Tài liệu Ứng dụng hiệp ước basel ii trong quản trị rủi ro tại các ngân hàng thương mại cổ phần á châu luận văn thạc sĩ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM --

-- CHUNG QUÍ NGỌC ỨNG DỤNG HIỆP ƯỚC BASEL II TRONG QUẢN TRỊ RỦI RO TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN Á CHÂU LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Thành Phố Hồ Chí Minh – Năm 2010 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM --

-- CHUNG QUÍ NGỌC ỨNG DỤNG HIỆP ƯỚC BASEL II TRONG QUẢN TRỊ RỦI RO TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN Á CHÂU Chuyên Ngành : Kinh Tế Tài Chính - Ngân Hàng Mã số : 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Người Hướng Dẫn Khoa Học: TS. MAI THANH LOAN Thành Phố Hồ Chí Minh – Năm 2010 MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ..................................................................................... i 1. Lý do nghiên cứu ............................................................................. i 2. Vấn đề nghiên cứu .......................................................................... ii 3. Phương pháp nghiên cứu................................................................ iii 4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ......................................................... iii 5. Ý nghĩa của đề tài nghiên cứu ........................................................ iii 6. Kết cấu của đề tài nghiên cứu ........................................................ iv DANH MỤC BẢNG BIỂU – BIỂU ĐỒ................................................. v 1. DANH MỤC BẢNG BIỂU ............................................................ v 2. DANH MỤC BIỂU ĐỒ .................................................................. v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ....................................................... vi Chương 1 QUẢN TRỊ RỦI RO VÀ HIỆP ƯỚC BASEL ..................................... 1 1.1 Quản trị rủi ro trong ngân hàng thương mại .................................................... 1 1.1.1 Khái niệm rủi ro và quản trị rủi ro ............................................................ 1 1.1.1.1 Khái niệm rủi ro ................................................................................. 1 1.1.1.2 Quản trị rủi ro .................................................................................... 3 1.1.2 Phân loại, nguyên nhân rủi ro ................................................................... 4 1.1.2.1 Rủi ro tín dụng ................................................................................... 4 1.1.2.2 Rủi ro thị trường ................................................................................ 6 1.1.2.3 Rủi ro vận hành.................................................................................. 7 1.2 Hiệp ước vốn về quản trị rủi ro ngân hàng ...................................................... 7 1.2.1 Hiệp ước Basel II ..................................................................................... 7 1.2.2 Trụ cột thứ 1: Yêu cầu về vốn tối thiểu ..................................................... 9 1.2.2.1 Rủi ro tín dụng ..................................................................................10
Phương pháp chuẩn – The Standardised Approach ............................10
Phương pháp dựa trên xếp hạng nội bộ (Phương pháp IRB – The Internal Ratings-Based Approach) ............................................................11 1.2.2.2 Rủi ro hoạt động ...............................................................................12
Phương pháp chỉ số cơ bản BIA (Basic Indicator Approach) .............13
Phương pháp chuẩn (TSA – The Standardised Approach)..................13
