Tài liệu Tư tưởng hồ chí minh về đảng cầm quyền

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ NGỌC LAN TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐẢNG CẦM QUYỀN LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC HÀ NỘI, 2016 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ NGỌC LAN TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐẢNG CẦM QUYỀN Chuyên ngành : Chính trị học Mã số: 60 31 02 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. Hồ Việt Hạnh HÀ NỘI, 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan kết quả nghiên cứu trong luận văn Thạc sỹ Chính trị học “Tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng cầm quyền” là hoàn toàn trung thực và không trùng lặp với các đề tài khác trong cùng lĩnh vực. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan này./. Hà Nội, ngày 30 tháng 7 năm 2016 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Ngọc Lan MỤC LỤC MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1 Chương 1. KHÁI LUẬN CHUNG VỀ ĐẢNG CẦM QUYỀN ..............................7 1.1. Đảng chính trị .......................................................................................................7 1.2. Đảng cầm quyền và đảng lãnh đạo chính quyền .........................................................9 Chương 2. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG ĐẢNG ....................22 2.1. Đảng cầm quyền và đảng lãnh đạo chính quyền theo tư tưởng Hồ Chí Minh ...22 2.2. Nội dung công tác xây dựng Đảng theo tư tưởng Hồ Chí Minh ........................23 2.3. Thực trạng vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng trong công tác xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh giai đoạn hiện nay. .....................................41 Chương 3. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ PHƯƠNG THỨC CẦM QUYỀN CỦA ĐẢNG .............................................................................................................50 3.1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về đảng cầm quyền bằng cương lĩnh, chiến lược, các định hướng về chính sách và chủ trương lớn. ...............................................51 3.2. Tư tưởng Hồ Chí Minh về đảng cầm quyền bằng công tác tuyên truyền, thuyết phục, vận động, tổ chức và bằng hành động gương mẫu của đảng viên. .................52 3.3. Tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng cầm quyền bằng phương thức kiểm tra, giám sát. ....................................................................................................................56 3.4. Tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng cầm quyền thông qua việc thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ, giới thiệu những đảng viên ưu tú có đủ năng lực và phẩm chất vào hoạt động trong các cơ quan lãnh đạo của hệ thống chính trị. ...59 3.5. Thực trạng công tác đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng trong giai đoạn hiện nay. ....................................................................................................................61 3.6. Quán triệt, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng giai đoạn hiện nay..........................................................................68 KẾT LUẬN ...............................................................................................................75 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................77 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CNXH Chủ nghĩa xã hộị CHDCND Cộng hòa dân chủ nhân dân ĐCS Đảng Cộng sản MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Chủ tịch Hồ Chí Minh là người sáng lập và rèn luyện ĐCS Việt Nam. Tên tuổi và sự nghiệp của người gắn liền với lịch sử vinh quang của Đảng ta, với lịch sử đấu tranh và thắng lợi của cách mạng Việt Nam trong hơn tám thập kỷ qua. Tư tưởng của Người là tài sản tinh thần quý báu của Đảng và dân tộc ta, đã và đang soi đường cho cách mạng Việt Nam phát triển. Ngay từ khi ra đời, ĐCS Việt Nam đã giành được quyền lãnh đạo cách mạng Việt Nam, trở thành nhân tố chủ yếu đưa cách mạng Việt Nam đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác. ĐCS Việt Nam là đảng cầm quyền, lãnh đạo Nhà nước và toàn xã hội với tất cả trí tuệ, tài năng và đức hy sinh đã hoàn toàn xứng đáng được nhân dân cả nước tin yêu, kính phục, nhận là Đảng của mình - người đại diện cho trí tuệ, lương tâm và danh dự của cả dân tộc. Điều đó được khẳng định cả về mặt lý luận và thực tiễn. Tuy nhiên, đúng như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “…một dân tộc, một đảng và mỗi con người ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất thiết hôm nay và ngày mai vẫn được mọi người yêu mến, ca ngợi, nếu lòng dạ không trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân”. Người khẳng định để giữ vững vị trí, vai trò lãnh đạo cách mạng , Đảng phải trở thành một tổ chức chính trị lớn mạnh, vững vàng, trong sạch và triệt để cách mạng. ĐCS cầm quyền phải thường xuyên tiến hành công việc xây dựng, chỉnh đốn Đảng để đề phòng nguy cơ thoái hóa, biến chất trong đội ngũ cán bộ, đảng viên. Thực tiễn cầm quyền của một số ĐCS trên thế giới và qua thực tiễn công cuộc đổi mới ở nước ta, cho thấy việc tiếp tục nghiên cứu những chỉ dẫn của các nhà kinh điển, đặc biệt là Chủ tịch Hồ Chí Minh về ĐCS cầm quyền vẫn đang là vấn đề vừa cơ bản, vừa cấp thiết trong tình hình hiện nay. ĐCS cầm quyền ở nước ta là tất yếu. Nhưng yêu cầu, nhiệm vụ ở mỗi thời kỳ lịch sử đặt ra luôn đòi hỏi Đảng phải không ngừng đổi mới phương thức lãnh đạo, phải nghiên cứu, nhận thức một cách thấu đáo, toàn diện và hành động phù hợp với thực tế khách quan, để Đảng cầm quyền ngày càng có hiệu lực, hiệu quả. Bên cạnh 1 đó, lý thuyết về ĐCS cầm quyền đã được nhiều nhà chính trị và khoa học trong và ngoài nước luận giải. Nhiều chính khách và học giả tư sản, xuất phát từ các hệ quy chiếu chủ quan, thiên kiến đã trình bày sự cầm quyền của ĐCS ở nước ta một cách méo mó, thô thiển. Rõ ràng, lý luận về ĐCS cầm quyền là vấn đề còn mới và khó. Sự sụp đổ của mô hình chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu đã chứng minh rất rõ lý luận và thực tiễn của đảng cầm quyền, đặt ra hàng loạt vấn đề mới cần nghiên cứu và vận dụng sáng tạo Học thuyết Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng cách mạng của giai cấp công nhân. Đây là vấn đề rất rộng, cần tiếp cận một cách toàn diện từ những chiều cạnh và nội dung khác nhau. Đó phải là công sức của tổ chức Đảng, của nhiều nhà hoạt động thực tiễn và hoạt động lý luận. Trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế như hiện nay, có nhiều nguy cơ đặt ra đối với ĐCS Việt Nam cầm quyền, Báo cáo Chính trị ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI đã chỉ ra bốn nguy cơ, thách thức: “Nguy cơ tụt hậu xa hơn về kinh tế so với nhiều nước trong khu vực và trên thế giới vẫn tồn tại. Tình trạng suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên gắn với tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí là nghiêm trọng. Các thế lực thù địch vẫn tiếp tục thực hiện âm mưu “diễn biến hòa bình”, gây bạo loạn lật đổ, sử dụng các chiêu bài “dân chủ”, “nhân quyền” hòng làm thay đổi chế độ chính trị ở nước ta. Trong nội bộ, những biểu hiện xa rời mục tiêu của chủ nghĩa xã hội, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” có những diễn biến phức tạp”. Việc nghiên cứu và vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về ĐCS cầm quyền có ý nghĩa quan trọng, góp phần giữ vững vai trò lãnh đạo của Đảng; nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng; phòng, chống nguy cơ thoái hóa, biến chất trong Đảng. Với ý nghĩa đó, tôi lựa chọn đề tài: “Tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng cầm quyền” làm luận văn thạc sĩ ngành Chính trị học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Thời gian qua đã có nhiều cuốn sách, đề tài, bài viết của các nhà khoa học nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về ĐCS cầm quyền. Có công trình nghiên cứu 2 chuyên sâu, chuyên khảo như: Sách Tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng cầm quyền, Trần Đình Huỳnh, Ngô Kim Ngân (2004), Nhà xuất bản Hà Nội. Nội dung cuốn sách trình bày những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin về Đảng kiểu mới, đặc biệt là những luận điểm về Đảng lãnh đạo chủ nghĩa xã