văn Đức (1986), Mai Ngọc Chừ, Vũ Đức Nghiệu, Hoàng Trọng Phiến (1997), Diệp Quang Ban, Hoàng Văn Thung (1998), Đỗ Thị Kim Liên (1999), v. v. đều gọi các phương tiện tình thái thuộc nhóm (1) là tình thái từ, nhưng cách nhìn nhận vấn đề có sự khác nhau. Theo đó, Lê Cận, Phan Thiều (1983) gọi là “tình thái từ cuối câu dùng để biểu thị thái độ của người nói”[10, tr. 169]. Mai Ngọc Chừ, Vũ Đức Nghiệu, Hoàng Trọng Phiến (1997) cũng gọi là từ tình thái dùng để "đánh dấu câu theo mục đích nói (câu nghi vấn, câu mệnh lệnh, câu cảm thán, câu tường thuật)" [22, tr. 273 – 274]. Diệp Quang Ban, Hoàng Văn Thung (1998), Đỗ Thị Kim Liên (1999) gọi là “tình thái từ nghi vấn, cầu khiến, cảm thán, biểu thị sắc thái tình cảm” [7, tr. 69]. Thực tế còn nhiều tên gọi liên quan đến các phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái thuộc nhóm (1) như: ngữ khí thán từ 1, phụ tự cảm thán2, ngữ khí từ3, từ đệm4, ngữ thái từ5, v. v. 3. 3. 2. Tình hình nghiên cứu các phương tiện tình thái thuộc nhóm (2) Tìm hiểu tài liệu, chúng tôi thấy các tác giả định nghĩa và gọi tên các phương tiện tình thái thuộc nhóm này như sau: - Các tác giả Uỷ ban Khoa học Xã hội Việt Nam (1983), Đinh Văn Đức (1986), Nguyễn Hữu Quỳnh (1996), Diệp Quang Ban, Hoàng Văn Thung (1998), Nguyễn Tài Cẩn (1999), Hoàng Phê (2003), Phạm Hùng Việt (2003), Nguyễn 1 2 3 Cách gọi của Bùi Đức Tịnh (1952). Cách gọi của Lê Văn Lý (1968). Cách gọi của Nguyễn Kim Thản (1980) (2003), Nguyễn Anh Quế (1988), Cao Xuân Hạo (1991) (2005), Trần Thị Ngọc Lang (1995), Hoàng Trọng Phiến (2003). 4 Cách gọi của Nguyễn Kim Thản, Nguyễn Hữu Quỳnh (1981). 5 Cách gọi của Diệp Quang Ban, Hoàng Dân (2000) 11 Văn Hiệp (2008), ... gọi là trợ từ, nhưng ở mỗi tác giả có lý giải khác nhau. Cụ thể: - Đinh Văn Đức (1986) gọi là trợ từ, tác giả xếp các từ thuộc nhóm này vào một phạm trù lớn hơn, đó là tình thái từ (ngang với phạm trù thực từ, hư từ). Tác giả viết: “Các tình thái từ có số lượng không lớn nhưng do bản chất ngữ pháp có những khía cạnh rất chuyên biệt cho nên có thể và cần phải được xếp riêng thành một phạm trù ngang hàng với phạm trù thực từ và hư từ, tuy rằng phạm trù này chỉ bao hàm hai tập hợp nhỏ - tiểu từ và trợ từ”. Theo đó, ông xem trợ từ là phương tiện “biểu đạt ý nghĩa tình thái với mục đích nhấn mạnh tăng cường”. [36, tr. 187 - 189] - Nguyễn Hữu Quỳnh (1996) cũng gọi là trợ từ. Theo tác giả trợ từ “là từ chuyên dùng để nhấn mạnh thêm nghĩa của từ và của câu, hoặc dùng để biểu thị thái độ của người nói, thí dụ chính, thì, là…Trợ từ thuộc loại tình thái từ”. [106, tr. 176 - 177] - Diệp Quang Ban, Hoàng Văn Thung (1998) xếp các phương tiện thuộc nhóm này vào lớp tiểu từ tình thái - ngang hàng với phụ từ, kết từ. Theo nhóm tác giả này, trợ từ “dùng trong câu biểu thị ý nghĩa tình thái, bằng cách nhấn mạnh vào từ, kết hợp từ... có nội dung phản ánh liên quan với thực tại mà người nói muốn lưu ý người tiếp nhận”. [7, tr. 144] - Phạm Hùng Việt (2003) cho rằng các từ thuộc nhóm này có chức năng bổ sung ý nghĩa nhấn mạnh cho bộ phận câu và tác giả gọi tên là trợ từ bộ phận câu. - Nhóm tác giả Uỷ ban Khoa học Xã hội Việt Nam (1983) và Nguyễn Tài Cẩn (1999) quan niệm trợ từ “là từ biểu thị thái độ, nó không làm phần đề, phần thuyết của nòng cốt, cũng không làm chính tố, phụ tố của ngữ. Nó là một yếu tố thường được gia thêm vào cho câu để biểu thị sự ngạc nhiên, nghi ngờ, mỉa mai, vui mừng, lễ phép, hay sự khẳng định đặc biệt”. Theo quan niệm này thì trợ từ được hiểu theo nghĩa rộng, bao gồm các phương tiện thuộc nhóm (1) và (2). 