Phương pháp đo lường nâng cao (AMA – Advanced Measurement Approaches)..............................................................................................14 1.2.2.3 Rủi ro thị trường ...............................................................................15 1.2.3 Trụ cột thứ 2: Thanh tra giám sát.............................................................15 1.2.4 Trụ cột thứ 3: Minh bạch thông tin ..........................................................18 1.3 So sánh Basel I và Basel II.............................................................................18 1.4 Tình hình và lộ trình ứng dụng Basel II trên thế giới ......................................20 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ......................................................................25 Chương 2 ỨNG DỤNG BASEL II TRONG QUẢN TRỊ RỦI RO TẠI ACB ....26 2.1 Sự cần thiết chuyển đổi áp dụng Basel II .......................................................26 2.2 Thực trạng ứng dụng Basel trong hệ thống ngân hàng Việt Nam ...................28 2.2.1 Quy định về an toàn vốn tối thiểu ............................................................30 2.2.2 Hoạt động thanh tra giám sát ...................................................................34 2.2.3 Minh bạch thông tin ................................................................................35 2.3 Tình hình ứng dụng Hiệp ước Basel II vào ACB............................................36 2.3.1 Tình hình hoạt động của ACB .................................................................36 2.3.2 Thành tựu đã đạt được .............................................................................41 2.3.2.1 Tỷ lệ an toàn vốn và hệ thống xếp hạng nội bộ .................................41 2.3.2.2 Kiểm tra giám sát nội bộ của ACB ....................................................47 2.3.2.3 Minh bạch thông tin ..........................................................................50 2.4 Những nguyên nhân ảnh hưởng đến ứng dụng Hiệp ước Basel II...................51 2.4.1 Đối với ACB ...........................................................................................51 2.4.1.1 Về tỷ lệ an toàn vốn ..........................................................................51 2.4.1.2 Công nghệ thông tin chưa đáp ứng yêu cầu .......................................51 2.4.1.3 Về công tác kiểm tra giám sát nội bộ ................................................52 2.4.1.4 Về nguồn nhân lực ............................................................................53 2.4.2 Nguyên nhân mang tính tổng thể .............................................................54 2.4.2.1 Nội dung phức tạp và chi phí thực hiện lớn .......................................54 2.4.2.2 Hệ thống thông tin chưa hoàn thiện...................................................55 2.4.2.3 Thiếu tổ chức xếp hạng tín dụng chuyên nghiệp ...............................56 2.4.2.4 Năng lực giám sát hạn chế ................................................................57 2.4.2.5 Nền tảng pháp lý chưa đảm bảo ........................................................58 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ......................................................................60 Chương 3 GIẢI PHÁP ỨNG DỤNG HIỆP ƯỚC BASEL II TRONG QUẢN TRỊ RỦI RO TẠI ACB .........................................................................................61 3.1 Giải pháp ứng dụng Basel II trong QTRR tại ACB ........................................61 3.1.1 Xây dựng lộ trình và mô hình áp dụng Basel II .......................................61 3.1.1.1 Lộ trình đề xuất áp dụng Basel..........................................................61 3.1.1.2 Mô hình Basel II có thể áp dụng vào QTRR tại ACB ........................65 3.1.2 Nhóm giải pháp hoàn thiện theo yêu cầu trụ cột 1 ...................................66 3.1.2.1 Đảm bảo tỷ lệ an toàn vốn.................................................................66 3.1.2.2 Phát triển nhanh công nghệ thông tin. ...............................................67 3.1.2.3 Tiếp tục hoàn thiện hệ thống xếp hạng nội bộ. ..................................69 3.1.3 Giải pháp hoàn thiện theo yêu cầu trụ cột 2 .............................................70 3.1.3.1 Cải tiến quy trình quản trị rủi ro. .......................................................70 3.1.3.2 Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ................................................70 3.1.4 Nhóm giải pháp hoàn thiện theo yêu cầu trụ cột 3 ...................................72 3.2 Giải pháp mang tính tổng thể .........................................................................73 