Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
1. §Æt vÊn ®Ò :
Trong lÞch sö ph¸t triÓn hµng mÊy ngh×n n¨m cña v¨n ho¸ truyÒn thèng
Trung Quèc, Nho - §¹o - PhËt, lu«n lu«n lµ nh÷ng dßng t- t-ëng chñ yÕu.
Cïng víi sù ph¸t triÓn ®ã, Nho - §¹o - PhËt lu«n lu«n ®ång hµnh, lu«n hÊp thô
,hç trî vµ bæ xung cho nhau, vµ ®iÒu ®ã cã ®ãng gãp rÊt lín ®èi víi sù ph¸t
triÓn cña v¨n ho¸ Trung Quèc vµ gi¸n tiÕp ¶nh h-ëng tíi v¨n ho¸ ViÖt Nam
.VÒ sù ®ãng gãp ®ã, §¹o gia vµ Nho gia cã nh÷ng nÐt ®Æc thï. §©y chÝnh lµ
vÊn ®Ò mµ chóng t«i muèn ®i s©u t×m hiÓu.
§iÒu ®Çu tiªn cÇn nãi râ ®ã lµ triÕt häc nh©n sinh §¹o gia - nÕu kh«ng më
vÊn ®Ò tõ gãc ®é nµy th× khã lý gi¶i cho râ rµng gi¸ trÞ lÞch sö cña t- t-ëng
§¹o gia. Bëi v×, h¹t nh©n cña t- t-ëng §¹o gia do L·o Tö s¸ng t¹o chÝnh lµ
triÔt hãc nh©n sinh. “S÷ ph²t triÒn cïa to¯n bé hÖ thèng triÕt häc L·o Tö lµ tõ
Vò trô luËn ph¸t triÓn ®Õn nh©n sinh luËn, råi l¹i tõ nh©n sinh luËn ®Õn chÝnh
trÞ luËn. Nh-ng nÕu chóng ta t×m hiÓu ®éng c¬ ch©n chÝnh cña t- t-ëng L·o Tö
thÖ chñng ta hiÒu r´ng “ hÖnh thíng hãc” cïa L±o Tô ®íc x©y d÷ng ®Ó ®¸p
øng nhu cÇu nh©n sinh vµ chÝnh trÞ ( TrÇn Cæ ¦ng-“ L±o Tô”, chñ dÞch v¯ phª
b×nh). Cßn ®èi víi triÕt häc nh©n sinh Nho gia, chóng t«i chØ ®Ò cËp ®Õn khÝa
c¹nh nh©n ®¹o chñ nghÜa. Cã thÓ nãi chñ nghÜa nh©n ®¹o cã néi dung ph¸t
triÓn qua nhiÒu chÆng kh¸c nhau,vµ cho ®Õn nay,vÒ mÆt lÝ luËn,néi dung cña
kh¸i niÖm nµy vÉn cßn ®ang di ®éng. C¨n cø vµo lÝ luËn h×nh th¸i kinh tÕ x·
héi cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö ,mµ ng-êi ta ®Þnh tªn cho c¸c lo¹i chñ nghÜa
nh©n ®¹o kh¸c nhau. Nh-ng xÐt vÒ logic, ta cã thÓ nãi chñ nghÜa nh©n ®¹o tËp
trung chÝnh kiÔn trong û têng “tÊt c° vÖ h³nh phñc cïa con ngéi ,lo¯i
ngéi”. §â cðng l¯ lÝ têng chÝnh trÞ x± hèi , lÝ têng ®³o ®öc cao c° m¯
chóng ta ®ang ®Êu tranh ®Ó thùc hiÖn ...Bëi lÏ, Nho gi¸o trong toµn bé sù
tr-êng tån cña m×nh ,®· t×m ra mét ®iÓm tùa vÒ logic v« cïng kh«n khÐo ,®ã lµ
lÏ ph¶i th«ng th-êng. Nh- Hengel ®· tõng nhËn xÐt ,lÏ ph¶i th«ng th-êng bao
giê còng ®Çy m©u thuÉn ,võa hµm chøa nh÷ng yÕu tè l-¬ng tri ,võa ph¶n ¸nh
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
nhõng “th¯nh kiÔn cïa mãi théi ®³i ” .ChÝnh l¯ nhé viÕc biÔn nhõng nguyªn
t¾c cña häc thuyÕt thµnh lÏ ph¶i th«ng th-êng ,thµnh ch©n lÝ øng dông ,mµ
Nho gi¸o lu«n t×m ®-îc sù ®ång t×nh ,chia sÎ cña mét ®a sè thiÕu nhËn thøc
triÖt ®Ó.
Chñ nghÜa nh©n ®¹o lµ mét trong nh÷ng néi dung lín nhÊt trong toµn bé
sù ph¸t triÓn cña lÞch sö loµi ng-êi .LÏ dÜ nhiªn nã trë thµnh mét trong nh÷ng
th-íc ®o chiÒu kÝch thùc sù cña tr×nh ®é ph¸t triÓn x· héi .Bµn vÒ chñ nghÜa
nh©n ®¹o trong Nho gi¸o ,chóng ta cã thÓ thÊy cã mét chñ ®Ò dÆc biÖt quan
träng ,lu«n lu«n t-¬ng tùu l-u hµnh ,®ã lµ nh©n nghÜa .Nh©n nghÜa lµ mét néi
dung cèt tö cña b¶n th©n Nho gi¸o...
Cho ®Õn nay,c¸ch hiÓu néi dung cña Nh©n nghÜa vÉn cßn lµ ®iÒu ®ang
tranh luËn .Cã ý kiÕn cho Nh©n nghÜa cña Nho gi¸o t-¬ng ®-¬ng víi nh©n
®¹o,chñ nghÜa nh©n ®¹o .B¶o vÖ cho ý kiÕn nµy ,ng-êi ta dÉn nh÷ng ý kiÕn cña
c²c bËc khai s²ng ra ®³o Nho ,®Æc biÕt û kiÔn cïa Khång tô “Nh©n gi° ²i
nh©n”.Câ nhiÑu nh¯ §«ng ph¬ng hãc thËm chÝ gãi Khång tô l¯ ngéi “ph²t
hiÕn ra con ngéi ”.Cðng câ nhiÑu û kiÕn ,ng-îc l¹i ,coi nh©n nghÜa lµ lêi lÏ
mÞ d©n cña giai cÊp thèng trÞ phong kiÕn ,che ®Ëy thùc chÊt d· man tµn b¹o
.Ng-êi ta còng nãi ®Õn tÝnh h¹n chÕ cña néi dung Nh©n nghÜa ®-¬ng thêi víi
Khæng - M¹nh ,vµ c¶ vÒ sau-Nh©n nghÜa liªn tôc bÞ phª ph¸n ,d-íi nhiÒu gãc
®é
2. Vµi NÐt Kh¸i Qu¸t vÒ Nho gi¸o :
2.1 Nho gi¸o :
Lµ häc thuyÕt thuéc lo¹i phøc t¹p nhÊt trong lÞch sö t- duy nh©n lo¹i,
®ång thêi nã còng cã mét vËn mÖnh lÞch sö l©u dµi nhÊt .Nã lµ ý thøc hÖ chø
kh«ng ph¶i lµ mét t«n gi¸o nh- mét sè ng-êi x-a nay lÇm t-ëng.Vµ trong lÞch
sö ch-a cã ý thøc hÖ nµo tån t¹i l©u nh- vËy.
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Tr-íc khi Khæng Tö xuÊt hiÖn ,Nho gi¸o ®· tån t¹i d-íi d¹ng ph©n
t¸n(tøc lµ tr-íc thêi Khæng Tö 700 n¨m).Nho gi¸o xuÊt hiÖn Tam hoµng ®Õ (
Nhµ H¹ - Th-¬ng - Chu ) cho ®Õn nay ®· tr¶i qua nh÷ng b-íc th¨ng trÇm cña
gÇn 3000 n¨m lÞch sö. M·i ®Õn C¸ch m¹ng T©n Hîi ( trung quèc) ,Nho gi¸o
míi chÊm døt vai trß ý thøc hÖ chñ yÕu .Vµo thÕ kØ XIX ë Trung Quèc,ViÖt
Nam,TriÒu Tiªn, ®· xuÊt hiÖn nh÷ng luång t- t-ëng chèng Nho gi¸o vµ buéc
cho Nho gi¸o téi lµm tr× trÖ x· héi .ThËm chÝ c¶ nhµ Nho còng tù phñ ®Þnh ®Ó
b-íc sang vai trß míi.Lêi buéc téi Êy chØ lµ phong trµo x· héi mµ ch-a cã sù
phª ph¸n tËn gèc vÒ mÆt chÝnh trÞ,x· héi .Nh- vËy Nho gi¸o chØ bÞ d¸nh tan r·
chø ch-a bÞ tiªu diÖt hoµn toµn .Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh ,nã sÏ håi
sinh.
VÒ thùc tÕ,tõ nh÷ng n¨m cña thÕ kû ®· xuÊt hiÖn c¸c cuéc v©n ®éng phôc
hng Nho gi²o : “T©n Nho gi²o”.BiÒu hiÕn rá nhÊt l¯ ê §¯i Loan,Häng
K«ng.C¸c phong trµo nµy,®Çu tiªn gièng nh- mét c©u l¹c bé nh÷ng ng-êi hiÕu
cæ,dÇn dÇn m¹nh lªn vµ cã mÆt ë c¸c khu vùc kh¸c nh- Hµn Quèc,NhËt
B¶n,Singapo.H¬n thÕ n÷a ,vµo nh÷ng n¨m 70 ë ph-¬ng T©y, giíi nghiªn cøu
ph-¬ng §«ng xuÊt hiÖn mét luËn ®iÓm cho r»ng : sù thÇn k× cña nÒn kinh tÕ
NhËt B¶n ,sù trçi dËy trë nªn thÞnh v-îng cña c¸c n-íc cã nÒn c«ng nghiÖp
míi nh- §µi Loan,HångK«ng,Hµn Quèc,Singapo,lµ do c¸c n-íc nµy biÕt ph¸t
huy,khai th¸c nh÷ng tiÒm lùc s½n cã ,trong ®ã Nho gi¸o ®ãng vai trß then
chèt.