hội, trong thời kỳ thực hiện chính sách kinh tế mới (NEP) cuả Lênin. Tác giả cho rằng, đây là những chỉ dẫn cực kỳ quan trọng để nghiên cứu đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta trong tình hình hiện nay. Bên cạnh đó, phần trọng tâm trình bày của cuốn sách là tư tưởng Hồ Chí Minh về ĐCS cầm quyền một cách tương đối hệ thống, trong đó tập trung đi sâu vào một vài khía cạnh của việc đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước. Cuốn sách Tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng trong điều kiện Đảng cầm quyền, Lê Văn Lý (chủ biên), (2002) , Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội. Nội dung cuốn sách nhằm thực hiện ba mục tiêu nghiên cứu cơ bản sau đây: Một là, hệ thống, khái quát tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò lãnh đạo và nâng cao sức chiến đấu của Đảng trong điều kiện Đảng cầm quyền. Hai là, khẳng định một số nội dung xây dựng Đảng được Hồ Chí Minh vận dụng sáng tạo, bổ sung, phát triển chủ nghĩa Mác – Lênin về ĐCS cầm quyền ở nước ta. Ba là, đề xuất những giải pháp cơ bản để quán triệt, vận dụng và phát triển sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh nhằm phát huy vai trò lãnh đạo và nâng cao sức chiến đấu của Đảng ta trong thời kỳ phát triển mới của đất nước. Cuốn Thể chế Đảng cầm quyền - một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Đặng Đình Tâm, Đặng Minh Tuấn (đồng chủ biên) (2012), Nhà xuất bản Chính trị quốc gia – sự thật, Hà Nội. Cuốn sách nhằm làm rõ những nội dung lý luận, thực trạng cũng như phương hướng, biện pháp xây dựng thể chế Đảng lãnh đạo Nhà nước góp phần giải quyết những vấn đề đặt ra trong công cuộc đổi mới ở nước ta – nhất là vấn đề xây dựng, chỉnh đốn Đảng, xây dựng và hoàn thiện Nhà nước. Cuốn sách được tái bản đã bổ sung một số nội dung mới về đảng chính trị, đảng cầm quyền; đồng thời bổ sung và chỉnh lý nhiều nội dung mới về đảng chính trị, đảng cầm 3 quyền; đồng thời bổ sung và chỉnh lý nhiều nội dung về lý luận thể chế đảng cầm quyền, thực tiễn mới trong thể chế các đảng cầm quyền ở một số nước trên thế giới, những vấn đề mới trong thể chế Đảng cầm quyền ở Việt Nam kể từ Đại hội Đảng lần thứ IX đến Đại hội Đảng lần thứ XI. Các luận án luận văn như: Trần Thành (2005), Về nguy cơ thoái hóa của Đảng cầm quyền – vấn đề và giải pháp, đề tài cấp Bộ năm 2003 – 2005. Nguyễn Quang Dũng (2003), Tư tưởng Hồ Chí Minh về ĐCS Việt Nam cầm quyền và vận dụng tư tưởng đó trong quá trình đổi mới hiện nay”, Luận văn tốt nghiệp lớp Cao cấp lý luận chính trị Ban Tổ chức Trung ương khóa 3. Các bài báo khoa học: PGS.TS Thành Duy (2005), Tư tưởng Hồ Chí Minh về ĐCS và việc xây dựng đảng cầm quyền ở Việt Nam hiện nay, tạp chí Lịch sử Đảng (9/2005). Bài báo tập trung đi sâu nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về ĐCS Việt Nam, tập trung làm rõ các vấn đề: bản chất, vai trò của ĐCS Việt Nam, mối quan hệ giữa Đảng với nhà nước. Từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng công tác xây dựng Đảng trong tình hình hiện nay. GS.TS Trần Xuân Trưởng, Đảng cầm quyền và nhà nước của dân, do dân và vì dân theo tư tưởng Hồ Chí Minh, Tạp chí Cộng sản (5/2005). Bài báo tập trung nghiên cứu các nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về ĐCS Việt Nam cầm quyền, nhà nước kiểu mới của dân, do dân và vì dân. Đồng thời, bài báo cũng đưa ra những giải pháp để nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng, tăng cường vai trò của Nhà nước đối với công cuộc xây dựng đất nước hiện nay. Như vậy nhìn tổng quan có thể nói Tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng cầm quyền được đề cập từ lâu được thể hiện trong các bài viết, bài nói của các nhà nghiên cứu. Trong bài này tôi sẽ cố gắng hệ thống hóa lại tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng cầm quyền trên một số khía cạnh: tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng và phương thức cầm quyền của Đảng. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu 4 Khảo cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng cầm quyền từ đó đề xuất một số nội dung quán triệt, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong xây dựng Đảng và đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Làm rõ lý luận về đảng cầm quyền - Phân tích tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng và phương thức cầm quyền của Đảng. - Quán triệt, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng cầm quyền trong công tác xây dựng Đảng và đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng hiện nay. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng cầm quyền. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu Tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng cầm quyền; từ khi ĐCS Việt Nam cầm quyền đến nay. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác – Lê nin, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương, đường lối, nghị quyết của ĐCS Việt Nam. Luận văn kế thừa kết quả các công trình khoa học, bài báo, bài viết và tài liệu có liên quan đến nội dung đề tài. Đồng thời, luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: tổng kết thực tiễn, phân tích, so sánh, tổng hợp,… 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn góp phần làm rõ những nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng cầm quyền trên hai khía cạnh: tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng và phương thức lãnh đạo của Đảng, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng cầm quyền trong công tác xây dựng Đảng và đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng hiện nay. Tài liệu được sử dụng làm luận văn tốt nghiệp thạc sĩ chính trị học. 5 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được kết cấu thành 03 chương, 6 tiết. Chương 1: Khái luận chung về Đảng cầm quyền Chương 2: Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng Chương 3: Tư tưởng Hồ Chí Minh về phương thức cầm quyền của Đảng. 6 Chương 1 KHÁI LUẬN CHUNG VỀ ĐẢNG CẦM QUYỀN 1.1. Đảng chính trị Thế giới hiện đại có hàng trăm đảng chính trị với những nét chung và riêng biệt, thậm chí rất khác nhau. Có người cho rằng, vì không có đảng nào giống đảng nào nên không thể đưa ra một quan niệm chung về đảng chính trị. Nhưng có nhiều nhà đảng học khẳng định rằng, dù các đảng chính trị có khác nhau, nhưng giữa chúng vẫn có những điểm chung, do đó có thể đưa ra một quan niệm chung. Tuy nhiên, do có nhiều cách tiếp cận khác nhau về vấn đề đảng chính trị dẫn đến có nhiều quan niệm khác nhau về khái niệm này. Dưới góc độ quyền lực, G. Duvergé (nhà đảng học người Pháp) nhấn mạnh đảng là tổ chức chính trị hướng đến quyền lực, hướng đến tranh cử, giành chính quyền. Quyền lực là cái mang lại lợi ích. Quyền lực càng nhiều thì khả năng thực hiện lợi ích càng lớn. Vì vậy, khát vọng quyền lực đối với mỗi đảng là vô hạn. Đồng tình với quan điểm này, Trần Thị Hoài Trân, một nhà nghiên cứu chính đảng cho rằng: "Đảng là một nhóm người cùng chung một ý tưởng chính trị, kết hợp lại thành một tổ chức để chinh phục chính quyền hay để tham gia vào chính quyền”. Anthony Down (Mỹ) cũng cho rằng, trong một nền chính trị dân chủ, mục đích duy nhất của một đảng chính trị là giành quyền lực và thực thi quyền lực nhà nước. Quan điểm này xuất phát từ mục đích căn bản trước hết của các đảng chính trị là vấn đề chính quyền. Nếu một đảng không đưa ra được mục đích giành lấy quyền lực nhà nước, sử dụng có hiệu quả quyền lực nhà nước cho mục tiêu của đảng gắn với sự phát triển bền vững của toàn xã hội thì đảng đó khó có thể lôi kéo được quần chúng và giữ được quyền lực lâu dài. Và nếu trong một thời kỳ dài, đảng luôn thất bại trong tranh cử, không vươn tới giành được quyền lực, không phát triển được đất nước thì cử tri sẽ dần mất hy vọng ở họ và như vậy, đảng đó cũng có khả năng sẽ mất dần những cử tri đã từng gắn bó với họ. Dưới góc độ lợi ích, H.J. Wiauch (Mỹ) cho rằng, đảng là tổ chức đam mê lợi ích chính trị nhất, nhưng đó là lợi ích của cộng đồng, xã hội. Ngoài lợi ích đó ra, 7 đảng chính trị không có lợi ích nào khác. Tất nhiên, cái để thỏa mãn lợi ích mà mỗi đảng theo đuổi là quyền lực nhà nước. Từ đó, H.J. Wiauch cho rằng, đảng là tổ chức của những người đoàn kết với nhau, đảng được lập ra để thực hiện các lợi ích chung của quốc gia thông qua những nguyên tắc (thể chế) riêng mà họ đã thỏa thuận với nhau. Theo góc nhìn của các ứng cử viên (Mỹ), đảng chính trị là nhóm lãnh tụ mà họ có quyền chấp thuận hay từ chối bằng lá phiếu của cử tri, là những người có chung quan điểm chính trị với quan điểm của các tổ chức đảng trong nghị viện hay trong bộ máỵ chính quyền. Theo góc nhìn của các cử tri, đảng là một hội chính trị có lợi thế để cử tri qua đó biểu lộ thái độ đối với các chính sách công của chính phủ. Quan điểm mácxít, đảng chính trị là tổ chức chính trị của một giai cấp, đảng là hình thức cao nhất của giai cấp, đại biểu cho lợi ích của giai cấp. ĐCS là tổ chức chính trị cao nhất của giai cấp công nhân; đảng là đội tiền phong bao gồm những đại biểu ưu tú nhất của giai cấp công nhân, đại biểu cho lợi ích của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, lãnh đạo giai cấp công nhân và nhân dân lao động giành lấy chính quyền từ các giai cấp bóc lột để xây dựng xã hội xã hội chủ nghĩa. Có quan điểm cho rằng, đảng là một tổ chức chính trị có chung một quan điểm (tất nhiên không loại trừ khả năng có một bộ phận đảng viên chống lại, hoặc bất đồng với đảng về những vấn đề tương đốỉ không quan trọng) và vai trò của đảng là rất quan trọng trong việc xiết chặt hàng ngũ hướng tới đắc cử trong các cuộc tranh cử. Hầu hết các đảng đều cố gắng sửa đổi lập trường của đảng cho phù hợp với nguyện vọng của dân chúng để không bỏ mất cơ hội trong các cuộc bầu cử. Tổng hợp các quan điểm trên đây, “đảng chính trị là một tổ chức chính trị hợp pháp của một giai cấp (hay một lực lượng, một phong trào chính trị), có chung những tư tưởng bao quát về các chính sách công và những quan niệm rõ ràng về hành động chính trị, kết hợp lợi thành một tổ chức để giành chính quyền hay để tham gia vào chính quyền” [21, tr.12]. 8 1.2. Đảng cầm quyền và đảng lãnh đạo chính quyền Đảng cầm quyền, đảng lãnh đạo chính quyền là những phạm trù đặc biệt quan trọng trong các khoa học chính trị và trong đời sống chính trị đương đại.Trên thế giới, phạm trù đảng cầm quyền được sử dụng phổ biến ở tất cả các nước tư bản và cả các nước xã hội chủ nghĩa. Nhưng phạm trù đảng lãnh đạo thì gần như chỉ được sử dụng ở một số rất ít quốc gia. Có nhiều cách tiếp cận khác nhau để phân biệt hai khái niệm đảng lãnh đạo và đảng cầm quyền. Cụ thể như sau: 1.2.1. Đảng cầm quyền Từ sau Cách mạng Tháng Mười (Nga), Lênin đã nhiều lần đề cập đến ĐCS Bônsêvích với tư cách là một đảng cầm quyền. Trong bản dịch tác phẩm Những vấn đề của chủ nghĩa Lênin của Xtalin, từ đảng cầm quyền được dịch ra là đảng chấp chính. Theo Từ điển Hán - Việt, chấp là cầm, giữ. Theo từ điển tiếng Việt, chấp cũng được giải nghĩa là cầm, giữ, nhận; chấp chính là cầm quyền, nắm chính quyền. Nhưng cho đến nay, còn có nhiều cách nhìn, cách lý giải khác nhau về khái niệm, nội dung của phạm trù đảng cầm quyền. Thứ nhất, đảng cầm quyền có ý nghĩa phân biệt đảng đó ở thời kỳ đã nắm chính quyền với thời kỳ đảng đó chưa nắm chính quyền. Ví dụ, nói ĐCS Việt Nam là đảng cầm quyền dùng để phân biệt với Đảng chưa nắm được chính quyền, thời kỳ từ năm 1930 đến ngày 2-9-1945. Thứ hai, đảng cầm quyền là khái niệm chỉ một đảng (hoặc liên minh một số đảng) nắm (có) trong tay chính quyền (chính quyền theo nghĩa rộng là nhà nước, bao gồm cả ba nhánh quyền lực lập pháp, hành pháp và tư pháp). Thứ ba, đảng cầm quyền (liên minh một số đảng cầm quyền) là các đảng nắm trong tay chính quyền. Do đảng chi phối được chính quyền nên đảng cầm quyền có nhiều khả năng để thực hiện ý chí của đảng. Như vậy, đảng cầm quyền được hiểu là đảng nắm giữ những vị trí chủ chốt của bộ máy nhà nước để kiểm soát quá trình hoạch định và thực thi các chính sách quốc gia. Điều đó cũng có nghĩa, đảng cầm quyền là đảng điều khiển, kiểm soát 9 người của mình trong bộ máy nhà nước thực hiện các mục tiêu phát triển của đảng thông qua các chính sách của nhà nước. Với cách hiểu như vậy, đảng cầm quyền là đảng trực tiếp có quyền lực nhà nước; các quyết định của đảng thể hiện qua danh nghĩa quyền lực nhà nước (quyền lực do người dân ủy nhiệm), thông qua các thủ tục, các quá trình đã được pháp luật quy định, chứ không phải đưa ra các quyết định nhân danh đảng. 1.2.2. Đảng lãnh đạo chính quyền Đảng lãnh đạo chính quyền là một khái niệm ít được sử dụng ở các nước phương