3.2.1 Hoàn thiện hệ thống cung cấp thông tin CIC. ..........................................73 3.2.2 Xây dựng hệ thống xếp hạng tín nhiệm độc lập và chuyên nghiệp. ..........75 3.2.3 Đảm bảo minh bạch thông tin. .................................................................76 3.2.4 Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật ....................................................77 3.2.5 Xây dựng cơ chế giám sát phối hợp và nâng cao công tác kiểm tra giám sát. ...................................................................................................................79 3.2.6 Tăng tính chủ động và sức mạnh tài chính cho NHTM ............................81 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ......................................................................83 KẾT LUẬN...........................................................................................84 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................... i Tài Liệu Bằng Tiếng Anh .................................................................... i Tài Liệu Bằng Tiếng Việt .................................................................... i Tài Liệu Từ Website ........................................................................... ii PHỤ LỤC 1........................................................................................... iii PHỤ LỤC 2........................................................................................... vi PHỤ LỤC 3......................................................................................... viii PHỤ LỤC 4........................................................................................... ix PHỤ LỤC 5......................................................................................... xvi PHỤ LỤC 6....................................................................................... xviii PHỤ LỤC 7...........................................................................................xx PHỤ LỤC 8....................................................................................... xxiii i PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do nghiên cứu Nền kinh tế thế giới ngày nay là một “thế giới phẳng – the world is flat” - quá trình toàn cầu hóa kinh tế kéo theo quá trình toàn cầu hóa mọi mặt đời sống xã hội loài người trên hành tinh này đi vào “luật chơi chung”. Thế giới ngày càng nhiều chuẩn mực chung và những đòi hỏi chung như một lẽ tất yếu - dù là trong khuôn khổ quan hệ song phương hay trong quan hệ đa phương. Trong xu thế hội nhập và phát triển toàn cầu ngày nay, Việt Nam cũng không ngoại lệ, tích cực tham gia vào khối ASEAN, gia nhập khu vực mậu dịch tự do AFTA, tổ chức thương mại thế giới (WTO)… Trong nền kinh tế các ngân hàng đóng vai trò rất lớn, đây là lĩnh vực nhạy cảm và phải tuân thủ chặt chẽ các cam kết và thực hiện các nghĩa vụ theo tiến trình hội nhập. Chính vì vậy để có thể hội nhập, phát triển và không bị thụt lùi trong thế giới phát triển không ngừng, các ngân hàng không thể tách rời hoạt động của mình với các ngân hàng trên thế giới. Theo lộ trình hội nhập WTO đã cam kết đến năm 2010 về cơ bản Việt Nam phải thực hiện mở cửa hoàn toàn trong lĩnh vực ngân hàng và các hạn chế đối với ngân hàng thương mại cần được dỡ bỏ. Điều này làm cho thị trường tài chính Việt Nam trở thành một phần của thị trường quốc tế, làm tăng mức độ cạnh tranh. Các ngân hàng thương mại Việt Nam có sân chơi rộng lớn hơn, luật chơi công bằng hơn bên cạnh đó cũng phải đối mặt với nhiều rủi ro hơn. “Hãy nói cho tôi biết bạn quản trị rủi ro ra sao, tôi sẽ nói ngân hàng bạn thế nào?” – Tiến sĩ S.L.Srinivasulu Chủ tịch tập đoàn KESDEE Inc - nơi cung cấp các giải pháp học tập trực tuyến (e-learning) về tài chính có trụ sở tại California, Hoa Kỳ. Ông Srinivasulu cho rằng: Quản trị rủi ro tốt chính là một nguồn lợi thế cạnh tranh và là một công cụ tạo ra giá trị, cũng góp phần tạo ra các chiến lược kinh doanh hiệu quả hơn. Chính vì thế một trong những hiệp ước quốc tế về quản trị rủi ro được các chuyên gia và lãnh đạo trong lĩnh vực ngân hàng đặc biệt quan tâm chính là Hiệp ii ước quốc tế về tỷ lệ an toàn vốn trong hoạt động ngân