2.2 VÒ nguyªn t¾c:
Häc thuyÕt nµo còng cã cÊu tróc,lÞch sö x¸c ®Þnh,cã néi dung ®Æc ®Þnh
lµm nã ph©n biÖt víi häc thuyÕt kh¸c .Cã nhiÒu ý kiÕn cho r»ng ph¶i x¸c ®Þnh
c¸i gäi lµ cÊu tróc cña häc thuyÕt tr-íc råi míi tr×nh bµy lÞch sö .Nh-ng víi
Nho gi¸o th× ®· cã sù thay ®æi ngay trong khi tr×nh bµy .( h¹t nh©n cña Nho
gi¸o lµ g×? C-¬ng th-êng hay lu©n th-êng?)
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Cã ý kiÕn cho r»ng c-¬ng - lu©n chØ lµ ®ßi hái vÒ mÆt x· héi.Cã ng-êi
cho h³t nh©n cïa Nho gi²o l¯ “LÓ” vÖ LÓ quan trãng v¯ ®íc Khång Tô nâi
®Õn nhiÒu .Mét sè ng-êi cho r»ng chõ “Nh©n” l¯ trung t©m cïa hãc thuyÔt
Nho gi²o.Khång Tô ®²nh gi² Nhan Häi “Nh©n” cao h¬n mÖnh.Khång tô ch×
nhÖn thÊy “Nh©n” ê c²c bËc th²nh nh©n xa.Vìi hai ngéi hãc trß cïa mÖnh,
Khång tô ®± tr° léi m³ch l³c nhÊt vÑ chõ “Nh©n”:
- “Kh¾c kù phòc lÓ vi nh©n” (Tr° léi Nhan Häi)
- “Nh©n gi° ²i nh©n” (tr¶ lêi Phµn Tr×)
( Nhan Håi lµ häc trß giái,®-îc thÇy quÝ mÕn nªn c©u tr¶ lêi cã lÏ ®-îc Khæng
tö c©n nh¾c nhiÒu,.Phµn tr× häc b×nh th-êng,c©u tr¶ lêi cã vÎ kh«ng ®-îc hiÓu
theo nghÜa nh©n ®¹o )
Khæng tö nãi cã thÓ cã ng-êi qu©n tö bÊt nh©n chø kh«ng thÓ cã kÎ tiÓu
nh©n m¯ câ nh©n bao gié .Nh vËy, “Nh©n” kh«ng ph°i l¯ phÈm chÊt cïa con
ngéi bÖnh théng m¯ l¯ cïa nhõng bËc ®³i phu.Chõ “qu©n tô” (bËc ®³i phu)
cã mang tÝnh ®¼ng cÊp vµ vÒ sau cßn ®-îc mang thªm nghÜa kh¸c: lµ ng-êi cã
nh©n c¸ch cao.Trong thùc tÕ,nghÜa thø hai cña ng-êi qu©n tö ®-îc dïng nhiÒu
h¬n,chõ “nh©n” khâ thÒ hiÕn do ®â kh«ng mang tÝnh phå cËp.
Khæng Tö còng kh«ng nhËn m×nh lµ Nh©n. Nh©n lµ yªu ng-êi,yªu nhthÕ nµo?Khæng tö ®ßi hái ph¶i yªu bè mÑ,gia ®×nh m×nh h¬n,yªu cã ph©n
biÖt...®ã lµ Nho gi¸o ®· dùa vµo lÏ ph¶i th«ng th-êng,kh«ng thÓ yªu ®-îc
mét con ng-êi ë n¬i xa mµ kh«ng biÕt mÆt,ghÐt lµ ph¶i cô thÓ mét con ng-êi
chø kh«ng ph¶i ë ®©u xa.
X¸c ®Þnh b¶n chÊt Nho gi¸o ph¶i th«ng qua c¸c mèi quan hÖ víi c¸c häc
thuyÕt cïng tån t¹i.Nho gi¸o víi t- c¸ch lµ mét chñ thuyÕt ,häc thuyÕt th× ®Õn
Khæng tö míi ®Þnh h×nh .( NÕu lµ nh÷ng yÕu tè tån t¹i lÎ tÎ th× ®· cã tõ l©u).
Nã g¾n liÒn víi sù h×nh thµnh céng ®ång vµ sù tæ chøc céng ®ång.
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
3. Chñ nghÜa nh©n ®¹o cña Nho gi¸o
3.1. Kh¸i niÖm chung vÒ chñ nghÜa nh©n ®¹o :
Theo ®Þnh nghÜa cïa viÕn sÜ Vonghin vÑ chï nghÜa nh©n ®³o : “Chï nghÜa
nh©n ®³o”l¯ mèt hãc thuyÔt ®³o ®öc v¯ chÝnh trÞ ,coi viÖc gi¶i phãng nh÷ng
n¨ng lùc vµ tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu lµnh m¹nh cña con ng-êi.
Trong lÞch sö nh©n lo¹i chñ nghÜa nh©n ®¹o cã néi dung ph¸t triÓn qua nh÷ng
giai ®o¹n kh¸c nhau .XÐt trªn ph¹m vi réng,lßng yªu n-íc c¨m thï giÆc ngo¹i
x©m,®Êu tranh quªn m×nh cho ®Êt n-íc cho d©n téc ®-îc coi lµ nh©n ®¹o ,trªn
ph-¬ng diÖn hÑp h¬n,nh©n ®¹o lµ cã tÊm lßng kiªm ¸i,biÕt c¶m th«ng víi nçi
thèng khæ cña mäi kiÕp ng-êi ,biÕt tr©n träng con ng-êi vµ nh÷ng t×nh c¶m
cña hä ,biÕt xóc ®éng tr-íc nçi sÇu nh©n thÕ ...
Nãi chung ,quan niÖm nh©n ®¹o chñ nghÜa bao hµm toµn bé nh÷ng gi¸ trÞ
®Ých thùc cña tinh thÇn .Vµ c¨n cø vµo lÝ luËn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cña chñ
nghÜa duy vËt lÞch sö mµ ng-êi ta ®Þnh tªn cho c¸c lo¹i chñ nghÜa nh©n ®¹o
kh¸c nhau
( Trong ph¹m vi giíi h¹n cña tiÓu luËn,t«i chØ tr×nh bµy s¬ l-îc vÒ phÇn nµy)
3.2. Quan niÖm vÒ “Nh©n” cña Nho gi¸o víi chñ nghÜa Nh©n ®¹o
Theo Khång tô ,gçc cïa chõ Nh©n l¯ ‘hiÔu ®Ó” ®çi vìi ®¬ng théi ,viÕc
®Ò cao ch÷ nh©n lµ cã ý nghÜa tÝch cùc ,mang tÝnh chÊt nh©n b¶n ,nh-ng mÆt
kh²c trong quan niÕm cïa Khång tô vÑ chõ “Nh©n”câ bao h¯m s÷ thóa nhËn
chÕ ®é ®¼ng cÊp vµ quan hÖ tßng ph¸p .Duy tr× ng-êi cã ®øc nh©n míi cã thÓ
yªu ng-êi ,míi cã thÓ ghÐt ng-êi (LuËn ng÷ -Lý Nh©n).Nh-ng sù yªu th-¬ng
nµy còng cã nh÷ng cÊp ®é kh¸c nhau dùa trªn quan hÖ th©n s¬,sang hÌn ,
“Nh©n” cðng kh«ng ph°i l¯ lßng b²c ²i rèng lìn bao la m¯ cÇn câ nhõng tiªu
chÝ giìi h³n cò thÒ .Trong quan niÕm cïa Khång Tô,”Nh©n” g¾n liÑn vìi
“LÓ”.Câ thÒ coi “LÓ” l¯ ph¬ng thöc giñp ngéi ta ®i ®Ôn ®íc chõ “Nh©n” :
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
“GhÖm nÏn c² nh©n mÖnh ®Ò quay vÑ vìi LÓ ,c° thiªn h³ sÎ noi g¬ng m¯ quay
vÑ vìi ®iÑu Nh©n”. Th÷c hiÕn ®iÑu “Nh©n” l¯ do mÖnh chö ®©u ph°i l¯ do
ng-êi kh¸c (LuËn ng÷ - Nhan Uyªn) .Khång Tô nâi “Ngéi m¯ kh«ng câ ®öc
nh©n thÖ th÷c h¯nh LÓ sao ®íc”...
Nh vËy “Nh©n” theo Nho gi²o kh²c vìi quan niÕm nh©n ®³o th«ng
th-êng vµ Nho gi¸o ®Ò cao nh÷ng lêi d¹y cña ng-êi ®i tr-íc .LÊy v¨n häc lµm
vÝ dò ®iÒn hÖnh ta sÎ thÊy rá ®iÑu n¯y ...Trong v¨n hãc Nho gi²o thÖ “thuËt nhi
bÊt t²c”.Ngéi viÔt v¨n viÔt th¬ c¯ng thuèc v¯ trÝch dÉn nhiÑu ®iÒn tÝch ,®iÒn
cè th× cµng ®-îc coi lµ bËc uyªn th©m ,b¸c häc.V× thÕ c¸c t¸c phÈm v¨n
ch-¬ng Nho gi¸o thiÕu sù sinh ®éng cña cuéc sèng ,kh¶ n¨ng s¸ng t¸c (theo
®óng nghÜa cña tõ nµy) bÞ coi lµ phµm tòc ,kh«ng “§Ðp” .“S²ng t²c” cïa nh¯
Nho thùc chÊt lµ sao chÐp mét c¸ch linh ho¹t .§iÒu ®ã dÉn ®Õn n¨ng lùc c¸
nh©n bÞ k×m h·m .VÊn ®Ò nµy sÏ ®-îc ®Ò cËp s©u h¬n trong phÇn sau.
