Tài liệu Ttck

Lêi nãi ®Çu §êng lèi kinh tÕ vµ chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ cña níc ta lµ "§Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ, ®a níc ta trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp; u tiªn ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, ®ång thêi x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa..." (trÝch B¸o c¸o chÝnh trÞ cña Ban chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng kho¸ VIII vµ tr×nh ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng) ®ßi hái ph¶i cã nguån lùc lín mµ cô thÓ lµ huy ®éng ®îc nguån vèn lín cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc. Ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n, t×m ra c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n ®· ®¸p øng ®îc nhu cÇu cÊp b¸ch vÒ nguån vèn hiÖn nay. PhÇn I: Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ thÞ trêng chøng kho¸n I. Chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n 1. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÞ trêng chøng kho¸n trªn thÕ giíi. ThÞ trêng chøng kho¸n lµ yÕu tè c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i. §Õn nay, hÇu hÕt c¸c quèc gia cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®Òu cã thÞ trêng chøng kho¸n. ThÞ trêng chøng kho¸n ®· trë thµnh mét ®Þnh chÕ tµi chÝnh kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong ®êi sèng kinh tÕ cña nh÷ng níc theo c¬ chÕ thÞ trêng. Vµo kho¶ng gi÷a thÕ kû 15 ë t¹i nh÷ng thµnh phè trung t©m bu«n b¸n cña ph¬ng t©y, c¸c th¬ng gia thêng tô tËp t¹i c¸c qu¸n cµ phª ®Ó th¬ng lîng viÖc mua b¸n, trao ®æi c¸c lo¹i hµng ho¸ nh: n«ng s¶n, kho¸ng s¶n, ngo¹i tÖ vµ gi¸ kho¸n ®éng s¶n … §iÓm ®Æc biÖt lµ trotng nh÷ng cuéc th ¬ng lîng nµy c¸c th¬ng gia chØ dïng lêi nãi ®Ó trao ®æi víi nhau, kh«ng cã hµng ho¸, ngo¹i tÖ, gi¸ kho¸n ®éng s¶n hay bÊt cø mét lo¹i giÊy tê nµo. Nh÷ng cuéc th¬ng lîng nµy nh»m thèng nhÊt víi nhau c¸c "Hîp ®ång" mua b¸n, trao ®æi thùc hiÖn ngay, kÓ c¶ nh÷ng hîp ®ång cho t¬ng lai 3 th¸ng, 6 th¸ng hoÆc mét n¨m sau míi thùc hiÖn. Nh÷ng cuéc trao ®æi nµy lóc ®Çu chØ cã mét nhãm nhá, dÇn dÇn sè ngêi t¨ng lªn. §Õn cuèi thÕ kû 15 "khu chî riªng" nµy trë thµnh mét "thÞ trêng" vµ thêi gian häp chî rót xuèng hµng tuÇn vµ sau ®ã lµ hµng ngµy. Trong c¸c phiªn chî nµy hä thèng nhÊt víi nhau nh÷ng quy íc cho c¸c cuéc th¬ng lîng. DÇn dÇn 1 nh÷ng quy íc ®ã ®îc tu bæ hoµn chØnh thµnh nh÷ng quy t¾c cã gi¸ trÞ b¾t buéc ®èi víi nh÷ng ngêi tham gia. Tõ ®ã thÞ trêng chøng kho¸n b¾t ®Çu h×nh thµnh. Phiªn chî ®Çu tiªn n¨m 1453 t¹i ®ai Vanber cña BØ sau ®ã ®îc xuÊt hiÖn ë Anh n¨m 1773, ë §øc 1778, ë Mü 1792, ë Thôy sÜ 1876, ë NhËt 1878, ë Ph¸p 1801, ë H¬ng C¶ng 1946, ë In®«nªxia 1925, ë Hµn Quèc 1956, ë Th¸i Lan 1962, ë Malaysia vµ Philipin 1963. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c thÞ trêng chøng kho¸n thÕ giíi ®· tr¶i qua nh÷ng bíc th¨ng trÇm. Thêi kú huy hoµng vµo nh÷ng n¨m 1975 1913 cïng víi sù ph¸t triÓn thÞnh vîng cña nÒn kinh tÕ. Còng cã lóc thÞ trêng chøng kho¸n r¬i vµo ®ªm ®en nh ngµy thø n¨m ®en tèi tøc ngµy 29/10/1929 råi ngµy thø hai ®en tèi n¨m 1987, võa qua th¸ng 7/97 thÞ trêng chøng kho¸n ë c¸c níc Ch©u ¸ sôt gi¸, mÊt lßng tin b¾t ®Çu tõ Th¸i Lan. §Õn nay thÞ trêng chøng kho¸n c¸c níc ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ vÒ sè lîng thÞ trêng chøng kho¸n lªn ®Õn 160 së giao dÞch, chÊt lîng ho¹t ®éng thÞ trêng ngµy cµng ®¸p øng cho sè ®«ng nh÷ng nhµ ®Çu t trong vµ ngoµi níc, tiÕn tíi mét thÞ trêng chøng kho¸n héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ. HiÖn nay thÞ trêng chøng kho¸n ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ ë hÇu hÕt c¸c níc c«ng nghiÖp hµng ®Çu Mü, NhËt, Anh, §øc, Ph¸p… Bªn c¹nh ®ã h¬n 40 n íc ph¸t triÓn ®· thiÕt lËp thÞ trêng chøng kho¸n còng ®· h×nh thµnh ë c¸c níc l¸ng giÒng ViÖt Nam nh Singapore, Malaysia, Th¸i Lan, Philipin vµ In®«nªxia vµ ViÖt Nam còng ®· cã trung t©m giao dÞch thÞ trêng chøng kho¸n thµnh phè Hå ChÝ Minh. (7/2000). 2. C¸c kh¸i niÖm a. Chøng kho¸n: Chøng kho¸n lµ c¸c lo¹i c«ng cô tµi chÝnh dµi h¹n, bao gåm c¸c lo¹i cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu. Cæ phiÕu lµ lo¹i chøng chØ x¸c nhËn viÖc gãp vèn cña mét ngêi vµo c«ng ty cæ phÇn. Cæ phiÕu x¸c nhËn quyÒn së h÷u cña ngêi nµy ®èi víi c«ng ty cæ phÇn, ngêi së h÷u ®îc gäi lµ cæ ®«ng, cæ ®«ng cã c¸c quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm ®èi víi c«ng ty cæ phÇn, ®îc chia lêi (cæ tøc) theo kÕt qu¶ kinh doanh cña c«ng ty cæ phÇn: ®îc quyÒn bÇu cö, øng cö vµo ban qu¶n lý, ban kiÓm so¸t. Cæ phiÕu cã thÓ ®îc ph¸t hµnh vµo lóc thµnh lËp c«ng ty, hoÆc lóc c«ng ty cÇn thªm vèn ®Ó më réng, hiÖn ®¹i ho¸ s¶n xuÊt kinh doanh. 2 Mét ®Æc ®iÓm cña cæ phiÕu lµ cæ ®«ng ®îc chia cæ tøc theo kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c«ng ty. Cæ ®«ng cã thÓ ®îc hëng lîi nhuËn nhiÒu h¬n gi¸ trÞ cña cæ phiÕu vµ còng cã thÓ bÞ mÊt tr¾ng khi c«ng ty lµm ¨n thua lç. Cæ ®«ng kh«ng ®îc quyÒn ®ßi l¹i sè vèn mµ ngêi ®ã ®· gãp vµo c«ng ty cæ phÇn, hä chØ cã thÓ thu l¹i tiÒn b»ng c¸ch b¸n cæ phiÕu ®ã ra trªn thÞ trêng chøng kho¸n. Tr¸i phiÕu lµ chøng chØ x¸c nhËn quyÒn lµm chñ mét mãn nî cña chñ së h÷u tr¸i phiÕu ®èi víi ®¬n vÞ ph¸t hµnh. Tr¸i phiÕu lµ lo¹i chøng kho¸n mµ l·i suÊt vay nî ®· ®îc x¸c ®Þnh râ ngay khi ph¸t hµnh do ®ã nã cã lîi tøc cè ®Þnh vµ chØ ®îc hoµn tr¶ khi ®Õn h¹n thanh to¸n ghi trªn tr¸i phiÕu mµ ngêi ph¸t hµnh ph¶i thùc hiÖn. Tr¸i phiÕu do c¸c doanh nghiÖp cã thÓ lµ quèc doanh, t doanh hay cæ phÇn ph¸t hµnh. ë ViÖt Nam h×nh thøc vay vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ®· xuÊt hiÖn ë mét vµi n¬i. VÝ dô nh viÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu huy ®éng vèn cho ®Çu t më réng s¶n xuÊt cña nhµ m¸y xi m¨ng Hoµng Th¹ch vµo cuèi n¨m 994, mét sè doanh nghiÖp kh¸c còng cã h×nh thøc huy ®éng vèn nµy ®Ó vay cña c¸n bé c«ng nh©n viªn trong doanh nghiÖp. Kú phiÕu lµ chøng chØ cña nhµ níc ph¸t hµnh víi môc ®Ých vay vèn cña c¸c tæ chøc kinh tÕ x· héi, c¸c tÇng líp d©n c ®Ó bï ®¾p vµo th©m hôt cña ng©n s¸ch Nhµ níc. Trong vµi n¨m trë l¹i ® ©y, kho b¹c nhµ níc ®· ph¸t hµnh kú phiÕu kho b¹c réng r·i trong c¶ níc. b. ThÞ trêng chøng kho¸n. ThÞ trêng chøng kho¸n (tiÕng latinh lµ Bursa - nghÜa lµ c¸i vÝ tiÒn) lµ n¬i mµ cung vµ cÇu cña c¸c lo¹i chøng kho¸n gÆp nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶. Sè lîng cña tõng lo¹i chøng kho¸n ®îc giao dÞch trªn thÞ trêng. Cô thÓ h¬n thÞ trêng chøng kho¸n cã thÓ ®îc ®Þnh nghÜa nh lµ n¬i tËp trung c¸c nguån tiÕt kiÖm ®Ó ph©n phèi l¹i cho ngêi muèn sö dông nh÷ng nguån tiÕt kiÖm ®ã theo gi¸ mµ ngêi sö dông s½n sµng tr¶. Nãi c¸ch kh¸c thÞ trêng chøng kho¸n lµ n¬i tËp trung vµ ph©n phèi c¸c nguån ®Çu t nµy, cã thªm nhiÒu vèn h¬n ®Ó ®a vµo s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ v× vËy cã thÓ lµm cho nÒn kinh tÕ t¨ng trëng vµ t¹o nªn sù thÞnh vîng. Theo ®Þnh nghÜa nªu trªn, thÞ trêng chøng kho¸n kh«ng ph¶i lµ c¬ quan mua vµo hoÆc b¸n ra c¸c lo¹i chøng kho¸n. ThÞ trêng chøng kho¸n chØ lµ n¬i giao dÞch, ë ®ã viÖc mua b¸n chøng kho¸n ®îc thùc hiÖn bëi nh÷ng ngêi m«i giíi chøng kho¸n. Nh vËy thÞ trêng chøng kho¸n kh«ng ph¶i lµ n¬i giao dÞch (mua 3 - b¸n) chøng kho¸n cña nh÷ng ngêi muèn mua hay b¸n chøng kho¸n mµ lµ cña nh÷ng nhµ m«i giíi. NÕu mét ngêi muèn mua hay b¸n chøng kho¸n, ngêi nµy sÏ th«ng qua ngêi m«i giíi chøng kho¸n cña anh ta trªn thÞ trêng chøng kho¸n ®Ó tiÕn hµnh viÖc mua b¸n chø kh«ng trùc tiÕp tham gia mua b¸n. Gi¸ c¶ chøng kho¸n ®îc h×nh thµnh mét c¸ch kh¸ch quan theo hÖ thèng b¸n ®Êu gi¸ hai chiÒu. Ngêi m«i giíi mua kh¸c ®îc víi gi¸ thÊp nhÊt, ngêi m«i giíi b¸n c¹nh tranh víi nh÷ng ngêi m«i giíi b¸n kh¸c ®Ó b¸n ®îc gi¸ cao nhÊt. V× thÕ mµ thÞ trêng chøng kho¸n lµ thÞ trêng cã tÝnh tù do cao nhÊt trong c¸c lo¹i thÞ trêng. c. Ph©n lo¹i thÞ trêng chøng kho¸n. VÒ ph¬ng diÖn ph¸p lý thÞ trêng chøng kho¸n gåm cã: ThÞ trêng chøng kho¸n (TTCK tËp trung) lµ thÞ trêng ho¹t ®éng theo ®óng c¸c qui luËt ph¸p ®Þnh, lµ n¬i mua b¸n c¸c lo¹i chøng kho¸n ®· ®îc ®¨ng biÓu hay ®îc biÖt lÖ. Chøng kho¸n ®¨ng biÓu lµ lo¹i chøng kho¸n ®· ®îc c¬ quan cã thÈm quyÒn cho phÐp b¶o ®¶m, ph©n phèi vµ mua b¸n qua trung gian c¸c kinh kû vµ c«ng ty kinh kû, tøc lµ ®· héi ®ñ c¸c tiªu chuÈn ®· ®Þnh. Chøng kho¸n biÖt lÖ lµ lo¹i chøng kho¸n ®îc miÔn giÊy phÐp cña c¬ quan cã thÈm quyÒn, do chÝnh phñ trong c¸c c¬ quan c«ng quyÒn, thµnh phè, tØnh quËn, huyÖn, thÞ ph¸t hµnh vµ b¶o ®¶m. ThÞ trêng chøng kho¸n chÝnh thøc cã ®Þa ®iÓm vµ thêi biÓu mua b¸n râ rÖt vµ gi¸ c¶ ®îc tÝnh theo thÓ thøc ®Êu gi¸ c«ng khai, cã sù kiÓm so¸t cña héi ®éng chøng kho¸n. ThÞ trêng chøng kho¸n chÝnh thøc chñ yÕu ®îc thÓ hiÖn b»ng c¸c së giao dÞch chøng kho¸n. ThÞ trêng chøng kho¸n phi chÝnh thøc: (TTCK phi tËp trung) lµ thÞ trêng mua b¸n chøng kho¸n bªn ngoµi së giao dÞch chøng kho¸n, kh«ng cã ®Þa ®iÓm tËp trung nh÷ng ngêi m«i giíi, nh÷ng ngêi kinh doanh chøng kho¸n nh ë së giao dÞch chøng kho¸n. ë ®©y kh«ng cã sù kiÓm so¸t tõ bªn ngoµi, kh«ng cã ngµy giê hay thñ tôc nhÊt ®Þnh mµ do sù tho¶ thuËn cña ngêi mua vµ ngêi b¸n. d. ChØ sè chøng kho¸n: Khi nãi ®Õn thÞ trêng chøng kho¸n kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn chØ sè chøng kho¸n. Ngêi ta thêng coi chØ sè chøng kho¸n lµ chiÕc "phong vò biÓu" cña thÞ trêng chøng kho¸n mµ ë d¹ng nµy hay d¹ng kh¸c ngêi ta dïng chØ sè chøng kho¸n ®Ó thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng vµ c¸c thµnh phÇn cña nã. C¸c chØ 4 sè nµy thêng ®îc th«ng b¸o trªn c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng vµ c¸c tê nhËt b¸o lín ë c¸c níc chØ sè chøng kho¸n ph¶n ¸nh t×nh h×nh ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty trªn thÞ trêng. NÕu c¸c c«ng ty lµm ¨n cã l·i, gi¸ chøng kho¸n cña c¸c c«ng ty ®ã sÏ t¨ng vµ lµm t¨ng theo chØ sè chøng kho¸n. Ngîc l¹i, chØ sè chøng kho¸n sÏ gi¶m. Dùa vµo chØ sè chøng kho¸n, c¸c nhµ ®Çu t cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc hiÖu qu¶ cña mét cæ phiÕu hoÆc mét danh môc c¸c chøng kho¸n ®Ó ®Çu t vµo. BÊt kú mét thÞ trêng chøng kho¸n nµo còng cã mét chØ sè chøng kho¸n cña riªng nã. VÝ dô thÞ trêng chøng kho¸n New york cã chØ sè Dow Jones, thÞ trêng chøng kho¸n Tokyo ¸p dông chØ sè Nikkei, Hong Kong ¸p dông chØ sè Hang - xieng, Singapore ¸p dông chØ sè "Strai taime"… Mét lo¹i chØ sè chøng kho¸n ®îc nhiÒu ngêi biÕt ®Õn nhÊt lµ chØ sè Dow Jones ra ®êi c¸ch ®©y võa trßn 100 n¨m (896). ChØ sè nµy ®îc coi nh mét cét mèc cña thÞ trêng chøng kho¸n thÕ giíi. ChØ sè nµy do hai nhµ kinh tÕ Mü Edward David Jones vµ Charles Hery Dow ®Ò xuÊt ®o lêng møc ®é biÕn ®éng cña thÞ gi¸ cæ phiÕu trªn thÞ trêng chøng kho¸n New York. ChØ sè Dow Jones bao gåm 65 lo¹i cæ phiÕu ®îc chia thµnh 3 nhãm chØ sè b×nh qu©n nhá nh sau: + ChØ sè Dow Jones c«ng nghiÖp bao gåm gi¸ cæ phiÕu cña 30 c«ng ty hµng ®Çu ngµnh c«ng nghiÖp c«ng l¹i råi chia cho 1504 (con sè nµy cã khi cã gi¶m). + ChØ sè Dow Jones vËn t¶i bao gåm gi¸ cæ phiÕu cña 20 c«ng ty hµng ®Çu ngµnh giao th«ng vËn t¶i céng l¹i chia cho 2785 (con sè nµy cã khi t¨ng). + ChØ sè Dow Jones dÞch vô c«ng céng bao gåm gi¸ cæ phiÕu cña 15 c«ng ty hµng ®Çu ngµnh dÞch vô c«ng céng. §Ó biÕt ®îc t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ gÇn ®©y ngêi ta x¸c ®Þnh thªm mét sè tiªu chuÈn kh¸c. §ã lµ c¸c ®iÓm giíi h¹n vµ ®iÓm liÖt. Ch¼ng h¹n ®iÓm giíi h¹n cña chØ sè Dow Jones lµ 800, ®iÓm liÖt lµ 700. NÕu chØ sè Dow Jones hµng ngµy vît qu¸ 800 ®iÓm chung trong nÒn kinh tÕ ®ang ®i lªn, nÕu díi 800 ®iÓm cho biÕt cã nguy c¬ x¶y ra suy tho¸i kinh tÕ. II. C¬ cÊu vµ ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n. ThÞ trêng chøng kho¸n chÝnh thøc ®îc thÓ hiÖn b»ng së giao dÞch chøng kho¸n. Th«ng thêng mét thÞ trêng chøng kho¸n bao gåm hai thÞ trêng cïng tham gia (cÊu tróc thÞ trêng chøng kho¸n) lµ thÞ trêng s¬ cÊp vµ thÞ trêng thø cÊp. 5 1. ThÞ trêng s¬ cÊp: Lµ thÞ trêng cÊp mét hay thÞ trêng ph¸t hµnh, hµm ý chØ n¬i diÔn ra ho¹t ®éng giao dÞch mua b¸n nh÷ng chøng kho¸n míi ph¸t hµnh lÇn ®Çu, kÐo theo sù t¨ng thªm qui m« ®Çu t vèn. Nguån cung øng vèn chñ yÕu t¹i thÞ trêng nµy lµ nguån tiÕt kiÖm cña d©n chóng nh cña mét sè tæ chøc phi tµi chÝnh. ThÞ trêng s¬ cÊp lµ thÞ trêng t¹o vèn cho ®¬n vÞ ph¸t hµnh. 2. ThÞ trêng thø cÊp. Cßn gäi lµ thÞ trêng cÊp hai hay thÞ trêng lu th«ng, lµ nãi ®Õn n¬i diÔn ra ho¹t ®éng giao dÞch mua b¸n chøng kho¸n ®Õn tay thø hai, tøc lµ viÖc mua b¸n tiÕp thu sau lÇn b¸n ®Çu tiªn. Nãi c¸ch kh¸c, thÞ trêng thø cÊp lµ thÞ trêng mua ®i b¸n l¹i c¸c lo¹i chøng kho¸n ®· ®îc ph¸t hµnh qua thÞ trêng s¬ cÊp. §iÓm kh¸c nhau c¨n b¶n gi÷a thÞ trêng s¬ cÊp vµ thÞ trêng thø cÊp kh«ng ph¶i lµ sù kh¸c nhau vÒ h×nh thøc mµ lµ sù kh¸c nhau vÒ néi dung, vÒ môc ®Ých cña tõng lo¹i thÞ trêng. Bëi lÏ, viÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu hay tr¸i phiÕu ë thÞ trêng s¬ cÊp lµ nh»m thu hót mäi nguån vèn ®Çu t vµ tiÕt kiÖm vµo c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ. Cßn ë thÞ trêng thø cÊp, dï viÖc giao dÞch rÊt nhén nhÞp cã hµng chôc, hµng tr¨m thËm chÝ hµng ngµn tØ ®« la chøng kho¸n ®îc mua ®i b¸n l¹i, nhng kh«ng lµm t¨ng thªm qui m« ®Çu t vèn, kh«ng thu hót thªm ®îc c¸c nguån tµi chÝnh míi. Nã chØ cã t¸c dông ph©n phèi l¹i quyÒn së h÷u chøng kho¸n tõ chñ thÓ nµy sang chñ thÓ kh¸c, ®¶m b¶o tÝnh thanh kho¶n cña chøng kho¸n. ThÞ trêng s¬ cÊp vµ thÞ trêng thø cÊp gép l¹i ®îc gäi lµ thÞ trêng chøng kho¸n. Hai thÞ trêng nµy tån t¹i quan hÖ mËt thiÕt víi nhau ®îc vÝ dô nh hai b¸nh xe cña mét chiÕc xe, trong ®ã thÞ trêng s¬ cÊp lµ c¬ së, lµ tiÒn ®Ò, thÞ trêng thø cÊp lµ ®éng lùc. NÕu kh«ng cã thÞ trêng s¬ cÊp th× sÏ ch¼ng cã chøng kho¸n ®Ó lu th«ng trªn thÞ trêng thø cÊp vµ ngîc l¹i, nÕu kh«ng cã thÞ trêng thø cÊp th× viÖc ho¸n chuyÓn c¸c chøng kho¸n thµnh tiÒn sÏ bÞ khã kh¨n, khiÕn cho ngêi ®Çu t sÏ bÞ thu nhá l¹i, h¹n chÕ kh¶ n¨ng huy ®éng vèn trong nÒn kinh tÕ. ViÖc ph©n biÖt thÞ trêng s¬ cÊp vµ thÞ trêng thø cÊp chØ cã ý nghÜa vÒ mÆt lý thuyÕt. Trong thùc tÕ tæ chøc thÞ trêng chøng kho¸n kh«ng cã sù ph©n biÖt ®©u lµ thÞ trêng s¬ cÊp vµ ®©u lµ thÞ trêng thø cÊp. NghÜa lµ, trong mét thÞ trêng chøng kho¸n võa cã giao dÞch cña thÞ trêng s¬ cÊp võa cã giao dÞch cña thÞ trêng thø cÊp. Võa cã viÖc mua b¸n chøng kho¸n theo tÝnh chÊt mua ®i b¸n l¹i. 6 Tuy nhiªn, ®iÓm cÇn chó ý lµ ph¶i coi träng thÞ trêng s¬ cÊp, v× ®©y lµ thÞ trêng ph¸t hµnh lµ ho¹t ®éng t¹o vèn cho ®¬n vÞ ph¸t hµnh ®ång thêi ph¶i gi¸m s¸t chÆt chÏ thÞ trêng thø cÊp, kh«ng ®Ó t×nh tr¹ng ®Çu c¬ lòng ®o¹n thÞ trêng ®Ó ®¶m b¶o thÞ trêng chøng kho¸n trë thµnh c«ng cô h÷u dông cña nÒn kinh tÕ. 3. Së giao dÞch chøng kho¸n: ThÞ trêng chøng kho¸n chÝnh thøc ®îc tæ chøc theo h×nh thøc Së giao dÞch chøng kho¸n. a. C¸c h×nh thøc tæ chøc së giao dÞch chøng kho¸n. HiÖn nay trªn thÕ giíi cã 3 h×nh thøc tæ chøc së giao dÞch chøng kho¸n. Thø nhÊt: Së giao dÞch chøng kho¸n ®îc tæ chøc theo h×nh thøc "C©u l¹c bé" tù nguyÖn cña c¸c thµnh viªn. Trong h×nh thøc nµy, c¸c thµnh viªn cña së giao dÞch (héi viªn) tù tæ chøc vµ tù qu¶n lý së giao dÞch chøng kho¸n theo ph¸p luËt kh«ng cã sù can thiÖp cña nhµ níc. C¸c héi viªn cña Së giao dÞch bÇu ra Héi ®ång qu¶n trÞ vµ Héi ®ång qu¶n trÞ bÇu ra ban ®iÒu hµnh. Thø hai: Së giao dÞch chøng kho¸n ®îc tæ chøc díi h×nh thøc mét c«ng ty cæ phÇn cã c¸c cæ ®«ng lµ c¸c c«ng ty thµnh viªn. §©y lµ h×nh thøc phæ biÕn nhÊt hiÖn nay. Së giao dÞch chøng kho¸n tæ chøc díi h×nh thøc nµy ®îc ho¹t ®éng theo luËt c«ng ty cæ phÇn, ph¶i nép thuÕ cho nhµ níc vµ chÞu sù gi¸m s¸t cña mét c¬ quan chuyªn m«n do chÝnh phñ lËp ra. C¬ quan chuyªn m«n nµy lµ c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vÒ chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n. Qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh së giao dÞch chøng kho¸n lµ Héi ®ång qu¶n trÞ do c¸c c«ng ty chøng kho¸n thµnh viªn bÇu ra vµ ban ®iÒu hµnh së giao dÞch chøng kho¸n do Héi ®ång qu¶n trÞ ®Ò cö. Thø ba: Së giao dÞch chøng kho¸n ®îc tæ chøc díi d¹ng mét c«ng ty cæ phÇn nhng cã sù tham gia qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh cña nhµ níc. §©y lµ h×nh thøc phæ biÕn ë hÇu hÕt c¸c níc Ch©u ¸. C¬ cÊu tæ chøc vµ qu¶n lý ®iÒu hµnh còng t¬ng tù nh h×nh thøc trªn nhng trong thµnh phÇn Héi ®ång qu¶n trÞ cã mét sè thµnh viªn do uû ban chøng kho¸n quèc gia ®a vµo, gi¸m s¸t ®iÒu hµnh. Së giao dÞch chøng kho¸n quèc gia bæ nhiÖm. b. Qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh së giao dÞch chøng kho¸n Uû ban chøng kho¸n quèc gia lµ c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vÒ thÞ trêng chøng kho¸n do chÝnh phñ thµnh lËp. Uû ban chøng kho¸n quèc gia cã nhiÖm vô x¸c ®Þnh lo¹i doanh nghiÖp nµo ®îc phÐp ph¸t hµnh chøng kho¸n vµ lo¹i chøng 7 kho¸n nµo ®îc mua b¸n. Uû ban nµy cÊp giÊy phÐp vµ kiÓm tra ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty m«i giíi vµ thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc qu¶n lý nhµ níc kh¸c. Héi ®ång qu¶n trÞ vµ ban ®iÒu hµnh së giao dÞch chøng kho¸n qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh së giao dÞch chøng kho¸n. TÊt c¶ c¸c quyÕt ®Þnh ®Òu ®îc Héi ®ång qu¶n trÞ ®a ra. Héi ®ång nµy bao gåm c¸c c«ng ty chøng kho¸n thµnh viªn cña së giao dÞch chøng kho¸n, c¸c thµnh viªn liªn doanh thËm chÝ cã mét sè kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cña së giao dÞch chøng kho¸n do Uû ban chøng kho¸n quèc gia ®a vµo. Héi ®ång qu¶n trÞ cã quyÒn quyÕt ®Þnh nhng thµnh viªn nµo ®îc phÐp bu«n b¸n t¹i së giao dÞch, nh÷ng lo¹i chøng kho¸n nµo ®ñ tiªu chuÈn ®îc phÐp niªm yÕt t¹i phßng giao dÞch. Héi ®ång nµy cã quyÒn ®×nh chØ hoÆc huû bá