Tài liệu ử dụng tài liệu lịch sử địa phương trong dạy học lịch sử việt nam thời kỳ 1945 – 1954 trường trung học phổ thông tỉnh nam định

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ NGOAN SỬ DỤNG TÀI LIỆU LỊCH SỬ ĐỊA PHƢƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM THỜI KỲ 1945 – 1954 TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH NAM ĐỊNH LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM LỊCH SỬ HÀ NỘI – 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ NGOAN SỬ DỤNG TÀI LIỆU LỊCH SỬ ĐỊA PHƢƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM THỜI KỲ 1945 – 1954 TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH NAM ĐỊNH LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM LỊCH SỬ CHUYÊN NGÀNH: LÍ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN LỊCH SỬ Mã số: 60 14 01 11 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS.TRỊNH ĐÌNH TÙNG HÀ NỘI – 2016 LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, em đã nhận được sự quan tâm giúp đỡ tận tình của các thầy cô giáo khoa Lịch sử, trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội. Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS.Trịnh Đình Tùng, người đã hướng dẫn tận tình, chỉ bảo, đóng góp ý kiến quý báu và tạo mọi điều kiện giúp đỡ em hoàn thành luận văn này. Em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, tập thể cán bộ, giáo viên trường THPT Ngô Quyền đã tạo mọi điều kiện và động viên, giúp đỡ để em hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Lời cuối cùng, xin gửi lời tri ân sâu sắc nhất đến gia đình, bạn bè đã luôn động viên, khích lệ, giúp đỡ em hoàn thành tốt luận văn này . Hà Nội, tháng năm 2016 Học viên Nguyễn Thị Ngoan i DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT - DHLS : Dạy học lịch sử - ĐHQG : Đại học quốc gia - ĐHSP : Đại học sư phạm - GV : Giáo viên - HS : Học sinh - LS : Lịch sử - LSĐP : Lịch sử địa phương - LSVN : Lịch sử Việt Nam - LSTG : Lịch sử thế giới - Nxb : Nhà xuất bản - PPDH : Phương pháp dạy học - SGK : Sách giáo khoa - SĐTD : Sơ đồ tư duy - THPT : Trung học phổ thông - TD : Thực dân ii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................ ii MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .............................................................................. 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 9 4. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài .................................................................... 10 5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ................................... 11 6. Ý nghĩa của đề tài ............................................................................................ 11 7. Đóng góp của đề tài......................................................................................... 12 8. Giả thuyết khoa học ........................................................................................ 12 9. Cấu trúc của đề tài ........................................................................................... 12 CHƢƠNG 1:CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG TÀI LIỆU LỊCH SỬ ĐỊA PHƢƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM THỜI KỲ 1945 – 1954 TRƢỜNG THPT TỈNH NAM ĐỊNH ........................................................................................................ 13 1.1. Cơ sở lí luận ................................................................................................. 13 1.1.1. Một số thuật ngữ, khái niệm cơ bản sử dụng trong đề tài ........................ 13 1.1.2. Các loại tài liệu lịch sử địa phương.......................................................... 