Tài liệu Tư tưởng hồ chí minh về đoàn kết lương giáo và sự vận dụng của đảng ta trong việc xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc thời kỳ đổi mới

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI Đặng Thị Hoa TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐOÀN KẾT LƢƠNG - GIÁO VÀ SỰ VẬN DỤNG CỦA ĐẢNG TA TRONG VIỆC XÂY DỰNG KHỐI ĐẠI ĐOÀN KẾT TOÀN DÂN TỘC THỜI KỲ ĐỔI MỚI LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC HÀ NỘI, 2016 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI Đặng Thị Hoa TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐOÀN KẾT LƢƠNG - GIÁO VÀ SỰ VẬN DỤNG CỦA ĐẢNG TA TRONG VIỆC XÂY DỰNG KHỐI ĐẠI ĐOÀN KẾT TOÀN DÂN TỘC THỜI KỲ ĐỔI MỚI Chuyên ngành : Triết học Mã số : 60 22 03 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ BÁ TRÌNH HÀ NỘI, 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các tài liệu trong luận văn đều có nguồn gốc rõ ràng. Những kết luận khoa học trong luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào. Tác giả Đặng Thị Hoa LỜI CẢM ƠN Em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các thầy cô giáo trong khoa triết học, Học viện Khoa học xã hội đã quan tâm, tạo điều kiện và giúp đỡ em trong quá trình thực hiện luận văn này. Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới TS Lê Bá Trình thầy giáo đã chỉ bảo, hướng dẫn tận tình, giúp em hoàn thành luận văn. Trong khuôn khổ của một luận văn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Vì vậy, em rất mong nhận được sự đóng góp quý báu của quý thầy cô và các bạn. Em xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 30 tháng 7 năm 2016 HỌC VIÊN Đặng Thị Hoa MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1. TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐOÀN KẾT LƢƠNG GIÁO .............................................................................................................. 13 1.1. Cơ sở hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết lương - giáo ...... 13 1.2. Những nội dung cơ bản về đoàn kết lương - giáo theo tư tưởng Hồ Chí Minh ................................................................................................... 26 Chƣơng 2. SỰ VẬN DỤNG TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐOÀN KẾT LƢƠNG - GIÁO CỦA ĐẢNG TA TRONG VIỆC XÂY DỰNG KHỐI ĐẠI ĐOÀN KẾT TOÀN DÂN TỘC (TỪ KHI ĐỔI MỚI ĐẾN NAY) ............... 41 2.1. Sự vận dụng của Đảng ta về tư tưởng đoàn kết lương - giáo của Hồ Chí Minh thông qua các chủ trương, đường lối của cách mạng Việt Nam......... 41 2.2. Những kết quả đạt được và hạn chế của việc vận dụng tư tưởng đoàn kết lương - giáo của Hồ Chí Minh trong việc xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc của Đảng ta........................................................................... 50 2.3. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết lương - giáo của Đảng ta trong việc xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc hiện nay ................................................................. 69 KẾT LUẬN .................................................................................................... 78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 81 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Lịch sử phát triển của xã hội loài người cho thấy, tôn giáo là một hình thái ý thức xã hội đã tồn tại từ lâu trong đời sống tinh thần của con người. Trong quá trình tồn tại và phát triển, tôn giáo có ảnh hưởng đến mọi mặt của đời sống xã hội của nhiều dân tộc, có nơi, có lúc tôn giáo thống trị và chi phối các mặt của đời sống xã hội. Bên cạnh đó nhân loại cũng chứng kiến những cuộc chiến tranh đẫm máu, kéo dài hàng trăm năm giữa các cộng đồng tôn giáo khác nhau trên thế giới. Thực tế lịch sử chứng minh, tôn giáo thường bị giai cấp thống trị sử dụng như một thứ công cụ đặc biệt để trấn át về mặt tinh thần đối với quần chúng nhân dân, nhưng trong nhiều trường hợp tôn giáo lại là ngọn cờ tư tưởng cho việc tập hợp đông đảo quần chúng nhân dân lao động đoàn kết thành một khối thống nhất, bền gan, đồng sức, đồng lòng trong cuộc đấu tranh chống lại những áp bức, bất công để đòi quyền sống, quyền mưu cầu hạnh phúc ở thế giới trần tục. Có một thời gian dài, nhiều người nhìn nhận không đúng về vai trò, vị trí của tôn giáo. Họ cho rằng cùng với sự phát triển chín muồi của chủ nghĩa xã hội, tôn giáo sẽ nhanh chóng mất đi. Nhưng thực tế, tôn giáo không những không mất đi mà trong những năm tháng cuối thế kỷ XX và đầu thế kỷ XXI, tôn giáo ở nhiều nơi đã hồi sinh trở lại và phát triển mạnh mẽ, kèm theo đó là những vấn đề phức tạp cần được giải quyết như: những xung đột dân tộc, tộc người, tôn giáo liên quan đến xu thế khu vực hóa, quốc tế hóa tôn giáo và những vấn đề bảo tồn, giữ gìn truyền thống văn hóa của cộng đồng dân tộc, quốc gia. Cùng với tình hình trên, nhiều hiện tượng niềm tin tôn giáo mang tính cuồng tín, phản động dẫn tới những hành động khủng bố mang tính hủy diệt, khiến cả thế giới phải sửng sốt đã xuất hiện. 1 Ở Việt Nam, đặc biệt là từ khi thực hiện công cuộc đổi mới đất nước (1986) đến nay, cùng với sự phát triển liên tục về kinh tế, xã hội, các tôn giáo, sinh hoạt tôn giáo ngày càng phát triển góp phần làm phong phú, đa dạng đời sống tinh thần, tâm linh và các nguồn lực để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, bên cạnh đó cũng phát sinh nhiều vấn đề phức tạp trong đời sống xã hội, nếu không có giải pháp cụ thể sẽ là mảnh đất tốt để các âm mưu, thế lực lợi dụng tôn giáo cản trở sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay. Để xây dựng đất nước đạt mục tiêu "Dân giàu, nước mạnh, công bằng, dân chủ, văn minh" hiện nay, một nhiệm vụ hàng đầu, có ý nghĩa chiến lược đặt ra là phải đoàn kết dân tộc, trong đó có đoàn kết lương - giáo, xây dựng sự đồng thuận xã hội để sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân tộc không ngừng được phát huy và trở thành sức mạnh nội sinh để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong khối đại đoàn kết toàn dân ấy, tôn giáo gắn liền với một bộ phận quần chúng nhân dân và có mối quan hệ chặt chẽ với khối đoàn kết toàn dân tộc. Thực hiện tốt công tác tôn giáo là một trong những yêu cầu cấp thiết để xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc hiện nay. Để xây dựng chủ trương, đường lối, chính sách pháp luật đối với tôn giáo đặc biệt là vấn đề đoàn kết lương - giáo và việc áp dụng nó trong việc xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc thời kỳ đổi mới, thì nền tảng tư tưởng - lý luận mà Đảng và Nhà nước ta dựa vào chính là Chủ nghĩa C.Mác V.I.Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống quan điểm lý luận toàn diện, sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam trong đó có vấn đề đoàn kết lương - giáo, đoàn kết dân tộc. Việc nghiên cứu các quan điểm của Hồ Chí Minh về tôn giáo trong đó có vấn đề đoàn kết lương - giáo và vận dụng một cách đúng đắn, nhuần nhuyễn quan điểm của Người trong hoạch định cũng như thực hiện các chính sách, chủ trương về công tác tôn giáo ở nước ta hiện nay sẽ phát huy những 2 mặt tích cực của tôn giáo, góp phần làm phong phú đời sống tinh thần, văn hóa, tâm linh của nhân dân, tăng cường nguồn lực và các điều kiện xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, đồng thời hạn chế những mặt tiêu cực do tôn giáo mang lại. Đảng và Nhà nước ta vận dụng tư tưởng đoàn kết lương - giáo của Hồ Chí Minh để xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc trong quá trình thực hiện công cuộc đổi mới đất nước (từ năm 1986) đến nay đã đạt nhiều thành quả rất quan trọng, góp phần thành công của công cuộc đổi mới, nhưng vẫn còn nhiều vấn đề yếu kém về nhận thức và hành động làm ảnh hưởng đến nhiệm vụ xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân ở nước ta hiện nay. Vì thế nghiên cứu một cách hệ thống và toàn diện tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết lương - giáo - một trong những nội dung của đoàn kết tôn giáo, kế thừa và phát