“Nh©n” cßn câ ph¬ng diÕn ph°n nh©n ®³o chï nghÜa .VÖ theo Nho gi¸o:
“nìc câ ®³o m¯ nghÌo thÖ xÊu hå ,nìc v« ®³o m¯ no ®ï cðng xÊu hå”, vìi
ngéi bÖnh théng thÖ ®ßi hài “nghÜa”,vìi tÊt c° mãi ngéi trong mãi tÇng lìp
x± hèi l³i ®ßi hài “HiÔu”( HiÔu gi° b°n gi± ; Nh©n gi° m³t d±). X²c lËp mçi
quan hÕ “HiÔu-Nh©n” ,Nho gi²o ®± x²c lËp mèt c¬ sê x± hèi “Nh©n” b¾t ®Çu
tó “HiÔu” chö kh«ng tó c²i gÖ kh²c .HiÔu l¯ lçi öng xô cÇn câ cïa con c²i vìi
bè mÑ ,ng-êi d-íi víi ng-êi trªn ... vµ ®-îc coi lµ chuÈn mùc .
B¯n vÑ chõ “Nh©n” thÖ Nho gi²o câ rÊt nhiÑu quan niÕm kh¸c nhau.
Chóng ®Òu rÊt phï hîp víi hoµn c¶nh lÞch sö khi Nho gi¸o chiÕm vÞ trÝ ®éc t«n
trong x· héi .Tuy nhiªn nÕu xÐt theo quan ®iÓm hiÖn ®¹i th× chÝnh nh÷ng ®iÒu
tr-íc ®©y ®-îc coi lµ nh©n ®¹o chñ nghÜa th× l¹i trë thµnh ph¶n nh©n ®¹o .§ã
lµ tÊt yÕu vµ chóng ta kh«ng thÓ t¸ch b¹ch hay chª tr¸ch quan ®iÓm cña Nho
gi¸o lµ kh«ng nh©n ®¹o hay ng-îc l¹i .Bëi ph¸t triÓn vµ thay ®æi ,x· héi loµi
ng-êi tõng ngµy thay ®æi ,nh÷ng quan niÖm míi dÇn trë thµnh nh÷ng quan
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
niÖm cò .Song,dï thÕ nµo th× Nho gi¸o còng ®· cã mét vÞ trÝ rÊt quan träng
trong lÞch sö t- t-ëng cña loµi ng-êi.
3.3. VÊn ®Ò gi¶i phãng n¨ng lùc vµ nhu cÇu c¸ nh©n
Nh-ng cã mét thùc tÕ râ rµng r»ng ,lµ néi dung Nh©n NghÜa ®ã vÉn
“sçng”,thËm chÝ ®«i khi l¯ m±nh liÕt v¯ ®¾c th¾ng trong suçt gÇn hai ngµn
n¨m tr¨m lÞch sö,råi l¹i tõ tõ b¨ng ho¹i ,tiªu mßn vµ cho ®Õn nay nã kh«ng
thùc sù gi÷ nguyªn h×nh ,muèn hiÓu nã th× ta cÇn ph¶i lµm c«ng t¸c phôc chÕ
nh»m gi¶i thÝch cho triÖt dÓ thùc chÊt cña Nh©n NghÜa .
Nh÷ng n¨ng lùc vµ nhu cÇu cña loµi ng-êi xuÊt hiÖn dÇn dÇn trong lÞch
sö, vµ ®-îc gi¶i phãng,®-îc tháa m·n tõng b-íc mét .XÐt ®o¸n mét häc
thuyÕt chÝnh trÞ x· héi ,triÕt häc hay ®¹o ®øc trªn tinh thÇn chñ nghÜa Nh©n
®¹o chÝnh lµ c¨n cø vµo tr×nh ®é øng xö cña nã ®èi víi n¨ng lùc vµ nhu cÇu
cña con ng-êi ... Khæng tö ®· tõng nãi víi Nhan Håi ng-êi häc trß mµ «ng
®²nh gi² l¯ xuÊt s¾c nhÊt cïa mÖnh ,«ng nâi: “Kh¾c hù, phòc lÓ, vi nh©n” (
nghÜa lµ : Ngù m×nh ,quay vÒ víi LÔ ,®ã lµ Nh©n).Tr¶ lêi Phµn tr× ,mét trong
nh÷ng häc trß kh¸c,Khæng tô nâi : “Nh©n gi° ²i nh©n” ( Nh©n l¯ yªu ngéi).
Hai c©u nâi trªn nh hai ®Þnh nghÜa vÑ chõ “Nh©n” cïa Nho gi²o .Trong
nhiÑu lÇn vÊn ®²p kh²c vÑ “Nh©n” ,Khång Tô trÖnh b¯y mèt c²ch hiÒu kh² hÕ
thèng vÒ kh¸i niÖm ®ã ,mµ mçi khÝa c¹nh cña viÖc tr×nh bµy phô thuéc c¶ vµo
phÈm chÊt cïa ngéi ®çi tho³i .Ta câ thÒ hiÒu , “Nh©n” l¯ ®öc mòc cao nhÊt
cña ng-êi qu©n tö,ng-êi cã ®¹o .Ch÷ Nh©n khã thùc hµnh ®Õn møc ®¹t ®-îc
nã th× thµnh Th¸nh ,noi theo nã th× thµnh HiÒn .
Tuy ®ßi hái cao nh- vËy,ch÷ Nh©n cña Nho gi¸o kh«ng ph¶i lµ Ýt s¬ hë vµ
lÕch l³c .NÑn t°ng cïa “Nh©n” l¯ “HiÔu” :HiÔu l¯ ®öc h³nh tçi thiÒu ®Çu tiªn
mµ ng-êi qu©n tö cÇn ®¹t tíi .Cã thÓ nãi HiÕu lµ ®¹o c- xö cña con ng-êi
trong bèi c¶nh mét gia ®×nh gia tr-ëng. LÊy sù hoµ môc ªm Êm cña gia ®×nh
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
lµm ®iÓm quy chiÕu ,cho dï ®Ó ®¹t ®-îc ®iÒu ®ã ph¶i vi ph¹m nhiÒu tËt xÊu
kh¸c ,chÞu ®ùng nhiÒu nghÞch lý kh¸c.
Nh©n NghÜa cña Nho gi¸o bÞ giíi h¹n tr-íc hÕt ë ph¹m vi ®èi t-îng thùc
h¯nh nâ .Khång tô cho r´ng “Câ thÒ câ ngéi qu©n tô kh«ng cã Nh©n ,ch-a
tóng nghe câ kÍ tiÒu nh©n l³i câ Nh©n”.
Nh©n lµ ®øc h¹nh riªng phÈm chÊt riªng cña mét sè ng-êi trong ®¼ng cÊp
thèng trÞ .Kh«ng thõa nhËn mäi ng-êi ®Òu cã thÓ theo Nh©n - NghÜa lµ mét
thø ©n huÖ trêi phó ,mét ®Æc s¶n cña kÎ bÒ trªn.
“NghÜa” l¯ cßn câ thÒ díc th÷c hiÕn ê ngéi dìi .Kh«ng nh¯ Nho n¯o
nâi ®Ôn ®öc “Nh©n” cïa ngéi bÖnh théng ,nhng ngéi ta nâi ®Ôn lßng hiÔu
nghÜa ,nghÜa cña ng-êi b×nh th-êng vµ ë c¶ loµi vËt n÷a .trong ý nghÜa gèc
,”NghÜa” l¯ s÷ h« öng,s÷ noi theo ®çi vìi ®iÑu “Nh©n” .Nh©n NghÜa câ nèi
dung vÞ tha,cã sù kh¼ng ®Þnh ph¶i yªu th-¬ng con ng-êi vµ hµnh ®éng v× con
ngéi .Nhõng léi khuyªn “Kù sê bÊt dòc ,vËt thi nh©n”, “Kù dòc lËp nhi lËp
Nh©n,kù dòc ®³t nhi ®³t Nh©n” (LuËn ngõ) câ û nghÜa nhõng ch©m ng«n hµnh
®éng tÝch cùc .Yªu con ng-êi,hµnh ®éng v× con ng-êi,c¸i g× m×nh mong muèn
th× còng lµm cho ng-êi ®-îc thÕ ,biÕt ®éng t©m,tr¾c Èn tr-íc bÊt h¹nh cña
ng-êi kh¸c ... Nh÷ng ®ßi hái nh- thÕ cña Nh©n NghÜa lµm nªn mÆt nh©n ®¹o
chñ nghÜa thµnh thôc vµ tÝch cùc trong néi dung Nh©n NghÜa ,vµ nÕu nh- phª
ph¸n Nho gi¸o theo ph-¬ng diÖn nµy th× thËt trí trªu vµ v« lý .
Tuy cã phÇn tÝch cùc lµ vËy,song-Nho gi¸o nh- ®· ®Ò cËp ,Nh©n cña Nho
gi¸o kh«ng ph¶i lµ ®iÒu cã thÓ cã ®-îc ë tÊt c¶ mäi ng-êi v× vËy,h¬n mét
lÇn,chñ nghÜa Nh©n ®¹o trong Nho gi¸o ®· bÞ quý téc ho¸ vµ dÉn ®Õn c« lËp
ho¸ .MÆt kh¸c vµ lµ ®iÒu quan träng nhÊt ,néi dung Nh©n NghÜa bÞ giíi h¹n
tr-íc hÕt ë tÝnh chÊt c»n cçi cña c¸c n¨ng lùc mµ Nho gi¸o kh¼ng ®Þnh ,c¸c
nhu cÇu mµ Nho gi¸o chÊp nhËn ®-îc phÐp tho¶ m·n .