15 1.1.3. Đặc điểm của việc sử dụng tài liệu lịch sử địa phương trong dạy học LSVN ở trường THPT ................................................................................... 17 1.1.4. Đặc trưng của kiến thức lịch sử và con đường hình thành kiến thức cho học sinh trong DHLS ở trường THPT .......................................................... 19 1.1.5. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu lịch sử địa phương trong DHLS ở trường THPT. ........................................................................................ 22 1.2. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................. 29 Tiểu kết chương 1................................................................................................ 34 iii CHƢƠNG 2:NGUỒN TÀI LIỆU LỊCH SỬ ĐỊA PHƢƠNG CẦN SỬ DỤNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM THỜI KỲ 1945 – 1954 TRƢỜNG THPT TỈNH NAM ĐỊNH ..................................................... 36 2.1. Những yêu cầu cơ bản khi khai thác và sử dụng nguồn tài liệu lịch sử địa phương trong dạy học lịch sử ở trường THPT .............................................. 36 2.1.1. Sử dụng tài liệu lịch sử địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam phải góp phần thực hiện mục tiêu dạy học. ........................................................ 36 2.1.2. Sử dụng tài liệu lịch sử địa phương góp phần làm rõ các sự kiện cơ bản của lịch sử dân tộc được phản ánh trong sách giáo khoa. .......................... 37 2.1.3. Sử dụng tài liệu lịch sử địa phương phải kích thích được hứng thú, tính chủ động và tự giác học tập của HS ............................................................ 38 2.1.4. Sử dụng tài liệu lịch sử điạ phương phải đảm bảo tính cơ bản, điển hình. ..................................................................................................................... 39 2.1.5. Sử dụng tài liệu LSĐP phải đảm bảo tính linh hoạt, sáng tạo ................. 41 2.2. Nguồn tài liệu LSĐP cần sử dụng trong dạy học lịch sử Việt Nam thời kì 1945 – 1954 trường THPT tỉnh Nam Định ............................................. 42 2.2.1. Nội dung nguồn tài liệu thành văn liên quan đến LSVN thời kì 1945 – 1954 .................................................................................................................. 42 2.2.2. Nội dung nguồn tài liệu trong bảo tàng tỉnh Nam Định liên quan đến LSVN thời kì 1945 – 1954. ........................................................................... 53 Tiểu kết chương 2................................................................................................ 56 CHƢƠNG 3:CÁC BIỆN PHÁP SỬ DỤNG TÀI LIỆU LỊCH SỬ ĐỊA PHƢƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM THỜI KỲ 1945 – 1954 TRƢỜNG THPT TỈNH NAM ĐỊNH. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .......................................................................................................... 59 3.1. Vị trí, nội dung cơ bản của phần Lịch sử Việt Nam thời kỳ 1945 – 1954 trường THPT. ............................................................................................ 59 3.1.1. Vị trí........................................................................................................... 59 3.1.2. Mục đích .................................................................................................... 60 iv 3.1.3. Nội dung kiến thức cơ bản của LSVN thời kì 1945 - 1954. ..................... 62 3.2. Các biện pháp sử dụng tài liệu LSĐP trong DHLS Việt Nam thời kỳ 1945 – 1954 trường THPT tỉnh Nam Định ......................................................... 