Tây. Đây là một khái niệm được các nhà kinh điển Mác - Lênin sử dụng bắt đầu vào những năm nửa cuối của thế kỷ XIX, khi Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản ra đời, đánh dấu sự trưởng thành của giai cấp công nhân, lực lượng tiên phong thực hiện sứ mệnh lịch sử lãnh đạo quần chúng nhân dân lao động thủ tiêu chế độ bóc lột, xây dựng một xã hội mới tiến bộ vì con người, không còn áp bức và bất công. Khi Cách mạng Tháng Mười Nga (1917) thành công, Đảng Cộng sản (Bônsêvích) Nga trở thành đảng cầm quyền, có vai trò lãnh đạo trong xã hội Nga. V.I.Lênin đã viết: Ở nước Nga “chỉ có một đảng cầm quyền duy nhất đang lãnh đạo” [29, tr.136]. Khái niệm về đảng lãnh đạo đã không được Lênin nêu cụ thể. Tuy nhiên, từ những phân tích của Lênin về vai trò của Đảng Cộng sản Nga đối với quần chúng nhân dân lao động trong cách mạng vô sản có thể thấy rằng, đảng lãnh đạo được hiểu là một hình thức của cuộc đấu tranh giai cấp; là thực hiện vai trò tiên phong trong cách mạng vô sản; là sự gương mẫu, phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân để làm sao lôi kéo được sự đồng tình ủng hộ một cách tự nguyện của đại đa số nhân dân lao động đối với đảng. Lênin đã viết rằng: Tầng lớp tiên tiến của giai cấp vô sản nắm chính quyền nhà nước..., đã tự mình làm gương cho quần chúng lao động thấy một mẫu mực về lòng trung thành đối với lợi ích của những người lao động; rằng: “Không có sự đồng tình và ủng hộ của đại đa số nhân dân lao động đối với đội tiên phong của mình, tức đối với giai cấp vô sản, thì cách mạng vô sản không thể thực hiện được. Nhưng sự đồng tình và ủng hộ đó không thể có ngay được và không phải 10 do những cuộc bỏ phiếu quyết định, mà phải trải qua một cuộc đấu tranh giai cấp lâu dài, khó khăn, gian khổ mới giành được. Cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản để giành lấy sự đồng tình, để giành lấy sự ủng hộ của đa số nhân dân lao động không phải kết thúc khi giai cấp vô sản đã cướp được chính quyền. Sau khi giành được chính quyền, cuộc đấu tranh đó vẫn tiếp tục như trước, có điều là với hình thức khác mà thôi”. Từ những phân tích về nội hàm đảng lãnh đạo nêu trên cho thấy, đảng giành được địa vị lãnh đạo là vô cùng khó khăn không chỉ lúc chưa giành được chính quyền mà cả sau khi đã giành được chính quyền. Thực tiễn đã cho thấy, ngay cả khi một đảng giành được vị thế cầm quyền do đảng đó chiếm đa số phiếu qua những đợt bầu cử vào quốc hội cũng có thể ngay sau đó không giữ được địa vị lãnh đạo. Một khi đã không đủ uy tín để giữ địa vị lãnh đạo, không thực hiện được vai trò tiên phong thì tất yếu sẽ dẫn đến nguy cơ đảng đó mất vị thế cầm quyền. Như vậy, có thể thấy rằng, đảng cầm quyền và đảng lãnh đạo là hai khái niệm không đồng nhất với nhau. Phạm vi của đảng lãnh đạo rộng hơn đảng cầm quyền vì một đảng chính trị có thể đóng vai trò lãnh đạo (tham gia lãnh đạo hoặc duy nhất lãnh đạo xã hội) nhưng không phải là đảng cầm quyền. Ví dụ như: Đảng Cộng sản Đông Dương từ năm 1930 đến năm 1945 là đảng lãnh đạo chính quyền mặc dù đảng chưa cầm quyền. Lãnh đạo là một khái niệm không gắn với quyền lực (nghĩa quyền lực ở đây là quyền lực cứng với sự cưỡng chế bằng bạo lực). Khái niệm lãnh đạo chỉ sự ảnh hưởng có tính xác định đối với hành vi của một cộng đồng, tập thể hay cá nhân nhưng sự ảnh hưởng này không thông qua sự cưỡng chế, không mang tính ép buộc. Lãnh đạo là khái niệm có đặc điểm là tính định hướng, tính thuyết phục. Tính định hướng này thể hiện trước hết ở sự xác định được ý nghĩa và giá trị chung được cả cộng đồng hay tập thể chia xẻ và đồng thuận và do vậy mang tính động viên, dẫn dắt hành động cho cả cộng đồng, tập thể. Lãnh đạo như vậy chính là xác định được những mục tiêu đúng đắn; chủ thể lãnh đạo hết lòng phục vụ lợi ích của cộng đồng, tập thể, từ đó mà thuyết phục được cộng đồng, tập thể hướng tới thực hiện mục tiêu. 11 Đảng lãnh đạo tức là đảng có vai trò tiên phong, vạch hướng, xác định mục tiêu đúng đắn, đồng thời tạo được uy tín để thuyết phục các chủ thể chính trị, cộng đồng xã hội đi theo và thực hiện các mục tiêu đó. 1.2.3. Các phương thức cầm quyền C.Mác và Ph.