huy những kết quả đã đạt được trong thời kỳ đổi mới để vận dụng vào các chủ trương, chính sách và công tác tôn giáo của Đảng và Nhà nước ta nhằm xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc hiện nay là vấn đề có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cấp bách. Xuất phát từ những lý do cấp thiết trên tôi đã chọn đề tài : Tư tưởng Hồ Chí Minh về " đoàn kết lương - giáo" và sự vận dụng của Đảng ta trong việc xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc thời kỳ đổi mới làm luận văn thạc sĩ triết học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Tư tưởng Hồ Chí Minh về đại đoàn kết dân tộc nói chung và đoàn kết tôn giáo nói riêng trong đó có đoàn kết lương - giáo là một nội dung quan trọng và có ý nghĩa trong hệ thống tư tưởng của Người. Đây cũng là nội dung được nhiều nhà khoa học quan tâm, tập trung nghiên cứu. Tùy theo đối tượng, phạm vi nghiên cứu, các tác giả đã đề cập, khai thác dưới những góc độ khác nhau tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết tôn giáo trong đó có vấn đề đoàn kết lương - giáo. Các công trình được tiếp cận, trình bày dưới nhiều hình thức 3 khác nhau như giáo trình, sách, bài báo, luận văn, luận án,... Có thể khái quát công trình nghiên cứu của một số tác giả, nhóm tác giả như: - Một số công trình nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về tín ngưỡng, tôn giáo. Cuốn sách Hồ Chí Minh về tôn giáo, tín ngưỡng của Viện nghiên cứu tôn giáo, Nxb Khoa học xã hội xuất bản lần đầu năm 1996, xuất bản lần thứ hai năm 1998 có tái bản bổ sung. Cuốn sách đã đề cập đến quan điểm của Hồ Chí Minh về tôn giáo, tín ngưỡng thông qua những giai đoạn lịch sử nhất định cũng như thông qua cách giải quyết vấn đề tôn giáo trong cách mạng giải phóng dân tộc ở nước ta. Cuốn sách Những vấn đề lý luận và thực tiễn tôn giáo ở Việt Nam của Viện nghiên cứu Tôn giáo, Nxb Khoa học xã hội, 1998, là công trình tập thể của các nhà khoa học đề cập đến tư tưởng tôn giáo tín ngưỡng của Hồ Chí Minh. Tác giả Phạm Như Cương đã đặt Hồ Chí Minh trong sự so sánh với các nhà kinh điển của chủ nghĩa C.Mác - V.I.Lênin về vấn đề tôn giáo để làm rõ sự vận dụng sáng tạo và phát triển lý luận về tín ngưỡng, tôn giáo của Hồ Chí Minh. Cũng trong cuốn sách này, tác giả Đỗ Quang Hưng còn cho rằng, Nguyễn Ái Quốc đã phác họa những đường nét khá cơ bản về tính cách, bản chất, đặc tính một số tôn giáo, nhân vật tôn giáo của người Việt Nam và Á Đông. Viện Nghiên cứu Tôn giáo, Viện Khoa học xã hội Việt Nam (1998), Hồ Chí Minh về vấn đề tôn giáo, tín ngưỡng, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. Đây là công trình của một tập thể tác giả đã sưu tầm, tuyển chọn những bài nói, bài viết của Hồ Chí Minh về tín ngưỡng, tôn giáo. Tuy nhiên, hạn chế của cuốn sách là chỉ dừng lại ở việc sưu tầm những bài viết của Hồ Chí Minh về vấn đề tín ngưỡng, tôn giáo mà chưa đi sâu vào phân tích những luận điểm, quan điểm của Hồ Chí Minh về xây dựng khối đoàn kết tôn giáo trong đó có đoàn kết lương - giáo. 4 Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và Đảng ta bàn về tôn giáo do Mã Giang tổng hợp cũng là một ấn phẩm do Tổng cục chính trị - Thư viện quân đội in ấn và lưu hành năm 2003. Cuốn sách đã trình bày những nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về tín ngưỡng, tôn giáo; quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước ta về tín ngưỡng, tôn giáo; vấn đề tôn giáo trong văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX và Văn kiện Hội nghị lần thứ bẩy Ban chấp hành Trung ương khóa IX. Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh đã tổ chức cuộc hội thảo: Nội dung cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo và công tác tôn giáo. Các bài viết tham gia hội thảo này được Nxb Tôn giáo ấn hành thành cuốn sách Tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo và công tác tôn giáo (2003) do GS.TS Lê Hữu Nghĩa và TS Nguyễn Đức Lữ đồng chủ biên. Cuốn sách gồm hai phần: Phần thứ nhất gồm các bài viết Hồ Chí Minh về tôn giáo. Phần thứ hai, gồm các bài tham luận Hồ Chí Minh về công tác tôn giáo. Cuốn sách đã trở thành tài liệu tham khảo tốt cho những người nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo hoặc làm công tác quản lý nhà nước về tôn giáo. Năm 2008, Viện nghiên cứu tôn giáo và tín ngưỡng, thuộc Học Viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh đã có báo cáo tổng hợp kết quả nghiên cứu đề tài khoa học cấp bộ 2007: Tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo và việc vận dụng ở Việt Nam hiện nay do PGS.TS Nguyễn Đức Lữ làm chủ nhiệm. Đề tài gồm hai phần: Phần một, nội dung cơ bản tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo. Phần hai, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo. Công trình này đã khắc họa được một số tư tưởng cơ bản của Hồ Chí Minh về tôn giáo, về vai trò, vị trí và ảnh hưởng của tôn giáo trong đời sống xã hội. Đề tài cũng chỉ ra sự vận dụng tư tưởng Hồ chí Minh về tôn giáo trong ứng xử với tôn giáo của Đảng và Nhà nước ta hiện nay. Đây là những nghiên cứu rất giá trị, có ý nghĩa tham khảo quan trọng đối với luận văn. 5 Trong luận án tiến sĩ triết học: Quan điểm Hồ Chí Minh về tín ngưỡng, tôn giáo (Viện nghiên cứu tôn giáo - Viện khoa học Xã hội Việt Nam, 2007) của tác giả Phạm Hữu Xuyên. Tác giả đã phân tích cơ sở hình thành, quá trình phát triển, nội dung quan điểm tín ngưỡng, tôn giáo của Hồ Chí Minh. Từ đó đi vào phân tích, trình bày sự vận dụng quan điểm của Hồ Chí Minh về tín ngưỡng, tôn giáo của Đảng cộng sản Việt Nam giai đoạn từ 1969 đến nay. Luận án là tài liệu tham khảo tốt cho những người nghiên cứu về tôn giáo. Tuy nhiên, luận án này chưa đề cập sâu được đến vấn đề đoàn kết tôn giáo trong đó có đoàn kết lương - giáo trong tư tưởng Hồ Chí Minh và sự vận dụng tư tưởng đó của Đảng và Nhà nước ta trong giai đoạn hiện nay. - Những nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về đại đoàn kết dân tộc, đoàn kết tôn giáo. Trong các công trình có liên quan đến tư tưởng Hồ Chí Minh về đại đoàn kết dân tộc, đầu tiên phải kể đến công trình Chiến lược đại đoàn kết Hồ Chí Minh, do Phùng Hữu Phú (chủ biên), Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1995; Một số nội dung cơ bản trong tư tưởng đại đoàn kết Hồ Chí Minh của các tác giả: Nguyễn Khánh Bật, Bùi Đình Phong, Hoàng Trang, Nxb Nghệ An, 1995; Tư tưởng Hồ Chí Minh về đại đoàn kết và mặt trận đoàn kết của tác giả Nguyễn Bích Hạnh và Nguyễn Văn Khoan, Nxb Lao động, Hà Nội, 2001; Tư tưởng Hồ Chí Minh về đại đoàn kết với vấn đề phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc trong thời kỳ đổi mới, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2004... Trong những công trình trên, các tác giả đã nêu và phân tích khá sâu sắc có sức thuyết phục các nội dung như: Cơ sở hình thành chiến lược đại đoàn kết Hồ Chí Minh, chiến lược đại đoàn kết Hồ Chí Minh trong cách mạng giải phóng dân tộc và trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Xã hội chủ nghĩa, những nội dung cơ bản trong chiến lược đại đoàn kết Hồ Chí 6 Minh. Tư tưởng Hồ Chí Minh về đại đoàn kết và một số nội dung trong tư tưởng của Người như: Vấn đề tôn giáo trong tư tưởng đại đoàn kết Hồ Chí Minh, phát huy tiềm năng cách mạng của đồng bào các tôn giáo trong khối đại đoàn kết toàn dân tộc, phương pháp đoàn kết tôn giáo theo tư tưởng Hồ Chí Minh, và xem đây như một bộ phận, một khía cạnh để thực hiện đại đoàn kết dân tộc. Công trình Tư tưởng Hồ Chí Minh về dân tộc, tôn giáo và đại đoàn kết trong cách mạng Việt Nam, Đỗ Quang Hưng (chủ biên), Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2003. Trong công trình này, các tác giả đã nghiên cứu có hệ thống các vấn đề như: Vấn đề dân tộc, tôn giáo; đại đoàn kết dân tộc; những nhiệm vụ cấp bách của nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa sau cách mạng tháng Tám. Theo các tác giả, vấn đề dân tộc, tôn giáo là những vấn đề lớn, rất nhạy cảm, liên quan đến nhiều lĩnh vực khác nhau của xã hội và đến nhiều quốc gia, trong