65 3.2.1. Nhóm biện pháp dạy học bài nội khóa...................................................... 65 3.2.2. Nhóm các biện pháp hoạt động ngoại khóa lịch sử Việt Nam (1945 – 1954) có sử dụng tài liệu LSĐP Nam Định. .................................................... 79 3.3. Thực nghiệm sư phạm .................................................................................. 94 3.3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ................................................................ 94 3.3.2. Đối tượng, địa bàn thực nghiệm ............................................................... 95 3.3.3. Nội dung và phương pháp thực nghiệm ................................................... 95 3.3.4. Kết quả thực nghiệm ................................................................................. 96 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................... 97 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 100 PHỤ LỤC ........................................................................................................... 106 v DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Nội dung nguồn tài liệu thành văn liên quan đến LSVNthời kì 1945 – 1954..................................................................................................... 43 Bảng 2.2. Nội dung nguồn tài liệu trong bảo tàng tỉnh Nam Định liên quan đến LSVN thời kì 1945 – 1954 ................................................................ 54 Bảng 3.1: Bảng tổng hợp kết quả thực nghiệm .............................................. 96 Bảng 3.2: Bảng tổng hợp kết quả thực nghiệm (%) ...................................... 96 vi DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Biểu đồ so sánh kết quả giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng .................................................................................................................. 97 vii MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong công cuộc đổi mới hiện nay, những biến đổi nhanh chóng của cuộc sống, cùng những thời cơ và thách thức bên ngoài đã đặt nền giáo dục Việt Nam phải đi đúng hướng nhằm thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa – hiện đại hóa. Mỗi môn học ở trường phổ thông với đặc trưng của mình đều phải góp phần giáo dục đào tạo thế hệ trẻ. Môn Lịch sử với chức năng và nhiệm vụ của mình cần góp phần tích cực vào sự nghiệp “Đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, có tri thức, có sức khỏe và nghề nghiệp, trung thành với lí tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực công dân, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Những chức năng, nhiệm vụ trên càng giúp giáo viên dạy sử thêm yêu mến và tự hào về bộ môn Lịch sử, đồng thời hiểu rõ nhiệm vụ của mình trong việc đẩy mạnh, nâng cao chất lượng dạy học ở trường THPT. Một trong những biện pháp để nâng cao chất lượng dạy, học lịch sử ở trường THPT là sự kết hợp giữa LSĐP và LSDT, sử dụng tài liệu LSĐP để cụ thể hóa LSDT. Lịch sử địa phương là một bộ phận hữu cơ của LSDT, bất cứ một sự kiện nào của lịch sử dân tộc đều diễn ra ở một địa phương cụ thể với thời gian, không gian nhất định. Tùy quy mô, tính chất phản ánh mà sự kiện ảnh hưởng đến phạm vi của từng địa phương, cả nước và thậm chí mang tầm thế giới. Tri thức LSĐP là một bộ phận hợp thành, là một biểu hiện cụ thể và phong phú của tri thức LSDT. Nó chứng minh sự phát triển hợp quy luật của mỗi địa phương trong sự phát triển chung của cả nước. Nói như vậy không có nghĩa tri thức LSVN chỉ là phép cộng đơn giản tri thức lịch sử các địa phương mà việc nhận thức LSVN phải được hình thành trên nền tảng hệ thống tri thức LSĐP đa dạng đã được tổng hợp, khái quát ở mức độ cao. Do đó, việc dạy học LSVN và LSĐP có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. 