12 Trong phạm vi của luận án này, chúng tôi gộp chung những phương tiện (1) và (2) vào cùng một loại và thống nhất gọi là trợ từ tình thái. Như chúng ta đều biết, tình thái là một phạm trù có nội hàm rất rộng. Trong đó, tình thái chủ quan là thái độ của người nói với điều được thông báo. Nhấn mạnh là một dạng thái độ của người nói với nội dung của thông báo. Do vậy, nhấn mạnh cũng phải được xem là một dạng cụ thể của tình thái. Cho nên, lớp những phương tiện mà các tác giả đi trước gọi là trợ từ nhấn mạnh (chính, đích, cả, v. v.) là một tiểu loại của trợ từ tình thái. Theo đó, có thể nói, tất cả trợ từ đều có tính tình thái, và chúng tôi gọi lớp phương tiện này là trợ từ tình thái. 3. 4. Vấn đề quán ngữ tình thái Ngoài từ, vốn từ vựng tiếng Việt còn có một đơn vị khác (tương đương với từ) đó là ngữ cố định. Ngữ cố định có một loại đơn vị được dùng lặp đi lặp lại trong giao tiếp hàng ngày cũng như trong các sáng tác văn nghệ đó là quán ngữ. Tham khảo tài liệu, chúng tôi thấy quán ngữ chưa được các nhà nghiên cứu Việt ngữ quan tâm nhiều. Thực tế chỉ có một vài tác giả nhắc đến quán ngữ trong những công trình thuộc về từ vựng học, như Nguyễn Văn Tu (1976), Đỗ Hữu Châu (1981), Nguyễn Thiện Giáp (1985), Diệp Quang Ban, Hoàng Văn Thung (1998), v. v. Những tác giả này có đề cập đến quán ngữ nhưng cũng chỉ là những gợi mở ban đầu. Một số tác giả khác cũng có đề cập đến quán ngữ nhưng chỉ xem nó như là những phương tiện “hiện thực hoá” cho các đơn vị có liên quan trong từ pháp, cú pháp, v. v... Cụ thể, Đinh Văn Đức (1986) đã xác lập khái niệm tình thái và miêu tả lớp tiểu từ tình thái. Trong đó, chúng có khả năng được hiện thực hoá bằng quán ngữ. Diệp Quang Ban (1998) đề nghị gọi là liên ngữ để chỉ quan hệ ngoại hướng, liên kết câu chứa nó với các câu liên quan phía trước. Trần Ngọc Thêm (1985) gọi là cụm từ làm thành phần chuyển tiếp, v. v.. Về mặt cấu trúc câu, theo đa số tác giả sách Ngữ pháp tiếng Việt, quán ngữ xuất hiện dưới dạng là thành phần phụ tình thái, đề tình thái hoặc thuyết tình 13 thái trong câu, trong thế đối lập với trạng ngữ, liên ngữ và tình thái ngữ,… Cụ thể, Nguyễn Kim Thản (1996) đề nghị gọi là phụ chú ngữ (nói trộm bóng, có lẽ,...). Nguyễn Tài Cẩn (1999) gọi là thành phần xen kẽ (có lẽ, có ai ngờ,...). Cao Xuân Hạo (1991) thì cho rằng các yếu tố “theo ý tôi thì, nếu tôi không nhầm thì, thật ra thì...; quả là, nói thật là, miễn là...” là yếu tố tình thái làm thành Đề của câu được đánh dấu bằng thì, là. Nguyễn Minh Thuyết (1998) đã phân biệt lớp từ này với trạng ngữ, và đặt tên cho chúng là “định ngữ câu”. Tuy nhiên, do cố gắng tìm ra bản chất của các tham tố ngoài cú pháp câu, các tác giả trên khá thiên về ngữ nghĩa logic - cú pháp. Trên tạp chí Ngôn ngữ, Ngôn ngữ và đời sống, Ngữ học trẻ xuất hiện một số bài viết về quán ngữ, tiêu biểu là Nguyễn