Ăngghen cho rằng, trong cuộc đấu tranh của mình, giai cấp công nhân muốn giành được thắng lợi và "thủ tiêu các giai cấp nói chung” thì nhất thiết phải thành lập chính đảng là Đảng Cộng sản, đội ngũ tiên phong đại diện cho lợi ích của giai cấp công nhân và nhân dân lao động. Đảng Cộng sản là bộ phận lãnh đạo hệ thống chính trị, lãnh đạo nhà nước và xã hội bằng việc đề ra chủ trương, đường lối, cương lĩnh, chiến lược, sách lược trên nền tảng của chủ nghĩa Mác; bằng công tác kiểm tra, giám sát, tổng kết thực tiễn, khái quát lý luận và chuẩn bị đội ngũ cán bộ cho hệ thống chính trị. Về mặt lý luận và thực tiễn, yêu cầu giải quyết những vấn đề có liên quan đến Đảng Cộng sản cầm quyền xuất hiện ngay từ khi Đảng bắt đầu lãnh đạo đấu tranh giành chính quyền. Tuy nhiên, vì nhiều lý do khác nhau và vào thời điểm đó giai cấp công nhân chưa giành được chính quyền để xây dựng hệ thống chính trị XHCN, cho nên Mác Ăngghen chưa có điều kiện để bàn nhiều và cụ thể về vấn đề Đảng Cộng sản cầm quyền cũng như phương thức lãnh đạo của Đảng Cộng sản cầm quyền. Kế thừa những quan điểm của Mác và Ăngghen, bằng thực tiễn của cách mạng Nga, Lênin cho rằng khi trở thành đảng cầm quyền, nhiệm vụ lãnh đạo của Đảng Cộng sản sẽ thay đổi về cơ bản, đó là xây dựng đất nước về kinh tế. Bởi, khi đó, chủ nghĩa cộng sản không còn là một cương lĩnh, không còn là một học thuyết, mà đã trở thành nhiệm vụ xây dựng kinh tế hàng ngày. Thắng lợi trên lĩnh vực kinh tế không thể đạt được bằng những cuộc tấn công của các lực lượng xích vệ, mà phải bằng tổ chức được tiến hành một cách khoa học. Người xem đó là vũ khí duy nhất để giai cấp công nhân, nhân dân lao động tiến tới mục tiêu căn bản của mình: xây dựng thành công CNXH và tiến lên chủ nghĩa cộng sản; mang lại cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc cho tất cả mọi người. Phát huy vai trò lãnh đạo của Đảng, vai trò tổ chức - quản lý của Nhà nước trên lĩnh vực kinh tế được xem là trọng tâm của thời 12 kỳ đảng cầm quyền. Vì vậy, việc hình thành phương thức lãnh đạo hiệu quả của Đảng đối với chính quyền nhà nước là một trong những nhân tố bảo đảm thắng lợi việc xây dựng chế độ mới. Sau khi Cách mạng Tháng Mười Nga thành công, Đảng Cộng sản Nga đã lãnh đạo Chính quyền Xô viết thực hiện công cuộc khôi phục, phát triển kinh tế, xây dựng cơ sở vật chất cho CNXH. Vấn đề phân định nhiệm vụ lãnh đạo của Đảng với nhiệm vụ quản lý của Nhà nước đã được Lênin đề cập một cách cụ thể hơn. Song, trên thực tế, trong quá trình xây dựng chính quyền Xô Viết ở Nga, ngay từ năm 1922, chính Lênin đã phát hiện “những quan hệ không đúng” giữa vai trò của Đảng Cộng sản và các cơ quan Xô viết - Tức là giữa sự lãnh đạo của đảng với cách quản lý của nhà nước, và thừa nhận việc “sửa chữa được hiện tượng đó là việc rất khó”, vì “ở nước Nga chỉ có một Đảng cầm quyền duy nhất đang lãnh đạo”. Người đề nghị Trung ương Đảng “cần phân định một cách rõ ràng hơn nữa những nhiệm vụ của Đảng (và của Ban Chấp hành Trung ương của nó) với nhiệm vụ của chính quyền Xô viết; tăng thêm trách nhiệm và tính chủ động cho các cán bộ Xô viết và các cơ quan Xô viết;… còn về Đảng thì dành quyền lãnh đạo chung công tác của tất cả các cơ quan nhà nước gộp chung lại, mà không can thiệp một cách quá thường xuyên, không chính quy và thường là nhỏ nhặt, như hiện nay”, phải chấm dứt cả tình trạng là tất cả mọi vấn đề vụn vặt cũng đều đưa ra trước Ban Chấp hành Trung ương, mà phải nâng cao uy quyền của Hội đồng dân ủy... Bởi, chừng nào mà Ban Chấp hành Trung ương Đảng và toàn Đảng còn tiếp tục làm công tác quản lý hành chính, nghĩa là quản lý nhà nước, thì Đảng không thể gọi là người lãnh đạo được. Vì vậy, theo Lênin: Một mặt cần phải khẳng định trách nhiệm và quyền hạn của Đảng trong việc xây dựng bộ máy nhà nước “Với tư cách là một đảng chiếm đa số tại Đại hội II toàn Nga các Xôviết, chúng ta có quyền và có nhiệm vụ trước nhân dân thành lập chính phủ”, nhưng mặt khác Lênin lưu ý rằng, không phải Đảng trực tiếp đứng ra xây dựng tổ chức bộ máy đó. Mà là Đảng lãnh đạo xây dựng tổ chức bộ máy nhà nước bằng việc đề ra cương lĩnh, nguyên tắc cho tổ chức bộ máy nhà nước, Người nhấn 13 mạnh: "Việc nói rõ đặc điểm của kiểu nhà nước mới phải chiếm một địa vị quan trọng trong cương lĩnh của chúng ta” [26, tr.69). Trên