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Trong nhËn thöc luËn cïa Nho gi²o ,nguyªn lÝ tuÇn ho¯n “Chu nhi phòc
thuù”( ®i hÔt vßng quay l³i chæ ban ®Çu ) ng÷ trÞ võng tr±i .Nho gi²o kh«ng
nãi g× ®Õn viÖc gi¶i phãng n¨ng lùc x· héi cña quÇn chóng .Lý t-ëng x· héi
cña nhµ Nho chøng minh râ rÖt cho ®iÒu ®ã :Nho gi¸o m¬ -íc mét x· héi ®¹i
®ång ,tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu tù nhiªn ,nguyªn thuû,chÊm døt nh÷ng ®au
khæ.§èi víi quÇn chóng ,Nho gi¸o kh«ng nh×n nhËn ë ®ã yÕu tè s¸ng t¹o lÞch
sö ,®éng lùc tiÕn ho¸ ,mµ nh×n nhËn hä nh- lµ søc m¹nh c¬ b¾p ,thùc hiÖn
nhõng nguyªn lû tiªn nghiÕm ,siªu nhiªn ,trhuèc “Thiªn c¬ thiªn mÕnh” tróu
t-îng .Nho gi¸o chØ thõa nhËn mét c¸ch ®Æc biÖt dÌ dÆt nh÷ng ph-¬ng diÖn
nhÊt ®Þnh cña n¨ng lùc c¸ nh©n vµ mét thiÓu sè c¸ nh©n xuÊt chóng .Vµ mét
khi bÊt ®¾c dÜ ph¶i thõa nhËn mét sè ph-¬ng diÖn tµi n¨ng nhÊt ®Þnh nµo ®ã
,nã l¹i tung ra mét khèi l-îng ®å sé nh÷ng sù rµng buéc,tiÕt chÕ,c©u thóc ®Ó
kh«ng cho n¨ng lùc ®ã gi¶i phãng tËn cïng .Nh÷ng n¨ng lùc chÝnh mµ Nho
gi¸o thõa nhËn cã thÓ kÓ theo thang bËc cña nã : c¸ch vËt ,trÝ tri,kh¾c hû phôc
lÔ ,thµnh ý chÝnh t©m, tu th©n, tÒ gia, trÞ quèc, b×nh thiªn h¹.Nho gi¸o chia d©n
lµm bèn lo¹i : SÜ ,N«ng ,C«ng ,Th-¬ng ; m¹t s¸t nghÒ bu«n,hê h÷ng víi nghÒ
thî, coi träng nghÒ n«ng vµ ®Ò cao kÎ sÜ.Trong c¸c ®øc môc cña ng-êi qu©n
tö,...liÖt n÷,phô n÷ ,kh«ng ®-îc xem xÐt n¨ng lùc nµo ®¸ng kÓ, ngo¹i trõ c¸i
“hãa” hã ®a l³i cho nìc khi hã l¯ mú nh©n ,thÖ cßn l³i - chØ ®¸ng ®Ò cao ë
®øc nhu ®¹o thuÇn tßng vµ sinh ®-îc c¸c ®Êng tu mi kÎ nèi dâi t«ng ®-êng lµ
cao nhÊt .T¯i n¨ng cao nhÊt m¯ Nho gi²o thóa nhËn l¯ t¯i “Kinh bang tÔ thÔ”.
Nh-ng Kinh bang tÕ thÕ chØ lµ sø mÖnh cña mét, hay mét vµi ng-êi chÊp
chÝnh .Nhõng n¨ng l÷c kh²c l¯ sôa sang chÝnh ®³o , “Tri thiªn mÕnh” ( trªn
th«ng thiªn v¨n, d-íi t-êng ®Þa lû ) câ mu quyÑn biÔn khi câ hãa ®Ò “Phî
nghiªng ®ë lÕch” cho ng«i b²u,câ t¯i thao líc l¯m tìng cÇm qu©n,câ t¯i an
d©n, v¯ räi khi ræi ung dung v« s÷ thÖ mìi ®Ôn “Trìc th lËp ng«n ,cÇm kÖ thi
hãa ”.Dî sao, t¯i n¨ng v¨n ch¬ng ®çi vìi Nho gi²o cðng l¯ ®¸ng kÓ.
Nho gi¸o ®Ò cao trÝ, tµi nh-ng kh«ng ph¶i lµ nhËn thøc ph¶n ¸nh c¶i t¹o
thÕ giíi, mµ biÕt c¸i cao nhÊt ,chñ yÕu nhÊt ,lµ biÕt MÖnh .Tri thiªn MÖnh, ®Ó
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
räi “Dòng chi t¾c h¯nh ,x° chi t¾c t¯ng” gÆp théi thÖ kiªm thiÕn thiªn h³,
kh«ng gÆp thêi th× ®éc thiÖn k× th©n, lèi øng xö ®-îc m« h×nh ho¸ thµnh c«ng
thöc “Tuø théi chi nghÜa ®³i hù tai”.L¯m nh l¯ théi c¬ kh«ng ph°i do chÝnh
con ng-êi t¹o ra nã .ChÝnh ë ®iÓm nµy, Nho gi¸o m©u thuÉn gay g¾t víi
nguyªn t¾c “nÔu ho¯n c°nh quyÔt ®Þnh tÝnh c²ch th× tÝnh c¸ch ph¶i lµm cho
ho¯n c°nh trê nªn nh©n ®³o h¬n”. nho gi²o l¯ hãc thuyÔt cïa s÷ thï tiªu n¨ng
l÷c s²ng t³o.Khång tô nâi mÖnh “ThuËt nhi bÊt t²c”, phÈm chÊt cao nhÊt l¯:
biÕt ham häc, c«ng viÖc râ nhÊt lµ tÕ lÔ. Giíi h¹n n¨ng lùc thùc tÕ cña nhµ Nho
®· quy tô vËn mÖnh cña hä vµo mét m« h×nh : Häc - Thi - §ç - Lµm quan - Èn
dËt. §¸m bÊt tµi, mÉu sè chung tÇm th-êng ®«ng ®¶o ,lµm mÊy nghÒ tù do x¸c
®Þnh : Nho, Y, Lý, Sè !...
Nhµ Nho kh«ng sî bÞ chª bÊt tµi, nh-ng kh«ng d¸m nhËn m×nh v« h¹nh.
Nho gi²o ®Ñ cao ngéi thöc gi°, nhng l¯ biÔt c²i “cå” chö kh«ng ph°i biÔt c²i
“kim”,biÔt c²i xa chö kh«ng ph°i biÔt c²i trìc m¾t, biÔt ®³o nghÜa chö
kh«ng ph¶i biÕt thÕ giíi kh¸ch quan. C¸i minh triÕt cña hä chung quy lµ ®Ó
b¶o th©n. Thùc tÕ cai trÞ x· héi buéc Nho gi¸o ph¶i thõa nhËn vµ ngµy cµng
ph¶i níi réng c¸i c©n chËt hÑp cña nã ®Ó ®o ®Þnh con ng-êi, nh-ng cho ®Õn
cïng, Nho gi¸o ®· thñ s½n mét c©y th-íc v¹n n¨ng : ®èi lËp mét c¸ch gi¶ t¹o
Tµi víi §øc .Ghen ghÐt nghi ng¹i tµi n¨ng, Nho gi¸o ®Ò ra mu«n vµn ®iÒu
phiÑn to²i ®Ò “trªu gan” ngéi câ t¯i câ trÝ. Nho gi²o ®a ngéi “Nh©n ®çi lËp
vìi trÝ”, nâi “trÝ gi° nh³o thuù” ... nâi “C¬ng nghÞ mèc nèt cËn nh©n”, “hiÑn
gi° nhíc ngu”. Ai m¯ biÔt ®íc anh ch¯ng Nhan Häi câ t¯i gÖ, ch× biÔt anh ta
®-îc ®øc Khæng biÓu d-¬ng lµ an bÇn l¹c ®¹n ,mét giá c¬m ,mét bÇu n-íc ba
th²ng sçng trong ngá hÍm m¯ “bÊt ly th©n” .Nâi nh vËy kh«ng ph°i l¯ ®çi vìi
sù träng ®øc kh«ng cã ý nghÜa g×. Kh«ng thÓ kh«ng thõa nhËn, thËm chÝ nhiÒu
lóc ph¶i xu phô c¸c vâ t-íng, nh-ng lu«n lu«n e sî nguy c¬ hä lµ kÎ cã kh¶
n¨ng ph¸t ®éng chiÕn tranh, Nho gi¸o t×m mäi c¸ch ®èi lËp vâ víi v¨n, träng
v¨n khinh vá,g©y t©m lÝ “quan vá thÖ ghÏt quan v¨n d¯i quÇn” gi¯nh vÑ mÖnh
®èc quyÑn ph²t ®èng chiÔn tranh v¯ s²ng t²c nghi thöc v¨n ho² “LÓ nh¹c
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
chinh ph³t t÷ thiªn tô xuÊt” .Trong s÷ ®çi lËp t¯i v¯ ®öc ,t¯i bao gié cðng “kÏm
®öc mèt v¯i ph©n”.ChÝnh l¯ do thî ghÏt t¯i n¨ng ,Nho gi²o ph°i sô dòng nhiÑu
sù biÖt ®·i ngo¹i lÖ mçi khi cÇn ®Õn nã ,nh-ng kh«ng bao giê ch¨m b½m ,bï
tr×,di d-ìng ®Ó nã sinh s«i n¶y në .Khoa häc kÜ thuËt ph¸t triÓn ,phÇn thÕ giíi
quan trong nhËn thøc triÕt häc v× vËy kh«ng ph¸t triÓn .