Thị Thìn (2000) có những phân tích cụ thể về công dụng của quán ngữ tiếng Việt. Ngô Hữu Hoàng (2002) chỉ ra một số điểm khác biệt giữa thành ngữ và quán ngữ. Ngũ Thiện Hùng (2003) có nhận xét việc sử dụng các quán ngữ tình thái nhận thức, v. v.. Nhìn chung, việc nghiên cứu quán ngữ (trong đó có quán ngữ tình thái) chỉ dừng lại ở việc nêu ra khái niệm, phân biệt quán ngữ với thành ngữ và giải thích một số quán ngữ điển dụng. Thực tế còn nhiều vấn đề liên quan đến quán ngữ chưa được nghiên cứu. Vì vậy, việc nghiên cứu đặc điểm chức năng của quán ngữ thực sự là một đề tài hấp dẫn, đáng được quan tâm nghiên cứu. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4. 1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu trong luận án này là phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái được sử dụng trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh. Trong đó, chúng tôi tập trung khảo cứu vai trò của những trợ từ tình thái, quán ngữ tình thái6 mang đặc trưng khẩu ngữ Nam Bộ về mặt ngữ nghĩa - ngữ dụng. Luận án không 6 Mặc dù, phương tiện biểu hiện ý nghĩa tình thái có nhiều loại, như: vị từ tình thái, trợ từ tình thái, quán ngữ tình thái, v. v. nhưng do bị hạn định về số trang nên luận án chỉ chọn hai phương tiện biểu hiện ý nghĩa tình thái nổi trội trong ngôn ngữ tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh, đó là trợ từ tình thái và quán ngữ tình thái để làm đối tượng nghiên cứu. 14 nghiên cứu chi tiết khái niệm, cách xác định, phân loại, v. v. các trợ từ tình thái, quán ngữ tình thái có trong tiếng Việt mà chỉ điểm qua một số nét tiêu biểu để làm cơ sở cho việc nghiên cứu vai trò của chúng có trong ngôn ngữ tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh. Cũng cần nói rõ việc chúng tôi viết: “trợ từ tình thái và quán ngữ tình thái mang đặc trưng khẩu ngữ Nam Bộ” trong luận án này chỉ nhằm diễn đạt ý: trợ từ tình thái và quán ngữ tình thái được dùng giao tiếp hằng ngày ở Nam Bộ và được tác giả Hồ Biểu Chánh sử dụng trong tiểu thuyết của mình. 4. 2. Phạm vi nghiên cứu Hiện nay, giới ngôn ngữ học đều thừa nhận rằng trong một câu tiếng Việt như: “Anh Thành mua tới ba mảnh đất.” có hai thành phần thông tin, phần thông tin có giá trị chân lý và phần thông tin kèm theo bổ trợ (không có giá trị chân lý). Phần thông tin có giá trị chân lý là việc “Anh Thành mua ba mảnh đất”, trong đó cái lõi của sự tình là vị từ “mua”, “anh Thành” là chủ thể, “mảnh đất” là đối tượng. Phần thông tin kèm theo bổ trợ là thái độ đánh giá của người nói về số lượng “mảnh đất” được nói đến, thông tin này được xác lập bằng yếu tố “tới”. Phần thông tin có giá trị chân lý được gọi là ngôn liệu (lexis) còn phần thông tin kèm theo bổ trợ gọi là tình thái (modality). Theo đó, chúng tôi tập trung nghiên cứu về những gì có liên quan đến thông tin kèm theo sự tình được trình bày trong câu nói thông qua một số phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái. Hơn nữa, như đã xác định, phạm vi nghiên cứu của luận án này là vai trò của phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái có trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh. Trong đó chủ yếu là những trợ từ tình thái, quán ngữ tình thái được sử dụng trong lời nói hằng ngày của các nhân vật giao tiếp. Cũng do tính khẩu ngữ nên có thể có những phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái hiện nay không dùng hoặc ít sử dụng mà có xuất hiện trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh thì chúng tôi vẫn khảo sát và phân tích tác dụng, chức năng. Ngược lại, những phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái thường dùng trong thực tế hằng ngày hiện nay nhưng không được Hồ Biểu Chánh sử dụng thì chúng tôi không xem xét. 15 Nghiên cứu đề tài này, chúng tôi nhận thức rằng, nếu sa vào những vấn đề mà những tác giả đi trước đã bàn kỹ thì chắc chắn khó mà tìm ra cái mới, chi bằng cố gắng khảo cứu trên ngữ liệu cụ thể, dù phạm vi hẹp, nhưng có thể góp thêm vào việc xác định rõ hơn chức năng ngữ nghĩa - ngữ dụng của phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái trong tiếng Việt, mà cụ thể là trong ngôn ngữ của một nhà tiểu thuyết lừng danh ở vùng đất cực Nam của Tổ quốc - tiểu thuyết gia Hồ Biểu Chánh. 5. Phương pháp nghiên cứu và nguồn ngữ liệu 5. 1. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng một số phương pháp và thủ pháp sau: 5. 1. 1. Phương pháp phân tích phân bố Trên quan điểm chức năng luận, chúng tôi tìm hiểu vai trò của những phương tiện tình thái trong phát ngôn. Trong đó, chúng tôi cố gắng phân biệt rạch ròi các phạm trù ngôn liệu, phạm trù tình thái và mối quan hệ chức năng của chúng trong thành phần ngữ nghĩa – ngữ dụng của phát ngôn, thông qua phương pháp phân tích phân bố. Bởi vì, trong một ngôn ngữ đơn lập như tiếng Việt, thì khả năng kết hợp và trật tự từ có vai trò rất quan trọng trong việc xác định ngữ nghĩa – ngữ dụng của từ, ngữ đoạn và phát ngôn. 5. 1. 2. Phương pháp phân tích ngữ nghĩa Đối tượng nghiên cứu là phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái tồn tại trong lời nói của các nhân vật giao tiếp. Do đó, trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi phải tiến hành phân tích ngữ nghĩa của các phương tiện này trong từng ngữ cảnh cụ thể. Những nội dung rút ra từ việc phân tích ngữ nghĩa sẽ là cơ sở để chúng tôi xây dựng các tiêu chí xác định vai trò của các phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái, đồng thời giúp chúng tôi giải thích, minh họa cho các nhận định của mình. 5. 1. 3. Phương pháp thống kê 16 Chúng tôi sử dụng phương pháp thống kê để thấy được số lượng, tỉ lệ, tính phổ quát trong cách sử dụng phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái. Từ đó, luận án khái quát được thói quen văn hóa - ngôn ngữ của các nhân vật giao tiếp trong tác phẩm tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh. 5. 1. 4. Phương pháp so sánh – đối chiếu Để làm rõ các điểm nổi bật của phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái có trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh, luận án cần so sánh – đối chiếu với phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái có trong một số tác phẩm của Hồ Biểu Chánh nhưng sáng tác trong những giai đoạn khác nhau, hoặc giữa một số tác giả văn học ở Nam Bộ và Bắc Bộ tiêu biểu. Từ đó, luận án rút ra các nhận định cần thiết liên quan đến vai trò của phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái, đó cũng là một cách thức để chúng tôi đi tìm bản sắc riêng của phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái có trong phương ngữ Nam Bộ. Ngoài những phương pháp trên, luận án còn sử dụng các thủ pháp nghiên cứu thông dụng như thay thế, cải biến, … để phát hiện ra tác dụng, chức năng của phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái. 5. 