1 Tiếc rằng, do quan niệm chưa đúng của một bộ phận giáo viên ở trường THPT về LSĐP nên công tác này chưa được chú trọng trong dạy học lịch sử, nếu có tiến hành thì cũng mang tính hình thức, chưa tạo được sự hứng thú và hiệu quả cho học sinh. Vì vậy, trong DHLS ở trường THPT cần tăng cường sử dụng lịch sử địa phương để giúp các em khắc phục hạn chế này. Nằm ở phía nam của đồng bằng sông Hồng trù phú, Nam Định đã sớm trở thành một trung tâm văn hoá và tôn giáo ngay từ những thời kỳ đầu thế kỷ XIII trong lịch sử Việt Nam. Năm 1262,nhà Trần cho xây dựng phủ Thiên Trường, đặt dấu mốc đầu tiên cho một đô thị Nam Định sau này. Trong suốt thời kỳ lịch sử từ Thiên Trường cho đến Nam Định ngày nay, trải qua các triều đại Trần, Hồ, Lê, Mạc, Tây Sơn, Nguyễn vùng đất này đã nhiều lần đổi tên như Thiên Trường, rồi Nam Định. Danh xưng Nam Định chính thức có từ năm 1831, dưới thời vua Minh Mạng. Cũng chính nơi đây đã từng chứng kiến biết bao thăng trầm của lịch sử, nơi hội tụ của các nền văn hóa đã từng tồn tại trên đất nước Việt Nam. Đây cũng là nơi là nơi chứng kiến những sự kiện lớn của dân tộc trong suốt chiều dài lịch sử, nhất là giai đoạn từ 1945 đến 1954. Nhân dân tỉnh Nam Định, đặc biệt là thế hệ trẻ cần biết, cần hiểu và tự hào về mảnh đất thân yêu này.Giáo dục LSĐP cho các em là điều vô cùng cần thiết để các em thêm yêu quê hương, từ đó các em có ý thức, có trách nhiệm xây dựng đối với nơi “chôn rau cắt rốn” của mình.Vì thế, sử dụng tài liệu LSĐP Nam Định trong dạy học LSVN không chỉ là việc làm nhằm nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở Nam Định mà còn làm sáng tỏ những đóng góp của nhân dân Nam Định vào sự nghiệp chung. Từ những lý do cấp thiết nêu trên, tôi chọn đề tài “Sử dụng tài liệu lịch sử địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam thời kỳ 1945 – 1954 trường trung học phổ thông tỉnh Nam Định” làm luận văn tốt nghiệp Thạc sỹ, chuyên ngành Lí luận và Phương pháp dạy học bộ môn Lịch sử. 2 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 2.1. Tài liệu nước ngoài LSĐP là vấn đề được quan tâm từ rất sớm ở các nước trên thế giới. Ngay từ đầu thế kỉ XVIII, Nga hoàng Pie đệ nhất rất coi trọng việc nghiên cứu và sưu tầm LSĐP. Trong thời gian này, cuốn LSĐP đầu tiên với tựa đề “Lịch sử Xibia” của Remêdốp được biên soạn.Tiếp đó, Lô-mô-nô-xốp biên soạn tác phẩm về lịch sử các mặt của từng tỉnh, thành phố nước Nga. Cuối thế kỉ XVIII, nhiều tác phẩm khác về các vùng miền khác nhau của nước Nga được xuất bản như: Địa hình vùng Orenbua, Những kiến thức lịch sử sơ giản về dân tộc Đơvin, Sơ yếu lịch sử thành phố Ackhaghen... Bên cạnh việc nghiên cứu địa phương của các nhà khoa học, còn có các hoạt động nghiên cứu trong nhà trường. M.V.Lô-mô-nô-xốp đã thu hút HS ở nông thôn sưu tầm nghiên cứu các mỏ đá và kim loại quý. Tác giả N.P.Bunacốp – một giáo viên trường trung học đã viết 20 cuốn sách về LSĐP. Hoạt động nghiên cứu địa phương cũng được đẩy mạnh trong các trường Đại học ở Cadan, Kiep, Ôđetxa... Các hội nghiên cứu khoa hoc lần lượt được thành lập như “Hội nghiên cứu lịch sử cổ đại Nga” (1840); “Hội khảo cổ học (1846)”... Văn kiện giáo dục đầu tiên của chính quyền Xô viết (1918) đã yêu cầu các trường phổ thông dạy học LSĐP trong giờ nội khóa.Từ năm học 1920 – 1921, địa phương học đã được đưa vào chương trình dạy học ở nhà trường và sau đó đã trở thành tài liệu bắt buộc. Đến năm 1930, mônĐịa phương học được đưa vào giảng dạy ở các trường Đại học sư phạm. Từ những năm 50 của thế kỉ XX trở đi, với việc thành lập các “Hội bảo tàng địa phương”, “Hội bảo vệ các di tích lịch sử và văn hóa” (1996), hoạt