viÖc niªm yÕt mét chøng kho¸n nµo ®ã. Héi ®ång qu¶n trÞ cã quyÒn kiÓm tra qu¸ tr×nh kinh doanh cña c¸c thµnh viªn së giao dÞch. NÕu ph¸t hiÖn vi ph¹m, Héi ®ång qu¶n trÞ cã quyÒn ph¹t hoÆc ®×nh chØ viÖc kinh doanh cña thµnh viªn trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh hoÆc trôc xuÊt kh«ng cho phÐp mua b¸n trªn së giao dÞch. NÕu ph¸t hiÖn vi ph¹m, Héi ®ång qu¶n trÞ cã quyÒn ph¹t hoÆc ®×nh chØ viÖc kinh doanh cña thµnh viªn trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh hoÆc trôc xuÊt kh«ng cho phÐp mua b¸n trªn së giao dÞch chøng kho¸n n÷a. c. Thµnh viªn së giao dÞch chøng kho¸n. Thµnh viªn së giao dÞch chøng kho¸n cã thÓ lµ c¸c c¸ nh©n hoÆc c¸c c«ng ty chøng kho¸n. §Ó trë thµnh thµnh viªn cña së giao dÞch chøng kho¸n tríc hÕt c«ng ty ph¶i ®îc c«ng ty cã thÈm quyÒn cña nhµ níc cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng. Ph¶i cã sè vèn tèi thiÓu theo quy ®Þnh, cã chuyªn gia kinh tÕ, ph¸p lý ®· ®îc ®µo t¹o vÒ ph©n tÝch vµ kinh doanh chøng kho¸n. Ngoµi ra c«ng ty cßn ph¶i tho¶ m·n c¸c yªu cÇu cña tõng së giao dÞch chøng kho¸n cô thÓ. Mét c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ lµ thµnh viªn cña nhiÒu së giao dÞch chøng kho¸n kh¸c nhau nhng kh«ng ®îc lµ thµnh viªn cña thÞ trêng chøng kho¸n phi tËp trung vµ ngîc l¹i c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ thùc hiÖn mét hay nhiÒu nghiÖp vô kh¸c nhau trªn thÞ trêng chøng kho¸n. d. Gi¸m s¸t thÞ trêng chøng kho¸n. §Ó ®¶m b¶o cho c¸c giao dÞch ®îc c«ng b»ng ®¶m b¶o lîi Ých cña c¸c nhµ ®Çu t, së giao dÞch chøng kho¸n cã mét bé phËn chuyªn theo dâi gi¸m s¸t c¸c 8 giao dÞch chøng kho¸n ®Ó ng¨n chÆn kÞp thêi c¸c vi ph¹m trong giao dÞch chøng kho¸n. NhiÖm vô chñ yÕu cña c¸c bé phËn gi¸m s¸t lµ kiÓm tra theo dâi vµ ng¨n chÆn kÞp thêi c¸c ho¹t ®éng tiªu cùc nh g©y nhiÔu gi¸, giao dÞch tay trong, giao dÞch lßng vßng, giao dÞch cã dµn xÕp tríc. 4. Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n. a. Nguyªn t¾c trung gian mua b¸n chøng kho¸n. Ho¹t ®éng mua b¸n chøng kho¸n kh«ng ph¶i trùc tiÕp diÔn ra gi÷a nh÷ng ngêi muèn mua vµ b¸n, chøng kho¸n thùc hiÖn mµ do c¸c nhµ trung gian m«i giíi thùc hiÖn. §©y lµ nguyªn t¾c trung gian c¨n b¶n cho tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n. Nguyªn t¾c trung gian nh»m ®¶m b¶o cho c¸c lo¹i chøng kho¸n lµ chøng kho¸n thùc vµ thÞ trêng ho¹t ®éng lµnh m¹nh, ®Òu ®Æn hîp ph¸p vµ ph¸t triÓn, b¶o vÖ lîi Ých cña ngêi ®Çu t. V× nh÷ng nhµ ®Çu t kh«ng thÓ xÐt ®o¸n mét c¸ch nhanh chãng vµ chÝnh x¸c gi¸ trÞ thùc sù cña tõng lo¹i chøng kho¸n vµ còng kh«ng dù ®o¸n ®îc chÝnh x¸c xu híng biÕn ®éng cña nã. V× vËy nÕu ngêi m«i giíi cã th¸i ®é kh«ng kh¸ch quan trong ho¹t ®éng trung gian sÏ g©y thiÖt haÞ cho c¸c nhµ ®Çu t. XÐt vÒ tÝnh chÊt kinh doanh, m«i giíi chøng kho¸n cã 2 lo¹i: M«i giíi chøng kho¸n vµ th¬ng gia chøng kho¸n. M«i giíi chøng kho¸n chØ th¬ng lîng mua b¸n chøng kho¸n theo lÖnh cña kh¸ch hµng vµ ¨n hoa hång. Th¬ng gia chøng kho¸n cßn gäi lµ ngêi kinh doanh chøng kho¸n. Nãi chung c¸c c«ng ty m«i giíi chøng kho¸n t¹i c¸c thÞ trêng chøng kho¸n ®Òu ®ång thêi thùc hiÖn 2 nghiÖp vô lµ ngêi m«i giíi võa lµ ngêi kinh doanh nhng t¹i thÞ trêng chøng kho¸n New York, London tõ l©u ngêi ta ®· ph©n biÖt 2 lo¹i m«i giíi nµy vµ cã luËt lÖ kh«ng chØ ho¹t ®éng cña th¬ng gia chøng kho¸n. b. Nguyªn t¾c ®Þnh gi¸ cña mua b¸n chøng kho¸n. Gi¸ chøng kho¸n trªn thÞ trêng chøng kho¸n do c¸c nhµ m«i giíi ®a ra. Mçi nhµ m«i giíi ®Þnh gi¸ mçi lo¹i chøng kho¸n t¹i tõng thêi ®iÓm tuú theo sù xÐt ®o¸n, kinh nghiÖm vµ kü thuËt dùa trªn lîng cung cÇu lo¹i chøng kho¸n ®ã trªn thÞ trêng. c. Nguyªn t¾c c«ng khai cña thÞ trêng chøng kho¸n. 9 TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng trªn thÞ trêng chøng kho¸n ®Òu ®îc c«ng khai ho¸. Th«ng tin vÒ c¸c lo¹i chøng kho¸n ®îc ®a ra mua b¸n trªn thÞ trêng, t×nh h×nh tµi chÝnh vµ kÕt qu¶ kinh doanh cña c¸c c«ng ty ph¸t hµnh, sè lîng chøng kho¸n vµ gi¸ c¶ cña tõng lo¹i chøng kho¸n ®Òu ®îc th«ng b¸o c«ng khai trªn thÞ trêng. Khi kÕt thóc mét cuéc giao dÞch, sè lîng mua b¸n vµ gi¸ c¶ thèng nhÊt lËp tøc ®îc th«ng b¸o ngay. Nguyªn t¾c c«ng khai cña thÞ trêng chøng kho¸n nh»m ®¶m b¶o quyÒn lîi cho ngêi mua b¸n chøng kho¸n kh«ng bÞ "hí" trong mua b¸n chøng kho¸n. TÊt c¶ c¸c nguyªn t¾c trªn ®Òu ®îc thÓ hiÖn b»ng v¨n b¶n ph¸p quy tõ luËt ®Õn qui chÕ, ®iÒu lÖ cña mçi thÞ trêng chøng kho¸n nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña ngêi mua chøng kho¸n vµ cña c¸c thµnh viªn trªn thÞ trêng chøng kho¸n. 5. Giao dÞch trªn thÞ trêng chøng kho¸n. C¸c chøng kho¸n ®îc giao dÞch trªn thÞ trêng theo l« ch½n hoÆc l« lÎ. Trªn sµn giao dÞch, cã nhiÒu lo¹i lÖnh kh¸c nhau ®îc nhµ ®Çu t sö dông tïy theo môc ®Ých cña tõng ngêi. §Ó mua hay b¸n chøng kho¸n, c¸c nhµ ®Çu t sÏ ®a ra c¸c lÖnh thuª c¸c c«ng ty m«i giíi chøng kho¸n thùc hiÖn hé. * LÖnh thÞ trêng: §©y lµ lo¹i lÖnh th«ng dông nhÊt. C¸c c«ng ty m«i giíi c¨n cø vµo gi¸ thÞ trêng hiÖn t¹i cña lo¹i chøng kho¸n mµ nhµ ®Çu t yªu cÇu thùc hiÖn ®Ó tiÕn hµnh giao dÞch, xong hä còng ph¶i xem xÐt ®Ó mua hoÆc b¸n sao cho cã lîi nhÊt cho kh¸ch hµng cña hä, c¸c kh¸ch hµng biÕt ch¾c lÖnh sÏ ®îc thùc hiÖn nhng kh«ng biÕt ch¾c gi¸ c¶ lµ bao nhiªu. * LÖnh giíi h¹n: LÖnh nµy thêng ®îc ®a ra bëi c¸c nhµ ®Çu t cã hiÓu biÕt chót Ýt vÒ thÞ trêng chøng kho¸n vµ kinh tÕ. Trong lÖnh cã giíi h¹n vÒ gi¸ b¸n thÊp nhÊt vµ gi¸ mua cao nhÊt mµ c«ng ty m«i giíi trªn sµn giao dÞch ®îc phÐp thùc hiÖn. §èi víi lÖnh mua th× gi¸ mua thêng thÊp h¬n gi¸ thÞ trêng hiÖn ®¹i cßn lÖnh b¸n cã gi¸ thêng cao h¬n gi¸ thÞ trêng. Do vËy lÖnh giíi h¹n thêng kh«ng ®îc thùc hiÖn ngay mµ ®îc thùc hiÖn trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh cho ®Õn khi hÕt thêi h¹n vµ huû bá. Trong khi cha bÞ huû bá mµ lÖnh cha ®îc thùc hiÖn th× nhµ ®Çu t vÉn cã thÓ t¨ng gi¶m gi¸ gi¬Ý h¹n (gi¸ mua, gi¸ b¸n). * LÖnh ngõng: §©y