2. Nguồn ngữ liệu Nguồn ngữ liệu được sử dụng trong luận án này chủ yếu trong 52/ 64 tác phẩm tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh, tập truyện ngắn Hương rừng Cà Mau của Sơn Nam, Gieo gió gặt bão của Bình Nguyên Lộc, và một số tác phẩm của một số tác giả phía Bắc như tác phẩm Tắt đèn, Lều chõng của Ngô Tất Tố, Tố Tâm của Hoàng Ngọc Phách, Số đỏ của Vũ Trọng Phụng, v. v. Luận án chọn đối chiếu tác phẩm Ai làm được của Hồ Biểu Chánh với tác phẩm Tố Tâm của Hoàng Ngọc Phách vì đây là hai quyển tiểu thuyết đầu tiên viết bằng chữ quốc ngữ ra đời ở Nam Bộ và Bắc Bộ cùng thời; đối chiếu Thiệt giả, giả thiệt của Hồ Biểu Chánh và Số đỏ của Vũ Trọng Phụng vì đây là hai quyển tiểu thuyết ra đời trong giai đoạn thể loại tiểu thuyết đã phát triển rực rỡ ở cả Nam Bộ và Bắc Bộ; đối chiếu Lều chõng, Tắt đèn của Ngô Tất Tố và Vợ già chồng trẻ của Hồ Biểu Chánh vì 17 ngôn ngữ trong truyện ngắn của Ngô Tất Tố mang đậm đặc trưng ngôn ngữ Bắc Bộ, còn tác phẩm Vợ già chồng trẻ được sáng tác trong những năm cuối đời của Hồ Biểu Chánh, giai đoạn này tiếng Việt ở Nam Bộ có sự phát triển vượt bậc và đã tiến gần với ngôn ngữ toàn dân. Ngoài ra, luận án chọn đối chiếu với tác phẩm của Sơn Nam và Bình Nguyên Lộc vì hai ông đều là nhà văn Nam Bộ, thế hệ sau Hồ Biểu Chánh. Đối chiếu như vậy để thấy bước chuyển biến tiếng nói của người dân Nam Bộ trên con đường tiếp thu những giá trị văn hóa - ngôn ngữ Bắc Bộ. 6. Đóng góp của luận án 6. 1. Ý nghĩa khoa học - Vận dụng những thành tựu lý thuyết ngữ nghĩa - ngữ dụng học vào việc khảo sát, nhận diện, thống kê các phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái có trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh. - Xác định rõ khái niệm, đặc điểm, chức năng của các phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái. Từ đó, khái quát được vai trò to lớn của lớp phương tiện này trong tương quan với các phương tiện khác trong giao tiếp. - Kết quả nghiên cứu có thể góp phần làm rõ hơn một số vấn đề lý thuyết về tình thái của trợ từ, quán ngữ mang đặc trưng khẩu ngữ Nam Bộ. 6. 2. Ý nghĩa thực tiễn - Kết quả nghiên cứu của luận án này có thể làm tài liệu tham khảo cho những đề tài có liên quan . L uận án cũng có thể là tài liệu hỗ trợ cho quá trình học và dạy tiếng Việt trong nhà trường. - Từ hệ thống cứ liệu rõ ràng người đọc có thể hình dung được khả năng biểu thị ý nghĩa tình thái của các phương tiện ngôn ngữ mang đặc trưng khẩu ngữ Nam Bộ trong hoạt động giao tiếp. 7. Bố cục của luận án Ngoài các phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận án gồm có ba chương như sau: 18 Chương 1: Một số cơ sở lý thuyết Trong chương này, luận án trình bày khái quát về cách hiểu tình thái, các phạm trù tình thái, vấn đề trợ từ tình thái, quán