động nghiên cứu LSĐP càng được đẩy mạnh, đã góp phần quan trọng vào sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ trong nhà trường Xô viết trước đây. 3 G.N.Matiusin với cuốn “Lịch sử địa phương” (1980), nhấn mạnh rằng: việc dạy học LSĐP trong nhà trường phổ thông đã trở thành một nguyên tắc giáo dục chung. Các tác giả không chỉ giới thiệu các nguồn tư liệu mà còn hướng dẫn phương pháp nghiên cứu, sưu tầm, biên soạn và giảng dạy LSĐP.Dựa trên kinh nghiệm thực tế nhà trường Xô viết, tài liệu đã khái quát lí luận nhiều vấn đề liên quan đến công tác LSĐP, về các hình thức cơ bản của việc dạy học. N.G.Đairi trong cuốn “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào?” đã chỉ ra rằng, thầy giáo bắt buộc phải biết rõ những thành tựu của khoa học lịch sử và các khoa học giáo dục, những vấn đề mà khoa học đang giải quyết, phải biết tất cả những hiện tượng quan trọng nhất của đời sống chính trị, xã hội và văn hóa... Muốn vậy “Phải sử dụng không ngừng và có hệ thống tất cả mọi nguồn tư liệu muôn hình muôn vẻ: tác phẩm kinh điển, văn kiện của Đảng và Nhà nước, sách chuyên khảo, sách giáo khoa, sách báo tạp chí, tác phẩm hội họa, những cuộc tham quan xa...” [Tr.10]. Ông cũng khẳng định: toàn bộ công tác dạy học sẽ vô cùng có lợi, nếu thầy giáo hiểu môn học trên cơ sở tất cả các nguồn tài liệu có liên quan.. Từ việc nhấn mạnh vài trò ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu LSĐP trong giờ học LSDT, Đairi đã đưa ra phương pháp sử dụng SGK, chỉ ra mối quan hệ giữa SGK cũng như tài liệu tham khảo với bài giảng trên lớp. I.F.Kharlamốp trong cuốn “Phát huy tính tích cực của HS như thế nào?” đã khẳng định: “HS không thể hiểu sâu tài liệu học tập và biến nó thành giá trị riêng nếu không chịu hết sức cố gắng về trí tuệ và kiên trì trong học tập” [tr.21]. Do đó, theo ông “vấn đề sử dụng SGK và tài liệu học tập ...có lịch sử của nó mà theo chúng tôi có những điều bổ ích đáng học hỏi” [tr.37], bởi vì “...trong quá trình làm việc với SGK và tài liệu học tập, HS nắm vững và củng cố được kiến thức, đồng thời các em tiếp thu được kĩ năng, kĩ xảo” [tr.37]. Ông cũng khẳng định “tài liệu học tập tự nó đã chứa đựng nhiều yếu tố kích thích, động viên tính ham hiểu biết và tích cực tư duy HS. 4 Đó là chất mới lạ của tri thức khoa học, tính sáng tạo của các sự kiện, tính độc đáo của các kết luận, phương pháp đặc sắc để phát hiện ra khái niệm đã được hình thành, sự thâm nhập sâu xa vào bản chất của hiện tượng” [tr.88]. Cuốn “Phương pháp công tác LSĐP ở trường phổ thông” (1982) do N.X.Bô-ri-ốp (chủ biên) trình bày hai vấn đề chính: nguồn tư liệu và công tác LSĐP ở trường phổ thông. Các tác giả nêu lên những mặt mạnh, yếu của công tác này, đề xuất những biện pháp sư phạm tiến hành có hiệu quả, đồng thời nhấn mạnh phải làm cho HS hứng thú trong quá trình nhận thức lịch sử quê hương mình. Ở Hunggari, công tác nghiên cứu, sưu tầm LSĐP rất coi trọng. Nhà trường kết hợp với các cơ quan chuyên môn lịch sử và văn hóa, tổ chức HS sưu tầm tư liệu để xây dựng những “làng bảo tàng” địa phương. Ở đó, người ta trưng bày hiện vật lịch sử, những kiến thức độc đáo, thể hiện tính đặc thù trong đời sống và văn hóa tinh thần của nhân dân các địa phương. Trong tài liệu của tổ chức UNESCO cũng nói về LSĐP. Tờ “Người đưa tin UNESCO” (6/1989, bản Tiếng việt) đã giới thiệu kinh nghiệm sử dụng các bảo tàng, di tích lịch sử ở địa phương để giảng dạy trong giờ học Lịch sử. Ở Mĩ, trong chương trình các trường Tiểu học (từ lớp 1 đến lớp 6) môn “Nhập môn xã hội học” cũng có một số tiết về “Lịch sử và địa lí về tỉnh ta, bang ta”. Trong các hội nghị lịch sử quốc tế năm 1979 (tại Cộng hòa Dân chủ Đức), năm 1980 (tại Rumani), vấn đề