Nho gi¸o thï ghÐt tµi n¨ng ®Õn møc ®Ò lªn thµnh t-íng sè : tµi mÖnh
t-¬ng ®è, hång nhan b¹c phËn, tµi tö ®a cïng, tam th¸i ( thanh, ¸m, minh ) hay
“thiÔu niªn danh qu²n thÔ, öng thÝ ®¾c tr³ng nguyªn,” trãng nghÜa s¬ t¯i,trãng
quý kinh phó - c¸i khiÕn hä tù tÝn tù träng lµ danh thÕ chø kh«ng ph¶i lµ n¨ng
lùc.GhÐt vµ sî tµi n¨ng, Nho gi¸o t×m mäi c¸ch øng phã vßng quanh chø
kh«ng gi¸m ®èi diÕn vìi s÷ thËt . “Nhu th¾ng c¬ng ,nhíc th¾ng céng”, triÔt
lÝ c¬ng nhu, ngò ng«n “c²i lëi,c²i r¨ng” câ nguän gçc tó ®â.
RÊt nhiÒu tµi n¨ng chÕt oan trong bèi c¶nh ®ã, vµ do kh«ng quan t©m s¨n
sãc ph¸t triÓn tµi n¨ng mµ lo¹i h×nh c¸c tµi n¨ng trong lÞch sö tá ra thùc sù cã
h¹n chÕ...
Nhµ Nho,ngay c¶ c¸c quan lín,còng tù vui thó víi c¶nh thanh bÇn.
Kh«ng nh÷ng nghÌo kh«ng ph¶i lµ xÊu ®èi víi Nho gi¸o, nghÌo hÇu nh- cßn
lµ ph-¬ng tiÖn ®Ó ®¹t ®¹o. tuy chÊp nhËn ®Æc quyÒn cña ng«i chÝ t«n ,®ßi hái
cña Nho gi¸o còng lµ vua ph¶i tiÕt chÕ dôc väng .Nho gi¸o ®ßi hái tinh thÇn
liªm chÝnh,chÝ c«ng v« t-. C¸c h«n qu©n, b¹o chóa bÞ nhµ Nho kÞch liÖt lªn ¸n
ë b×nh diÖn tho¶ m·n v« ®é c¸c l¹c thó ,lµm nh- thÓ ng-êi ta giµnh giËt nhau
ng«i vua. Nho gi¸o yªu cÇu “T÷ thiªn tô chÝ thÔ nh©n nhÊt giai dÜ tu nh©n vi
b°n”.Vua chña ®Ñu ®íc can gi²n ,®íc ®¯o t³o gi²o dòc tó khi cßn l¯ tiÑm
®Ô, theo c²c ®öc h³nh “nÔm mËt n´m gai”, gi°n dÞ chÊt ph²c, siªng n¨ng cÇn
mÉn,... xem xÐt nh÷ng lêi phóng thÝch can gi¸n, nh÷ng bµi gi¶ng cña c¸c bËc
tóc Nho ®-îc cö lµm th¸i phã ... chóng ta nhËn râ ®iÒu ®ã .§Æc biÖt cµng
xuèng thÊp, nhu cÇu cµng bÞ tinh gi¶n ho¸ ®Õn møc ®¸ng ng¹c nhiªn : tõng
quy ®Þnh ¨n, mÆc, ë, ph-¬ng tiÖn ®i l¹i...®Òu cã tÝnh chÊt ®Æc quyÒn ®¼ng cÊp
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
râ nÏt. Trong ®éi sçng, nh¯ Nho chï tr¬ng sçng thanh ®³m “qu©n tô chi giao
®³m nhíc thuù”.RÊt Ýt ngéi d²m c«ng nhiªn ca ngíi c²c l³c thñ. Câ lÎ thö
duy nhÊt ®-îc ca tông trong c¸c l¹c thó mµ kh«ng g©y ph¶n øng nhiÒu lµ r-îu.
Nh-ng say ®èi víi nhµ Nho, l¹i g¾n liÒn víi nhiÒu nguyªn nh©n phøc t¹p kh¸c,
víi nh÷ng t©m t- u uÈn ...
§èi víi quan niÖm nam n÷, Nho gi¸o ý thøc ®ã lµ niÒm ®am mª dai d¼ng
bÊt trÞ v¯ bÊt théng nhÊt, nªn tÖm ®ñng l¯ “tr¨m ph¬ng ng¯n kÔ” ®Ò ng¨n
chÆn, cÊm ®o¸n, øc chÕ...Tõ sù quy ®Þnh vÒ th©n phËn ®Õn c¸c nghi thøc øng
xö, giao tiÕp, h«n lÔ, ... tÊt c¶ ®Òu to¸t lªn mét tinh thÇn chõng mùc.
4. triÕt häc nh©n sinh nho gia vµ ®¹o gia
§éng c¬ ch©n chÝnh cña §¹o gia lµ muèn gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò c¨n
b°n sau: c²i “®³o” m¯ con ng-êi sinh tån, an th©n, lËp mÖnh trªn thÕ gian nµy
lµ g×? §©y lµ c©u hái mµ c¶ §¹o gia vµ Nho gia ®Òu ph¶i tr¶ lêi. ChÝnh ®iÒu
nµy mµ cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng triÕt häc truyÒn thèng Trung Quèc cã nh÷ng
®Æc tr-ng kh¸c víi triÕt häc Ph-¬ng T©y. Trong triÕt häc truyÒn thèng Ph-¬ng
T©y, “ Thiªn §³o” v¯ “Nh©n §³o” théng kh«ng ph°i l¯ c²i §³o “ NhÊt dÜ
qu²n chi” ( lÊy mèt m¯ xuyªn tÊt c°), m¯ t²ch b³ch rá r¯ng, hay nâi c²ch
kh¸c, tù nhiªn quan, vò trô quan cïng víi nh©n sinh quan vµ chÝnh trÞ quan lµ
cã sù ph©n khai, t¸ch rêi. Cßn trong triÕt häc truyÒn thèng Trung Quèc, b¶n
th©n “ Thiªn §³o” kh«ng nhõng ®íc coi l¯ b°n thÒ, b°n chÊt cïa giìi t÷
nhiªn mµ ®ång thêi còng ®-îc coi lµ b¶n thÓ cña x· héi vµ con ng-êi. B¶n thÓ
®ã võa cã thuéc tÝnh tù nhiªn võa cã tÝnh x· héi. Hay nãi c¸ch kh¸c, Thiªn
§¹o vµ Nh©n §¹o lµ mét §¹o. C¸i §¹o ®ã còng chÝnh lµ c¸i ®¹o c¨n b¶n mµ
con ng-êi dùa theo. Cho nªn, triÕt häc truyÒn thèng Trung Quèc ®Æc biÖt lµ
triÕt häc §¹o gia, võa lÊy triÕt häc nh©n sinh lµm h¹t nh©n, võa bao hµm c¶
triÔt hãc t÷ nhiªn, mang “ vËt ng±” kÔt th¯nh mèt khçi. “TriÔt hãc Trung
Quçc, vÑ mÆt b°n chÊt l¯ “tri h¯nh híp nhÊt”( thçng nhÊt giõa nhËn thöc v¯
hµnh ®éng). T- t-ëng häc thuyÕt hoµ quyÖn víi thùc tiÔn ®êi sèng. TriÕt nh©n
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Trung Quèc khi nghiªn cøu vÊn ®Ò lín cña vò trô nh©n sinh th-êng xuÊt ph¸t
tõ thùc tiÔn ®êi sèng, tæng hîp, ph©n tÝch thùc tiÔn trong t- duy cña m×nh ®Ó
h×nh thµnh ý t-ëng ,cuèi cïng l¹i trë vÒ víi thùc tiÔn ,lµm cho lý luËn ®-îc
kiÓm chøng trong thùc tiÔn .Tøc lµ, tr-íc tiªn lµ ph¶i xem xÐt cô thÓ tõ chÝnh
b¶n th©n m×nh mµ cã d-îc sù hiÓu biÕt ,®¹t ®-îc sù hiÓu biÕt råi l¹i kiÓm
nghiÖm sù hiÓu biÕt Êy trong thùc tiÔn .§iÒu quan träng lµ häc thuyÕt vÉn ph¶i
lÊy h¯nh ®èng cuèc sçng l¯m chæ d÷a”.
TriÕt häc nh©n sinh ®¹o gia còng cã ¶nh h-ëng lín ®Õn v¨n ho¸ Trung
Quèc nh- nh÷ng dßng triÕt häc chñ yÕu kh¸c , ®Æc biÖt lµ triÕt häc nh©n sinh
Nho gia. TriÕt häc nh©n sinh §¹o gia cã phÈm c¸ch ®Æc thï ,v× thÕ nã cïng víi
triÕt häc nh©n sinh nho gia hç trî lÉn nhau,bæ xung cho nhau t¹o nªn gËy ®ì
tinh thÇn cho ng-êi Trung Quèc .V× tÝnh bæ sung cho nhau cña hai dßng triÕt
häc ®ã mµ tõ rÊt sím ng-êi Trung Quèc ®· cã ®-îc mét triÕt häc nh©n sinh
hoµn chØnh. V× triÕt häc nh©n sinh Nho gia tõ x-a ®Õn nay vÉn chiÕm vÞ trÝ chi
phèi quan niÖm, lèi sèng cña x· héi Trung Quèc ,nªn khi t×m hiÓu triÕt häc
nh©n sinh §¹o gia ph¶i ®Æt nã trong mèi t-¬ng quan víi triÕt häc nh©n sinh
Nho gia ®Ó xem xÐt, ®èi chøng.