lµ lÖnh ®Æc biÖt mµ c¸c nhµ ®Çu t dïng ®Ó b¶o vÖ thu nhËp cña hä tr¸nh thua lç khi cã sù t¨ng gi¶m gi¸ c¶. LÖnh ngõng b¸n cã gi¸ ®Æt ra cao h¬n gi¸ thÞ trêng hiÖn t¹i cßn lÖnh ngõng mua cã gi¸ ®Æt ra thÊp h¬n thÞ trêng hiÖn t¹i. C¸c lÖnh trªn khi ®Êu gi¸ sÏ ®îc u tiªn theo thø tù. 10 - ¦u tiªn vÒ gi¸: Gi¸ ®Æt mua cao nhÊt vµ gi¸ ®Æt b¸n thÊp nhÊt ®îc u tiªn. - ¦u tiªn vÒ thêi gian: Trong cïng mét møc gi¸ lÖnh nµo ®îc ®a ra tríc sÏ ®îc u tiªn. - ¦u tiªn vÒ sè lîng: Khi cã nhiÒu lÖnh cïng tho¶ m·n hai ®iÒu kiÖn trªn, lÖnh nµo cã sè lîng chøng kho¸n nhiÒu h¬n sÏ ®îc u tiªn. Trªn thÞ trêng chøng kho¸n phi tËp trung, ho¹t ®éng mua b¸n chøng kho¸n còng diÔn ra kh¸ ®¬n gi¶n. Khi mét kh¸ch hµng muèn mua mét sè lîng chøng kho¸n nhÊt ®Þnh, anh ta sÏ ®a lÖnh cho c«ng ty chøng kho¸n ®ang qu¶n lý tµi s¶n cña anh ta yªu cÇu giao dÞch hé. Th«ng qua hÖ thèng viÔn th«ng c«ng ty m«i giíi sÏ liªn l¹c víi tÊt c¶ c¸c nhµ t¹o thÞ trêng cña lo¹i chøng kho¸n nµy ®Ó biÕt ®îc gi¸ chµo b¸n thÊp nhÊt cña lo¹i chøng kho¸n nµy sau ®ã c«ng ty nµy th«ng b¸o l¹i cho kh¸ch hµng biÕt vµ nÕu kh¸ch hµng chÊp nhËn, c«ng ty sÏ thùc hiÖn lÖnh vµ giao dÞch cña kh¸ch hµng ®îc thùc hiÖn. III. Vai trß cña thÞ trêng chøng kho¸n. ThÞ trêng chøng kho¸n ®ang ®ãng vai trß ngµy cµng quan träng trong nÒn kinh tÕ c¸c níc trªn thÕ giíi. Khi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh sÏ cÇn tíi thÞ trêng chøng kho¸n ®Ó hç trî cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Trong thËp kû võa qua c¸c thÞ trêng chøng kho¸n trªn thÕ giíi ®· ph¸t triÓn hÕt søc m¹nh mÏ. Tæng gi¸ trÞ cæ phiÕu ®îc yÕt gi¸ trªn c¸c thÞ trêng nµy t¨ng tõ 4.700 tû USD n¨m 1985 lªn 15200 tû USD n¨m 1995. Trong ®ã gi¸ trÞ cæ phiÕu giao dÞch trªn thÞ trêng chøng kho¸n ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn t¨ng nhanh tõ 3% n¨m 1983 lªn 17% tæng lîng giao dÞch toµn thÕ giíi n¨m 1995. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña thÞ trêng chøng kho¸n cã t¸c ®éng tÝch cùc tíi sù ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia. Thùc tÕ cho thÊy thÞ trêng chøng kho¸n ®· thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ ë nhiÒu níc mét c¸ch cã hiÖu qu¶ th«ng qua viÖc gãp phÇn t¹o ra vèn kh¶ dông. Thùc vËy, ®a sè c¸c dù ¸n ®Çu t cÇn ph¶i sö dông vèn dµi h¹n th× míi ®¹t hiÖu qu¶ cao trong khi c¸c nhµ tiÕt kiÖm l¹i kh«ng muèn mÊt quyÒn kiÓm so¸t mãn tiÕt kiÖm cña hä trong thêi gian dµi. ThÞ trêng chøng kho¸n ho¹t ®éng tr«i ch¶y sÏ cho phÐp kh¾c phôc ®îc m©u thuÉn nµy khiÕn cho c¸c ho¹t ®éng ®Çu t trªn thÞ trêng hÊp dÉn, thuËn tiÖn vµ cã l·i suÊt cao h¬n so víi göi tiÕt kiÖm v× ngêi tiÕt kiÖm cã thÓ mua mét lo¹i chøng kho¸n nµo ®ã råi l¹i ®em b¸n mét c¸ch nhanh chãng Ýt phÝ tæn khi cÇn tiÒn mÆt hoÆc ®Ó ®Çu t vµo mét lo¹i chøng kho¸n kh¸c mµ hä thÝch. ViÖc trao ®æi 11 nµy diÔn ra trªn thÞ trêng thø cÊp trong khi ®ã c¸c doanh nghiÖp vÉn ®îc sö dông nguån vèn dµi h¹n thêng xuyªn vµ æn ®Þnh. Nh vËy, th«ng qua viÖc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c kho¶n ®Çu t dµi h¹n ph¸t triÓn, lµm cho c¸c kho¶n ®Çu t sinh lîi nhiÒu h¬n mµ thÞ trêng chøng kho¸n khuyÕn khÝch ®îc nhiÒu vèn h¬n vµo nÒn kinh tÕ gãp phÇn ®Èy nhanh tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ. ThÞ trêng chøng kho¸n còng hç trî cho hÖ thèng ng©n hµng trong nhiÒu lÜnh vùc. VÒ c¬ b¶n, thÞ trêng chøng kho¸n bæ sung cho hÖ thèng ng©n hµng trong viÖc cung cÊp vèn vay trung vµ dµi h¹n. HÖ thèng ng©n hµng víi chøc n¨ng chñ yÕu lµ "t¹m øng" vèn cho nÒn kinh tÕ th«ng qua ho¹t ®éng tÝn dông: Nh©n tè tiÒn göi cña d©n c mµ häc nh©n ®îc lªn nhiÒu. TiÒn ®îc cho vay qua c¸c ho¹t ®éng tÝn dông cÇn ®îc thu vÒ. Tuy vËy bao giê còng cã phÇn vèn vay kÐm hiÖu qu¶ kh«ng thu håi ®îc vÉn n»m trong lu th«ng, lµm cho møc gia t¨ng tiÒn tÖ cao h¬n tû lÖ t¨ng trëng kinh tÕ. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ mét lîng tiÒn t¨ng thªm kh«ng cã lîng hµng ho¸ dÞch vô t¨ng theo t¬ng øng ngµy cµng g©y ra l¹m ph¸t trong nÒn kinh tÕ. Do vËy hÖ thèng ng©n hµng chØ cã thÓ cÊp tÝn dông trung vµ dµi h¹n cho nÒn kinh tÕ mét c¸ch h¹n chÕ nÕu kh«ng sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng chuyÓn ho¸ vèn qu¸ møc, kh«ng nh÷ng ®e do¹ an toµn cña c¸c ng©n hµng mµ cßn g©y nguy c¬ l¹m ph¸t. Trong bèi c¶nh ®ã, thÞ trêng chøng kho¸n lµ n¬i bæ sung nguån vèn trung vµ dµi h¹n quan träng cho c¸c kho¶n ®Çu t ph¸t triÓn. Trªn thÞ trêng s¬ cÊp vèn ®îc chuyÓn trùc tiÕp tõ ngêi cã vèn sang ngêi cÇn vèn th«ng qua viÖc ph¸t hµnh lÇn ®Çu c¸c lo¹i chøng kho¸n. Trªn thÞ trêng thø cÊp sau ®ã, chøng kho¸n ®· ph¸t hµnh cã t¸c dông nh "g©y tiÕp søc" ®Ó ngêi ®Çu t míi tiÕp søc cho ngêi ®Çu t còng th«ng qua viÖc mua b¸n l¹i chøng kho¸n. §ã lµ qu¸ tr×nh biÕn c¸c kho¶n tiÕt kiÖm ng¾n h¹n thµnh nguån nu«i dìng vµ duy tr× c¸c kho¶n ®©ï t dµi h¹n trªn c¬ së tham gia tÝch cùc vµ tù nguyÖn cña c¸c nhµ ®Çu t. Nh vËy thÞ trêng chøng kho¸n hç trî cho hÖ thèng ng©n hµng trong viÖc cÊp c¸c kho¶n tÝn dông trung vµ dµi h¹n gãp phÇn lµm gi¶m ¸p lùc l¹m ph¸t, sù ph©n tÝch ë trªn ®· chØ ra r»ng thÞ trêng chøng kho¸n cã vai trß tÝch cùc vµ kh«ng thÓ thiÕu trong nÒn kinh tÕ. 12 PhÇn II: Sù h×nh thµnh thÞ trêng chøng kho¸n t¹i ViÖt Nam. I. TÝnh tÊt yÕu cña viÖc h×nh thµnh thÞ trêng chøng kho¸n t¹i ViÖt Nam. 1. Do yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ. Thùc tÕ cho thÊy ë tÊt c¶ c¸c níc cã thÞ trêng chøng kho¸n, khi nÒn kinh tÕ thÞ trêng ra ®êi th× cha cã thÞ trêng chøng kho¸n. ThÞ trêng chøng kho¸n chØ ra ®êi khi nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· ph¸t triÓn ë møc ®é nhÊt ®Þnh vµ ®ßi hái ph¶i h×nh thµnh mét tæ chøc nµo ®ã cã kh¶ n¨ng tiÕp thªm søc m¹nh cho thÞ trêng ®ã lµ thÞ trêng chøng kho¸n víi viÖc cung cÊp vèn cho nÒn kinh tÕ. Cã thÓ nãi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn lµm n¶y sinh thÞ trêng chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n ®Õn lît nã l¹i tiÕp thªm nguån lùc ®Ó thóc ®Èy nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn. "Trong nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay, chñ yÕu míi cã h×nh thøc giao lu vèn gi¸p tiÕp nªn cha huy ®éng vµ thu hót cã hiÖu qu¶ tèi u nguån vèn cßn kh¸ tiÒm tµng cña ®Êt níc. Do ®ã, cïng víi sù ph¸t triÓn, hoµn thiÖn thÞ trêng liªn ng©n hµng, n©ng cao tr×nh ®é giao lu vèn gi¸n tiÕp, cÇn ph¶i thóc ®Èy sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ h×nh thøc giao lu vèn trùc tiÕp"*. Giao lu vèn trùc tiÕp lµ h×nh thøc giao lu vèn chñ yÕu th«ng qua ph¬ng thøc thu hót vèn b»ng ph¸t hµnh c¸c ph¬ng tiÖn tÝn dông, nh tr¸i phiÕu, cæ phiÕu. Ph¬ng thøc giao lu vèn trùc tiÕp cã nhiÒu u ®iÓm næi bËt h¬n ph¬ng thøc giao lu vèn gi¸n tiÕp. Do vËy, trong ®iÒu kiÖn níc ta hiÖn nay, cïng víi viÖc hoµn thiÖn tæ chøc giao lu vèn gi¸n tiÕp ph¶i ®ång thêi ph¸t triÓn m¹nh giao lu vèn trùc tiÕp nh»m lµm phong phó thÞ trêng tiÒn vèn vµ ®æi míi c¬ chÕ giao lu vèn theo híng hiÖn ®¹i. ChØ khi nµo c¶ hai h×nh thøc giao lu vèn trªn cïng tån t¹i, ph¸t triÓn vµ bæ sung cho nhau th× thÞ trêng tiÒn tÖ - tÝn dông míi tõng bíc ®îc c¶i tiÕn, thÞ trêng chøng kho¸n míi xuÊt hiÖn vµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ trong mét thÞ trêng tiÒn tÖ - tÝn dông hoµn chØnh, nhê ®ã mµ thu hót ®îc mäi nguån vèn tiÒm tµng trong vµ ngoµi níc cho ®Çu t ph¸t triÓn. 2. Do yªu cÇu cña nhµ níc. §Ó hoµn thiÖn nhiÖm vô cña m×nh nhµ níc lu«n ph¶i chi tiªu mµ nguån thu chñ yÕu cña nhµ níc tõ thuÕ thêng kh«ng trang tr¶i hÕt c¸c ho¹t ®éng cña nhµ * Theo thÞ trêng tµi chÝnh tiÒn tÖ sè 12: th¸ng 6/2000 13 níc. Nhµ níc buéc ph¶i vay vèn trong d©n c vµ c¸c tæ chøc tÝn dông b»ng c¸ch ph¸t hµnh kú phiÕu. ThÞ trêng chøng kho¸n ra ®êi sÏ gióp cho qu¸ tr×nh ph¸t hµnh nµy ®îc thuËn lîi h¬n. Nh ë phÇn trªn em ®· tr×nh bµy, thÞ trêng chøng kho¸n còng cã t¸c ®éng tÝch cùc trong viÖc gi¶m ¸p lùc l¹m ph¸t. §Æc biÖt tõ n¨m 1993, nhµ níc ta ®· cã chñ tr¬ng cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc tøc lµ chuyÓn c¸c doanh nghiÖp quèc doanh sang h×nh thøc cæ phÇn. Qu¸ tr×nh nµy diÔn ra cßn chËm nÕu thÞ trêng chøng kho¸n h×nh thµnh th× sÏ thóc ®Èy qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc diÔn ra nhanh h¬n. Nhu cÇu vÒ mét thÞ trêng chøng kho¸n t¹i ViÖt Nam ngµy cµng trë nªn bøc thiÕt do nh÷ng lý do mµ em ®· nªu trªn nªn ch¾c ch¾n trong t¬ng lai gÇn ViÖt Nam sÏ cã mét thÞ trêng chøng kho¸n theo ®óng ý nghÜa cña nã ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ. III. Thùc tr¹ng thÞ trêng chøng kho¸n ë ViÖt Nam hiÖn nay. 1. Thùc tr¹ng. T¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh hiÖn ®· cã 80 doanh nghiÖp cæ phÇn trong ®ã cã 24 doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh c«ng th¬ng nghiÖp dÞch vô, 22 ng©n hµng th¬ng m¹i vµ 2 c«ng ty tµi chÝnh víi sè vèn cæ phÇn lªn tíi 250 tû ®ång. C¸c doanh nghiÖp nµy ngoµi viÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu, mét sè ®¬n vÞ (chñ yÕu lµ c¸c ng©n hµng vµ c¸c c«ng ty tµi chÝnh) ®· ph¸t hµnh c¸c lo¹i kú phiÕu trung h¹n. Ngoµi ra c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i, ng©n hµng ®Çu t ph¸t triÓn quèc doanh, kho b¹c nhµ níc còng ®· ph¸t hµnh c¸c lo¹i kú phiÕu cã môc ®Ých… tÊt c¶ c¸c lo¹i kú phiÕu, cæ phiÕu nãi trªn ®Òu cã thÓ tham gia thÞ trêng chøng kho¸n, do vËy cã thÓ nãi r»ng ViÖt Nam hiÖn nay ®· cã thÞ trêng chøng kho¸n. ThÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam ®· h×nh thµnh vµ ®i vµo ho¹t ®éng. §Õn ngµy 31/8/2000 ®· cã hai phiªn giao dÞch. HiÖn nay míi chØ cã 2 c«ng ty cæ phÇn niªm yÕt cæ phiÕu lµ c«ng ty ®iÖn l¹nh (REE) vµ c«ng ty vËt liÖu bu chÝnh viÔn th«ng (SACOM) cho nªn hµng ho¸ cÇn cho thÞ trêng rÊt Ýt. Nãi chung l¹i, thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam míi chØ tån t¹i ë møc ®é rÊt s¬ khai, cha thùc sù lµ thÞ trêng chøng kho¸n víi ®óng ý nghÜa cña kh¸i niÖm thÞ trêng chøng kho¸n ®· ®îc mäi ngêi nh×n nhËn. 2. Nh÷ng thuËn lîi cho sù h×nh thµnh mét thÞ trêng chøng kho¸n thùc sù t¹i ViÖt Nam. 14 HiÖn nay nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· cã nh÷ng tiÕn triÓn c¬ b¶n t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÞ trêng chøng kho¸n. Chóng ta ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng khÝch lÖ. L¹m ph¸t ®· gi¶m tõ 67% n¨m 1992 xuèng cßn 14,4% n¨m 1994 vµ 12,7% n¨m 1995. Tû lÖ t¨ng trëng kinh tÕ b×nh qu©n trong 5 n¨m trë l¹i ®©y lu«n ®îc duy tr× ë møc 9%, nÒn kinh tÕ ®· b¾t ®Çu æn ®Þnh. Thu nhËp cña d©n c ®· t¨ng vµ trong néi bé nÒn kinh tÕ ®· cã tÝch luü. NÒn kinh tÕ thÞ trêng ngµy cµng ph¸t triÓn, chÝnh s¸ch mét gi¸ t¹o ®iÒu kiÖn cho hµng ho¸ lu th«ng thuËn tiÖn gi÷a c¸c khu vùc trong níc. L·i suÊt tÝn dông vµ l·i suÊt tiÕt kiÖm ®· ®îc Ên ®Þnh trªn c¬ së t¬ng quan gi÷a cung vµ cÇu vèn trªn thÞ trêng. Quy luËt cung cÇu vµ quy luËt gi¸ trÞ ®ang ph¸t huy nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc tíi nÒn kinh tÕ. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh ph¸t triÓn kh¸ nhanh. Sè doanh nghiÖp cæ phÇn vµ liªn doanh thu hót nhiÒu vèn trong níc còng nh vèn ®Çu t níc ngoµi còng t¨ng nhanh. Sù ra ®êi cña c¸c cæ phiÕu, tr¸i phiÕu do c¸c c«ng ty cæ phÇn, c¸c doanh nghiÖp nhµ níc, ph¸t hµnh t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho thÞ trêng chøng kho¸n ra ®êi. Thªm vµo ®ã, nÒn kinh tÕ thÞ trêng còng ®ang lµm tiÕn triÓn dÇn thãi quen vµ nÕp nghÜ cña d©n chóng sÏ ®îc c«ng nhËn v× nã ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña ngêi ®Çu t vèn. Ngêi sö dông vèn vµ c¶ cña nhµ níc. C¸c yÕu tè trªn ®©y t¹o thuËn lîi cho sù ra ®êi cña thÞ trêng chøng kho¸n vµ kh¼ng ®Þnh lµ thÞ trêng chøng kho¸n sÏ ®îc c«ng nhËn v× nã ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña ngêi ®Çu t vèn, ngêi sö dông vèn vµ c¶ cña nhµ níc. 3. Chñ thÓ tham gia thÞ trêng