nghiên cứu và giảng dạy LSĐP được thảo luận một cách nghiêm túc. Năm 1994, tại Hội thảo khoa học về giáo dục lịch sử các nước Đông Nam Á, các nhà khoa học đã đặt nhiều vấn đề liên quan đến phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu LSĐP, các nguồn và phương pháp xử lí sử liệu. Trong Khuyến nghị của Nghị viện châu Âu (số 1283) liên quan đến Lịch sử và việc học tập Lịch sử ở châu Âu, ngày 22/1/1996 nhấn mạnh: “Nội dung của các chương trình Lịch sử phải rất mở rộng; phải bao gồm tất cả 5 những mặt của xã hội (lịch sử xã hội và văn hóa cũng như lịch sử chính trị), ...LSĐP cũng như LSDT (nhưng không phải là lịch sử theo quan điểm dân tộc chủ nghĩa) phải được giảng dạy, cũng như lịch sử các dân tộc thiểu số[55; tr.66]. Tại các hội nghị khoa học về giáo dục lịch sử được tổ chức hàng năm ở Trung Quốc, các nhà sử học đã đặt ra nhiều vấn đề liên quan đến phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu LSĐP cá nguồn sử liệu và xử lý nguồn sử liệu. Nhiều nước Đông Nam Á cũng đã thực hiện việc dạy học LSĐP gắn với hoạt động du lịch. Nhờ vậy, môi trường sinh thái nói chung, môi trường văn hóa nói riêng được quan tâm bảo vệ, các di sản văn hóa có giá trị được bảo tồn, tôn tạo, là nguồn tài liệu quý giá để khai thác, nghiên cứu, đem lại hiệu quả cao, có ý nghĩa thiết thực về chính trị, văn hóa, xã hội. 2.2. Tài liệu trong nước Từ xưa, các triều đại phong kiến Việt Nam, ngoài việc nghiên cứu Quốc sử cũng coi trọng LSĐP, một tác phẩm tiêu biểu đó là: Dư địa chí (1435) của Nguyễn Trãi, Phủ biên tạp lục (1776) của Lê Quý Đôn, Đại Nam nhất thống chí (1849) của Quốc sử quán triều triều Nguyễn... Đặc biệt, dưới thời Nguyễn, việc chép sử được mở rộng đến các làng và huyện. Trước Cách mạng tháng Tám 1945, ở nước ta xuất hiện những tài liệu, thần phả, địa chí như:Nghệ An kí (đầu thế kỉ XIX) của Bùi Dương Lịch, Đồ Bàn kí của Nguyễn Văn Hiển, Làng xã An Nam ở Bắc Kì (1894) của P.Ory, Thành bang An Nam (1909) của C.Bripho... Ở miền Nam, dưới thời Mỹ - Ngụy cũng có một số soạn giả nghiên cứu và xuất bản sách về LSĐP: Cao nguyên miền thượng, Phong quang Đắc-lắc của Cửu Long và Toan Ánh; Nước non Bình Định của Quách Tấn,... Các tài liệu này đã trình bày đầy đủ, hệ thống về một địa phương, thể hiện một phần ý thức dân tộc. 6 Việc giảng dạy và học tập LSĐP ở nước ta sớm được đưa vào chương trình, nhất là sau các cuộc cải cách giáo dục (năm 1950, 1956, 1979) bước đầu đạt được kết quả cao về các mặt nội dung và phương pháp dạy học. Cho đến nay đã có nhiều cuốn sách biên soạn về LSĐP. Cuốn “Nghiên cứu và dạy – học LSĐP ở Việt Bắc” (1996)của tác giả Đỗ Hồng Thái, nxb Đại học Quốc gia Hà Nội gồm 2 phần: phần thứ nhất trình bày những vấn đề cơ bản của lịch sử địa phương như khái niệm, vị trí, ý nghĩa của việc nghiên cứu dạy học LSĐP ở trường phổ thông... Phần thứ hai nêu rõ những công việc cụ thể mà GV và HS cần tiến hành trong nghiên cứu và dạy học lịch sử địa phương. Tác giả chỉ ra rằng: “việc dạy học LSĐP là cần thiết, nó không chỉ bổ sung, làm phong phú, cụ thể hóa bức tranh sinh động của lịch sử dân tộc mà còn có tác dụng to lớn trong việc giáo dục lòng tự hào, yêu quý quê hương – nội dung quan trọng của lòng yêu nước – và xác định trách nhiệm đối với việc xây dựng và bảo vệ quê hương” [Tailieu.vn] Cuốn “Lịch sử địa phương” (1989) của Trương Hữu Quýnh, Phan Ngọc Liên, Nguyễn Phan Quang, Nguyễn Văn Am là công trình khoa học tương đối đầy đủ và có hệ thống về việc nghiên cứu, biên soạn và giảng dạy LSĐP ở trường phổ thông. Các giáo trình về Phương pháp dạy học lịch sử dùng cho sinh viên trường Đại học sư phạm, xuất bản vào các năm 1976, 1980; đặc biệt là cuốn giáo trình xuất bản năm 1992 tái bản vào các năm 1998, 