HÖ thèng t- t-ëng triÕt häc nh©n sinh §¹o gia lµ trë vÒ víi tù nhiªn ,theo
®uæi sù tiªu dao phãng nhiÖm, ®Ò xuÊt mét h-íng ®i cho con ng-êi. Kh¸c víi
triÕt häc nh©n sinh cña Nho gia, bæ sung cho chç cßn thiÕu cña kh«ng gian gi¸
trÞ cña triÕt häc nh©n sinh Nho gia vµ g¸nh v¸c tr¸ch nhiÖm lÞch sö mµ triÕt
häc nh©n sinh Nho gia kh«ng ®¶m ®-¬ng ®-îc.
Tinh thÇn tù nhiªn cña triÕt häc nh©n sinh ®¹o gia tr-íc hÕt lµ tinh thÇn
phª ph¸n .Nho gia coi gi¸ trÞ lu©n lý cña ®êi sèng con ng-êi lµ tr¹ng th¸i tån
t¹i ch©n thùc cña con ng-êi, cßn §¹o gia l¹i nhÊn m¹nh gi¸ trÞ b¶n nhiªn cña
®êi sèng con ng-êi .TriÕt häc nh©n sinh §¹o gia cho r»ng quy ph¹m lu©n lý x·
héi vµ nhµ n-íc hiÖn thùc kh«ng ph¶i lµ h×nh th¸i ch©n thùc cña gi¸ trÞ nh©n
sinh m¯ l¯ s÷ chuyÒn ho² gi² trÞ cïa con ngéi .L±o Tô nâi r´ng : “ §³i ®³o
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
phÕ, h÷u nh©n nghÜa; trÝ tuÖ xuÊt, h÷u ®¹i nguy; lôc th©n bÊt hoµ, h÷u hiÕu tö;
quçc gia hæn lo³n , hõ trung thÇn”. ( §³o lìn bÞ bà räi mìi câ nh©n nghÜa,trÝ
x¶o xuÊt hiÖn råi míi cã tr¸ nguy; gia ®×nh ( cha mÑ, anh em, vî chång) bÊt
hoµ råi míi sinh ra hiÕu tö; n-íc nhµ rèi lo¹n míi cã t«i trung). ( §¹o ®øc
kinh - Ch¬ng 18). Nèi h¯m kh²i niÕm c²i “§³o” cïa L±o Tô ê ®©y l¯ b°n
th©n tr¹ng th¸i gi¸ trÞ ch©n thùc. §óng lµ do x· héi loµi ng-êi lµm mÊt ®i gi¸
trÞ ch©n thùc ®ã nªn míi cã sù chuyÓn ho¸ tr¹ng th¸i gi¸ trÞ .L·o tö cho r»ng
sù biÕn ho¸ cña lÞch sö x· héi kh«ng ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh h×nh thµnh gi¸ trÞ
cña con ng-êi mµ lµ qu¸ tr×nh ngµy cµng ®¸nh mÊt gi¸ trÞ cña con ng-êi. Cho
nªn L±o Tô nâi:“Cç, thÊt ®³o, nhi hËu ®öc, thÊt ®öc nhi hËu nh©n, thÊt nh©n
nhi hËu nghÜa, thÊt nghÜa nhi hËu lÔ. Phï lÔ gi¶, trung tÝn chi b¹c nhi lo¹n chi
thï” ( cho nªn §³o mÊt räi mìi câ ®öc (nguyªn lû cïa mæi vËt), ®öc mÊt räi
míi cã nh©n, nh©n mÊt råi sau míi cã nghÜa, nghÜa mÊt råi sau míi cã lÔ.LÔ lµ
biÓu hiÖn sù suy vi cña sù trung hËu thµnh tÝn,lµ ®Çu mèi cña sù hçn lo¹n)(§¹o
®øc kinh-ch-¬ng 38).
Theo triÕt häc §¹o gia, b¶n th©n cña viÖc ®Ò x-íng nh©n, nghÜa, ®¹o, ®øc lµ
cã ý kÐo lïi h×nh th¸i gi¸ trÞ cña x· héi. Bëi vËy, trong con m¾t cña triÕt häc
nh©n sinh §¹o gia, sù ®ång nhÊt nh©n c¸ch c¸ thÓ víi V-¬ng ®¹o lÞch sö vµ
quèc gia hiÖn thùc kh«ng nh÷ng kh«ng ®¹t ®-îc ý nghÜa nh©n sinh ,gi¸ trÞ
sèng mµ cßn lµ sù ®¸nh mÊt vµ huû diÖt gi¸ trÞ cuéc sèng vµ ý nghÜa cuéc ®êi.
Xu h-íng ®¸nh mÊt gi¸ trÞ vèn cã cña x· héi gîi ý cho con ng-êi cÇn ph¶i ®i
t×m sù n-¬ng nhê gi¸ trÞ ch©n thùc kh¸c víi gi¸ trÞ vèn cã cña nã. Theo triÕt
häc nh©n sinh ®¹o gia, trë vÒ víi tù nhiªn, trë vÒ víi sù ph¸c thùc vµ sù ®éc
lËp tù chñ cña nh©n c¸ch c¸ nh©n chÝnh lµ ®¹t ®Õn gi¸ trÞ ch©n thùc cña cuéc
®êi. Cho nªn kh¸c víi viÖc nªu cao chñ tr-¬ng v-¬ng ®¹o tÝch cùc tham gia
chÝnh sù, thùc hiÖn gi¸ trÞ nh©n sinh cña Nho gia, triÕt häc nh©n sinh §¹o gia
l¹i nhÊn m¹nh mçi c¸ nh©n muèn b¶o toµn gi¸ trÞ cÇn ph¶i rót khái nh÷ng
tranh chÊp trong x± hèi, trê vÑ vìi tr³ng th²i cuèc sçng “Siªu c«ng líi”, “Siªu
®³o ®öc”, “mèt mÖnh ngao du trong thÔ giìi tinh thÇn cïa tréi ®Êt”. “siªu ®³o
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
®öc” ê ®©y kh«ng ph°i l¯ tÖnh tr³ng v« ®³o ®öc hoÆc l¯ ®i v¯o thÔ giìi tinh
thÇn vµ tÝnh c¸ch tranh giµnh thiÖn ¸c, mµ lµ tho¸t khái t×nh tr¹ng v« ®¹o ®øc
cña sù tån t¹i ®¹o ®øc trªn danh nghÜa, tho¸t khái thÕ giíi hiÖn thùc v« ®¹o
®øc trong c¸i trËt tù ( hoÆc v« trËt tù) ®¹o ®øc. Trong t- t-ëng cña §¹o gia,
kh«ng cã vÞ trÝ cña thÇn bªn ngoµi thÕ giíi tù nhiªn, víi §¹o gia, tr¹ng th¸i
nguyªn s¬ ch©n thùc cña tù nhiªn chÝnh lµ tr¹ng th¸i ch©n thùc cña gi¸ trÞ.
Tr³ng th²i ch©n th÷c ®â l¯ tr³ng th²i cïa “§³o”. VÖ thÔ tr³ng th²i gi² trÞ ch©n
thùc vµ tr¹ng th¸i nguyªn b¶n cña vò trô ( nguyªn s¬ ch©n thùc cña tù nhiªn)
lµ mét, nãi c¸ch kh¸c, ®¹o gia coi tr¹ng th¸i nguyªn s¬ ch©n thùc lµ tr¹ng th¸i
gi¸ trÞ ch©n thùc tiÒm Èn.
§¹o gia kh«ng cho r»ng sù ph¸t triÓn cña vò trô vµ x· héi ®Õn giai ®o¹n
nhÊt ®Þnh sÏ vËn ®«ngj t¸ch ra khái §¹o, mµ cßn cho r»ng sù t¸ch ra ®ã ®Õn
mét møc ®é nhÊt ®Þnh sÏ quay trë vÒ víi c¸i §¹o ban ®Çu. L·o tô nâi: “ Hõu
vËt hçn thµnh, tiªn nhiªn ®Þa sinh, tÞch hÒ liªu hÒ, ®éc lËp nhi bÊt c¶i, chu hµnh
nhi bÊt ®±i, kh° dÜ vi thiªn ®Þa mÉu. Ng« bÊt tri kø danh, T÷ chi viÔt: “§³o”
,cëng vÞ chi danh viÔt: “§³i” , §³i viÔt thÕ, thÕ viÔt viÓn, viÓn viÔt ph°n”. (
Cã mét vËt hçn ®én mµ h×nh thµnh tr-íc c¶ trêi ®Êt.Nã yªn lÆng (v« thanh),
®øng mét m×nh mµ kh«ng thay ®æi (vÜnh viÔn bÊt biÕn), vËn hµnh kh¾p vò trô
mµ kh«ng ngõng, cã thÓ coi ®ã lµ mÑ cña v¹n vËt trong thiªn h¹. Ta kh«ng biÕt
tªn nã lµ g×, t¹m ®Æt cho nâ l¯ “§³o”, miÓn cëng gãi nâ l¯ “Lìn” .Lìn thÖ lu
hµnh kh«ng ngõng, l-u hµnh kh«ng ngõng th× ®i xa, ®i xa m·i råi trë vÒ (víi
gèc). (§¹o ®øc kinh - ch-¬ng 25).
ChÝnh v× ®iÒu ®ã mµ lµm cho triÕt häc nh©n sinh §¹o gia cã nh÷ng ®iÓm
kh¸c víi khu«n mÉu tinh thÇn cïa triÔt hãc Nho gia. Trong cuèc sçng “mèt
mÖnh ngao du trong thÔ giìi tinh thÇn cïa tréi ®Êt” sÎ c°m nhËn ®íc s÷ tän
t³i cïa c²i “Ch©n” v¯ c²i “Mú” t÷ nhiªn bªn ngo¯i s÷ khçn khå, s÷ ph©n tranh
thiÖn ¸c cña x· héi. khi quan s¸t vµ thÓ nghiÖm tù nhiªn, hä cã ®-îc sù ®Òn bï
vÒ t©m lý, tinh thÇn.