hàng (Hiệp ước Basel - Hiệp ước này được rất nhiều quốc gia trên thế giới áp dụng làm chuẩn mực để đánh giá và giám sát hoạt động của hệ thống ngân hàng nước mình sau hàng loạt sự sụp đổ của các ngân hàng vào thập kỷ 80). Hiệp ước Basel II đưa ra nhiều quy định để các ngân hàng tránh khỏi những rủi ro về mặt dữ liệu và thông tin ngân hàng có thể phát sinh từ khái niệm, quy tắc đến so sánh, kết hợp những yếu tố quản lý như một chìa khoá để giảm thiểu rủi ro. Hiệp ước Basel II đưa ra các tiêu chuẩn về vốn, về việc rà soát và giám sát; về việc minh bạch thông tin trong hoạt động ngân hàng bằng các mô hình và phương pháp phức tạp, hiện đại đòi hỏi vốn cao và chi phí lớn nên việc áp dụng ở nước ta còn nhiều hạn chế chỉ mới có thể áp dụng các quy định và điều kiện của Hiệp ước Basel I. Hiện tại các ngân hàng Việt Nam thấy rõ vai trò của quy định và chuẩn mực Hiệp ước Basel II là rất cần thiết trong hoạt động quản trị rủi ro, các ngân hàng hành động bằng việc: xây dựng hệ thống xếp hạng nội bộ, công khai thông tin minh bạch hơn… Căn cứ vào đề án phát triển ngành ngân hàng đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020, Thủ tướng chính phủ đã phê duyệt lộ trình liên quan đến Hiệp ước Basel và vận dụng chuẩn mực Basel trong công tác thanh tra, giám sát hoạt động của Ngân hàng. Các Ngân hàng cần phải hiểu biết, nắm rõ và tuân thủ, áp dụng các chuẩn mực quy định của Basel II để từ đó đưa ra phương hướng hoạt động và quản trị rủi ro thích hợp với chuẩn mực quốc tế trong quá trình hội nhập đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển và hoạt động ổn định của các ngân hàng. 2. Vấn đề nghiên cứu Mục tiêu của đề tài làm sáng tỏ những vấn đề sau: • Nghiên cứu các chuẩn mực và quy định của Hiệp ước Basel để làm cơ sở cho việc ứng dụng Hiệp ước Basel vào ACB. • Phân tích thực trạng và khả năng ứng dụng Hiệp ước Basel II tại ACB trong việc quản trị rủi ro và từ đó đưa ra những điểm đã thực hiện được và chưa thực hiện được khi ứng dụng Hiệp ước Basel II. • Trên cơ sở lý luận và phân tích thực trạng, từ đó đưa ra một số giải pháp vận iii dụng Hiệp ước Basel II trong xây dựng hệ thống quản trị rủi ro theo thông lệ quốc tế của ACB và cho hệ thống ngân hàng Việt Nam. 3. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu khoa học sau: phương pháp lý thuyết suy luận logic, duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, phân tích hoạt động kinh tế, phương pháp tổng hợp, phương pháp thống kê, so sánh, phương pháp nghiên cứu dữ liệu thứ cấp (thu thập dữ liệu từ các báo cáo ngành, báo cáo thường niên của ngân hàng nhà nước và các ngân hàng thương mại, tạp chí chuyên ngành) … đi từ cơ sở lý thuyết đến thực tiễn nhằm giải quyết và làm sáng tỏ mục tiêu nghiên cứu của đề tài. 4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu đề tài bao gồm các nội dung sau: • Trụ cột thứ 1: về vốn (Pillar 1 – Minumum Capital Requirements) • Trụ cột thứ 2: đánh giá đúng các loại rủi ro và giám sát (Pillar 2 – Supervisory Review Process) • Trụ cột thứ 3: công khai thông tin (Pillar 3 – Market Discipline) Trong giới hạn điều kiện nghiên cứu, đề tài chỉ xin trình bày 3 trụ cột chính của Basel II và việc ứng dụng vào quản trị rủi ro của Ngân hàng TMCP Á Châu (ACB) từ đó đưa đề xuất các kỹ năng quản trị rủi ro theo chuẩn mực Basel tại ACB, không đi sâu nghiên cứu đầy đủ các chuẩn mực và quy định cụ thể của Hiệp ước Basel II, xin để lại cho phần nghiên cứu sâu hơn sau này. 5. Ý nghĩa của đề tài nghiên cứu Nghiên cứu và đề xuất các giải pháp hỗ trợ để tăng khả năng quản trị rủi ro của ACB bằng việc áp dụng những chuẩn mực của Hiệp ước Basel II. Đề tài hướng tới việc hoàn thiện để có thể được sử dụng một phần bởi những nhà quản trị ngân hàng, đặc biệt là các ngân hàng thương mại nhà nước và ngân hàng thương mại cổ phần trong việc giám sát toàn bộ hoạt động của bản thân ngân hàng, từ đó phân tích những tình huống có thể dẫn đến rủi ro trong quá trình hoạt động và có những giải pháp điều chỉnh kịp thời. iv Ngoài ra, các cơ quan thanh tra và giám sát ngân hàng nhà nước, các cơ quan chịu trách nhiệm quản lý hoạt động của các ngân hàng thương mại cũng có thể sử dụng những thông tin nghiên cứu của đề tài nhằm hoàn thiện hơn quy trình thanh tra, giám