chøng kho¸n. Ai cã thÓ tham gia thÞ trêng chøng kho¸n. Mäi ngêi d©n trong c¶ níc ®Òu cã thÓ tham gia mua, b¸n chøng kho¸n qua s¸u c«ng ty chøng kho¸n theo nguyªn t¾c: Giao dÞch chøng kho¸n lµ qua trung gian nh: C«ng ty CKCP B¶o ViÖt (Hµ Néi); C«ng ty chøng kho¸n Th¨ng Long (HN); C«ng ty CKCP Sµi Gßn; C«ng ty CKCP Ng©n hµng Th¬ng m¹i cæ phÇn ¸ Ch©u (TPHCM); C«ng ty CKCP B×nh D¬ng; C«ng ty TNHHCK Ng©n hµng ®Çu t vµ ph¸t triÓn ViÖt Nam. C¸c c«ng ty chøng kho¸n cã vèn ®iÒu lÖ tõ 6 tû ®ång ®Õn 55 tû ®ång chuyªn m«i giíi chøng kho¸n tù doanh b¶o l·nh, ph¸t hµnh, qu¶n lý danh môc ®Çu t lu ký. ChØ ®¹i diÖn c¸c c«ng ty chøng kho¸n míi ®îc giao dÞch trùc tiÕp trªn hÖ thèng m¸y tÝnh, kh¸ch hµng muèn lµm 15 quen vµ th«ng th¹o t×nh h×nh thÞ trêng chøng kho¸n cÇn lùa chän, t×m cho m×nh mét c«ng ty chøng kho¸n cung cÊp th«ng tin, t vÊn vµ lµm m«i giíi mua b¸n CP. Ai còng cã thÓ tham gia phiªn giao dÞch víi sè tiÒn tèi thiÓu 10.000®. HiÖn nay mÖnh gi¸ CP ph¸t hµnh thÊp nhÊt lµ 100.000® nhng phiªn giao dÞch ®Çu tiªn cã thÓ do c«ng ty ph¸t hµnh CP víi mÖnh gi¸ 100000® nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho ngêi Ýt tiÒn còng cã thÓ mua ®îc. §Ó tham gia thÞ trêng chøng kho¸n ngêi mua cÇn ®¨ng ký më tµi kho¶n tiÒn mÆt t¹i ng©n hµng ®îc chØ ®Þnh thanh to¸n chøng kho¸n vµ mét tµi kho¶n chøng kho¸n còng t¹i ng©n hµng nµy. Ngêi b¸n còng vËy, thÞ trêng giao dÞch chøng kho¸n sÏ më cöa tõ 8h s¸ng ®Õn 15h chiÒu c¸c ngµy thø 2,4,6 hµng tuÇn. Khi phiªn giao dÞch ®îc më (thÝ dô vµo 8h s¸ng ngµy 20/7) ngêi mua cÇm sæ tµi kho¶n ®Õn c¸c c«ng ty chøng kho¸n hoÆc v¨n phßng ®¹i diÖn c«ng ty b¸n chøng kho¸n. Kh¸ch hµng cã thÓ ra lÖnh mua b¸n tríc phiªn giao dÞch vµ ®îc th«ng tin liªn tôc qua Internet, ®iÖn tho¹i, Fax… vÒ kÕt qu¶ mua b¸n trong phiªn giao dÞch vÒ gi¸ CP cña m×nh b¸n ra, gi¸ c¸c lo¹i CP ë tõng thêi ®iÓm. 4. Hµng ho¸ ë thÞ trêng chøng kho¸n. C©u hái ®a ra hµng ho¸ ë thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam lµ g×? §ã lµ CP vµ tr¸i phiÕu, ®ã lµ hai lo¹i chøng kho¸n c¬ b¶n, cæ phiÕu lµ chøng kho¸n vèn (ngêi ®Çu t lµ chñ së h÷u), tr¸i phiÕu lµ chøng kho¸n nî (ngêi ®Çu t lµ chñ nî), gi¸ tr¸i phiÕu thêng Ýt biÕn ®éng h¬n so víi gi¸ cæ phiÕu do tiÒn l·i thu ®îc tõ tr¸i phiÕu lµ cè ®Þnh, cßn cæ phiÕu cã thÓ t¨ng gi¶m tïy thuéc lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. Biªn ®é gi¸ chøng kho¸n kh«ng vît qu¸ +5% (Víi CP) lµ 1,8% víi tr¸i phiÕu ngêi ®Çu t vµo chøng kho¸n kh«ng ph¶i tr¶ mét kho¶n thuÕ nµo. Nhµ ®Çu t (ngêi mua) b»ng lßng víi lîi nhuËn thÊp nhng æn ®Þnh thêng chän tr¸i phiÕu lµm ®èi tîng ®Çu t. Ngîc l¹i ai d¸m m¹o hiÓm, chÊp nhËn rñi ro ®Ó lÊy mét tiÒm n¨ng lîi nhuËn lín sÏ chän cæ phiÕu. Theo uû ban chøng kho¸n nhµ níc hiÖn c¶ níc cã 370 c«ng ty cæ phÇn trong ®ã cã trªn 100 c«ng ty cã kh¶ n¨ng niªm yÕt trªn thÞ trêng chøng kho¸n. Tuy nhiªn ®Ó t¹o lßng tin cña c«ng chóng, hµng ho¸ trong thêi gian ®Çu ®ßi hái chÊt lîng vµ æn ®Þnh. V× vËy c«ng ty CP c¬ ®iÖn l¹nh REE vµ c«ng ty CP c¸p vµ vËt liÖu viÔn th«ng SACOM vµ cã thÓ thªm cæ phiÕu cña c«ng ty giao nhËn 16 vµ kho vËn ngo¹i th¬ng Trasimex Thµnh phè HCM vµ c«ng ty XNK chÕ biÕn n«ng s¶n Long An ®îc niªm yÕt. Ngoµi ra sÏ cã thªm vµi tr¨m tØ ®ång tr¸i phiÕu cña nhµ níc còng ®îc mua b¸n. §iÒu kiÖn ®Ó c¸c c«ng ty cã cæ phiÕu tham gia giao dÞch lµ 2 - 3n¨m liÒn cã l·i, t×nh h×nh tµi chÝnh lµnh m¹nh ®îc kiÓm to¸n x¸c nhËn, cã ®ñ 10 tû ®ång vèn trë lªn. Trªn c¬ së Êy, vô qu¶n lý ph¸t hµnh cña Uû ban chøng kho¸n nhµ níc sÏ quyÕt ®Þnh cæ phiÕu cña c«ng ty cã ®îc tham gia giao dÞch hay kh«ng. 5. Nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i. Bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi kÓ trªn, hiÖn nay vÉn cßn tån t¹i c¸c khã kh¨n c¶n trë sù h×nh thµnh thÞ trêng chøng kho¸n t¹i ViÖt Nam. Nh×n toµn c¶nh, nÒn kinh tÕ vÉn cha ®¹t thËt sù æn ®Þnh, nguy c¬ l¹m ph¸t vÉn cßn lµm c¸c nhµ qu¶n lý kinh tÕ ®au ®Çu. HiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt trong níc cßn thÊp nhÊt lµ ë c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. C¸c s¶n phÈm néi ®Þa cña ta ®ang ph¶i c¹nh tranh chËt vËt víi c¸c s¶n phÈm cña níc ngoµi. Sù thua lç cña nhiÒu doanh nghiÖp quèc doanh vµ sù qu¶n lý cång kÒnh cña c¸c ngµnh ng©n hµng tµi chÝnh g©y nªn khã kh¨n vµ t©m lý lo ng¹i cho c¸c nhµ ®Çu t. XÐt riªng vÒ c¸c khã kh¨n ®èi víi sù h×nh thµnh thÞ trêng chøng kho¸n, em thÊy cßn nh÷ng tån t¹i lín tËp trung ë c¸c ®iÓm sau: Thø nhÊt: Hµng ho¸ (c¸c lo¹i chøng kho¸n) ®Ó giao dÞch trªn thÞ trêng chøng kho¸n cha ®ñ tiªu chuÈn vÒ chÊt lîng còng nh cha ®ñ vÒ khèi lîng ®Ó giao dÞch khi thÞ trêng chøng kho¸n chÝnh thøc ®îc h×nh thµnh sè lîng vµ gi¸ trÞ cæ phiÕu hiÖn nay cßn qu¸ nhá cha ®¸p øng ®îc ®ßi hái cña thÞ trêng chøng kho¸n khi nã ra ®êi. C¸c lo¹i tr¸i phiÕu tuy cã ®a d¹ng nhng phÇn lín lµ c¸c tr¸i phiÕu ng¾n h¹n kh«ng ph¶i lµ ®èi tîng chÝnh ®Ó mua b¸n trªn thÞ trêng chøng kho¸n. Thø hai: HÖ thèng ng©n hµng tuy ®· ®æi míi nhng cha m¹nh cÇn tiÕp tôc ph¸t triÓn ®Ó ®¸p øng c¸c yªu cÇu vÒ thanh to¸n, chuyÓn giao, lu tr÷ vµ thùc hiÖn c¸c dÞch vô kh¸c. Thø ba: Cha cã khung ph¸p lý ®ång bé vµ ®Çy ®ñ cho sù ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n. HiÖn nay mÆc dï ®· cã luËt c«ng ty, luËt d©n sù … Chóng ta vÉn thiÕu c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ chøng kho¸n vµ kinh doanh chøng kho¸n. C¸c v¨n b¶n cã liªn quan vÒ ph¸t hµnh chøng kho¸n, kiÓm to¸n, kÕ to¸n tuy ®· cã nhng cha ®ång bé ®Ó cã kh¶ n¨ng bao qu¸t toµn bé ho¹t ®éng 17 cña thÞ trêng chøng kho¸n. Thªm vµo ®ã lµ viÖc chÊp hµnh kh«ng nghiªm chØnh luËt ph¸p ®· kÐo theo nh÷ng hËu qu¶ tiªu cùc lµm gi¶m lßng tin trong d©n chóng vÒ hiÖu lùc cña ph¸p luËt. §©y lµ khã kh¨n cã ý nghÜa ®Æt biÖt quan träng khi mµ khã kh¨n nµy cha ®îc kh¾c phôc th× viÖc tæ chøc mét thÞ trêng chøng kho¸n ho¹t ®éng lµnh m¹nh lµ kh«ng thÓ cã ®îc. Thø t: ViÖt Nam cha