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Nho gia theo ®uæi tinh thÇn lu©n lý thi §¹o gia theo ®uæi tinh thÇn tù
nhiªn. Nho gia theo ®uæi c¸i thiÖn (trong x· héi) th× §¹o gia theo ®uæi c¸i ®Ñp
(trong tù nhiªn). Sù trë vÒ víi trêi ®Êt vò trô còng lµ sù trë vÒ víi c¸i ®Ñp. HtÜnh ®iÒm ®¹m kh«ng nh÷ng lµ tr¹ng th¸i gi¸ trÞ ch©n thùc mµ cßn lµ h×nh th¸i
cña c¸i ®Ñp. Trë vÒ víi c¸i §¹o b¶n thÓ cña vò trô trªn thùc tÕ lµ mét ho¹t
®èng t©m lÝ ®Æc thî, ®â gãi l¯ “ThÒ ®³o”, töc l¯ b¯i tró tÊt c° t©m trÝ, tÝnh to¸n,
suy nghÜ, th«ng qua sù nh¹t ho¸ chñ thÓ ®Ó ®¹t tíi sù hîp nhÊt vËt ng·. Cho
nªn b°n th©n “ThÒ §³o” chÝnh l¯ mèt ho³t ®èng thÈm mú. Ho³t ®èng thÈm
mü còng chÝnh lµ lÊy mét lo¹i t©m lÝ kh«ng nhËn biÕt ®Ó ®èi xö víi thÕ giíi,
khi thÓ nghiÖm, c¶m nhËn gi¸c ngé, ®Õn møc ®é hoµ tan b¶n ng· th× sÏ n¶y
sinh kho¸i c¶m khã cã thÓ diÔn t¶ ®-îc. Høng thó thÈm mü cña §¹o gia ®· më
ra mèt hìng thÈm mú cho v¨n hãc v¯ hèi hãa Trung Quçc. “§iÑn viªn”, “S¬n
thuù”,®± trê th¯nh kh° n¨ng thÈm mú ®èc ®²o cïa ng-êi Trung Quèc, t- t-ëng
thÈm mü nµy ®Æc biÖt thÞnh hµnh trong giai ®o¹n Nguþ tÊn nam b¾c triÒu . Ttêng “§³o ph²p t÷ nhiªn” ( hãc theo t÷ nhiªn) cïa §³o gia l¯ chï ®Ñ t têng
cña thêi ®¹i nµy. T- t-ëng §¹o gia ®· vun trång ch¨m sãc n¨ng lùc thÈm mü
®èi víi s¬n thuû tù nhiªn cña c¸c v¨n nh©n thêi ®¹i ®ã, tõ ®ã ®· h×nh thµnh
dßng th¬ S¬n thuû ng©m vÞnh nói s«ng. MÆt kh¸c, thêi k× khai s¸ng tranh s¬n
thuû ®êi Ngôy tÊn cã thÓ nãi lµ thêi k× thÊm ®Ém phong c¸ch huyÒn diÖu, t«n
sïng tù nhiªn. Nh÷ng ng-êi s¸ng t¹o tranh s¬n thuû cña Trung Quèc cã thÓ lµ
nh÷ng danh ho¹ nh- T«n bÝch vµ V-¬ng Vi. Nh÷ng danh ho¹ Trung Quèc
phÇn lín lµ nh÷ng cao nh©n dËt sÜ ham mª t- t-ëng L·o Trang. T©m linh
huyÒn diÖu mµ c¸c danh ho¹ Trung Quèc th-êng thÓ hÖn lµ c¸i ®¹o L·o Trang
“ Th©m trÇm tÜnh mÆc, ho¯ tan th¯nh mèt khçi trong t÷ nhiªn, trong bÇu th²i
kh«ng v« h³n”. Tçng B³ch Hoa tiªn sinh ch× rá: “ C²i m¯ nâ gíi mê l¯ c²i
tÜnh, bëi v× cïng víi vò trô vËn hµnh theo phÐp t¾c cña tù nhiªn lµ tuy ®éng mµ
tÜnh, con ng-êi hoµ hîp víi tinh thÇn tù nhiªn còng lµ tuy ®éng mµ tÜnh. §èi
t-îng mµ hä miªu t¶: nói s«ng, nh©n vËt, chim, hoa, c¸c loµi c¸,...®Òu lµ cuéc
sèng trµn trÒ sù sèng ®éng( ý vÞ sèng ®éng). Nh-ng bëi tù nhiªn lµ thuËn theo
phÐp t¾c( c¸ch nãi cña L·o Trang), nh÷ng nhµ héi ho¹ tho¶ thuËn ngÇm víi tù
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
nhiªn nªn trong c¸c bøc tranh th-êng tiÒm Èn sù tÜnh mÞch s©u xa ý c¶nh
kho¸ng dËt, ©m u mµ hoa cá, chim mu«ng trong bøc tranh ®Òu cø nh- lµ sù
quªn l·ng ch×m vµo trong bÇu th¸i kh«ng xa mê cña vò trô. Mét ®Ønh ®åi, mét
dßng suèi trong tranh s¬n thuû chØ lµ nh÷ng nÐt ph¸c ho¹ ®¬n gi¶n, gièng nhlµ §¹o, gi¶m bít råi l¹i gi¶m bít thªm n÷a, c¸i cßn l¹i ®-îc lµ mét m¶nh kim
c-¬ng tinh tuý bÊt diÖt trong sù rùc rì cña kh«ng trung. Nã ®¹i diÖn cho sù
tÞch tÜnh v« h¹n, ®ång thêi còng thÓ hiÖn cÊu tróc s©u dµy cña tù nhiªn.
Nãi c¸ch kh¸c, linh hån cña héi ho¹ Trung Quèc lµ tinh thÇn t«n sïng tù
nhiªn cña triÕt häc §¹o gia, tr×nh ®é cña c¸i §¹o mµ th¬ s¬n thuû vµ héi ho¹
Trung Quèc thÓ hiªn chÝnh lµ tr×nh ®é cña c¸i ®Ñp, mµ c¸i ®Ñp cña tù nhiªn lµ
c¸i ®Ñp tuyÖt vêi vÜnh h»ng. Cho nªn chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh, triÕt häc
nh©n sinh §¹o gia còng chÝnh lµ mü häc truyÒn thèng Trung Quèc, rÊt nhiÒu
häc gi¶ tõng cho r»ng triÕt häc nh©n sinh §¹o gia ®· quyÕt ®Þnh tÝnh c¬ b¶n
cña mü häc Trung Quèc.
VÒ mÆt theo ®uæi tinh thÇn th× §¹o gia quay trë vÒ víi c¸i ®¹o cña tù
nhiªn, nh»m ®¹t ®Õn sù nhÊt thÓ víi v¹n vËt trêi ®Êt, thùc hiÖn c¸i ®Ñp tù
nhiªn, còng chÝnh lµ muèn ®¹t ®Õn mét lo¹i tù do vÒ tinh thÇn. Tù do ë ®©y lµ
sù theo ®uæi ®Ó ®¹t ®Õn sù hoµ hîp gi÷a tinh thÇn cña cuéc sãng c¸ thÓ víi trêi
®Êt. ë ®©y, thÓ hiÖn râ phÈm c¸ch ®Æc thï cña triÕt häc nh©n sinh §¹o gia. C¸i
mµ triÕt häc nh©n sinh Nho gia tõng theo ®uæi lµ tù do trong x· héi, cßn triÕt
häc nh©n sinh §¹o gia l¹i lµ tù do c¸ thÓ cña høng thó thÈm mü mµ tinh thÇn
con ng-êi tõng ngao du trong trêi ®Êt. Cho nªn, nh©n c¸ch lÝ t-ëng cña §¹o
gia chÝnh lµ tho¸t khái mäi vÊt v¶ vËt chÊt, g¸nh nÆng cã tÝnh x· héi, nh»m ®¹t
®íc nh©n c²ch t÷ do tuyÕt ®çi trong “ThÒ ®³o”.
Trang tô nâi: “ xô hä v« héng ,h¯nh hä v« ph¬ng. KhiÔt nhõ thÝch phòc
chi n¸o n¸o, dÜ du v« ®oan, xuÊt nhËp v« bµng, d÷ nhËt v« thuû, tông lu©n h×nh
khu, hîp hå ®¹i ®ång, ®¹i ®ång nhi v« kØ. V« kû, ¸c hå ®¾c h÷u h÷u! §å h÷u
gi¶, tÝch chi qu©n tö, ®æ v« gi¶, thiªn ®Þa chi hõu”.
17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
( Sèng tÜnh mÞch, kh«ng cã tiÕng t¨m, hµnh ®éng tuú theo vËt, kh«ng cã
vÕt tÝch, v¹n vËt ®i råi trë vÒ b¶n tÝnh trong c¶nh giíi v« biªn, xuÊt hiÖn råi
mÊt ®i trong thêi gian v« cïng. H×nh hµi ng-êi ®ã hoµ ®éng víi v¹n vËt. C¸i g×
®± ®³i ®äng thÖ “v« kù”( kh«ng câ c²i ta riªng), ®± v« kù thÖ l¯m gÖ cßn tän t³i
( riªng) n÷a?Nh÷ng ng-êi mµ chóng ta thÊy cßn tån t¹i (riªng) ®ã chØ lµ bËc
qu©n tö thêi x-a; nh÷ng ng-êi chóng ta kh«ng thÊy tån t¹i (riªng) n÷a (nghÜa
lµ v« danh) ®ã míi lµ b¹n cña trêi ®Êt. (Trang Tö - thiªn T¹i hùu ).