sát hoạt động ngân hàng. Điều này giúp xây dựng một hệ thống chuẩn mực chung cho việc so sánh, đánh giá hiệu quả hoạt động của mỗi ngân hàng với các ngân hàng khác. 6. Kết cấu của đề tài nghiên cứu Đề tài “ỨNG DỤNG HIỆP ƯỚC BASEL II TRONG QUẢN TRỊ RỦI RO TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN Á CHÂU” được kết cấu bao gồm các nội dung sau: • Phần mở đầu • Chương I: Quản trị rủi ro và Hiệp ước Basel • Chương II: Ứng dụng Hiệp ước Basel II trong quản trị rủi ro tại ACB • Chương III: Giải pháp ứng dụng Hiệp ước Basel II trong Quản trị rủi ro tại ACB • Phần kết luận v DANH MỤC BẢNG BIỂU – BIỂU ĐỒ 1. DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Nội dung Hiệp ước Basel II ...................................................................... 8 Bảng 1.2: Nội dung trụ cột I ..................................................................................... 9 Bảng 1.3: Bảng các trọng số rủi ro theo Basel I và Basel II .....................................10 Bảng 1.4: Hệ số Beta ...............................................................................................14 Bảng 1.5: So sánh Basel I và Basel II ......................................................................19 Bảng 1.6: Kết quả khảo sát ứng dụng các phương pháp Basel II trong ....................20 nghiên cứu QIS5 ....................................................................................................20 Bảng 1.7: Ứng dụng Basel II trong các nước không phải thành viên của Ủy ban Basel (2007 -2015) ..................................................................................................21 Bảng 1.8: Ứng dụng Basel II tại các nước Châu Á ..................................................23 Bảng 2.1: So sánh tổng tài sản giữa EIB – STB – ACB – VCB ...............................38 Bảng 2.2: Chi tiết quá trình tăng vốn điều lệ của ACB ............................................41 Bảng 2.3: ACB và các NH khác về đảm bảo tỷ lệ an toàn vốn................................43 Bảng 2.4: Phân loại nợ theo xếp hạng nội bộ của ACB............................................47 Bảng 3.1: Lộ trình áp dụng Basel tại ACB ..............................................................63 2. DANH MỤC BIỂU ĐỒ Hình 2.1: Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu ACB (2005-2010) ..........................................43 vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ACB Ngân Hàng Thương Mại Cổ Phần Á Châu NHTM Ngân Hàng Thương Mại NH Ngân Hàng NHNN Ngân Hàng Nhà Nước QTRR Quản Trị Rủi Ro BASEL I Hiệp Ước Vốn Basel I BASEL II Hiệp Ước Vốn Basel II XH Xếp Hạng PP Phương pháp WTO Tổ chức thương mại thế giới BIA Phương pháp chỉ số cơ bản (The Basic Indicator Approach) TSA Phương pháp chuẩn (The Standardized Approach) AMA Phương pháp đo lường nâng cao (Advanced Measurement Approaches). IRB Approach) Phương pháp dựa trên xếp hạng nội bộ (The Internal Ratings-Based 1 Chương 1 QUẢN TRỊ RỦI RO VÀ HIỆP ƯỚC BASEL 1.1. Quản trị rủi ro trong ngân hàng thương mại Rủi ro là một yếu tố gắn liền với bất kỳ dự án, hoạt động hay công việc kinh doanh nào, chính vì thế cần phải đánh giá rủi ro thường xuyên đồng thời xây dựng kế hoạch để quản trị rủi ro. Như vậy để xây dựng kế hoạch QTRR tốt, ta cần phải hiểu rủi ro là gì? Quản trị rủi ro như thế nào? 1.1.1 Khái niệm rủi ro và quản trị rủi ro 1.1.1.1 Khái niệm rủi ro Cho đến nay chưa có được định nghĩa thống nhất về rủi ro. Những trường phái khác nhau, các tác giả khác nhau đưa ra những định nghĩa rủi ro khác nhau, rất phong phú và đa dạng, nhưng tập trung lại có thể chia thành hai trường phái lớn: Theo trường phái truyền thống, rủi ro là những thiệt hại, mất mát, nguy hiểm hoặc các yếu tố liên quan đến nguy hiểm, khó khăn hoặc điều không chắc chắn có thể xảy ra cho con người. Đó là:  Sự không may mắn, sự tổn thất mất mát, nguy hiểm.  Điều không lành, điều không tốt, bất ngờ xảy đến. (từ điển tiếng Việt xuất bản năm 1995)  Theo từ điển Oxford “rủi ro là khả năng gặp những điều không may trong tương lai; một tình huống nguy hiểm hoặc mang đến hậu quả xấu…”  Sự tổn thất tài sản hay sự giảm sút lợi nhuận thực tế so với lợi nhuận dự kiến.  