tæ chøc ®îc mét hÖ thèng ®Þnh chÕ tµi chÝnh ho¹t ®éng kinh doanh vµ ®Çu t chøng kho¸n. Mét khi cha cã c¸c tæ chøc nµy th× kh«ng thÓ h×nh thµnh ®îc mét thÞ trêng chøng kho¸n ho¹t ®éng theo ®óng nguyªn t¾c cña thÞ trêng. Thø n¨m: ThiÕu c¸n bé, kÓ c¶ c¸n bé qu¶n lý gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n vµ c¸n bé trong lÜnh vùc kinh doanh chøng kho¸n. L©u nay ®· cã tíi hµng ngh×n c¸n bé tõ nhiÒu c¬ quan ®· ®i kh¶o s¸t vÒ thÞ trêng chøng kho¸n, nhng cha cã ®éi ngò ®îc ®µo t¹o c¬ b¶n vÒ qu¶n lý vµ kinh doanh trªn thÞ trêng chøng kho¸n. Nh vËy, ®Ó thµnh lËp ®îc mét thÞ trêng chøng kho¸n ho¹t ®éng tèt cÇn ph¶i tiÕn hµnh mét khèi lîng c¸c c«ng viÖc chuÈn bÞ rÊt lín, ®ång bé trªn nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau cña nÒn kinh tÕ. Chóng ta còng cÇn tuyªn truyÒn, gi¸o dôc c¸c kiÕn thøc c¬ së vÒ thÞ trêng chøng kho¸n cho nh©n d©n, cñng cè lßng tin cña hä b»ng c¸c luËt, qui ®Þnh chÆt chÏ vµ khÈn tr¬ng ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé chøng kho¸n vµ thiÕt lËp hÖ thèng th«ng tin kinh tÕ tµi chÝnh réng lín. 18 PhÇn III: §Þnh híng vµ gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n ë ViÖt Nam. I. §Þnh híng ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n ë ViÖt Nam. ThÞ trêng chøng kho¸n lµ mét thÞ trêng cao cÊp cã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn nÒn kinh tÕ cña ®Êt níc v× vËy qu¸ tr×nh thµnh lËp thÞ trêng chøng kho¸n ph¶i rÊt thËn träng bªn c¹nh viÖc nghiªn cøu häc hái kinh nghiÖm cu¶ níc ngoµi chóng ta ph¶i tiÕn hµnh ph©n tÝch ®¸nh gi¸ c¸c ®iÒu kiÖn trong níc ®Ó x©y dùng thµnh c«ng thÞ trêng chøng kho¸n. Tõ tÝnh chÊt phøc t¹p vµ ®iÒu kiÖn hiÖn nay t¹i ViÖt Nam, m« h×nh tæ chøc thÞ trêng chøng kho¸n trong giai ®o¹n ®Çu nªn ®¬n gi¶n ®Ó phï hîp víi m«i trêng kinh tÕ, tµi chÝnh, ph¸p lý hiÖn t¹i. Cã thÓ tæ chøc mét së giao dÞch chøng kho¸n bao gåm c¶ thÞ trêng s¬ cÊp vµ thÞ trêng thø cÊp. Giai ®o¹n ®Çu chó träng ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn thÞ trêng s¬ cÊp ®Ó ph¸t hµnh cæ phiÕu nh»m thu hót nguån vèn tiÕt kiÖm tõ d©n chóng vµo qu¸ tr×nh ®Çu t ®ång bé tõng bíc h×nh thµnh thÞ trêng s¬ cÊp tæ chøc bu«n b¸n vµ kinh doanh chøng kho¸n. Cã thÓ tæ chøc mét së giao dÞch chøng kho¸n cã hai sµn giao dÞch. Mét t¹i Hµ Néi, mét t¹i TPHCM, theo m« h×nh trªn c¬ cÊu tæ chøc vµ ®iÒu hµnh së giao dÞch chøng kho¸n vµ c¸c tæ chøc liªn hÖ sÏ bao gåm: - Uû ban chøng kho¸n quèc gia. - Së giao dÞch chøng kho¸n. - C¸c tæ chøc m«i giíi chøng kho¸n - C¸c quü ®Çu t - C¸c c¬ quan kiÓm to¸n ®éc lËp - Th«ng tin kinh tÕ. §Çu tiªn vÒ uû ban chøng kho¸n quèc gia sÏ lµ c¬ quan thùc hiÖn viÖc qu¶n lý nhµ níc vÒ c¸c ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n trong ph¹m vi9 c¶ níc do chÝnh phñ thµnh lËp. Trong giai ®o¹n ®Çu, uû ban nµy cã nhiÖm vô triÓn khai c¸c c«ng viÖc ®Ó thµnh lËp thÞ trêng chøng kho¸n nh: X©y dùng c¸c chÝnh s¸ch cña nhµ níc vÒ ph¸t triÓn chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n, so¹n th¶o vµ tr×nh quèc héi ®Ó ban hµnh hÖ thèng luËt ph¸p vÒ thÞ trêng chøng kho¸n. Thø hai vÒ viÖc më sµn giao dÞch chøng kho¸n vµ quyÒn së h÷u ®èi víi së giao dÞch chøng kho¸n. Giai ®o¹n ®Çu cha nªn më së giao dÞch chøng kho¸n 19 nhng khi më lóc ®Çu së giao dÞch chøng kho¸n sÏ do nhµ níc thµnh lËp, sau ®ã sÏ ¸p dông theo th«ng lÖ quèc tÕ tøc lµ chuyÓn sang tæ chøc theo qui chÕ tù ®iÒu chØnh. Trong giai ®o¹n ®Çu, së giao dÞch chøng kho¸n cha cã kh¶ n¨ng vµ còng cha ®ßi hái ph¶i giao dÞch hÕt ngµy trong tuÇn. Thø ba vÒ c¸c c«ng ty m«i giíi chøng kho¸n. Ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n tríc hÕt cÇn nh÷ng ngêi m«i giíi chøng kho¸n. Cã hai lo¹i m«i giíi chøng kho¸n lµ: m«i giíi chøng kho¸n ¨n hoa hång vµ th¬ng gia chøng kho¸n. §Ó thÞ trêng ho¹t ®éng ®îc ph¶i cã hai lo¹i m«i giíi nµy. Trong giai ®o¹n ®Çu cÇn ph¶i chó ý ®Õn c¸c m«i giíi ¨n hoa hång ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c lo¹i chøng kho¸n ®îc giao dÞch thuËn lîi. Thø t vÒ c¸c quÜ ®Çu t: §ång thêi do viÖc thiÕt lËp thÞ trêng chøng kho¸n, nhµ níc cÇn cã chñ tr¬ng cho thµnh lËp c¸c quÜ ®Çu t. Thø n¨m vÒ c«ng t¸c kiÓm to¸n: KiÓm to¸n kh«ng ph¶i lµ mét bé phËn c«ng t¸c thuéc c¬ cÊu tæ chøc, bé m¸y trùc tiÕp qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh thÞ trêng chøng kho¸n nhng rÊt cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n. C¸c c«ng ty muèn ph¸t hµnh chøng kho¸n vµ ®a chøng kho¸n ra thÞ trêng chøng kho¸n ph¶i c«ng bè c«ng khai c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh kÕt qu¶ kinh doanh vµ c¸c tµi liÖu kh¸c cã liªn quan ®Õn viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n. Thø s¸u vÒ hÖ thèng th«ng tin kinh tÕ: §©y lµ c«ng t¸c cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng thÞ trêng chøng kho¸n. C¸c nhµ ®Çu t trªn thÞ trêng chøng kho¸n sÏ dÔ dµng vµ tù tin h¬n khi hä ®Çu t vµo chøng kho¸n cña c¸c c«ng ty cã kÕt qu¶ s¶n xuÊt tèt, cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn, c¸c quyÕt ®Þnh nµy ®îc ®a ra dùa trªn c¸c th«ng tin mµ hä nhËn ®îc tõ hÖ thèng th«ng tin cña thÞ trêng chøng kho¸n. Héi ®ång chøng kho¸n quèc gia quyÕt ®Þnh cho phÐp ph¸t hµnh hoÆc ®Þnh chØ ph¸t hµnh. C¸c chøng kho¸n cña mét doanh nghiÖp nµo ®ã cÇn ph¶i cã th«ng tin. ThÞ trêng chøng kho¸n ho¹t ®éng chÞu sù t¸c ®éng nhiÒu cña c¸c yÕu tè ngo¹i lai nh t×nh h×nh chÝnh trÞ, x· héi t¹i tõng thêi ®iÓm do vËy còng cÇn ph¶i cã th«ng tin. Thø b¶y vÒ thÓ thøc thanh to¸n: Giao dÞch trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam nªn häc tËp Trung Quèc tiÕn hµnh phi vËt chÊt ho¸ chøng kho¸n ngay tõ ®Çu ®Ó ¸p dông mét hÖ thèng thanh to¸n bï trõ cµng sím cµng tèt nh»m tiÕp thu c«ng nghÖ míi vµ kh¾c phôc sau nµy khi thÞ trêng chøng kho¸n ph¸t triÓn ®Õn møc ®é cao. 2. Gi¶i ph¸p ®Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vÒ hµng ho¸ trªn thÞ trêng chøng kho¸n. 20