§iÒu ®ã nãi lªn r»ng: ®-a con ng-êi ngao du ë câi v« thuû v« chung,
dung m¹o h×nh d¸ng hîp víi ®¹i ®ång. Hîp víi ®¹i ®ång th× tù b¶n th©n m×nh
hîp víi v¹n vËt nªn quªn th©n m×nh, ®· quªn chÝnh m×nh th× lµm sao cã thÓ
n¾m gi÷ ®-îc h×nh t-íng. N¾m gi÷ ®-îc h×nh t-íng lµ ng-êi qu©n tö tr-íc
®©y, thÒ hèi ®íc c²i “v«” mìi l¯ b³n cïa tréi ®Êt. Cho nªn nh©n c²ch lû têng
kiÓu ®¹o gia lµ nh©n c¸ch tù do thÇn du trong tù nhiªn. TriÕt häc nh©n sinh
§¹o gia ®· më ra mét kh«ng gian tù do tinh thÇn réng lín cïng hîp l-u víi
tinh thÇn trêi ®Êt bªn ngoµi tù do ®¹o ®øc lu©n lý mµ triÕt häc nh©n sinh Nho
gia tõng ®Ò x-íng.
Lµm sao cã thÓ thùc hiÖn ®-îc tù do tinh thÇn mét nh©n c¸ch lý t-ëng mµ
§¹o gia tõng ®Ò x-íng? ë ®©y ph¶i nãi ®Õn ®Æc tr-ng thø ba cña ®¹o gia. §èi
víi con ng-êi, triÕt häc nh©n sinh Nho gia nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña
quan hÖ gi÷a con ng-êi víi con ng-êi, tr¸i l¹i, triÕt häc nh©n sinh §¹o gia l¹i
quan t©m ®Õn con ng-êi c¸ thÓ. Con ng-êi vèn lµ vËt tån t¹i ®Çy tÝnh c¸ nh©n
vµ tÝnh ®Æc thï, ®ång thêi còng lµ vËt tån t¹i cã tÝnh x· héi vµ phæ biÕn. TriÕt
häc nh©n sinh Nho gia Ýt chó ý ®Õn tÝnh c¸ thÓ, tr¸i l¹i triÐt häc nh©n sinh §¹o
gia mµ ®Æc biÖt lµ Trang Tö l¹i r¸t coi träng tÝnh c¸ thÓ. Trang Tö kh«ng
nh÷ng ®Ò xuÊt nh©n c¸ch lý t-ëng cña tù do tinh thÇn theo kiÓu tù nhiªn mµ
18
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
cßn cã nh÷ng gi¶i ®¸p riªng vª vÊn ®Ò sinh tån kh«ng thÓ trèn tr¸nh m·i ®èi
víi cuéc sèng c¸ thÓ.
§Æc tr-ng tæng qu¸t cña triÕt häc nh©n sinh §¹o gia lµ m-u cÇu sù gi¶i
tho¸t vµ siªu tho¸t vÒ mÆt tinh thÇn khái c¶nh ngé khã kh¨n cña cuéc sèng
hiÖn thùc, tõ ®ã mµ ®¹t ®-îc sù yªn tÜnh, æn ®Þnh cña t©m hån. Trang Tö tõng
cho r´ng “tô sinh bÊt nhËp vu t©m” ( ê trong lßng kh«ng câ s÷ sçng v¯ c²i
chÔt). Cho nªn: “Sinh d· tö chi ®å, tö d· sinh chi thuû, thôc tri kú tö! Nh©n chi
sinh, khÝ chi tô gi¶, tô t¾c vi sinh, t¸n t¾c vi tö. Nh-îc tö sinh vi ®å, ng« hùu
hµ ho¹n! Cè v¹n vËt nhÊt d·. ThÞ kú së mü gi¶ vi thµn kú, kú së è gi¶ vi xó hñ;
xó hñ phôc ho¸ vi thÇn kú, thÇn kø phòc ho² vi xñ hï. Cç viÔt: “th«ng thiªn h³
nhÊt khÝ d±”. ( sçng l¯ s÷ kÔ thóa cïa c²i chÔt, chÔt l¯ s÷ b¾t ®Çu cïa cuèc
sèng. Ai biÕt ®-îc quy luËt cña nã! con ng-êi sinh ra lµ do sù ng-ng tô cña
KhÝ, KhÝ tô th× sèng, KhÝ t¸n th× chÕt. Sèng chÕt vèn tuÇn hoµn ®¾p ®æi cho
nhau nªn ta cã ®iÒu g× lo buån ®©u! Cho nªn v¹n vËt vèn lµ nhÊt thÓ. Con
ng-êi cø cho c¸i ®Ñp thÇn kú, cho c¸i xÊu lµ thèi r÷a. C¸i thèi r÷a cã thÓ biÕn
thµnh c¸i thÇn kú, c¸i thÇn kú l¹i ho¸ thµnh thèi r÷a. Cho nªn cã thÓ nãi: toµn
thiªn h¹ chØ lµ mét khÝ l-u th«ng mµ th«i). (Trang Tö - Thiªn Tri B¾c Du ). §·
l¯m “räng n´m, ng÷a uçng nìc cuçi cîng ®Ñu l¯ ®Êt”, vËy thÖ câ gÖ l¯ buän
rÇu, sî h·i? ChÝnh nh- vËy míi gi¶i tho¸t ®-îc triÖt ®Ó sù l«i kÐo cña c«ng
danh lîi léc cña thÕ tôc, g¹t bá nh÷ng r¾c rèi cña nh©n thÕ mµ ®¹t ®Õn sù yªn
tÜnh trong tinh thÇn. Nªn kh«ng l¹ g× khi Trang Tö nãi, cuéc sèng mµ Nho gia
tóng nhÊn m³nh l¯ “ê trong s÷ ngao du bçn ph¬ng””. Bªn ngo¯i s÷ ngao du
bèn ph-¬ng kh«ng nh÷ng siªu tho¸t khái ph¹m vi tinh thÇn nh©n nghÜa mµ
cßn ®³t ®Ôn thÔ giìi tÖnh c°m ®iÑm ®³m v« tÖnh “vui, buän, c¨m giËn, kh«ng
chÊt chöa trong lßng” ( Thiªn ®iÒn tö ph-¬ng).
Ba néi dung trªn cña triÕt häc nh©n sinh §¹o gia t¹o nªn ®Æc tr-ng phÈm
c¸ch ®Æc s¾c kh¸cvíi triÕt häc nh©n sinh Nho gia. Nã ®· më ra cho con ng-êi
19
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
trªn trÇn thÕ mét gi¸ trÞ ®Ó an th©n lËp mÖnh, nã t×m ®-îc lêi gi¶i ®¸p triÕt häc
®èi víi c¶nh ngé khã kh¨n hiÖn thùc vµ con ®-êng cña cuéc sèng. V× thÕ mµ
nã trë thµnh n¬i n-¬ng tùa t©m lÝ tinh thÇn cña sÜ phu hµng mÊy ngh×n n¨m
nay. ChÝnh v× vËy nã trë thµnh hÖ thèng triÕt häc nh©n sinh ®ñ s¸nh ngang vµ
bæ trî cho triÕt häc nh©n sinh Nho gia trong x· héi truyÒn thèng.
Nguyªn nh©n néi t¹i cña tÝnh bæ trî lÉn nhau cña triÕt häc nh©n sinh §¹o
gia vµ Nho gia cßn ë chç §¹o gia võa tho¸t khái trÇn thÕ võa kh«ng xa rêi trÇn
thÕ, tøc lµ §¹o gia yªu cÇu mäi ng-êi v-ît lªn trªn c«ng lîi x· héi, trë vÒ víi
®¹i tù nhiªn ®Ó gi÷ lÊy gi¸ trÞ b¶n ch©n, nh-ng §¹o gia kh«ng yªu cÇu mäi
ng-êi siªu tho¸t hoµn toµn khái x· héi. C¸i mµ §¹o gia yªu cÇu l¹i lµ viÖc
thùc hiÖn lý t-ëng x· héi vµ lý t-ëng cuéc sèng trong x· héi loµi ng-êi. TriÕt
häc tù nhiªn cña §¹o gia gièng nh÷ng triÕt häc lu©n lý cña Nho gia lµ ®Òu chØ
ra con ®-êng ®i cho cuéc sèng lóc Êy vµ thêi ®¹i Êy, con ®-êng ®ã cña §¹o
gia vµ con ®-êng lu©n lý cña Nho gia cã t¸c dông bæ trî lÉn nhau. TriÕt häc
nh©n sinh §¹o gia tuy cã tÝnh siªu c«ng lîi, siªu hiÖn thùc x· héi nh-ng ®èi
víi tÝnh phª ph¸n hiÖn thùc x· héi còng nh- con ®-êng trë vÒ víi sù ph¸c thùc
ch©n nguyªn vµ lý t-ëng chÝnh trÞ, lý t-ëng cuéc sèng trong m¸t, míi mÎ mµ
nã ®Ò x-íng l¹i lµm cho nã cã ¶nh h-íng©u réng kh¸c th-êng ®èi víi ®êi
sèng x· héi vµ ddêi sèng chÝnh trÞ mÊy ngh×n n¨m nay. V× thÕ, kh«ng nh÷ng
trong ®êi sèng x· héi nã trë thµnh n¬i n-¬ng tùa cho t©m lÝ,tinh thÇn cho mäi
ngéi m¯ trong ®éi sçng chÝnh trÞ vìi lÝ têng chÝnh trÞ “v« vi nhi trÞ”, nâ ®±
cã nh÷ng t¸c dông tÝch cùc cho sù tiÕn bé vµ ph¸t triÓn cña x· héi phong kiÕn.
20