Bất trắc ngoài ý muốn xảy ra trong quá trình kinh doanh, sản xuất của doanh nghiệp, tác động xấu đến sự tồn tại và phát triển của một doanh nghiệp. Theo trường phái trung hòa:  Rủi ro là sự bất trắc có thể đo lường được (Trong “Risk, Uncertainty, and Profit” - Frank Knight (1885-1972))  Rủi ro là bất trắc có thể liên quan đến những biến cố không mong đợi (Theo 2 “The economic theory of risk and insurance” - Sir Allan Robert Willet)  Rủi ro là giá trị và kết quả mà hiện thời chưa biết đến  Theo C.Arthur William, Jr.Micheal, L.Smith trong “Risk Management & Insurance” – 1997: “rủi ro là sự biến động tiềm ẩn ở những kết quả. Rủi ro có thể xuất hiện trong hầu hết các hoạt động của con người. Khi có rủi ro người ta không thể dự đoán được chính xác kết qủa. Sự hiện diện của rủi ro gây nên sự bất định. Nguy cơ rủi ro phát sinh bất cứ khi nào một hành động dẫn đến khả năng được hoặc mất không thể đoán trước”. Tóm lại, “Rủi ro” là một sự không chắc chắn hay một tình trạng bất ổn. Tuy nhiên không phải sự không chắc chắn nào cũng là rủi ro, chỉ có những tình trạng không chắc chắn có thể ước đoán trước được xác suất xảy ra mới được xem là rủi ro. Những tình trạng không chắc chắn chưa từng xảy ra và không thể ước đoán trước được xác suất xảy ra là sự bất trắc chứ không phải rủi ro. Rủi ro vừa mang tính tích cực vừa mang tính tiêu cực: rủi ro có thể mang đến cho con người những tổn thất, mất mát, nguy hiểm; nhưng cũng có thể mang đến cơ hội, thời cơ. Nếu tích cực nghiên cứu, nhận dạng, đo lường rủi ro, có thể tìm ra được những biện pháp phòng ngừa, hạn chế tiêu cực và phát huy được những cơ hội tích cực mang lại từ rủi ro. Như vậy theo các định nghĩa của rủi ro nêu trên có 2 điểm chung, đó là:  Thứ 1: rủi ro là một sự kiện bất ngờ, không mong đợi.  Thứ 2: khi xảy ra, rủi ro gây tổn thất cho con người, doanh nghiệp. Rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngân hàng: Trong nền kinh tế, hoạt động kinh doanh của các NH tiềm ẩn nhiều khả năng rủi ro cùng với sự phát triển các loại hình sản phẩm dịch vụ, do chịu tác động của nhiều yếu tố như: môi trường kinh tế, chính trị, xã hội; chính sách quản lý điều hành vĩ mô và vi mô của các cơ quan quản lý NH... Để tận dụng các cơ hội và giảm thiểu rủi ro, tổn thất thì NH cần xác định thế nào là rủi ro hoạt động kinh doanh của mình: Rủi ro trong hoạt động kinh doanh ngân hàng là những biến cố không mong đợi xảy ra và gây tổn thất cho ngân hàng về tài sản của ngân hàng, giảm sút lợi nhuận thực tế so với dự kiến hoặc phải bỏ ra thêm một khoản chi phí để có thể hoàn 3 thành được một nghiệp vụ tài chính nhất định. Do đó, yêu cầu đặt ra là phải nhận dạng các loại rủi ro từ đó đề xuất các giải pháp quản trị rủi ro hữu hiệu nhằm hạn chế đến mức thấp nhất ảnh hưởng của rủi ro đến hiệu quả hoạt động. 1.1.1.2 Quản trị rủi ro Mục tiêu của NH không phải là giảm thiểu rủi ro mà là QTRR đúng đắn do rủi ro là một yếu tố khách quan nên không thể loại trừ hoàn toàn mà chỉ có thể hạn chế sự xuất hiện cũng như tác hại do chúng gây nên. Vì vậy các NH xem việc chấp nhận rủi ro là cần thiết, bởi doanh thu đến từ việc chấp nhận rủi ro và việc chấp nhận rủi ro sẽ được tính vào “giá”- lãi suất, lợi nhuận đầu tư… “QTRR là một quá trình chấp nhận các rủi ro đã được tính toán chứ không phải né tránh rủi ro” - Việc chấp nhận rủi ro là điều kiện cần thiết để có được lợi nhuận trong tương lai bằng cách phát huy và sử dụng năng lực của chính các NH chống lại những tổn thất mà rủi ro có thể mang đến. Như vậy, QTRR là quá trình tiếp cận rủi ro một cách khoa học, toàn diện và có hệ thống nhằm nhận dạng, kiểm soát, phòng ngừa và giảm thiểu những tổn thất, mất mát, những ảnh hưởng bất lợi của rủi ro. Mục tiêu của QTRR không phải ngăn cấm, mà biết chấp nhận rủi ro, ý thức được rủi ro với kiến thức đầy đủ và hiểu biết rõ ràng để có thể đo lường và giúp giảm nhẹ với là tất cả các chi tiết rủi ro phải vận hành trong phạm vi được chấp thuận, giới hạn và quản lý. Mô hình QTRR bao gồm các bước: Nhận dạng rủi ro, phân tích rủi ro, đo lường rủi ro, kiểm soát, phòng ngừa rủi ro và tài trợ rủi ro. Để xây dựng tốt mô hình QTRR, NH cần xác định mức độ chấp nhận rủi ro như sau: những rủi ro sẵn sàng chấp nhận và những rủi ro muốn tránh; Mức độ rủi ro sẽ chấp nhận; Mức lợi nhuận cần thu được. Công tác QTRR bao gồm các nội dung sau:  Xác định hạn mức rủi ro: Các bộ phận nghiệp vụ QTRR xác định hạn mức rủi ro cho bộ phận mình và hạn mức này được Hội đồng quản trị xem xét lại và thông qua. Ban điều hành chịu trách nhiệm các bộ phận nghiệp vụ tuân thủ hạn mức này. 4  Đánh giá rủi ro: Việc đánh giá rủi ro đòi hỏi phải xác định được những rủi ro lớn liên quan đến sản phẩm, dịch vụ hay hoạt động của TCTD, phải có các chốt kiểm tra năm trong quy trình nghiệp vụ để kiềm chế rủi ro trong các hạn mức đã được đề ra cùng với các biện pháp để theo dõi các trường hợp ngoại lệ vượt hạn mức rủi ro.  