lĩnh vực công tác của cán bộ nhà nước, đặc biệt là những chức vụ chủ chốt, Lênin nhấn mạnh quyền quyết định của Đảng, Người viết: “Chừng nào một đảng cầm quyền còn quản lý, chừng nào đảng ấy còn phải giải quyết tất cả mọi vấn đề về những sự bổ nhiệm khác nhau, thì anh không thể để có tình trạng là việc bổ nhiệm các chức vụ nhà nước quan trọng nhất lại do một đảng không lãnh đạo tiến hành” [27, tr.204-205]. Giải quyết mối quan hệ giữa vai trò, chức năng lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và chức năng quản lý của Nhà nước sao cho Đảng thực sự là cơ quan lãnh đạo ở tầm chiến lược và Nhà nước là cơ quan quyền lực của nhân dân, có thực quyền, đủ sức mạnh để điều hành mọi hoạt động quản lý. Vấn đề này đã được Lênin nêu ra từ trước khi Đảng Công nhân dân chủ - xã hội Nga giành được chính quyền, cụ thể là trong tác phẩm Những nhiệm vụ của chúng ta và Xô viết đại biểu công nhân viết tháng 11 - 1905, Lênin đã viết: “Xô viết đại biểu công nhân hay là Đảng? Theo tôi, không thể đặt vấn đề như vậy, và giải quyết vấn đề đó nhất thiết chỉ có thể là: vừa cần có Xô viết đại biểu công nhân, vừa cần có Đảng. Vấn đề - và là vấn đề hết sức quan trọng - chỉ là ở chỗ làm thế nào phân rõ và kết hợp những nhiệm vụ của Xô viết và những nhiệm vụ của Đảng công nhân dân chủ - xã hội Nga” [24,tr.73-74]. Từ việc phân định rõ mối quan hệ giữa Đảng với Nhà nước, theo Lênin, để bảo đảm quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, thực hiện thắng lợi mục tiêu xây dựng thành công CNXH, nội dung, phương thức lãnh đạo của Đảng Cộng sản cầm quyền đối với Nhà nước và toàn thể xã hội phải được thể hiện như sau: Thứ nhất, Đảng lãnh đạo Nhà nước bằng cương lĩnh, chủ trương, đường lối, chỉ thị, nghị quyết của Đảng Lênin cho rằng, ở vị trí đảng cầm quyền, trọng trách của Đảng là lãnh đạo Nhà nước và toàn xã hội trên mọi phương diện, trong mọi lĩnh vực của đời sống. Những vấn đề thuộc về đường lối, quan điểm chính trị và nguyên tắc tổ chức liên 14 quan tới chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, phát triển văn hoá, giáo dục và truyền bá hệ tư tưởng cũng như đào tạo cán bộ, xây dựng bộ máy nhà nước thuộc về trách nhiệm của Đảng. Song, không phải Đảng trực tiếp thực hiện những công việc đó, đồng thời cũng không phải lãnh đạo bằng các mệnh lệnh từ trên ban xuống, mà Đảng lãnh đạo Nhà nước bằng cương lĩnh, đường lối, chỉ thị, nghị quyết của Đảng. Lênin chỉ rõ: “trong nước cộng hoà của chúng ta, không có một vấn đề chính trị hay tổ chức quan trọng nào do một cơ quan nhà nước giải quyết mà lại không có chỉ thị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng” [28, tr.181). Khi thực hiện chính sách kinh tế mới, một vấn đề đặt ra là Đảng có trực tiếp bắt tay vào giải quyết những vấn đề về kinh tế thuần tuý không, hay Đảng, Đại hội của Đảng chỉ đề ra đường lối, nguyên tắc về vấn đề phát triển kinh tế? Về câu hỏi này, Lênin trả lời rằng: “Nếu tưởng rằng đại hội này có thể giải quyết được vấn đề thì lầm mất. Những quy định về pháp luật của chúng ta sẽ giải quyết vấn đề ấy; nhiệm vụ của chúng ta chỉ là định đường lối nguyên tắc và nêu ra khẩu hiệu. Đảng ta là một đảng cầm quyền và những quyết định do Đại hội của Đảng thông qua là những điều mà toàn nước Cộng hoà phải tuân theo; cho nên, ở đây, chúng ta cần phải giải quyết vấn đề ấy về nguyên tắc” [28, tr.74]. Thứ hai, Đảng lãnh đạo Nhà nước thông qua đội ngũ cán bộ, đảng viên của Đảng trong bộ máy nhà nước Người cán bộ, đảng viên đại diện cho Đảng trong bộ máy nhà nước, vừa phải có trách nhiệm thực hiện những nhiệm vụ của Đảng; vừa có nhiệm vụ thực thi quyền lực nhà nước do quần chúng uỷ nhiệm. Cơ sở của quan điểm này được Lênin chỉ ra thông qua nguyên tắc hoạt động của Nhà nước Xô viết: trong hoạt động của mình, Nhà nước Xô viết phải dựa vào đường lối, cương lĩnh của Đảng, đường lối đó đã được rút ra từ toàn bộ cuộc đấu tranh của Đảng, nó thể hiện bản chất cách mạng của chủ nghĩa Bônsêvích và lại được Ban Chấp hành Trung ương phê chuẩn, đó là đường lối mà tất cả đảng viên của Đảng phải tuyệt đối tuân theo. Bởi vậy, những cán bộ, đảng viên của Đảng trong bộ máy nhà nước - những người đã được “hàng triệu công dân, binh sĩ và 15