đó, Việt Nam không là một ngoại lệ. Đảng ta mà đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, đã giải quyết thành công vấn đề dân tộc, tôn giáo và đại đoàn kết dân tộc. Đó là cơ sở lý luận, thực tiễn quan trọng thực hiện chiến lược đại đoàn kết dân tộc, đoàn kết lương - giáo để kháng chiến kiến quốc thắng lợi. Trong số các luận văn thạc sĩ nghiên cứu về vấn đề này, trước hết phải kể đến luận văn Vấn đề đoàn kết tôn giáo ở Việt Nam trong tư tưởng Hồ Chí Minh của Lý Thị Bích Hồng, luận văn thạc sĩ khoa học Tôn giáo, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2001. Luận văn đã trình bày từ cơ sở hình thành cho đến nội dung, phương pháp đoàn kết tôn giáo trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Từ đó, tác giả nêu ra thực trạng vấn đề đoàn kết tôn giáo theo tư tưởng Hồ Chí Minh và đề xuất các giải pháp. Tuy nhiên, do luận văn trình bày theo hệ quy chiếu của chuyên ngành tôn giáo học nên đã không thấy được hết các mối quan hệ biện chứng giữa tôn giáo với các lĩnh vực khác của đời sống xã hội. 7 Ngoài ra, còn một số luận văn thạc sĩ khác viết về đoàn kết tôn giáo trong tư tưởng Hồ Chí Minh dưới các góc độ, phạm vi, đối tượng, không gian, thời gian khác nhau như: Tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết tôn giáo và sự vận dụng tư tưởng đó vào công cuộc đổi mới ở Việt Nam hiện nay, Nguyễn Xuân Trung, luận văn thạc sỹ Triết học, Đại học khoa học Xã hội và Nhân văn, Hà Nội, 2008. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về chống địch lợi dụng tôn giáo và công tác đảm bảo an toàn trật tự ở nước ta hiện nay, Đỗ Xuân Hiển, Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2008,... Các luận án tiến sĩ nghiên cứu về vấn đề này thời gian gần đây, trước hết phải kể đến luận án: Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết lương giáo trong thực hiện chính sách tôn giáo ở Việt Nam hiện nay, Nguyễn Văn Siu, luận án tiến sĩ chuyên ngành CNXHKH, Học viện Chính trị - Bộ Quốc phòng, Hà Nội, 2011. Trong luận án này, chủ yếu tác giả đi sâu vào phân tích thực chất và thực trạng việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết lương - giáo ở Việt Nam hiện nay. Từ đó, tác giả đưa ra những kiến nghị, giải pháp để thực hiện tốt hơn chính sách tôn giáo theo tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết lương - giáo. Khi đề cập đến sự vận dụng của Đảng và Nhà nước về đoàn kết lương - giáo theo tư tưởng Hồ Chí Minh thì thực chất tác giả mới chỉ trình bày đến vấn đề vận dụng về công tác tôn giáo mà chưa đi sâu vào vấn đề đoàn kết lương - giáo cũng như việc chỉ ra vai trò của đoàn kết lương - giáo trong khối đại đoàn kết dân tộc. Luận án tiến sĩ Triết học: Tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết tôn giáo và sự vận dụng tư tưởng đó vào thực hiện chính sách đoàn kết tôn giáo ở Việt Nam hiện nay của Nguyễn Xuân Trung, chuyên ngành Triết học, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Hà Nội, 2014. Trong luận án này, tác giả đã đi sâu vào nghiên cứu trình bày cơ sở hình thành, những nội cơ bản của đoàn kết 8 tôn giáo trong tư tưởng Hồ Chí Minh và việc thực hiện chính sách đoàn kết tôn giáo hiện nay ở nước ta. Tuy nhiên, đoàn kết tôn giáo nó còn thể hiện ở rất nhiều mặt và nhiều khía cạnh khác nhau nữa mà trong nội dung và phạm vi của luận án chưa thể đề cập đến hết được. Ngoài những công trình khoa học, cuốn sách tiêu biểu liên quan trực tiếp đến tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết tôn giáo trong đó có vấn đề đoàn kết lương - giáo đã trình bày, còn có những bài nghiên cứu trên các tạp chí, cuộc hội thảo khoa học, đặc biệt là tạp chí chuyên ngành tôn giáo. Tác giả Nguyễn Đức Lữ với bài " Tư tưởng tín ngưỡng tự do lương giáo đoàn kết ở Hồ Chí Minh", Tạp chí Dân vận, số 6 - 2003; Về tư tưởng đoàn kết lương giáo của Chủ tịch Hồ Chí Minh, NCS. Lê Đại Nghĩa, tạp chí Nghiên cứu Tôn giáo, số 1 - 2001; Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa tôn giáo với một số lĩnh vực của đời sống xã