Theo dõi rủi ro: sau khi xác định hạn mức và đánh giá được mức độ rủi ro của từng loại rủi ro để từ đó theo dõi rủi ro theo từng lĩnh vực kinh doanh với những rủi ro khác nhau.  Kiểm soát rủi ro: kiểm soát rủi ro trên góc độ toàn diện các hoạt động ngân hàng để đưa ra biện pháp giảm thiểu rủi ro hợp lý.  Báo cáo đánh giá về QTRR: căn cứ dựa trên kết quả đánh giá rủi ro để báo cáo đánh giá những mặt được, tồn tại, để rút kinh nghiệm và có hướng giải quyết phù hợp. 1.1.2 Phân loại, nguyên nhân rủi ro Rủi ro trong hoạt động kinh doanh NH có thể xuất hiện tại tất cả các nghiệp vụ như: thanh toán, tín dụng, tiền gửi, ngoại tệ, đầu tư... Vì vậy, vấn đề rủi ro NH luôn được các NH đặc biệt chú trọng nghiên cứu, phân tích, thậm chí ngay cả khi nền kinh tế đang rất ổn định. Rủi ro trong hoạt động NHTM bao gồm các loại rủi ro cơ bản sau: Rủi ro tín dụng, rủi ro thị trường và rủi ro vận hành. 1.1.2.1 Rủi ro tín dụng a. Khái niệm: Hiện nay hoạt động tín dụng vẫn là hoạt động mang lại thu nhập chính cho các NHTM Việt Nam, vì thế rủi ro tín dụng vẫn là loại rủi ro chiếm tỷ trọng lớn nhất và mang lại hậu quả nghiêm trọng nhất cho các NH. Trước những thay đổi của các yếu tố vĩ mô, cùng với sự cạnh tranh và hội nhập sẽ làm cho nguy cơ xảy ra rủi ro tín dụng càng cao hơn, do đó hoạt động QTRR tín dụng càng phải được quan tâm hơn. Theo Joel Bessis trong quyển RISK MANAGEMENT IN BANKING: “Rủi ro tín dụng được hiểu là những tổn thất do khách hàng không trả được nợ hoặc sự giảm sút chất lượng của những khoản vay”. Như vậy, rủi ro tín dụng là rủi ro phát 5 sinh khi khách hàng mất khả năng chi trả nợ vay: vốn và lãi. Rủi ro này xảy ra do nguyên nhân khách quan hoặc chủ quan từ phía NH lẫn khách hàng. b. Phân loại: Từ khái niệm trên ta có thể phân tích rủi ro tín dụng thành:  Rủi ro đọng vốn: Đó là rủi ro khi khách hàng sai hẹn trong nghĩa vụ trả nợ theo hợp đồng bao gồm vốn gốc và/ hoặc lãi vay. Sự sai hẹn này là do trễ hạn.  Rủi ro mất vốn: Đó là rủi ro khi khách hàng sai hẹn trong nghĩa vụ trả nợ theo hợp đồng: vốn gốc và/hoặc lãi vay. Sự sai hẹn này là do không thanh toán. c. Nguyên nhân: Có nhiều tiêu chí phản ảnh rủi ro tín dụng của NHTM như: Nợ xấu và tỷ lệ nợ xấu trên tổng dư nợ; Tỷ lệ nợ xấu trên vốn chủ sở hữu; Tỷ lệ nợ xấu trên quỹ dự phòng tổn thất; Nợ đáng nghi ngờ (nợ có vấn đề) - có khả năng chuyển thành nợ xấu cao; Nợ không có tài sản đảm bảo. Rủi ro tín dụng tồn tại song song với sản phẩm tín dụng của NH, nên chỉ có thể hạn chế và chấp nhận rủi ro ở một mức độ nhất định. Tuy nhiên việc phân tích và làm rõ nguyên nhân sẽ giúp tìm ra biện pháp xử lý thích hợp hơn để giảm thiểu rủi ro. Nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng bao gồm: (1) Nguyên nhân khách quan  Rủi ro do môi trường kinh tế không ổn định: Sự biến động quá nhanh và không dự đoán được của thị trường thế giới; Rủi ro tất yếu của quá trình tự do hóa tài chính, hội nhập quốc tế; Thiếu sự quy hoạch, phân bổ đầu tư một cách hợp lý đã dẫn đến khủng hoảng thừa về đầu tư trong một số ngành.  Rủi ro do môi trường pháp lý chưa thuận lợi: Sự kém hiệu quả của cơ quan pháp luật cấp địa phương; Sự thanh tra, kiểm tra, giám sát chưa hiệu quả của NHNN; Hệ thống thông tin quản lý còn bất cập. (2) Nguyên nhân chủ quan  Rủi ro do các nguyên nhân từ phía khách hàng vay: Sử dụng vốn sai mục đích, không có thiện chí trong việc trả nợ vay; Khả năng quản lý kinh doanh kém; Tình hình tài chính doanh nghiệp yếu kém, thiếu minh bạch.  Rủi ro do các nguyên nhân từ phía NH cho vay: Lỏng lẻo trong công tác kiểm 6 tra nội bộ; Bố trí cán bộ thiếu đạo đức và trình độ chuyên môn nghiệp vụ; Thiếu giám sát và quản lý sau khi cho vay; và sự hợp tác giữa các NHTM quá lỏng lẻo, vai trò của CIC chưa thực sự hiệu quả.  