1999, 2000, 2004…. đã giành một chương đề cập đến vấn đề nghiên cứu và giảng dạy LSĐP ở các trường phổ thông, gắn việc học tập Lịch sử với đời sống xã hội. Trong đó, các tác giả đặc biệt tập trung đi sâu vào việc hướng dẫn biên soạn và giảng dạy các tiết LSĐP, cũng như công tác sưu tầm, nghiên cứu và xử lí tài liệu thu thập được từ đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn. Cuốn “Phương pháp giảng dạy Lịch sử” tập 1, 2 (1996) do Phan Ngọc Liên, Trần Văn Trị biên soạn đã khẳng định: “Giảng dạy lịch sử gắn liền với 7 đời sống và cần phải liên hệ tri thức lịch sử trong sách vở với cuộc sống, liên hệ lịch sử toàn quốc với LSĐP” [Vũ Đặng Hà Bình, LVTHs, tr.9] Tại Hội thảo khoa học về vấn đề “Nghiên cứu, biên soạn và giảng dạy LSĐP” do Hội khoa học Lịch sử Việt Nam kết hợp với Đại học Vinh tổ chức vào tháng 6/2002, các tác giả đã đi sâu vào những vấn đề chung về nghiên cứu, biên soạn và giảng dạy LSĐ; Việc đổi mới phương pháp dạy học LSĐP và một số kết quả nghiên cứu mới về LSĐP. Năm 2007, “Dự án Việt – Bỉ” triển khai ở Việt Nam đã tổ chức tập huấn cho GV Cao đẳng sư phạm. Dự án triển khai về tài liệu giáo dục LSĐP cho sinh viên các trường Cao đẳng, cho THCS và cho Tiểu học. Ngoài ra, vấn đề này còn được trình bày trên các Tạp chí Giáo dục, Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử, Luận án, Luận văn, Khóa luận tốt nghiệp như: Nguyễn Thị Côi (2002): “Nâng cao hiệu quả dạy học LSĐP ở trường THPT, đăng trên Tạp chí Khoa học trường Đại học sư phạm Hà Nội đã nêu lên vai trò, tầm quan trọng và đề xuất các biện pháp dạy học LSĐP ở trường THPT. Các nhà nghiên cứu, các nhà lí luận dạy học bộ môn lịch sử như Phan Ngọc Liên, Nguyễn Thị Côi, Trịnh Đình Tùng, Trần Đức Minh, Trần Vĩnh Tường, Đặng Văn Hồ, ... đã đề cập đến nhiều khía cạnh nghiên cứu, biên soạn và giảng dạy LSĐP. Tất cả đều thống nhất quan điểm cần thiết phải đưa LSĐP vào giảng dạy trong nhà trường phổ thông cũng như nhấn mạnh sự cần thiết phải sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học lịch sử dân tộc. Vấn đề giảng dạy LSĐP ở trường THPT đang là một đề tài hấp dẫn, cần thiết và đã có nhiều khóa luận tốt nghiệp, luận văn Thạc sĩ, Luận án TS viết về đề tài này, cụ thể: Luận án TS của Đặng Công Lộng (1996) “Nghiên cứu việc giảng dạy LSĐP ở trường THPT (qua thực nghiệm ở Bình Định)”, Luận án “Sử dụng di tích LSĐP trong dạy học LSVN ở trường THPT tỉnh Hưng Yên” (1999) của Hoàng Thành Hải... Các Luận văn như: “Sử dụng tài 8 liệu LSĐP để giáo dục ý thức giữ gìn văn hóa dân tộc trong dạy học lịch sử ở trường THPT (qua ví dụ tỉnh Bắc Ninh)” của Lê Thị Hải Yến; hay “Một số biện pháp nâng cao hiệu quả bài học LSĐP ở trường THPT tỉnh Bắc Giang” của Ngọ Văn Giáp, “Sử dụng LSĐP trong DHLS Việt Nam ở trường THPT tỉnh Sơn La (2009)...của Chu Thị Mai Hương... và một số khóa luận tốt nghiệp khác đã gợi ý cho đề tài. Nhìn chung, các tác giả đều nêu bật được tầm quan trọng của việc sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học lịch sử Việt Nam, đã nhấn mạnh LSĐP với LSDT. Đồng thời, các tác giả cũng đưa ra một số biện pháp, hình thức sử dụng tài liệu LSĐP trong cả nước cũng như ở từng địa phương. Đây thực sự là những tài liệu cần thiêt cho chúng tôi khi thực hiện đề tài nghiên cứu này. Tuy nhiên các công trình trên chỉ mới đề cập việc sử dụng tài liệu LSĐP khác chứ chưa có công trình nghiên cứu nào sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học lịch sử Việt Nam thời kì 1945 – 1954 trường THPT tỉnh Nam Định. Hy vọng đề tài chúng tôi sẽ góp phần bổ sung lí luận phương pháp dạy học lịch sử và các biện pháp sư phạm khả thi để nâng cao chất lượng dạy học LSĐP ở các trường THPT. 3.Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là: Sử dụng tài liệu lịch sử địa phươngtrong dạy học lịch sử Việt Nam thời kì 1945 – 1954 trường THPT tỉnh Nam Định. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Trong khuôn khổ của một Luận văn Thạc sĩ, chúng tôi sẽ không đi sâu vào nghiên cứu tiết dạy LSĐP mà trên cơ sở tìm hiểu lí luận và thực tiễn liên quan đến đề tài, tập trung nghiên cứu và đề xuất các hình thức, biện pháp sử dụng tài liệu lịch sử địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam thời kì 1945 – 1954 trường THPT. 9 4. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài 4.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn dạy học lịch sử nói chung, vận dụng các hình thức, phương pháp dạy học khi tiến hành sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945 – 1954 THPT tỉnh Nam Định (chương trình chuẩn) nói riêng, đề tài sẽ: + Tiếp tục khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu lịch sử địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam. + Đề xuất các hình thức, biện pháp sử dụng tài liệu lịch sử địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945 – 1954 lớp 12, góp phần nâng cao chất lượng dạy học lịch sử ở trường THPT. 4.2. Nhiệm vụ của đề tài Để đạt được mục tiêu trên, đề tài thực hiện các nhiệm vụ cụ thể: - Tìm hiểu cơ sở lý luận về Giáo dục học, Tâm lí học và PPDHmôn Lịch sử. - Khảo sát thực trạng vận dụng các hình thức, biện pháp khi sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học các bài LSVN giai đoạn 1945 – 1954. - Tìm hiểu chương trình SGK, nội dung phần lịch sử Việt Nam từ 1945 đến 1954 trường THPT – chương trình chuẩn. - Xác định yêu cầu khi sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học lịch sử Việt Nam ở trường THPT. - Đề xuất các hình thức, biện pháp sư phạm sử dụng tài liệu lịch sử địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945 – 1954 lớp 12 THPT (chương trình chuẩn) ở tỉnh Nam Định nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học lịch sử nói chung, dạy học LSĐP nói riêng ở trường THPT. - Soạn giáo án và thực nghiệm sư phạm những biện pháp đã đề xuất trong Luận văn. 10 5. Cơ sở phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận của đề tài Dựa trên lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin về nhận thức, tư tưởng Hồ Chí Minh về Giáo dục và Đào tạo; lý luận về tâm lý học, giáo dục học, PPDH của các nhà giáo dục và giáo dục lịch sử . 5.2. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu lý thuyết: tìm hiểu các tác phẩm kinh điển của Mác – Lênin, của Đảng cộng sản về giáo dục lịch sử. - Nghiên cứu nội dung, chương trình SGK lớp 12 và phương pháp sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học lịch sử Việt Nam. - Nghiên cứu thực tiễn: điều tra thực trạng về việc sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945 – 1954 ở trường phổ thông bằng các phiếu điều tra, phỏng vấn, quan sát, dự giờ. - Thực nghiệm sư phạm: soạn bài, tiến hành thực nghiệm sư phạm ở trường phổ thông để khẳng định tính khả thi của đề tài. - Sử dụng toán học thống kê để xử lí số liệu. 6. Ý nghĩa của đề tài 6.1. Ý nghĩa khoa học - Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần làm phong phú thêm lý luận về tài liệu LSĐP, đồng thời giúp chúng tôi nâng cao trình độ về lí luận dạy học, nhất là các hình thức, biện pháp vận dụng các phương pháp dạy học tích cực vào dạy học LSĐP trong bài lịch sử dân tộc. - Đề xuất được hình thức và biện pháp sử dụng tài liệu LSĐP trong DHLS Việt Nam ở trường THPT. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn - Đối với GV: có thể vận dụng các biện pháp sư phạm giúp cho HS trong quá trình học tập một cách toàn diện, nâng cao hiệu quả DHLS ở trường THPT. 11