hội, TS. Nguyễn Đức Lữ, tạp chí Nghiên cứu Tôn giáo, số 6 2002; Tư tưởng Hồ Chí Minh về điểm tương đồng đoàn kết lương giáo và vận dụng vào tình hình hiện nay, Thượng tá. TS Nguyễn Mạnh Hưởng, tạp chí Giáo dục lý luận Chính trị quân sự, số 3 - 2003; Hồ Chí Minh với vấn đề tự do tín ngưỡng và đoàn kết tôn giáo, Văn Thanh Mai, tạp chí Tư tưởng - văn hóa, số 2 - 2005; Vận dụng quan điểm tôn giáo của Hồ Chí Minh để xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc trong cách mạng Việt Nam, Lê Bá Trình, tạp chí Nghiên cứu Tôn giáo, số 8 - 2011; Bối cảnh và cơ sở hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết tôn giáo, Nguyễn Xuân Trung, tạp chí giáo dục lý luận, số 204 - 2013,... Năm 2001, Nxb Chính trị Quốc gia - Sự thật xuất bản cuốn Lý luận về tôn giáo và tình hình tôn giáo ở Việt Nam của Đặng Nghiêm Vạn. Cuốn sách là bản tổng kết những nghiên cứu của các tác giả ở đề tài KHXH - 04 - 06 về những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến tôn giáo và tín ngưỡng ở Việt Nam. Nội dung cuốn sách đã khái quát đầy đủ nhất những vấn đề lý luận 9 chung về tôn giáo, vai trò của tôn giáo trong đời sống xã hội, thực trạng và chính sách tôn giáo ở Việt Nam trên cơ sở vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo và đoàn kết tôn giáo của Đảng và Nhà nước. Cuốn sách của PGS.TS Nguyễn Hồng Dương ( chủ biên ) (2012). Quan điểm đường lối của Đảng về tôn giáo và những vấn đề tôn giáo ở Việt Nam hiện nay, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Các tác giả làm rõ quá trình nhận thức của Đảng về công tác tôn giáo và chính sách tôn giáo qua các cương lĩnh, văn kiện, nghị quyết của Đảng từ khi đổi mới đến nay. Qua đó, các tác giả đi đến kết luận trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, tín ngưỡng, tôn giáo sẽ vẫn tồn tại cùng dân tộc, đòi hỏi Đảng và Nhà nước ta tiếp tục đổi mới các quan điểm, chính sách đối với tín ngưỡng, tôn giáo làm cho chức sắc, tín đồ yên tâm hành đạo, thực hiện tốt nghĩa vụ công dân "sống tốt đời, đẹp đạo". Những kết quả, công trình nghiên cứu này đã có nhiều đóng góp quí giá cho việc nghiên cứu tôn giáo về phương diện lý luận chung cũng như góp phần hoạch định những chủ trương, chính sách đối với tôn giáo, công tác tôn giáo trên bình diện chung của cả nước. Mặc dù tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết tôn giáo trong đó có đoàn kết lương - giáo đã và đang được nhiều nhà khoa học, nhà quản lý công tác tôn giáo tập trung nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau nhưng do yêu cầu của công cuộc đổi mới toàn diện đất nước, sự nghiệp công nghiệp hóa đất nước và hội nhập quốc tế đòi hỏi cách nhìn, vận dụng mới tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết tôn giáo để xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc vừa đảm bảo tính độc lập ổn định và tự chủ trong phát triển của đất nước, vừa đảm bảo sự hội nhập của nước ta với nền văn minh thế giới thì chưa có công trình nào đáp ứng được yêu cầu đó. Đây là nội dung nghiên cứu chính mà luận văn muốn tập trung làm rõ. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích Luận văn nghiên cứu một cách hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết lương - giáo, sự vận dụng tư tưởng đó của Đảng ta để xây dựng khối đại 10 đoàn kết toàn dân tộc trong thời kỳ đổi mới, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả việc vận dụng tư tưởng đoàn kết lương - giáo của Hồ Chí Minh để xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc ở Việt Nam hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ - Khái quát, hệ thống hóa những nội dung cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết lương - giáo. - Đánh giá thực trạng vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết lương - giáo của Đảng và Nhà nước ta trong việc xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc thời kỳ đổi mới. - Đề xuất giải pháp thực hiện tốt đoàn kết lương - giáo theo tư tưởng Hồ Chí Minh, nhằm củng cố và phát huy sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc trong giai đoạn hiện nay. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết lương giáo, việc vận dụng tư tưởng này của Đảng ta trong việc xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc thời kỳ đổi mới và nâng cao hiệu quả vận dụng tư tưởng đoàn kết lương - giáo của Hồ Chí Minh để xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc ở nước ta hiện nay. - Phạm vi nghiên cứu: Luận văn tập trung vào việc tìm hiểu nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết lương - giáo, tìm hiểu mối quan hệ giữa đoàn kết tôn giáo mà cụ thể là đoàn kết lương - giáo với khối đại đoàn kết dân tộc cũng như những thành quả đạt được của Đảng, Nhà nước ta trong quá trình vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết lương - giáo trong việc xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc thời kỳ đổi mới (từ năm 1986 đến nay). 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp luận: Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa C.Mác - V.I.Lênin, cụ thể là chủ nghĩa duy vật biện chứng 11 và chủ nghĩa duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh; các quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng và pháp luật của Nhà nước về tôn giáo. - Phương pháp nghiên cứu: Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử; phương pháp logic- lịch sử, phương pháp phân tích, tổng hợp; kết hợp với các phương pháp đối chiếu, so sánh,... để phục vụ cho mục đích nghiên cứu của luận văn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Về lý luận: Luận văn góp phần khẳng định tính cách mạng và khoa học của tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết lương - giáo và ý nghĩa chỉ đạo của tư tưởng này trong việc xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc của Đảng ta trong thời kỳ đổi mới. - Về thực tiễn: Luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho công tác nghiên cứu, giảng dạy và học tập tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo hoặc làm luận cứ cho việc hoạch định các chủ trương, chính sách về tôn giáo trong tình hình hiện nay. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, tài liệu tham khảo, luận văn gồm 2 chương và 5 tiết. 12 Chƣơng 1 TƢ TƢỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐOÀN KẾT LƢƠNG - GIÁO 1.1. Cơ sở hình thành tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về đoàn kết lƣơng - giáo 1.1.1. Cơ sở lý luận Một là, sự kế thừa những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp từ gia đình, từ lịch sử dân tộc và của các nhà cách mạng tiền bối. Hồ Chí Minh sinh ra trong một gia đình nhà nho yêu nước, gần gũi với nhân dân. Cụ Nguyễn Sinh Sắc, thân phụ của Người là một nhà nho cấp tiến, có lòng yêu nước, thương dân sâu sắc. Mặc dù, là người theo nghiệp Nho học nhưng Cụ không lấy đó làm con đường để ra làm quan, hưởng cuộc sống giàu sang phú quý. Ở Cụ là một tấm gương lao động cần cù, tấm gương về ý chí kiên cường, vượt qua gian khổ, khó khăn, đặc biệt là tư tưởng thương dân. Với đạo đức và khí tiết sáng ngời cùng tính cách khí khái và tư tưởng hết sức tiến bộ Cụ đã đi đến đối kháng với chế độ đương thời nơi mà con người bị đàn áp, bóc lột cùng cực ngay chính trên mảnh đất quê hương của mình. Tư tưởng tiến bộ, nhân cách cao thượng của người cha kết hợp với tình mẫu tử, tấm gương sáng ngời về nhân cách đạo đức, về lòng hy sinh tận tụy quên mình vì chồng, vì con của người mẹ - Bà Hoàng Thị Loan đã định hình trong Hồ Chí Minh rất sớm những tư tưởng về bình đẳng, tự do, nhân ái và khoan dung. Dân tộc Việt Nam trong hàng nghìn năm lịch sử dựng nước và giữ nước đã tạo lập cho mình một nền văn hóa riêng, phong phú, bền vững, với những truyền thống tốt đẹp, cao quý. Trước hết, đó là chủ nghĩa yêu nước và ý chí bất khuất đấu tranh để dựng nước và giữ nước. Chủ nghĩa yêu nước là dòng chủ lưu chảy xuyên suốt trường kỳ lịch sử Việt Nam, là chuẩn mực cao nhất đứng đầu bảng giá trị văn hóa - tinh thần Việt Nam. Mọi học thuyết tôn giáo, đạo đức