Rủi ro do bất cân xứng thông tin: Rủi ro lựa chọn bất lợi và Rủi ro đạo đức. 1.1.2.2 Rủi ro thị trường a. Khái niệm: Là rủi ro tổn thất tài sản, xảy ra khi có sự thay đổi của giá cả thị trường hay những biến động thị trường làm ảnh hưởng đến giá trị tài sản và hoạt động cho vay của NH. b. Phân loại: Bao gồm các lại rủi ro sau: Rủi ro lãi suất, rủi ro tỷ giá hối đoái, rủi ro giá cổ phiếu, rủi ro giá trái phiếu. c. Nguyên nhân  Thị trường bất động sản có ảnh hưởng đến khách hàng vay đầu tư bất động sản, giá bất động sản biến động ảnh hưởng đến giá tài sản thế chấp tại NH ...  Thị trường chứng khoán có ảnh hưởng đến khách hàng vay vốn đầu tư chứng khoán, giá chứng khoán giảm ảnh hưởng đến hoạt động đầu tư chứng khoán, làm giảm giá trị các chứng khoán cầm cố tại NH …  Thị trường xuất khẩu có ảnh hưởng đến các khách hàng vay vốn phục vụ hoạt động xuất khẩu. Nguyên nhân gây ra rủi ro lãi suất:  Sự biến động của lãi suất thị trường.  Sự không cân xứng về kỳ hạn của tài sản nợ và tài sản có: Trường hợp 1: Kỳ hạn của tài sản nợ nhỏ hơn kỳ hạn của tài sản có: huy động vốn ngắn hạn để cho vay, đầu tư dài hạn. Trường hợp 2: Kỳ hạn của tài sản nợ lớn hơn kỳ hạn của tài sản có: huy động vốn dài hạn để cho vay, đầu tư ngắn hạn.  Áp dụng các loại lãi suất khác nhau trong quá trình huy động vốn và cho vay: huy động vốn với lãi suất cố định và cho vay với lãi suất thả nổi và ngược lại.  Do có sự không phù hợp về khối lượng giữa nguồn huy động với việc sử dụng khối lượng nguồn vốn đó để cho vay.  Do tỷ lệ lạm phát dự kiến không phù hợp với tỷ lệ lạm phát thực tế -> Vốn 7 của ngân hàng không bảo toàn sau khi cho vay. Nguyên nhân gây ra rủi ro hối đoái:  Tỷ giá hối đoái trên thị trường biến động.  Ngân hàng duy trì trạng thái ngoại hối không cân bằng. 1.1.2.3 Rủi ro vận hành a. Khái niệm: Rủi ro vận hành hay còn gọi là rủi ro hoạt động là rủi ro thua lỗ do các hành động của con người, quá trình, hạ tầng, công nghệ có tác động tiêu cực đến hoạt động của ngân hàng. b. Phân loại: Bao gồm các rủi ro có thể phát sinh do cách thức điều hành, quản lý của một ngân hàng, rủi ro này chủ yếu do yếu tố con người gây ra. Môi trường nội bộ Con Người Môi trường bên ngoài Quy Trình Công Nghệ c. Nguyên nhân:  Cán bộ tham ô, năng lực quản lý kém  Nhân viên tín dụng vi phạm quy trình quản lý tín dụng  Trình độ chuyên môn cán bộ tín dụng yếu kém.  Cấu trúc hạn mức không phù hợp trong lĩnh vực kinh doanh nguồn vốn  Không có phương án phòng chống, hạn chế thiệt hại khi rủi ro xảy ra  Hoạt động gian lận và tội phạm bên ngoài  Công tác bảo mật công nghệ thông tin yếu kém, rủi ro đường truyền. 1.2 Hiệp ước vốn về quản trị rủi ro ngân hàng 1.2.1 Hiệp ước Basel II a. Mục tiêu: Nâng cao chất lượng và sự ổn định của hệ thống NH quốc tế; Tạo lập 8 và duy trì một sân chơi bình đẳng cho các NH hoạt động ở sân chơi quốc tế; Đẩy mạnh việc chấp nhận các thông lệ nghiêm ngặt hơn trong lĩnh vực QTRR. b. Basel II sử dụng khái niệm“Ba trụ cột”: Bảng 1.1: Nội dung Hiệp ước Basel II Nội dung hiệp ước Basel II Trụ cột 1: Yêu cầu vốn tối thiểu Trụ cột 2: Thanh tra và giám sát Tính toán nhu cầu vốn tối thiểu. Cấu thành vốn bao gồm RR tíndụng PP chuẩn PP xếp hạng nội bộ cơ bản PP xếp hạng nội bộ nâng cao Rủi ro hoạt động - PP Chuẩn - PP chỉ số cơ bản - PP tính toán cao cấp Trụ cột 3: Kỹ luật thị trường – Minh bạch thông tin Rủi ro thị trường - PP chuẩn - PP mô hình nội bộ (Nguồn: Basel Committee on Banking Supervision, International Covergence of Capital Measurement and Capital Standards, June 2006 trang 6)  Trụ cột thứ nhất: Quy định yêu cầu về vốn tối thiểu, tính theo ba yếu tố rủi ro chính mà NH đối mặt: rủi ro tín dụng, rủi ro vận hành (rủi ro hoạt động) và rủi ro thị trường.  Trụ cột thứ hai: Hướng dẫn liên quan đến công tác kiểm tra và giám sát NH.  Trụ cột thứ ba: Yêu cầu tuân thủ minh bạch thông tin về vốn, rủi ro để đảm bảo nguyên tắc của thị trường. Như vậy, quá trình phát triển của Basel và những Hiệp ước mà tổ chức này đưa ra, các NHTM càng ngày càng được yêu cầu hoạt động một cách minh bạch hơn, đảm bảo vốn phòng ngừa cho nhiều loại rủi ro hơn và giảm thiểu được rủi ro.