ngữ tình thái, lý thuyết hành động ngôn từ, vấn đề khẩu ngữ và đặc điểm ngôn ngữ tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh. Chương 2: Vai trò của trợ từ tình thái trong ngôn ngữ tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh Đầu tiên, luận án tiến hành khảo sát, thống kê số lượng và tần số xuất hiện của trợ từ tình thái. Sau đó, luận án phân tích tác dụng, chức năng trong sự hoạt động của các trợ từ tình thái mang đặc trưng khẩu ngữ Nam Bộ có trong tiểu thuyết của Hồ Biểu Chánh. Cũng trong chương này, luận án tìm hiểu khả năng kết hợp, tầm tác động của trợ từ biểu thị ý nghĩa tình thái với một số phương tiện tình thái khác trong câu nói. Ngoài ra, luận án còn vận dụng lý thuyết dụng học để khảo cứu về khả năng trở thành dấu hiệu ngôn hành của hành động ở lời. Chương 3: Vai trò của quán ngữ tình thái trong ngôn ngữ tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh Trong chương này, luận án khảo sát, thống kê, phân tích tác dụng, chức năng trong sự hoạt động của quán ngữ tình thái mang đặc trưng khẩu ngữ Nam Bộ. Ngoài ra, luận án khảo cứu tầm tác động của quán ngữ biểu thị ý nghĩa tình thái với một số phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái khác trong câu nói thông qua ngữ liệu tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh. Luận án còn vận dụng lý thuyết dụng học để khảo cứu về khả năng trở thành dấu hiệu ngôn hành của hành động ở lời của các quán ngữ biểu thị ý nghĩa tình thái. 19 Chương 1: MỘT SỐ CƠ SỞ LÝ THUYẾT 1. 1. Vấn đề tình thái 1. 1. 1. Khái niệm tình thái Đặc trưng chung nhất của tình thái là phản ánh những mối quan hệ khác nhau của nội dung thông tin trong câu với hiện thực và những quan điểm, thái độ của người nói đối với nội dung miêu tả trong câu xét trong mối quan hệ với người tiếp nhận, với hoàn cảnh giao tiếp. Đặc trưng này được thể hiện qua nhiều cách định nghĩa tình thái khác nhau, tuy rằng ở mỗi tác giả có cách thể hiện khái quát hay cụ thể, tường minh hay hàm ẩn. Ngoài nội dung tóm lược đã trình bày trong phần Lịch sử vấn đề nghiên cứu, quan điểm về tình thái có nhiều nét tương đồng và dị biệt giữa các tác giả. Quan điểm của Benveniste (1966) xem tình thái là “một phạm trù rộng lớn, nó gắn với những chờ đợi, mong muốn, đánh giá, thái độ của người nói đối với nội dung phát ngôn, với người đối thoại, những kiểu mục đích phát ngôn: hỏi, cầu khiến, trần thuật, v v.”. W. Frawley (1992) quan niệm tình thái là “liên quan đến các thông tin về trạng thái của sự kiện, phản ánh quan hệ về tính hiện thực, sự đánh giá và độ tin cậy của nội dung một biểu thức” (Nguyễn Văn Hiệp (2008), tr. 84 - 85). J. Lyons (1977) xem “tình thái là thái độ của người nói đối với nội dung của mệnh đề mà câu biểu thị hay cái sự tình mà mệnh đề đó miêu tả”. [159, tr. 452] Theo F. Palmer (1986) cho rằng “tình thái là những thông tin ngữ nghĩa có liên quan đến thái độ hay sự đánh giá của người nói về những gì được nói ra” [161, tr. 51], sau đó ông viết thêm “tình thái đạo lý lại liên quan đến tính hợp thức về đạo lý của hành động do một người nào đó hay do chính người nói thực hiện”. [161, tr.96] Trong Việt ngữ, vấn đề tình thái cũng được nhiều tác giả quan tâm nghiên 20