từ nước ngoài du nhập vào Việt Nam đều được tiếp nhận khúc xạ qua lăng kính của tư tưởng yêu nước đó. 13 Tiếp theo, là tinh thần nhân nghĩa; truyền thống đoàn kết; tương thân, tương ái; "lá lành đùm lá rách" trong hoạn nạn khó khăn của cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Truyền thống này được hình thành cùng một lúc với sự hình thành dân tộc, từ hoàn cảnh và nhu cầu đấu tranh quyết liệt với thiên nhiên và với giặc ngoại xâm. Là một nước nằm ở trung tâm khu vực nhiệt đới ẩm gió mùa, nhiều sông, suối, núi, rừng, trông ra biển Đông, có vị trí địa lý thuận lợi, khí hậu, tài nguyên nhiệt đới phong phú. Bên cạnh nhiều mặt thuận lợi do thiên nhiên ưu đãi, người Việt cũng phải đối mặt với nhiều khó khăn thử thách, đó là sự khắc nghiệt do tự nhiên mang lại như hạn hán, bão lũ... và các cuộc xâm lược của các thế lực ngoại bang lớn mạnh. Cuộc đấu tranh chinh phục, cải tạo tự nhiên như đắp đê, trị thủy và đấu tranh chống ngoại xâm đã tạo nên những giá trị tinh thần cao quý. Đó là lòng yêu nước nồng nàn, tính cố kết cộng đồng chặt chẽ, ý chí độc lập tự chủ, lòng dũng cảm, đức tính cần cù, sáng tạo, năng động, lạc quan,... Hồ Chí Minh đã tiếp thu và kế thừa những giá trị tốt đẹp từ truyền thống quý báu đó của dân tộc. Hồ Chí Minh sinh ra và lớn lên khi phong trào yêu nước cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX ở trong cảnh "dường như trong đêm tối không có đường ra", bị bế tắc, khủng hoảng cả về lãnh đạo và đường lối cứu nước. Trước tình hình đó, một loạt các phong trào cách mạng diễn ra nhằm xây dựng một xã hội mới như các phong trào cách mạng của Hoàng Hoa Thám, Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh. Tuy nhiên, tư tưởng cải lương của Phan Châu Trinh hay tư tưởng dựa vào sự giúp đỡ của Nhật để đuổi Pháp của Phan Bội Châu đều không khả thi và hết sức sai lầm vào lúc đó. Hồ Chí Minh phê phán con đường cứu nước của các bậc tiền bối nhưng không có nghĩa là Người phủ nhận sạch trơn những quan điểm tiến bộ của các cụ (trong đó có những quan điểm về tín ngưỡng, tôn giáo). Người đã tiếp thu, kế thừa và phát triển những tư tưởng về tôn giáo của các nhà cách mạng tiền bối. 14 Ngay từ đầu thế kỷ XX, Phan Bội Châu và các sĩ phu tân học yêu nước đã có những tư duy tiến bộ trong việc tiếp thu tư tưởng "tự do tín ngưỡng" của các nhà tư tưởng phương Tây. Đặc biệt là Phan Bội Châu, ông đã có những tư tưởng rất tiến bộ trong quan niệm về tôn giáo, tín ngưỡng và cách ứng xử với đồng bào theo các tôn giáo khác nhau. Ông phân biệt rõ những người tín hữu chân chính của tôn giáo với các thế lực phản động có âm mưu lợi dụng tôn giáo để chia rẽ nhân dân ta. Đồng thời, ông cũng thấy được những điều tốt đẹp, nhân văn, nhân đạo của các tôn giáo, tín ngưỡng và hết lời ca ngợi chúng. Phê phán đấu tranh với những tệ nạn mê tín dị đoan, hủ tục lạc hậu. Đặc biệt, ông hiểu được rằng kẻ địch muốn lợi dụng tôn giáo để nô dịch và chia rẽ nhân dân ta, vì thế nếu đảm bảo được tự do tín ngưỡng tôn giáo của nhân dân thì sẽ tạo nên khối đại đoàn kết toàn dân tộc thành một khối vững chắc để đánh giặc cứu nước và xây dựng đất nước giàu đẹp. Như vậy chúng ta có thể thấy, Hồ Chí Minh đã kế thừa ở một mức độ nhất định những quan điểm tiến bộ về tín ngưỡng, tôn giáo của Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh và các sĩ phu tân học yêu nước đầu thế kỷ XX và phát triển nó lên ở tầm cao hơn. Hai là, tiếp thu những giá trị của văn hóa Đông - Tây và quan điểm của chủ nghĩa C. Mác - V.I. Lênin về tôn giáo, về tập hợp lực lượng cách mạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh vị lãnh tụ thiên tài của dân tộc Việt Nam xuất thân trong một gia đình có truyền thống Nho học. Truyền thống ấy tác động không nhỏ đến Người. Vị danh nhân văn hóa thế giới Hồ Chí Minh là người đã tiếp thu và kết hợp nhuần nhuyễn những giá trị tinh hoa của các nền văn hóa Đông - Tây. Mà nói đến văn hóa phương Đông, ai cũng rõ Nho giáo chiếm một phần quan trọng và Người đã tiếp thu những giá trị tích cực của 15